David Hume: Różnice pomiędzy wersjami

'''David Hume''' (ur. {{data|1711-05-07}} w [[Edynburg]]u, zm. 25 sierpnia 1776 tamże) – szkocki filozof, historyk i ekonomista, przedstawiciel [[deizm]]u, w ekonomii zwolennik [[Polityka wolnego handlu|wolnego handlu]], przeciwnik [[merkantylizm]]u{{odn|''Anioł i diabeł w Europie...''|s=200}}.

David Hume urodził się 7 maja 1711 roku w Edynburgu. Pochodził ze średnio zamożnej [[ziemiaństwo|ziemiańskiej]] rodziny spokrewnionej z hrabiami Home. Dzieciństwo spędził w majątku rodzinnym Ninewells w pobliżu Chirnside w południowo-wschodniej Szkocji (hrabstwo [[Scottish Borders]]). Uczył się w Edynburgu. Jako młodszy syn nie odziedziczył majątku, lecz otrzymywał skromną pensję, która zapewniała mu skromne utrzymanie w trakcie studiów we Francji<ref>Bertrand Russell, A History Of Western Philosophy And Its Connection With Political And Social Circumstances From The Earliest Times To The Present Day, New York 1967, s. 668 – 674668–674.</ref>.

W latach 1734-17371734–1737 przebywał we Francji, w miejscowości [[La Flèche|Flèche]] w [[region (Francja)|regionie]] [[Kraj Loary]]. Tam też stworzył swoje najważniejsze dzieło – zawarty w trzech tomach ''[[Traktat o naturze ludzkiej]]''. Dzieło to jednak zostało źle przyjęte przez ówczesną opinię publiczną, a śmiałe poglądy Hume’a na temat ludzkiej moralności zamknęły mu drogę do kariery uniwersyteckiej.

W latach 1752-17571752–1757, będąc [[bibliotekarstwo|bibliotekarzem]] w Edynburgu, zainteresował się pracą historyczną. Owocem jego zainteresowań było stworzenie „Historii Anglii” (''The History of England''), czyli dzieła składającego się z sześciu tomów – wydanych kolejno w latach 1754-17621754–1762. W roku 1748 Hume napisał pracę ''Philosophical Essays concerning Human Understanding'', później wydaną jako ''[[Badania dotyczące rozumu ludzkiego]]''<ref>W. Werner, David Hume i problem rzeczywistości historycznej. [w:] B. Płonka-Syroka [(red.]) Wzorce postrzegania rzeczywistości w nauce i społeczeństwie, Warszawa 2008, s. 31 – 4031–40.</ref>.

W latach 1763-17661763–1766 był sekretarzem poselstwa w Paryżu. Okres ten jest w życiu filozofa okresem wielkich powodzeń w życiu politycznym i światowym – z osoby kontrowersyjnej i nieakceptowanej ze względu na poglądy, stał się lubiany i podziwiany. Po powrocie z Francji zajmował stanowisko podsekretarza stanu w ministerstwie spraw zagranicznych. Po roku 1769 odsunął się od życia politycznego i powrócił do Edynburga<ref>Por. H.W. Noonan, Hume, Oxford 2007, s. 2 – 152–15.</ref>.

David Hume, mimo że uznawany jest za filozoficznego kontynuatora [[John Locke|Johna Locke’a]], w gruncie rzeczy obalił w dużym stopniu wypracowane przez niego zasady czystego [[empiryzm]]u<ref>Stephen Priest, The British empiricists, London, New York 2007, s. 2 – 142–14.</ref>.

Filozofia Hume’a to przede wszystkim polemika z [[René_DescartesRené Descartes|kartezjańskim]] [[natywizm|racjonalizmem]]. Dotyczy to zarówno [[Epistemologia|epistemologii]], jak i [[Etyka|etyki]] i [[Filozofia_politycznaFilozofia polityczna|filozofii politycznej]]. Zadeklarowanym we wstępie do ''Traktatu o naturze ludzkiej'' celem badań hume’owskich było oparcie całej wiedzy na doświadczeniu. Wśród badaczy myśli Hume’a toczy się dyskusja, czy ten cel został zrealizowany i na ile koncepcja Hume jest [[Koherencja (filozofia)|spójna]]. Można spotkać stanowisko, że Hume nie stworzył spójnego systemu filozoficznego, a podstawowa wartość jego analiz ma charakter negatywny (krytyczny)<ref>Georges Dicker, Hume’s epistemology and metaphysics: an introduction, London, New York 2001, s. 17 – 2817–28.</ref>.

Zagadnieniem, od którego wyszedł Hume było założenie (najpierw za Lockiem), że istotnie cała dostępna człowiekowi informacja pochodzi z doświadczenia. Jednak cechą specyficzną tej informacji jest jej chaotyczność i zmienność. Dlatego świadoma [[wiedza]] powstaje w wyniku złożonych procesów przetwarzania informacji zmysłowej (impresji) w obrazy mentalne (idee)<ref>Wiktor Werner, Historyczność kultury..., s. 60 – 6560–65.</ref>.

Hume stwierdził, że nasz świadomy obraz świata jest kształtowany przez cztery rodzaje informacji – bezpośrednie impresje wywołane bodźcami (impresje zmysłowe), uświadomione odczucia zmysłowe (impresje reflektywne) oraz dwa rodzaje obrazów mentalnych: idee pamięci i idee wyobraźni<ref>Wiktor Werner, Magiczna latarnia. Świadomość siebie i świata osób z uszkodzeniami układu nerwowego i ofiar wypadków w ujęciu antropologii filozoficznej Davida Hume’a. „Studia Humanistyczne Wydziału Farmaceutycznego Akademii Medycznej we Wrocławiu” 1 2008 (2009) Seria: Antropologia medycyny i farmacji w kontekście kulturowym, społecznym i historycznym, s. 35 – 5035–50.</ref>.

Hume podkreślał, że tworzenie świadomego obrazu świata zachodzi często pod wpływem [[nawyk]]ów oraz [[Emocja|emocji]], stąd jego koncepcja daje początek psychologii zachowań irracjonalnych<ref>Por. Anne Jaap Jacobson, David Hume on human understanding, [w:] Stuart Brown [(red.]) Routlege History of Philosophy. British Empiricism and Enlightenment, s. 123 -12123–112.</ref>.

Hume stworzył podstawy uniwersalnej epistemologii naukowej. Doszedł do wniosku, że wartościowa jest tylko taka wiedza, która dotyczy logicznych relacji między ideami (np. matematyczna) lub zjawisk obserwowalnych empirycznie (przyrodniczych, historycznych). Wiedza, która nie dotyczy ani jednego, ani drugiego jest iluzoryczna i zbędna<ref>Georges Dicker, Hume’s epistemology and metaphysics: an introduction, London, New York 2001, s. 30 – 8630–86.</ref>.

Jednak Hume sceptycznie analizuje także pojęcia materialistycznej metafizyki takie jak: materia, energia, ciepłota. Jego perspektywa jest nominalistyczna, tzn. Hume wskazuje na postrzeganie przez człowieka konkretnych zjawisk, a nie uniwersalnych własności. Np. na podstawie znajomości przedmiotów, które postrzegamy jako gorące wytwarzamy w naszym umyśle pojęcie ciepłoty, którego uniwersalność jest jednak postulatem naszego umysłu, a nie uniwersalną własnością rzeczy<ref>Wiktor Werner, ''David Hume i problem rzeczywistości historycznej''. [w:] B. Płonka-Syroka [(red.]) Wzorce postrzegania rzeczywistości w nauce i społeczeństwie, Warszawa DiG 2008, s. 31 – 4031–40.</ref>.

Zatem związku między przyczyną i skutkiem nie jesteśmy w stanie obserwować, gdyż znajdujemy się (jako obserwatorzy) tylko w jednym punkcie czasoprzestrzeni a związek przyczynowo – skutkowy ma charakter continuum łączącego kilka momentów czasowych<ref>Wiktor Werner, Iwona Werner, Od duszy do świadomości, od jednostki do społeczeństwa. Szkice z historii intelektualnej, Poznań 2008, s. 55 – 6555–65.</ref>.

Nie ma jednej, stałej impresji, która byłaby podstawą idei „ja”, co znaczy, że podmiot nie istnieje obiektywnie jako jedna całość. W swoich poglądach na poznanie Hume wyszedł od wiedzy doświadczalnej, jako tej, która mówi cokolwiek o rzeczywistości. Wiedza empiryczna jest pewna jedynie, gdy dotyczy samych impresji, w innych przypadkach jest tylko prawdopodobna. W tym miejscu Hume zrezygnował z platońskiej koncepcji episteme, dotyczącej relacji między ideami, która jako wiedza rozumowa, chociaż całkowicie pewna nie dotyczy rzeczywistości. Wiedza doświadczalna, jakkolwiek wartościowa, nie usprawiedliwia wniosków dotyczących relacji między faktami, ani dotyczących połączenia między umysłem a faktami. Wszelkie wnioski na ten temat są wynikiem nawyków umysłu i są całkowicie subiektywne<ref>Adam Grzeliński, Kategorie „podmiotu” i „przedmiotu” w Dawida Hume’a nauce o naturze ludzkiej, Toruń 2005, s. 36 – 11536–115.</ref>.

W ten sposób, Hume poddał konkluzywnej krytyce metafizyczną koncepcję „ja – poznającego” jako niezależnego od układu odniesienia obserwatora zdolnego do formułowania obiektywnych sądów. W konsekwencji tego dokonał w swojej teorii poznania zwrotu od metafizycznej koncepcji poznania z jasno wyodrębnionym podmiotem i przedmiotem do psychologicznej zasady względności poznania<ref>Wiktor Werner, Historyczność kultury.., s. 69 – 8469–84.</ref>.

* [[Dylemat determinizmu|Widły Hume'aHume’a]]

* Wiktor Werner, Historyczność kultury. W poszukiwaniu myślowego fundamentu współczesnej historiografii, Poznań 2009, s. 55 – 9555–95

* Wiktor Werner, David Hume i problem rzeczywistości historycznej. [w:] B. Płonka-Syroka [(red.]) Wzorce postrzegania rzeczywistości w nauce i społeczeństwie, Warszawa 2008, s. 31 – 40[http://www.scribd.com/doc/24864297/Wiktor-Werner-David-Hume-i-problem-rzeczywisto%C5%9Bci-historycznej]

* {{cytuj książkę|imięnazwisko = KrzysztofDowgiałło |nazwiskoimię = Dowgiałło Krzysztof|tytuł = Anioł i diabeł w Europie |wydawca = |miejsce = Warszawa |rok = 1997 |odn=tak}}