Zapadlisko przedkarpackie: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Emptywords (dyskusja | edycje) m WP:SK, drobne redakcyjne |
m Dodanie obrazu z lokalizacją zapadliska przedkarpackiego. Dodanie czasu trwania do nazw stratygraficznych. |
||
Linia 1:
'''Zapadlisko przedkarpackie''' – rów przedgórski, wypełniony [[Molasa|molasowymi]] osadami [[neogen]]u. Najmłodsza jednostka alpidów na obszarze Polski<ref name=":0">{{Cytuj|autor = Ewa Stupnicka|tytuł = Geologia regionalna Polski|data = 1997}}</ref>.
[[Plik:Zapadlisko przedkarpackie.jpg|mały|Lokalizacja zapadliska przedkarpackiego (zaznaczone czerwoną ramką) na mapie jednostek tektonicznych Polski.]]
Zapadlisko przedkarpackie powstało w skutek mioceńskiego nasuwania się na północ łuku karpackiego, związanego z jedną z faz [[Orogeneza alpejska|orogenezy alpejskiej]]<ref>{{Cytuj|autor = Piotr Krzywiec|tytuł = Geodynamiczne i tektoniczne uwarunkowania ewolucji basenów przedgórskich, w odniesieniu do zapadliska przedkarpackiego|czasopismo = Przegląd Geologiczny|data = 2006|s = 404 - 412}}</ref>. Jego utworzenie połączone jest z zahamowaniem sedymentacji fliszowej, wydźwignięciem oraz sfałdowaniem Karpat zewnętrznych. Jest to efekt kolizji płyty europejskiej oraz mniejszych terranów: Alcapy oraz Tiszy-Dacii.
Linia 7:
Długość zapadliska przedkarpackiego wynosi 300 km, a szerokość maksymalnie do 100 km<ref name=":1">{{Cytuj|autor = Nestor Oszczypko|tytuł = Powstanie i rozwój polskiej części zapadliska przedkarpackiego|czasopismo = Przegląd Geologiczny|data = 2006|s = 396 - 403}}</ref>. Największe zwężenie rowu przedgórskiego można zaobserwować w okolicy Krakowa (rygiel krakowski), gdzie szerokość wynosi zaledwie kilka kilometrów.
Wypełnione jest głównie okruchowymi, molasowymi osadami mioceńskimi o miąższości do 3000 m w Polsce, a w części ukraińskiej nawet do 5000 m<ref name=":1" />. Osady zapadliska przedkarpackiego zostały utworzone w basenie środkowej Paratetydy. Sięgała ona na dzisiejsze tereny Austrii, Czech, Polski, Słowacji, Węgier, Ukrainy oraz Rumuni. Obszar zapadliska znajdował się w peryferyjnej, najbardziej wysuniętej na północ części basenu Paratetydy<ref name=":0" />. Morze mioceńskie zaczęło zanikać pod koniec sarmatu czyli około 11-12 milionów lat temu. Następnie zapadlisko uległo wydźwignięciu i silnej [[Denudacja|denudacji]].
Głębokość podłoża na obszarze zapadliska zmienia się od kilkuset do 3500 m<ref>{{Cytuj|autor = Nestor Oszczypko, Piotr Krzywiec, Igor Popadyuk, Tomasz Peryt|tytuł = Carpathian Foredeep Basin (Poland and Ukraine) - its sedimentary, structural and geodynamic evolution|czasopismo = AAPG|data = 2005|s = 293–350}}</ref>. Utwory zapadliska leżą na skałach różnego wieku: od [[Prekambr|prekambryjskich]] skał krystalicznych po [[Kreda (okres)|kredowe]] należące do facji epikontynentalnych. Osady rowu przedgórskiego znajdują się od zachodu na niecce górnośląskiej, w części centralnej na niecce miechowskiej, a od wschodu na zrębie dolnego Sanu. Od strony południowej utwory zapadliska miejscami opisywane są na sfałdowanym [[Flisz (geologia)|fliszu]] karpackim<ref name=":0" />.
Od południa granica zapadliska podkarpackiego jest tektoniczna. Wyznaczona jest przez czoło Karpat zewnętrznych, które w całości są płasko nasunięte na mioceńskie osady zapadliska. Z kolei, od północy granica zapadliska przedkarpackiego ma charakter erozyjny<ref name=":1" />.
Zapadlisko przedkarpackie dzielone jest na basen wewnętrzny, który położony jest na południu oraz zewnętrzny, leżący na północ od łuku karpackiego<ref>{{Cytuj|autor = Ney, R.; Burzewski, W.; Bachleda, T.; Górecki, W.; Jakóbczak, K.; Słupczyński, K|tytuł = Zarys paleogeografii i rozwoju litologiczno-facjalnego utworów miocenu zapadliska przedkarpackiego|czasopismo = Prace Geologiczne Komisji Nauk Geologicznych|data = 1974}}</ref>. Pierwszy z nich znajduje się pod Karpatami fliszowymi lub też jest sfałdowany i nasunięty na północ, gdzie tworzy płaszczowinę stebnicką oraz fałdy brzeżne [[Karpaty|Karpat]]. Basen wewnętrzny został utworzony w eggenburgu (18-22 mln lat temu) i istniał do karpatu (16-17 mln lat temu). Wypełniały go utwory ilaste o dużej miąższości wraz z licznymi przewarstwieniami piaskowców i zlepieńców<ref name=":0" />.
Basen zewnętrzny wypełniony jest niesfałdowanymi utworami młodszego [[miocen]]u. Dzielony jest przez rygiel krakowski na basen zachodni oraz wschodni. Pierwszy z nich jest mniejszy i znajduje się na obszarze [[Wyżyna Krakowsko-Częstochowska|Wyżyny Śląsko-Krakowskiej]]. Od północy łączy się z przedgórzem sudeckim, a od zachodu przez Czechy z basenem wiedeńskim. Drugi z nich jest znacznie większy i obejmuje swoim obszarem [[Kotlina Sandomierska|Kotlinę Sandomierską]], ciągnąc się na południowy-wschód w stronę Ukrainy oraz Rumunii<ref name=":0" />.
| |||