Serwitoriat: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
+szablon CzW
Znacznik: Edytor kodu źródłowego 2017
m lit.
Linia 2:
'''Serwitoriat''' lub '''serwitorat''' – w Polsce przedrozbiorowej prawo wyłączające z jurysdykcji miejskiej niektórych [[Mieszczaństwo|mieszczan]] pracujących dla [[Dwór monarszy|dworu monarszego]]. Mogło ono dotyczyć np. kupców, rzemieślników, artystów i lekarzy. Osoby te były wyłączone spod [[Ława miejska|sądownictwa miejskiego]] i podlegały [[Sąd marszałkowski|sądowi marszałka dworu]], nie musiały płacić podatków miejskich i mogły uwolnić się spod władzy [[Cech rzemiosła|cechu]]. Serwitoriat został zniesiony w 1764 roku{{r|NEP}}.  Osobę posiadającą ten przywilej nazywano [[serwitor]]em{{r|SJP}}.
 
Źródeł serwitoriatu w doniesieniuodniesieniu do artystów można doszukiwać się w antycznym modelu mecenatu, który obejmował twórców długotrwałym, czasami dożywotnim wsparciem, pozwalającym na całkowite poświęcenie się sztuce. W nowożytności bywało, że władcy utrzymywali w ten sposób wybitnych artystów: malarzy, architektów i plastyków, którzy swoją obecnością na dworze mecenasa dowodzili jego hojności, wrażliwości na sztukę, i tym samym dodawali mu splendoru. Jednak we Włoszech doby renesansu były to rzadkie przypadki, a serwitorat dotyczył w większości dworskich muzyków i śpiewaków. Przedstawiciele innych sztuk byli na ogół opłacani za poszczególne prace i dzieła {{r|W}}.
 
Nadawanie serwitoratu było w Polsce od XVI do XVIII wieku elementem kontroli wytwarzania tzw. druków urzędowych, wydawanych na zlecenie władzy centralnej bądź ziemskiej. W tym celu przyznawano poszczególnym drukarzom przywileje dające prawo ich druku i sprzedarzysprzedaży, powiązane z odpowiedzialnością za ich poprawność i zgodność z tekstem wzorcowym. Nadanie takiemu drukarzowi serwitoratu z jednej strony dawało mu istotne korzyści, z drugiej poddawało go władzy sądu marszałkowskiego. Zauważalne jest, że w okresach tendencji centralizacyjnych w państwie częściej używano tego mechanizmu kontroli nad drukami urzędowymi{{r|F}}.
 
{{Multisource|Encyklopedia staropolska/Serwitorjat|Hasło o serwitoriacie w ''Encyklopedii staropolskiej'' Zygmunta Glogera|M. Arcta Słownik Staropolski/Serwitorat|i w ''M. Arcta Słowniku Staropolskim''}}