Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej: Różnice pomiędzy wersjami

[[Plik:Jerzy Popieluszko Funeral - 78.jpg|thumb|240px|"Zomowskie„Zomowskie budy"budy” na ulicy Marszałkowskiej w Warszawie w l. 80.]]

'''Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej (ZOMO)''' – oddziały [[Milicja Obywatelska|Milicji Obywatelskiej]] powołane w drugiej połowie [[1956]] (po [[Poznański Czerwiec|Poznańskim Czerwcu]]) do zaprowadzania porządku w sytuacjach wyjątkowych (dsłdosł.: "likwidacji„likwidacji zbiorowych naruszeń porządku publicznego"publicznego”), a także do udzielania pomocy ludności w czasie klęsk żywiołowych i ochrony imprez masowych.

Impulsem do powołania ZOMO były wydarzenia [[Poznański Czerwiec|poznańskiego czerwca 1956]]<ref name="Eisler">{{cytuj książkę |autor=Jerzy Eisler |tytuł=Polskie miesiące, czyli kryzys(y) w PRL |url=http://pamiec.pl/pa/biblioteka-cyfrowa/publikacje/9929,Jerzy-Eisler-Polskie-miesiace-czyli-kryzysy-w-PRL.html |tytuł=Polskie miesiące czyli kryzys(y) w PRL |rok=2008 |isbn=9788376290195 |wydanie=EPUB |rozdział=Październik 1956 roku}}</ref>, które ukazały brak przygotowania wojska i [[Milicja Obywatelska|milicji]] do pacyfikowania dużych rozruchów ulicznych. Formalną podstawę do utworzenia ZOMO stanowiła uchwała Rady Ministrów PRL z 24 grudnia [[1956]]. Pierwsze wytyczne dotyczące pełnienia przez nie służby zostały wprowadzone rozkazem Komendanta Głównego MO z dnia 17 lipca [[1957]] (rozkaz nr 5/57). ZOMO funkcjonowało na zasadach wojskowych i było skoszarowaną formacją paramilitarną. Od [[1973]] zaczęto do niej rekrutować poborowych, by odbywali w tych oddziałach zasadniczą służbę wojskową<ref name=Wprost>{{cytuj stronę| url = http://www.wprost.pl/ar/10636/Bijace-serce-partii/?O=10636&pg=2| tytuł = Bijące serce partii| data dostępu = 2010-03-14| autor = [[Antoni Dudek]]| opublikowany = | praca = Wprost 24| data = 2001| język = pl| data dostępu = 2010-03-14}}</ref>. Poborowi służący w ZOMO (szczególnie w latach 1970, bo później z racji coraz gorszego odbioru społecznego tej formacji służba w niej straciła na atrakcyjności) byli w większości ochotnikami do tej służby, co wynikało z poniższych przyczyn<ref>Dariusz Gizak „By(i)łem w ZOMO”.</ref><ref>Bogdan Juruś „Byłem w ZOMO”.</ref>:

* preferencja przy późniejszym staraniu się o przyjęcie do Milicji Obywatelskiej —– od przyszłego funkcjonariusza wymagano uregulowania stosunku do służby wojskowej, a dawni ZOMO-wcy byli uważani za osoby znające specyfikę służby w milicji i przez to wymagające mniej rozbudowanego szkolenia;

** dyslokacja jednostek ZOMO w dużych miastach;

Funkcjonariusze ZOMO byli początkowo wyposażeni jedynie w pałki i hełmy. Dopiero pod koniec lat pięćdziesiątych zakupiono w [[Niemiecka Republika Demokratyczna|NRD]] 13-t. armatki wodne [[Industrieverband Fahrzeugbau|IFA]], które w Polsce otrzymały nazwę PSG-5. Po raz pierwszy użyto ich w kwietniu [[1960]] w czasie [[Wypadki nowohuckie 1960|walk w Nowej Hucie]], gdzie mieszkańcy wystąpili w obronie krzyża stojącego na placu, na którym zabroniono im wcześniej budowy kościoła.

Na początku lat 60. pododdziały ZOMO zaopatrzono w wyrzutnie granatów łzawiących. Funkcjonariusze wykorzystali je m.in. podczas tłumienia zajść w Toruniu (w [[1961]]) i Przemyślu (w [[1963]]). Tam również doszło do protestów po decyzji władz wymierzonych w lokalne instytucje kościelne. Po [[Marzec 1968|wydarzeniach marcowych 1968]] wyposażenie ZOMO zostało po raz kolejny unowocześnione. Wprowadzono nowe mundury typu ''moro'' oraz – na wzór policji na Zachodzie – tarcze ochronne. Oddziały ZOMO były przez cały czas intensywnie szkolone, a poziom ich sprawności budził zainteresowanie najwyższych władz partyjnych. Na przykład wielkie ćwiczenia "Dunajec„Dunajec ’69", które odbyły się na krakowskim [[Lotnisko Kraków-Rakowice-Czyżyny|lotnisku w Czyżynach]], oprócz ministra spraw wewnętrznych Kazimierza Świtały nadzorował członek Biura Politycznego [[Polska Zjednoczona Partia Robotnicza|PZPR]] [[Władysław Kruczek]].

W czerwcu [[1976]] funkcjonariusze rozpędzali [[Czerwiec 1976|tłum zgromadzony w centrum Radomia]] w kaskach z zasłonami z pleksiglasu, przy wsparciu armatek wodnych nowego typu, które zastąpiły przestarzałe PSG-5. Były to polskie armatki Hydromil 1, zbudowane na podwoziu [[FabrykaStar Samochodów Ciężarowych "Star"28/29|Stara]]. W tym czasie zakupiono także w [[Austria|Austrii]] nowoczesne armatki wodne [[Steyr-Daimler-Puch|Steyr]]. W połowie lat 70. ZOMO stały się prawdopodobnie najlepiej wyszkoloną i wyposażoną formacją tego typu w krajach komunistycznych. Z państw zaprzyjaźnionych z [[Polska Rzeczpospolita Ludowa|PRL]] przyjeżdżały delegacje resortów spraw wewnętrznych, pragnące się zapoznać ze sposobem szkolenia i organizacji ZOMO. Urządzano dla nich nawet pokazowe ćwiczenia (na przykład w [[1980]] dla Bułgarów w [[Kraków|Krakowie]] czy w [[1986]] dla Kubańczyków w [[Poznań|Poznaniu]]).

W [[1983]] funkcjonariuszy ZOMO zaczęto wyposażać w nagolenniki oraz nowe, głębsze kaski. Później pojawiły się kamizelki chroniące przed uderzeniami (tzw. żółwie). Do rozpędzania demonstracji milicja otrzymała nowe armatki wodne Hydromil 2, skonstruowane na podwoziu [[Jelcz 400|Jelcza]]a, pięciolufowe automatyczne wyrzutnie granatów łzawiących i transportery opancerzone wyposażone w tarany lub parkany ochronne. Warto wspomnieć o wypożyczonych od wojska dmuchawach WUS (używanych bardzo rzadko) i miotaczach pocisków gumowych (MPG) znajdujących się na wyposażeniu plutonów specjalnych. W ramach "bratniej„bratniej pomocy"pomocy” w l. 80. formacja otrzymała także transportery [[BTR-60]] z [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] oraz transportery opancerzone [[BTR-152]] z [[Niemiecka Republika Demokratyczna|NRD]], armatki wodne [[Tatra (motoryzacjaprzedsiębiorstwo)|Tatra]] z [[Czechosłowacja|CSRS]], duże partie metalowych granatów gazowych RWK z [[Niemiecka Republika Demokratyczna|NRD]]. Te ostatnie po odpaleniu rozgrzewały się do ok. 300&nbsp;°C, uniemożliwiając ich odrzucenie. W sumie jednak modernizacja wyposażenia w czasie rządów [[Wojciech Jaruzelski|gen. Jaruzelskiego]] miała ograniczony zasięg, bowiem – podobnie jak na wiele innych celów – brakowało wówczas pieniędzy<ref name=Wprost />.

[[Plik:Miezian ZOMO.jpg|thumb|240px|"Zomo„Zomo przyjechało na akcję"akcję” – nielegalna ulotka z okresu stanu wojennego]]

Po raz pierwszy ZOMO wystąpiło publicznie 20 stycznia [[1957]] podczas zabezpieczania wyborów do sejmu PRL II kadencji. Swój "chrzest„chrzest bojowy"bojowy” formacja przeszła 7 marca [[1957]] pod [[Rzeszów|Rzeszowem]], gdzie kompania ZOMO spacyfikowała 400-osobową demonstrację mieszkańców wsi [[Lutoryż]] domagających się zwrotu tamtejszej parafii jej majątku ziemskiego. Jednak pierwszym prawdziwie wielkim wyzwaniem dla tej formacji było stłumienie strajku łódzkich tramwajarzy w nocy 13/14 sierpnia [[1957]] roku oraz kilkudniowych demonstracji jakie wybuchły w [[Warszawa|Warszawie]] pomiędzy 3 – 7 października [[1957]] po zamknięciu tygodnika ''[[Po prostuProstu (czasopismo)|Po prostu]]'' (zginęły wtedy dwie osoby)<ref name=Wprost />. Od tego momentu oddziały ZOMO były wykorzystywane we wszystkich większych falach zamieszek antyustrojowych okresu [[Polska Rzeczpospolita Ludowa|PRL]].

W latach 80. formacje ZOMO były używane głównie do rozpraszania manifestacji opozycyjnych, podczas których zasłynęły z brutalności i bezwzględności. Wtedy też narodziły się potoczne, pogardliwe nazwy jej funkcjonariuszy – "zomowcy"„zomowcy” i "zomole"„zomole” lub "bijące„bijące serce partii"partii” dla całej formacji. Główne zadania pacyfikacji strajków, które wybuchły na wieść o wprowadzeniu stanu wojennego, powierzono ZOMO i MO. Mur w [[Pacyfikacja kopalni Wujek|kopalni "Wujek"„Wujek”]] obaliły 16 grudnia [[1981]] roku wojskowe czołgi, ale do górników strzelał specjalny pluton ZOMO. Od ich kul zginęło 9 osób. Łącznie w czasie stanu wojennego w wyniku ataków ZOMO zginęło około 40 osób<ref name=Dziennik>{{cytuj stronę| url = http://www.dziennik.pl/wydarzenia/article357896/ZOMO_bijace_serce_partii.html| tytuł = ZOMO – "bijące"„bijące” serce partii| data dostępu = 2010-03-14| autor = "Historia„Historia PRL"PRL”, tom VII, 1956| opublikowany = 13 kwietnia 2009| praca = Dziennik.Pl Wydarzenia| data = | język = pl| data dostępu = 2010-03-14}}</ref>. Po raz ostatni ZOMO zostało użyte 3 lipca [[1989]], kiedy rozpędziło demonstrację przeciwko zaproponowaniu kandydatury generała Wojciecha Jaruzelskiego na urząd prezydenta Polski<ref name=Dziennik />.

Początkowo liczebność formacji określono na 6600 osób, jednak w późniejszym czasie limit ten wielokrotnie podnoszono. W końcu lat 80. oddziały ZOMO liczyły blisko 13 tys. funkcjonariuszy<ref name=Dziennik />. Największą jednostką była brygada ZOMO stacjonująca w Warszawie na tzw. [[Golędzinów (Warszawa)|Golędzinowie]], ale koszary ZOMO znajdowały się w każdym większym mieście.

Oddziały ZOMO zostały rozwiązane 7 września [[1989]] rozporządzeniem ministra MSW jako negatywny i powszechnie znienawidzony symbol władzy [[Polska Rzeczpospolita Ludowa|PRL]]. W ich miejsce, tym samym rozporządzeniem powołano [[Oddziały Prewencji Milicji Obywatelskiej]], które w [[1990]] na mocy [[Ustawa|Ustawy]] z dnia 4 kwietnia [[1990]] o [[Policja|Policji]] przekształcono w [[Oddziały Prewencji Policji]].

[[Kategoria:Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej|! ]]