Nikaragua: Różnice pomiędzy wersjami

|dewiza_polski = Ufamy Bogu

Destabilizację kraju pogłębiał konflikt między ugrupowaniami konserwatystów (właścicieli plantacji kawy i trzciny cukrowej) a liberałami (rzemieślnikami i drobnymi właścicielami ziemskimi). W 1909 roku wykorzystując konflikt wewnętrzny, USA dokonało inwazji na kraj. W 1912 roku wybuchła antyrządowa rebelia zorganizowana przez siły liberałów. Na czele powstania stanął [[Juan Bautista Sacasa]]. Konserwatywny prezydent [[Adolfo Díaz]] do walki z liberałami wykorzystał stacjonujące w kraju żołnierzy amerykańskich<ref name = Ospina>{{cytuj stronę| url = http://www.lewica.pl/?id=19979| tytuł = Ospina: Nikaragua. Cztery życia sandinizmu| data dostępu = 23 września 2009| autor = | opublikowany = Lewica.pl| praca = | data = | język =}}</ref><ref>[[Shelley Klein]], ''Najgroźniejsi dyktatorzy w historii'', wyd. MUZA SAMuza, Warszawa, 2008, ISBN 978-83-7495-323-8, tłum. Jolanta Sawicka, s. 90</ref>. W 1925 roku wynegocjowano czasowy rozejm jednak już wkrótce doszło do kontynuowania walk. W tym samym roku okupację kraju zakończyli Amerykanie którzy jednak szybko powrócili do kraju pod pretekstem rzekomej obecności "meksykańskich agentów bolszewizmu"{{r|Ospina}}. Ostatecznie rebelia liberałów zakończyła się w 1927 roku, a liberałowie przejęli władzę w kraju. Prezydentem kraju został [[José María Moncada]], który w 1932 roku został zastąpiony przez Bautistę Sacasę. Nowy rząd utworzył Gwardię Narodową której przywódcą został [[Anastasio Somoza García]]. Obecności wojsk amerykańskich sprzeciwił się jeden z liderów liberałów, [[Augusto Sandino]]. Sandino w 1927 roku rozpoczął rebelię przeciwko siłom amerykańskim i elicie kraju, która uważana była za rasistowską i autokratyczną{{r|Ospina}}<ref>[http://historymatters.gmu.edu/d/4988 History Matters “To Abolish the Monroe Doctrine”: Proclamation from Augusto César Sandino Retrieved 29/09/12]</ref>. Wojska amerykańskie opuściły kraj w 1933 roku na skutek szeregu porażek w walce z sandinistami. Wycofanie się wojsk USA umożliwiło rozmowy pokojowe z partyzantami Sandino. W we wrześniu 1933 miały miejsce ataki bombowe w Managui po których liberałowie zapowiedzieli wprowadzenie stanu wyjątkowego i aresztowali konserwatywnych oficerów. W 1934 roku pomimo zawieszenia broni, Sandino został zabity w trakcie rozmów pokojowych przez ludzi związanych z Somozą{{r|Ospina}}. Samodzielne działania Somozy doprowadziły do konfliktu między Gwardią Narodową a rządem. Kraj pogrążał się w coraz większym kryzysie związanym z deficytem benzyny. W tym samym roku prezydent wydał Gwardii rozkaz stłumienia strajku kierowców oraz pozwolił na użycie broni w skrajnej sytuacji, generał poinformował o tym opinię publiczną, a sam udał się do strajkujących w celu przeprowadzenia pokojowych negocjacji. Wojsku udało się zakończyć strajk drogą pokojową, co zniszczyło reputację Sacasy i sprawiło że był postrzegany jako zwolennik rozwiązań siłowych, a Somoza zyskał dużą popularność pośród zwykłych obywateli<ref>[[Shelley Klein]], ''Najgroźniejsi dyktatorzy w historii'', wyd. MUZA SAMuza, Warszawa, 2008, ISBN 978-83-7495-323-8, tłum. Jolanta Sawicka, s. 94</ref>. W 1934 roku Gwardia Narodowa wzmocniona przez siły [[faszyzm|faszystowskie]] dokonała puczu, w wyniku którego rząd liberałów został obalony<ref>[[Shelley Klein]], ''Najgroźniejsi dyktatorzy w historii'', wyd. MUZA SAMuza, Warszawa, 2008, ISBN 978-83-7495-323-8, tłum. Jolanta Sawicka, s. 95</ref>. Rząd utworzony w 1934 roku miał charakter proamerykański i ultraprawicowy<ref>Alex Axelrod, Charles Phillips, Władcy, tyrani, dyktatorzy. Leksykon, wyd. Politeja, Warszawa 2000, s. 544.</ref>.

Na skutek puczu przywódcą kraju został Anastasio Somoza, który rozpoczął trwającą do 1979 roku, erę dyktatorskich rządów założonej przez niego dynastii politycznej<ref>[[Alex Axelrod]], [[Charles Phillips]], ''Władcy, tyrani, dyktatorzy. Leksykon'', wyd. Politeja, Warszawa 2000, s. 544.</ref>. Somoza przejął przywództwo w centroprawicowej Nacjonalistycznej Partii Liberalnej dzięki której utrzymywał swoje kleptokratyczne rządy stanowiące czas stagnacji gospodarczej. Na każdego pracownika służby cywilnej nałożył obowiązek wpłacania 5% pensji na budżet centralny Nacjonalistycznej Partii Liberalnej, z którego korzystał w sposób zupełnie swobodny do celów prywatnych<ref name="klein7">[[Shelley Klein]], ''Najgroźniejsi dyktatorzy w historii'', wyd. MUZA SAMuza, Warszawa, 2008, ISBN 978-83-7495-323-8, tłum. Jolanta Sawicka, s. 96.</ref>. Mimo malwersacji ekonomicznych prezydentura Somozy przebiegła stabilnie. W 1939 powziął zamiar "uaktualnienia" konstytucji w celu przedłużenia swej kadencji. Zmuszony przezeń kongres zwiększył uprawnienia Gwardii i wcielił w życie wydłużenie kadencji Somozy z 4 do 6 lat. Prowadził proamerykańską politykę zagraniczną. Początkowo ignorował niemieckie zbrodnie wojenne, lecz gdy w USA zastosowano ostrzeżenie przed szpiegami nazistów, Somoza wydał rozporządzenie zabraniające jakiejkolwiek propagandy sympatyzującej z nazizmem<ref>Shelley Klein, Najgroźniejsi dyktatorzy w historii, wyd. MUZA SAMuza, Warszawa, 2008, ISBN 978-83-7495-323-8, tłum. Jolanta Sawicka, s. 96.</ref>. 8 grudnia 1941 – po japońskiej agresji na Pearl HarbourHarbor – wypowiedział wojnę Japonii, Niemcom i Włochom. Krok ten zapewnił mu rozległe profity w postaci m.in. amerykańskiej pomocy finansowej. W czasie [[II wojna światowa|drugiejII wojny światowej]], dzięki nacjonalizacji terenów należących do nielicznych, ale bogatych [[Niemcy|niemieckich]] osadników, rodzina prezydenta Somozy stała się najbogatszą w kraju. Prócz tego kasę junty zasilały również wpływy z handlu bronią (przekazanej Nikaragui przez Stany Zjednoczone w ramach [[Lend-Lease Act]]). Armia Nikaragui miała mierny udział w walkach II wojny, mimo to dzięki pomocy amerykańskiej zyskała lotnictwo, małą flotę i nowy sprzęt militarny o wartości 2 000 000 dolarów. Do 1945 Somoza z kolei stał się posiadaczem 5 000 000 dolarów<ref name="klein8">[[Shelley Klein]], ''Najgroźniejsi dyktatorzy w historii'', wyd. MUZA SAMuza, Warszawa, 2008, ISBN 978-83-7495-323-8, tłum. Jolanta Sawicka, s. 97.</ref>. Mimo sukcesów podczas II wojny światowej coraz to większą liczbę zwolenników uzyskała opozycja. Żołnierze aresztowali wiecwięc i osadzili w więzieniu jej przywódców<ref name="klein9">[[Shelley Klein]], ''Najgroźniejsi dyktatorzy w historii'', wyd. MUZA SAMuza, Warszawa, 2008, ISBN 978-83-7495-323-8, tłum. Jolanta Sawicka, s. 98.</ref>.

W 1947 roku po naciskach ze strony USA rząd Nikaragui zgodził się na przeprowadzenie wyborów prezydenckich. Zwycięzcą został [[Leonardo Argüello Barreto]] poparty przez dyktatora. Argüello doszedł do władzy na skutek manipulacji i fałszerstw wyborczych. Pomimo tego, niespodziewanie podjął on próbę prowadzenia nie tylko niezależnej od Somozy, ale także skierowanej przeciwko niemu polityki. Usunął pn stronników Somozy ze służby publicznej i z ważnych stanowisk państwowych. Trzy tygodnie od elekcji prezydenta wojsko zorganizowało zamach stanu<ref>[[Shelley Klein]], Najgroźniejsi dyktatorzy w historii, wyd. MUZA SAMuza, Warszawa, 2008, ISBN 978-83-7495-323-8, str. 99, tłum. Jolanta Sawicka</ref>. Początkowo amerykański prezydent [[Harry S. Truman]] zareagował na przewrót wojskowy, nakazując wycofanie się armii USA z Nikaragui i wstrzymaniem wszelkiego wsparcia militarnego. Niełaska Stanów Zjednoczonych nie trwała długo, zakończyła się ona skorzystaniem z oferty Somozy proponującego utworzenie na terenie jego państwa amerykańskich baz wojskowych. W 1948 Nikaragua była w bliskich stosunkach z większą częścią państw południowoamerykańskich oraz pozostawała w sojuszu z USA<ref name="klein11">[[Shelley Klein]], ''Najgroźniejsi dyktatorzy w historii'', wyd. MUZA SAMuza, Warszawa, 2008, ISBN 978-83-7495-323-8, tłum. Jolanta Sawicka, s. 100.</ref>. Tymczasowym prezydentem został [[Víctor Manuel Román y Reyes]], który po śmierci w 1950 roku został zastąpiony przez Somozę. Po tym gdy Somoza ponownie odszedł do władzy, konserwatywny przywódca [[Emiliano Chamorro Vargas]] oraz prezydent Kostaryki [[José Figueres Ferrer]] zawiązali spisek przeciwko niemu. W trakcie jednego z późnych spotkań Somozy w ambasadzie amerykańskiej miał on zostać uprowadzony. Intryga zakończyła się fiaskiem, a Somoza wykrył i aresztował wszystkich. Chamorro przedostał się na Kostarykę, którą Somoza w odwecie zaatakował 11 stycznia 1954. Kostaryka wygrała wojnę i zadała nikaraguańskiej armii katastrofalne straty. 21 września 1956 prezydent Somoza, przebywający z wizytą w mieście León, został postrzelony przez zamachowca, którym okazał się lewicowy [[poezja|poeta]] [[Rigoberto López Pérez]]. Władzę w kraju po śmierci prezydenta przejął jego syn, [[Luis Somoza Debayle]]<ref>Alex Axelrod, Charles Phillips, Władcy, tyrani, dyktatorzy. Leksykon, wyd. Politeja, Warszawa 2000, s. 545.</ref>.

Luis Somoza popierał wszelkie akcje wymierzone przeciw rewolucyjnej [[Kuba|Kubie]]. Wprowadził ostrożne i wymuszone przez nastroje społeczne reformy liberalne. W 1961 utworzono opozycyjny [[SandiniściSandinistowski Front Wyzwolenia Narodowego|Front Wyzwolenia Narodowego im. Sandino]] (w skrócie FSLN) który wkrótce podjął próby walki partyzanckiej z rządem. Zmarł na atak serca w 1967 roku<ref>[[Alex Axelrod]], [[Charles Phillips]], ''Władcy, tyrani, dyktatorzy. Leksykon'', wyd. Politeja, Warszawa 2000, s. 544.</ref>. Władzę po Luisie objął [[René Schick Gutiérrez]], a następnie [[Lorenzo Guerrero Gutiérrez]]. Obydwaj prezydenci byli jedynie marionetkami w rękach klanu Somozów<ref>Michał Czajka, Słownik biograficzny XX wieku, Wiedza Powszechna, Warszawa, 2004, ISBN 83-214-1321-8, s. 808</ref>. W 1974 roku prezydentem został brat Luisa i syn Anastasio Garcii, [[Anastasio Somoza Debayle]]. Nowy prezydent zarzucił politykę stopniowej liberalizacji i doprowadził do zaostrzenia kursu wobec opozycji. Debayle przeobraził Gwardię Narodową we własną gwardię pałacową przejmując nad nią całkowitą kontrolą. Przy gospodarczej pomocy Stanów Zjednoczonych prowadził życie w zbytku, podczas gdy ludności (zwłaszcza wiejskiej) przeważnie brakowało środków do życia<ref>Bernd Jordan, Aleksander Lenz, ''Księga 100 polityków stulecia'', tłum. A. Sąpoliński, wyd. Interart, Warszawa 1997, s. 158 ISBN 83-7060-508-7.</ref>. W znacznym stopniu nadzorował nowo powstające stacje telewizyjne. W rękach Somozów znajdowały się zarówno najważniejsze gałęzie przemysłu, jak i sieci wielkich domów handlowych w kraju. W 1971 rząd zawarł porozumienie z opozycyjną Partią Konserwatywną: przekazał jej członkom 40% miejsc w parlamencie, w zamian zapewnienie sobie następnego wyboru na stanowisko prezydenta<ref>[[Alex Axelrod]], [[Charles Phillips]], ''Władcy, tyrani, dyktatorzy. Leksykon'', wyd. Politeja, Warszawa 2000, s. 544.</ref>.

W 1972 miało miejsce potężne trzęsienie ziemi, które zmieniło stolicę w ruinę. Wtedy to Somoza Debayle sprzeniewierzył pomoc pieniężną płynącą z całego świata na odbudowę miasta. Wykorzystał zdobyte w ten sposób fundusze do rozwinięcia swoich różnorakich gospodarczych przedsięwzięć. Rodzina Somozów stała się posiadaczami blisko połowy ziemi w Nikaragui, z których jedną czwartą stanowiły najlepsze grunty do uprawy. Sam Debayle był w 1979 roku posiadaczem około 900 milionów dolarów<ref>[[Alex Axelrod]], [[Charles Phillips]], ''Władcy, tyrani, dyktatorzy. Leksykon'', wyd. Politeja, Warszawa 2000, s. 544.</ref>. W 1974 po raz trzeci dyktator objął urząd prezydenta na co lewicowy ruch sandinistów rozwinął walki partyzanckie. W grudniu 1974 dyktator wprowadził [[stan wyjątkowy]]. Prześladowanie opozycjonistów pochłonęło wiele ofiar przede wszystkim wśród ludności wiejskiej. Po zamordowaniu przez członków Gwardii Narodowej [[Pedro Joaquín Chamorro Cardenal|Pedro Joaquina Chamorro Cardenala]], popularnego polityka i przeciwnika Somozów, zwolennicy FSLN zaatakowali Pałac Narodowy w Managui. Oddziały rządowe w krótkim czasie stłumiły rozruchy. Nie powstrzymało to jednak wybuchu powstania narodowego. Stany Zjednoczone wstrzymały pomoc militarno-gospodarczą dla Debayle. W maju 1979 sandiniści, którzy nawiązali sojusz z liberalno-demokratyczną opozycją ogłosili na terenie całego kraju strajk generalny i zwyciężyli w wojnie domowej, podczas której zginęło ok. 50 tys. ludzi (wliczając także masowe mordy dokonane przez członków Gwardii)<ref name="autonazwa1">Bernd Jordan, Aleksander Lenz: ''Księga 100 polityków stulecia'', tłum. A. Sąpoliński, wyd. Interart, Warszawa 1997, s. 159 ISBN 83-7060-508-7.</ref>.

Odejście w 1980 roku z rządu tymczasowego Violety Chamorro i Alfonso Robelo spowodowało plotki, według których zwolennicy Ortegi chcieli skonsolidować władzę między sobą. Na przełomie lat 1979 i 1980 byli członkowie Gwardii Narodowej i zwolennicy Somozy utworzyli nieregularne siły wojskowe. Zbrojna opozycja podzielona była dwa odłamy: Fuerza Democrática Nicaragüense (FDN) – utworzona w 1981 roku przez CIA, Departament Stanu USA i byłych członków Gwardii Narodowej oraz Alianza Revolucionaria Democrática (DeokratycznyDemokratyczny Sojusz Rewolucyjny, ARDE) – grupa działająca jeszcze przed działalnością sandinistów, dowodzona przez jednego z byłych dowódców sandinistów – Edena Pastora<ref>International Court Of Justice (January 2000). Case Concerning Military and Paramilitary Activities in and Against Nicaragua (Nicaragua V. United States of America). United Nations Press. s. 512. ISBN 92-1-070826-1.</ref>. Działały też Mipista, byłe antysomozistowskie milicje wiejskie; stały się one największą grupą rekrutów późniejszej [[contras]]. Często sprzeczne i niezależne od siebie grupy stały się powszechnie znane jako "contras" (skrót od "contrarrevolucionarios", "kontrrewolucjonistów")<ref>Brown, Timothy C. (October 2000). When the Ak-47s Fall Silent: Revolutionaries, Guerrillas, and the Dangers of Peace. Hoover Institute Press. s. 162. ISBN 0-8179-9842-X.</ref>. Już w 1981 prezydent USA [[Ronald Reagan]] potępił Ortegę i FSLN za ''wspieranie marksizmu'' i upoważnił [[CentralCentralna IntelligenceAgencja AgencyWywiadowcza|CIA]] do finansowania opozycyjnej armii tzw. ''contras''. Militarne i finansowe wsparcie przez USA dla grup ''contras'' do walk z rządem spowodowało krwawą wojnę domową, w której zginęło ok. 30 tys. Nikaraguańczyków. W lutym 1984 Ortega ogłosił przeprowadzenie wolnych wyborów. Uzyskał w nich 63% głosów, dzięki czemu objął urząd prezydenta Nikaragui. Wojna między contras a rządem trwała jednak dalej i doprowadziła do olbrzymiej inflacji. Rząd USA kontynuował wspieranie contras nielegalnymi środkami poprzez tajną sprzedaż broni [[Iran]]owi, z wymiany handlowej część zysków strony amerykańskiej otrzymały oddziały contras<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko=Korzeniewski | imię=Krzysztof | autor link=Krzysztof Korzeniewski | tytuł=Irak (Polish Edition) | data= | wydawca=Wydawn. Akademickie "Dialog" | miejsce= | isbn=83-88938-66-5 | strony=55}}</ref>. Contras finansowani byli również z pieniędzy pochodzących z handlu [[narkotyki|narkotykaminarkotyk]]ami<ref>Webb, Gary (1999). ''Dark Alliance''. Seven Stories Press. s. 177. ISBN 978-1-888363-93-7.</ref>.

W wyborach w 1990 zwyciężyła popierana przez USA kandydatka antysandinistowskiej [[Narodowa Unia Opozycyjna|Narodowej Unii Opozycyjnej]] (UNO) [[Violeta Chamorro]]. Również w wyborach parlamentarnych zwolennicy prezydenta zwyciężyli nad sandinistami Ortegi. Następcą Chamorro został [[Arnoldo Alemán]], którego rządy wiązały się z liberalizacją gospodarczą, ale również drastycznym wzrostem korupcji. Po utracie władzy Alemán usłyszał zarzuty korupcji i defraudacji publicznych funduszy<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/2572849.stm ''"Nicaragua ex-leader under house arrest"''], BBC News, 13 grudnia 2002.</ref>. W czasie procesu prokuratorzy przedstawili dowody, wskazujące na korzystanie przez prezydenta i jego żonę ze środków publicznych w celach prywatnych. Przedstawiono wyciągi z rządowych kart płatniczych, które ujawniały wydatki rzędu 13,7 mln USD na hotel na wyspie [[Bali (wyspa)|Bali]] oraz 68 mln USD na hotel w [[Indie|Indiach]]<ref>[http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A57581-2005Jan7.html ''"Facing Charges, Not Discomforts"''], washingtonpost.com, 8 stycznia 2005.</ref>. [[Berlin|Berliński]] oddział [[Transparency International]] w 2004 sklasyfikował Alemána na 9 miejscu w rankingu najbardziej skorumpowanych przywódców państwowych i oszacował kwotę defraudacji na 100 mln USD<ref>[http://www.transparency.org/content/download/4459/26786/file/Introduction_to_political_corruption.pdf Transparency International Global Corruption Report 2004]</ref>.

5 listopada 2006 po prawie 17 latach pozostawania w opozycji, wybory prezydenckie wygrał Daniel Ortega. Sukces ten zawdzięcza przyjęciu znacznie bardziej pragmatycznego programu. Rząd dzięki poparciu zakazu [[Aborcja|aborcji]] uzyskał poparcie ze strony [[Kościół katolicki|Kościoła katolickiego]]. W styczniu 2007 roku Nikaragua dołączyła do utworzonej w 2004 roku wspólnoty [[Alianza Bolivariana para los Pueblos de Nuestra América]]. Sandiniści wygrali wybory samorządowe z 9 listopada 2008 roku w 105 (spośród 146) gmin. W czasie drugiego etapu swoich rządów wprowadzili bezpłatną ochronę zdrowia i edukację{{r|Ospina}}. W czasie swojej prezydentury Ortega, dzięki pomocy innych państw [[Ameryka Łacińska|Ameryki Łacińskiej]], a w szczególności rządzonej przez [[Hugo Chávez|Hugo ChavezaCháveza]] [[Wenezuela|Wenezueli]]{{r|Ospina}}<ref>{{Cytuj stronę|url=http://www.rp.pl/artykul/747951.html|tytuł=Nikaragua skazana na Daniela Ortegę?|opublikowany=rp.pl|data=06-11-2011|język=pl}}</ref>. W ramach współpracy Wenezuela dostarczyła nowoczesny sprzęt medyczny, a do kraju przyjechali lekarze z Kuby{{r|Ospina}}.

Większość ludności Nikaragui czyli 69% stanowią [[Metys]]i, a więc potomkowie [[Indianie|Indian]] i [[Europa|Europejczyków]], biali stanowią 17%, [[MurzyniMurzyn]]i 9% natomiast Indianie 5%<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/nu.html The World Factbook]</ref>. Językiem urzędowym jest [[język hiszpański|hiszpański]]. Na wschodzie kraju znaczna część ludności (ok. 150 tys.) posługuje się miejscowym [[język miskito|językiem miskito]] oraz dialektem [[język angielski|języka angielskiego]]<ref>[http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=NI Ethnologue report for Nicaragua<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->]</ref>. Tym ostatnim posługują się głównie przybysze z wysp karaibskich o czarnym kolorze skóry.

Sieć kolejowa i drogowa są słabo rozwinięte i obejmują głównie zachodnią część kraju. Tutaj też przebiega [[Autostrada Panamerykańska|Droga Panamerykańska]]. Ważną rolę odgrywa transport wodny (m.in. na obu jeziorach) i lotniczy.

Wojska nikaraguańskie w 2014 roku liczyły 14 tys. żołnierzy zawodowych (brak rezerwistów). Według rankingu ''[[Global Firepower]]'' (2014) nikaraguańskie siły zbrojne stanowią 92. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 44,2 mln dolarów ([[Dolar amerykański|USD]])<ref name="Global">{{Cytuj stronę | url = http://www.globalfirepower.com/country-military-strength-detail.asp?country_id=Nicaragua | tytuł = Nicaragua | opublikowany = [[Global Firepower]] | język = en | data dostępu = 2014-09-07}}</ref>.