Zduństwo: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
→‎Materiały i narzędzia: Rozszerzenie treści
Znaczniki: Z urządzenia mobilnego Z wersji mobilnej (przeglądarkowej)
m drobne redakcyjne
Linia 2:
 
== Historia ==
W średniowieczu zduństwo nie było odrębnym zawodem. Przygotowywaniem kafli i stawianiem pieców zajmowali się [[garncarstwo|garncarze]]. Jeszcze do XVIII w., niektórzy z nich na kole garncarskim, prawdopodobnie już tylko na wstawki na miejsce uszkodzonych, robili kafle garnkowe i miskowe. Budowanie kominków należało do obowiązków [[budownictwo|budowniczych]] domów. Z czasem coraz częściej piece stawały się standardowym wyposażeniem mieszkania. Stąd garncarze (zdunowie) byli coraz liczniejsi i zakładali własne [[cech]]y. Nauka zawodu rozpoczynała się wcześnie, kandydat na zduna najpierw [[Uczeń|terminował]] u mistrza, potem zostawał [[czeladnik]]iem. Czeladnik, przed zostaniem mistrzem musiał na dwa lata udać się w świat aby znaleźć innego zduna który by go mógł douczyć fachu i znaleźć miejsce gdzie po zrobieniu majstersztyku (zdobyciu mistrzostwa) mógłby wstąpić do cechu i osiąść na stałe. Jeszcze w XIX w. w ramach majstersztyku robiono wielki gliniany garnek lub piec (zależnie od okolicy i potrzeb). Piece kaflowe były konstrukcjami dość drogimi. Stać na nie było szlachtę, duchowieństwo, mieszczaństwo. Chłopi robili piece tylko w kuchni, "domowym„domowym sposobem"sposobem” z gliny i kamienia, mające palenisko na polepie. Często były to piece typu "ruskiego"„ruskiego”. Zajmowały one blisko 1/4 pomieszczenia i oprócz gotowania służyły jako miejsce do spania, przynajmniej dla chorych, dzieci i osób starych. Główny koszt pieca stanowiły płytowe kafle: reliefowe i gładkie, jednokolorowe i wielokolorowe, jednakowe lub z różnorodnym planem tematycznym. Produkowane już od XIV/XV wieku kafle płytowe produkowano metodą odciskania lica i wycinania kołnierza. Mimo że niektórzy rzemieślnicy do wyrobu kołnierza początkowo stosowali wciąż koło garncarskie, jednak generalnie zaprzestano jego stosowania. Poszczególni zdunowie różnili się też od siebie swoimi umiejętnościami. W technice budowania pieców prawdziwą rewolucję spowodowało zastosowanie do ogrzewania węgla (XVIII/XIX w.). Spowodowało to konieczność budowy kanałów wewnątrz pieca i zastosowania [[ruszt]]u w palenisku. Podobnym przełomem było zastosowanie w pomieszczeniach kuchennych kuchni angielskich (trzonów kuchennych) z paleniskiem przykrywanym płytami kuchennymi z [[fajerka]]mi.
 
W średniowieczu zduństwo nie było odrębnym zawodem. Przygotowywaniem kafli i stawianiem pieców zajmowali się [[garncarstwo|garncarze]]. Jeszcze do XVIII w., niektórzy z nich na kole garncarskim, prawdopodobnie już tylko na wstawki na miejsce uszkodzonych, robili kafle garnkowe i miskowe. Budowanie kominków należało do obowiązków [[budownictwo|budowniczych]] domów. Z czasem coraz częściej piece stawały się standardowym wyposażeniem mieszkania. Stąd garncarze (zdunowie) byli coraz liczniejsi i zakładali własne [[cech]]y. Nauka zawodu rozpoczynała się wcześnie, kandydat na zduna najpierw [[Uczeń|terminował]] u mistrza, potem zostawał [[czeladnik]]iem. Czeladnik, przed zostaniem mistrzem musiał na dwa lata udać się w świat aby znaleźć innego zduna który by go mógł douczyć fachu i znaleźć miejsce gdzie po zrobieniu majstersztyku (zdobyciu mistrzostwa) mógłby wstąpić do cechu i osiąść na stałe. Jeszcze w XIX w. w ramach majstersztyku robiono wielki gliniany garnek lub piec (zależnie od okolicy i potrzeb). Piece kaflowe były konstrukcjami dość drogimi. Stać na nie było szlachtę, duchowieństwo, mieszczaństwo. Chłopi robili piece tylko w kuchni, "domowym sposobem" z gliny i kamienia, mające palenisko na polepie. Często były to piece typu "ruskiego". Zajmowały one blisko 1/4 pomieszczenia i oprócz gotowania służyły jako miejsce do spania, przynajmniej dla chorych, dzieci i osób starych. Główny koszt pieca stanowiły płytowe kafle: reliefowe i gładkie, jednokolorowe i wielokolorowe, jednakowe lub z różnorodnym planem tematycznym. Produkowane już od XIV/XV wieku kafle płytowe produkowano metodą odciskania lica i wycinania kołnierza. Mimo że niektórzy rzemieślnicy do wyrobu kołnierza początkowo stosowali wciąż koło garncarskie, jednak generalnie zaprzestano jego stosowania. Poszczególni zdunowie różnili się też od siebie swoimi umiejętnościami. W technice budowania pieców prawdziwą rewolucję spowodowało zastosowanie do ogrzewania węgla (XVIII/XIX w.). Spowodowało to konieczność budowy kanałów wewnątrz pieca i zastosowania [[ruszt]]u w palenisku. Podobnym przełomem było zastosowanie w pomieszczeniach kuchennych kuchni angielskich (trzonów kuchennych) z paleniskiem przykrywanym płytami kuchennymi z [[fajerka]]mi.
 
W XVIII w. pojawiły się manufaktury, później też fabryki. Stopniowo ich produkcja ulegała specjalizacji. Te zajmujące się wyrobem kafli robiły to znacznie sprawniej niż tradycyjny rzemieślnik. Produkcja rzemieślnicza przestała się opłacać. W tej sytuacji, rzemieślnik mógł już tylko zajmować się zlepianiem gotowych kafli tak aby aby powstał piec zgodny z zamówieniem. W ten sposób w połowie XIX w. nastąpiło rozdzielenie zawodu, garncarz (lub fabrykant) produkował kafle zaś zdun je już tylko składał. Kafle stały się powszechnie dostępne i uwłaszczeni chłopi coraz częściej budowali piece pokojowe z kafli (wcześniej pokoje nie były ogrzewane) a nawet kuchenne. Dziś różnica między zdunem (składaczem) a garncarzem (producentem) jest odczuwana wyraźnie (chociaż zdarza się że zdun ma też fabrykę kafli).
Linia 14 ⟶ 13:
'''Materiały''' używane do budowy pieców to m.in.: cegła czerwona pełna, prostki szamotowe, ([[szamot]]), kafle, drut stalowy do spinania kafli (zapobiega ich rozpychaniu pod wpływem ciepła), glina, elementy żeliwne – [[ruszt]]y, drzwiczki, płyty kuchenne, piekarniki, ramy piecowe.
 
'''Narzędzia''' używane przez zdunów: młotek murarski, młoteczek do pobijania nożyka lub dornika, nożyk zduński do przycinania kafli, gładzik ("kamień„kamień szlifierski"szlifierski”) do wygładzania brzegów kafli i miejsc cięcia, punktak (dornik) do zaznaczania miejsc cięcia oraz wycinania otworów, sczypce do "łamania"„łamania” kafli, przecinak, blaszka aluminiowa, gąbka do mycia kafli z gliny, skrzynia na glinę i mieszadło do jej mieszania z piaskiem, [[wiadro]] na wodę, [[kielnia]], przybory pomiarowe (pion murarski, liniał (łata),[[poziomica]], [[kątownica]], [[calówka]]).
 
== Zobacz też ==