Mieczysław Hertz: Różnice pomiędzy wersjami

{{Biogram infobox

|przyczyna śmierci = [[rana postrzałowa]]

|miejsce spoczynku =

|narodowość =

|edukacja = wyższe

|małżeństwo = <small>ok. 1901–1918 lub 1920</small>:<br />Maria <small>(''de domo'' Maybaum)</small>

|dzieci = [[Zygmunt Hertz]],<br />Aniela Hertz (Olszewska)

}}

'''Mieczysław Hertz''' (ur. [[2 stycznia]] [[1870]] w [[Warszawa|Warszawie]], zm. [[18 stycznia]] [[1943]] tamże) – polski [[Kupiec (zawód)|kupiec]], historyk, literat, działacz gospodarczy, społeczny i samorządowy związany z [[Łódź|Łodzią]], autor wspomnień poświęconych wydarzeniom [[I wojna światowa|I wojny światowej]] w Łodzi. Ojciec [[Zygmunt Hertz|Zygmunta Hertza]], współzałożyciela paryskiej [[Kultura (miesięcznik)|„Kultury”]]. Ofiara [[Holocaust|Holokaustu]].

Zachęcony sukcesem ''Ananke'', Mieczysław Hertz napisał w 1904 roku kolejną sztukę – baśń dramatyczną w czterech aktach ''Lubczyk'', której premiera odbyła się 21&nbsp;stycznia 1905 roku w łódzkim [[Stary Teatr Wielki w Łodzi|starym Teatrze Wielkim]] (Teatrze Wielkim [[Fryderyk Sellin|Fryderyka Sellina]]) przy ul. Konstantynowskiej 14 (ob. [[Ulica Legionów w Łodzi|ul. Legionów]]){{r|Rozwój_1905-01-20|Lutnista_1905-01-29}}. Po premierze krytyk teatralny [[Stanisław Łąpiński]] napisał na łamach „[[Rozwój (gazeta)|Rozwoju]]” m.in.:

{{Cytat box

|źródło = <span style="font-size:75%">Stanisław Łąpiński, ''„Lubczyk”, baśń dramatyczna w 4 aktach, Mieczysława Hertza'', „Rozwój”, Rok VIII, nr 18 z 23 stycznia 1905, s. 4.</span>

|width =

Mieczysław Hertz był jednym z 73 łódzkich sygnatariuszy ''Komunikatu łódzkiego'' z 22&nbsp;listopada 1916 roku, opublikowanego w formie [[List otwarty|listu otwartego]], wyrażającego stanowisko środowiska inteligenckiego Łodzi, [[Pabianice|Pabianic]] i [[Zgierz]]a w sprawie niezwłocznego powołania [[Tymczasowa Rada Stanu|Rady Stanu]]{{r|OiP_8-1916}}.

 

 

Należał do grupy radnych (m.in. z Eugeniuszem Krasuskim i [[Aleksy Rżewski|Aleksym Rżewskim]]), która opracowała koncepcję ustanowienia Urzędu Statystycznego Miejskiego przy Zarządzie m.&nbsp;Łodzi{{r|Domański_10-11|Domański, Jędrzejczak_42-45}}. Memoriał i wniosek w tej sprawie został zgłoszony 19&nbsp;września 1917 roku i przyjęty przez Radę Miejską w Łodzi. Hertz wszedł następnie w skład komisji powołanej do zorganizowania Wydziału Statystycznego. Wydział rozpoczął pracę z dniem 1&nbsp;stycznia 1918 roku, a Hertz został wówczas członkiem dokooptowanym delegacji nadzorującej jego pracę{{r|Domański_10-11|Domański, Jędrzejczak_45-47}}.

Oprócz działalności gospodarczej był znanym społecznikiem oraz działaczem kulturalnym. Z zamiłowania zajmował się [[Statystyka|statystyką]]{{r|Spodenkiewicz_2014-10-19}}. Po zakończeniu wojny wystąpił z inicjatywą zorganizowania w Łodzi pierwszego ogólnopolskiego zjazdu statystyków (planowany pierwotnie na styczeń 1920, ostatecznie odbył się w maju tegoż roku w Warszawie){{r|DzZmŁ_11-1919|DzZmŁ_36-1922}}. W 1919 roku opublikował ''Porównawcze zestawienie danych o ruchu ludności m. Łodzi w pierwszej połowie lat 1918 i 1919'' – po latach uznane przez byłego [[Administratorzy Łodzi|prezydenta Łodzi]] Aleksego Rżewskiego za pierwszą monografię statystyczną poświęconą Łodzi{{r|Rżewski_38}}. W czerwcu 1920 roku został mianowany zastępcą reprezentanta magistratu ([[Stefan Kopciński|dr. Stefana Kopcińskiego]]) w Głównej Radzie Statystycznej przy [[Główny Urząd Statystyczny|Głównym Urzędzie Statystycznym]], powołanej reskryptem Rady Ministrów z 19&nbsp;lipca 1920 roku{{r|DzZmŁ_23-1920|PG_1920-21}}. W 1922 roku był jednym z autorów publikacji określanej jako pierwszy łódzki rocznik statystyczny, zatytułowanej ''Statystyka miasta Łodzi 1918–1920''{{r|Domański, Jędrzejczak_45-47|Domański_14}}. W 1937 roku Aleksy Rżewski nazwał go w swej pracy poświęconej statystyce łódzkiej ''właściwym inicjatorem badań'' [statystycznych] ''nad zagadnieniem [[alkoholizm]]u w Łodzi''{{r|Rżewski_33}}. W latach 1938–39 (i prawdopodobnie wcześniej) Mieczysław Hertz był członkiem zwyczajnym [[Polskie Towarzystwo Statystyczne|Polskiego Towarzystwa Statystycznego]]{{r|Kruszka}}.

 

 

Ponadto Hertz przystąpił do utworzonego w 1927 roku łódzkiego oddziału [[Polskie Towarzystwo Historyczne|Polskiego Towarzystwa Historycznego]]{{r|OŁ PTH-historia|KH_2-1939}}, był współzałożycielem [[Towarzystwo Przyjaciół Łodzi|Towarzystwa Przyjaciół Łodzi]] (powstałego w maju 1936 i zarejestrowanego w 1937 roku) i został wybrany do pierwszego składu jego Zarządu{{r|Wróblewski|TPŁ}}. W marcu 1937 roku był również współzałożycielem [[Łódzkie Towarzystwo Naukowe|Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Łodzi]]{{r|Wróblewski|Pawlak}}. Podejmował także działania na rzecz utworzenia w Łodzi Wyższej Szkoły Handlowej{{odn|Spodenkiewicz|2014|s=22}}.

 

 

=== Okres II wojny światowej ===

Wydaje się, że główną przyczyną aresztowania Hertza było jego żydowskie pochodzenie i członkostwo w Radzie Starszych. Podczas pobytu w obozie został rozpoznany przez niektórych członków załogi obozu jako autor przedwojennych publikacji opisujących okres I wojny światowej (były one bardzo krytyczne wobec Niemców, autor apelował w nich o odszkodowania dla tych rodzin, których żywiciele zmarli na ciężkich robotach przymusowych w Niemczech). Efektem rozpoznania było znęcanie się nad nim. Prawie siedemdziesięcioletni Hertz ''musiał czołgać się na brzuchu naokoło sali, wygrzebywać palcami dołki w twardej nawierzchni po to, aby pokaleczyć sobie palce i ręce. Niemcy z całą nienawiścią odnosili się do Hertza. Widać łódzcy volksdeutsche „dobre go popisali”''{{odn|Rapalski|1969|s=55}}.

 

 

== Spory wokół miejsca i czasu śmierci ==

 

== Rodzina ==

[[Plik:Kamienica w Łodzi - al. Kościuszki 69.JPG|thumb|Kamienica przy [[Aleja Tadeusza Kościuszki w Łodzi|al. Kościuszki]] 69 w&nbsp;[[Łódź|Łodzi]] – miejsce zamieszkania Mieczysława Hertza i jego syna [[Zygmunt Hertz|Zygmunta]] (styczeń 2013)]]

Mieczysław Hertz miał czworo rodzeństwa:

 

 

== Publikacje ==

 

== Odznaczenia ==

 

== Upamiętnienie ==

* <ref name="uwaga5">Koło liczyło 26 radnych (w tym 22 chrześcijan i 4 wyznawców judaizmu). Według zajęcia znalazło się w nim: 4 inżynierów, 4 fabrykantów, 3 robotników, 3 majstrów fabrycznych, po dwóch chemików, lekarzy i rzemieślników, ksiądz, adwokat, kandydat nauk handlowych, właściciel domu, kupiec i nauczyciel szkoły powszechnej ({{odn|ref=nie|Hertz|1933|s=134 [PDF – 144]}}, {{odn|ref=nie|Hertz|2014|s=162}}).</ref>

* <ref name="uwaga6">Z. A. B. – [[Język niemiecki|niem.]] skrót Zivilarbeiter-Bataillon, [[Język polski|pol.]] batalion robotników cywilnych; liczba 23 oznacza numer batalionu.</ref>

}}

 

<ref name="Bogusławski W.">{{Cytuj pismo | nazwisko = Bogusławski | imię = Władysław | autor link = Władysław Bogusławski | tytuł = Dramat i opera | url = http://www.sbc.org.pl/Content/99912/ii4620-1904_3.pdf | czasopismo = [[Biblioteka Warszawska]]. Pismo miesięczne poświęcone nauce, literaturze, sztukom i sprawom społecznym | adres czasopisma = | oznaczenie = | wolumin = Rok 1904 | wydanie = tom III, ogólnego zbioru tom 255 | strony = 100, 105–107 (PDF – 104, 109–111) | rok = 1904 | odpowiedzialność = [[Adam Krasiński (ordynat)|Adam hr. Krasiński]] (red.) | wydawca = [[Adam Krasiński (ordynat)|Adam hr. Krasiński]] | miejsce = [[Warszawa]] | issn = | doi = | doietykieta = | pmid = | pmc = | oclc = | bibcode = | id = | cytat = | język = | data dostępu = 2016-08-15 | odn =}}</ref>

 

 

 

<ref name="Rozwój_1905-01-23">{{Cytuj pismo | nazwisko = Łąpiński | imię = St. | autor link = Stanisław Łąpiński | tytuł = Teatr. „Lubczyk”, baśń dramatyczna w 4 aktach, Mieczysława Hertza | url = http://bc.wimbp.lodz.pl/Content/3245/Rozwoj1905nr018.pdf | czasopismo = [[Rozwój (gazeta)|Rozwój]] | adres czasopisma = | oznaczenie = | wolumin = Rok VIII | wydanie = nr 18 | strony = 4 | data = 1905-01-23 | odpowiedzialność = [[Wiktor Czajewski|W. Czajewski]] (red.) | wydawca = [[Wiktor Czajewski|W. Czajewski]] | miejsce = [[Łódź]] | issn = | doi = | doietykieta = | pmid = | pmc = | oclc = | bibcode = | id = | cytat = | język = | data dostępu = 2016-09-08 | odn =}}</ref>

<ref name="Księga adresowa_1922_poz._2013">{{Cytuj książkę | nazwisko = Sroka (oprac.) | imię = Antoni Rościsław | autor link = Antoni Sroka | tytuł = Księga adresowa przemysłu, handlu i finansów | url = http://www.sbc.org.pl/dlibra/docmetadata?id=28183&from=pubindex&dirids=1&lp=11585 | wydanie = I | wydawca = Nakładem Ministerstwa Przemysłu i Handlu | miejsce = [[Warszawa]] | rok = 1922 | strony = 2001–2014 (djvu – 257), poz. 2013 | kolumny = 4 | rozdział = Huty i walcownie żelaza. Hauts fourneaux et laminoires de fer | adres rozdziału = | część = I | tytuł części = Przemysł | id = | isbn = | oclc = | lccn = | doi = | cytat = | język = | data dostępu = 2016-09-08 | odn =}}</ref>

 

 

<ref name="Księga adresowa_1922_poz._7399">{{Cytuj książkę | nazwisko = Sroka (oprac.) | imię = Antoni Rościsław | autor link = Antoni Sroka | tytuł = Księga adresowa przemysłu, handlu i finansów | url = http://www.sbc.org.pl/dlibra/docmetadata?id=28183&from=pubindex&dirids=1&lp=11585 | wydanie = I | wydawca = Nakładem Ministerstwa Przemysłu i Handlu | miejsce = [[Warszawa]] | rok = 1922 | strony = 7379–7417 (djvu – 431), poz. 7399 | kolumny = 3 | rozdział = Przerób odpadków zwierzęcych i wyrób mydła zwyczajnego i świec. Transformation des matières animales. Fabrication de savon ordinaire et de bougies | adres rozdziału = | część = I | tytuł części = Przemysł | id = | isbn = | oclc = | lccn = | doi = | cytat = | język = | data dostępu = 2016-09-08 | odn =}}</ref>

<ref name="Rżewski_20-21">{{Cytuj książkę | nazwisko = Rżewski | imię = Aleksy | autor link = Aleksy Rżewski | tytuł = Prace statystyczne Zarządu Miejskiego w Łodzi 1918–1934 na tle zagadnień statystyki i polityki komunalnej | url = http://bc.wbp.lodz.pl/Content/12180/Prace_Statystyczne_1918_1934sygPR_64_31a.pdf | inni = Przedmowy: Eugeniusz Krasuski, Mieczysław Hertz | wydanie = I | wydawca = Skład Główny w Księgarni S. Seipelta | miejsce = Łódź | rok = 1937 | strony = 20–21 (PDF – 22–23) | rozdział = Spis ludności 1921 r. | adres rozdziału = | nazwisko r = Rżewski | imię r = Aleksy | autor r link = Aleksy Rżewski | seria = | id = | isbn = | oclc = | lccn = | doi = | cytat = | język = | data dostępu = 2016-09-11 | odn =}}</ref>

 

 

<ref name="CGH_244-1934">{{Cytuj pismo | autor = (c) | tytuł = O współpracę angielskiego przemysłu włókienniczego z przemysłem polskim | url = http://ebuw.uw.edu.pl/dlibra/plain-content?id=10638 | czasopismo = Codzienna Gazeta Handlowa | adres czasopisma = | oznaczenie = | wolumin = Rok IX | wydanie = nr 244 | strony = 2 | data = 1934-10-24 | odpowiedzialność = Dr Adam Brzeg (red.), Hipolit Bolesławski (red. odp.) | wydawca = Ajencja Wschodnia, Sp. z ogr. odp. | miejsce = [[Warszawa]] | issn = | doi = | doietykieta = | pmid = | pmc = | oclc = | bibcode = | id = | cytat = | język = | data dostępu = 2016-09-11 | odn =}}</ref>

<ref name="CGH_130-1935">{{Cytuj pismo | autor = (C) | tytuł = Nowy Zarząd Stow. Kupców m. Łodzi | url = http://ebuw.uw.edu.pl/dlibra/plain-content?id=10820 | czasopismo = Codzienna Gazeta Handlowa | adres czasopisma = | oznaczenie = | wolumin = Rok X | wydanie = nr 130 | strony = 1 | data = 1935-06-07 | odpowiedzialność = Dr Adam Brzeg (red.), Hipolit Bolesławski (red. odp.) | wydawca = Ajencja Wschodnia, Sp. z ogr. odp. | miejsce = [[Warszawa]] | issn = | doi = | doietykieta = | pmid = | pmc = | oclc = | bibcode = | id = | cytat = | język = | data dostępu = 2016-09-11 | odn =}}</ref>

 

 

 

<ref name="Domański_14">{{Cytuj pismo | nazwisko = Domański | imię = Czesław | autor link = | tytuł = First Statisticians of Łódź | url = http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.hdl_11089_7660/c/9-18.pdf | czasopismo = Acta Universitatis Lodziensis. Folia Œconomica | adres czasopisma = | oznaczenie = | wolumin = T. 225 | wydanie = | strony = 14 | rok = 2009 | odpowiedzialność = Czesław Domański i Anna Witaszczyk (red.) | wydawca = Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego | miejsce = [[Łódź]] | issn = 0208-6018 | doi = | doietykieta = | pmid = | pmc = | oclc = | bibcode = | id = | cytat = | język = en | data dostępu = 2016-09-08 | odn =}}</ref>

 

 

<ref name="DzZmŁ_36-1922">{{Cytuj pismo | nazwisko = Barliński | imię = Kazimierz | autor link = | tytuł = Ze statystyki miasta w Łodzi w roku 1921 | url = http://bc.wimbp.lodz.pl/Content/883/Dz_Zarz_m_L_1922_nr36.pdf | czasopismo = Dziennik Zarządu m. Łodzi | adres czasopisma = | oznaczenie = | wolumin = Rok IV | wydanie = nr 36 (152) | strony = 7 | data = 1922-08-29 | odpowiedzialność = | wydawca = Wydawnictwo Zarządu Miasta Łodzi | miejsce = [[Łódź]] | issn = | doi = | doietykieta = | pmid = | pmc = | oclc = | bibcode = | id = | cytat = | język = | data dostępu = 2016-09-09 | odn =}}</ref>

<ref name="Rżewski_38">{{Cytuj książkę | nazwisko = Rżewski | imię = Aleksy | autor link = Aleksy Rżewski | tytuł = Prace statystyczne Zarządu Miejskiego w Łodzi 1918–1934 na tle zagadnień statystyki i polityki komunalnej | url = http://bc.wbp.lodz.pl/Content/12180/Prace_Statystyczne_1918_1934sygPR_64_31a.pdf | inni = Przedmowy: Eugeniusz Krasuski, Mieczysław Hertz | wydanie = I | wydawca = Skład Główny w Księgarni S. Seipelta | miejsce = Łódź | rok = 1937 | strony = 38 (PDF – 40) | rozdział = Prace statystyczne indywidualne | adres rozdziału = | nazwisko r = Rżewski | imię r = Aleksy | autor r link = Aleksy Rżewski | seria = | id = | isbn = | oclc = | lccn = | doi = | cytat = | język = | data dostępu = 2016-09-11 | odn =}}</ref>

 

 

<ref name="PG_1920-21">{{Cytuj pismo | nazwisko = Sawicki | imię = Ludomir | autor link = Ludomir Sawicki | tytuł = Kronika geograficzna <nowiki>[</nowiki>Chronique géographique<nowiki>]</nowiki>. Zakłady | url = http://rcin.org.pl/Content/19092/WA51_29679_r1920-1921-t2_Przeg-Geogr.pdf | czasopismo = [[Przegląd Geograficzny]] | adres czasopisma = | oznaczenie = | wolumin = Tom II. 1920–1921 | wydanie = | strony = (20) 179 (PDF – 153) | rok = 1922 | odpowiedzialność = [[Ludomir Sawicki]] (red.) | wydawca = Książnica Polska Tow. Naucz. Szkół Wyższych | miejsce = [[Warszawa]] | issn = 0033-2143 | doi = | doietykieta = | pmid = | pmc = | oclc = | bibcode = | id = | cytat = | język = | data dostępu = 2016-09-10 | odn =}}</ref>

<ref name="KH_2-1939">{{Cytuj pismo | nazwisko = Hejnosz (red.) | imię = Wojciech | autor link = Wojciech Hejnosz | nazwisko2 = Urbański (red.) | imię2 = Tadeusz | tytuł = Sprawozdanie Polskiego Towarzystwa Historycznego 1.IV.1938 – 31.III.1939 | url = http://kpbc.ukw.edu.pl/dlibra/plain-content?id=53689 | czasopismo = [[Kwartalnik Historyczny]] | adres czasopisma = | oznaczenie = | wolumin = Tom LIII | wydanie = z. 2 | strony = 54 (djvu – 235), poz. 75 | rok = 1939 | miesiąc = kwiecień – czerwiec | odpowiedzialność = | wydawca = [[Polskie Towarzystwo Historyczne]] | miejsce = [[Lwów]] | issn = 0023-5903 | doi = | doietykieta = | pmid = | pmc = | oclc = | bibcode = | id = | cytat = | język = | data dostępu = 2016-09-08 | odn =}} (Sprawozdanie dołączone do zeszytu jako dodatek).</ref>

 

 

<ref name="Pawlak">{{Cytuj książkę | nazwisko = Pawlak | imię = Wacław | autor link = | tytuł = W rytmie fabrycznych syren. Łódź między wojnami | url = | wydanie = I | wydawca = [[Wydawnictwo Łódzkie]] | miejsce = Łódź | rok = 1984 | strony = 218 | rozdział = Rok 1937. Towarzystwo Przyjaciół Nauk | adres rozdziału = | nazwisko r = Pawlak | imię r = Wacław | autor r link = | seria = | id = | isbn = 83-218-0364-4 | oclc = | lccn = | doi = | cytat = | język = | data dostępu = 2016-09-09 | odn =}}</ref>

 

 

<ref name="Gronczewska_2016-04-15">{{Cytuj pismo | nazwisko = Gronczewska | imię = Anna | autor link = | tytuł = Hertzowie, rodzina, która zapisała się nie tylko w historii miasta Łodzi | url = | czasopismo = Kocham Łódź. Dodatek do «[[Dziennik Łódzki|Dziennika Łódzkiego]]» | adres czasopisma = | oznaczenie = | wolumin = | wydanie = nr 382 | strony = 10 | data = 2016-04-15 | odpowiedzialność = | wydawca = [[Polska Press|Polska Press Sp. z o.o.]] | miejsce = [[Łódź]] | issn = | doi = | doietykieta = | pmid = | pmc = | oclc = | bibcode = | id = | cytat = | język = | data dostępu = 2016-08-15 | odn =}}</ref>

 

 

<ref name="Rubin">{{Cytuj książkę | nazwisko = Rubin | imię = Icchak (Henryk) | autor link = Icchak Rubin | tytuł = Żydzi w Łodzi pod niemiecką okupacją | url = | wydanie = | wydawca = Wydawnictwo „Kontra” | miejsce = [[Londyn]] | rok = 1988 | strony = 172, 174 | seria = | id = | isbn = 0-907652-23-9 | oclc = | lccn = | doi = | cytat = | język = | data dostępu = | odn =}}</ref>

 

 

<ref name="BŻIH_3-4-1972">{{Cytuj pismo | nazwisko = Czerniaków | imię = Adam | autor link = Adam Czerniaków | tytuł = Adama Czerniakowa dziennik getta warszawskiego 6 IX 1939 – 23 VII 1942 | url = | czasopismo = [[Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego]] | adres czasopisma = | oznaczenie = nr 3–4 (83–84) | wolumin = | wydanie = | strony = 52 | rok = 1972 | miesiąc = lipiec – grudzień | odpowiedzialność = Józef Barski, [[Marian Fuks (historyk)|Marian Fuks]], Anatol Leszczyński, [[Michał Szulkin]] (kol. red.) | wydawca = [[Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma|Żydowski Instytut Historyczny w Polsce]] | miejsce = [[Warszawa]] | issn = 0006-4033 | doi = | doietykieta = | pmid = | pmc = | oclc = | bibcode = | id = | cytat = | język = | data dostępu = 2016-09-08 | odn =}}</ref>

 

<ref name="WUP_11-1937">{{Cytuj pismo | tytuł = Wzory. Rejestracja wzorów użytkowych i zdobniczych | url = http://pubserv.uprp.pl/PublicationServer/wydawnictwa/index.php?go=download&type=wup&nr=11&year=1937 | czasopismo = Wiadomości Urzędu Patentowego | adres czasopisma = | oznaczenie = | wolumin = Rok XIV | wydanie = zeszyt 11, poz. 82 | strony = 483 (PDF – 17) | data = 1937-11-30 | odpowiedzialność = | wydawca = [[Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej]] | miejsce = [[Warszawa]] | issn = | doi = | doietykieta = | pmid = | pmc = | oclc = | bibcode = | id = | cytat = | język = | data dostępu = 2016-08-15 | odn =}}</ref>

 

<ref name="Bogusławski A.">{{Cytuj pismo | nazwisko = Bogusławski | imię = Andrzej | autor link = | tytuł = Strażniczka ognia | url = http://www.bu.kul.pl/art_11306.html | czasopismo = Przegląd Polski. Miesięczny dodatek kulturalny «[[Nowy Dziennik (Polish Daily News)|Nowego Dziennika (Polish Daily News)]]» | adres czasopisma = | oznaczenie = | wolumin = | wydanie = | strony = | data = 2001-03-09 |rok = 2001 | miesiąc = marzec | odpowiedzialność = | wydawca = | miejsce = [[Nowy Jork]] | issn = | doi = | doietykieta = | pmid = | pmc = | oclc = | bibcode = | id = | cytat = | język = | data dostępu = 2016-08-15 | odn =}}</ref>

 

== Bibliografia ==

* {{Cytuj książkę | nazwisko = Hertz | imię = Mieczysław | tytuł = Łódź w czasie Wielkiej Wojny | url = http://bc.wimbp.lodz.pl/dlibra/doccontent?id=45209 | wydanie = | wydawca = [[Polskie Towarzystwo Historyczne]] Oddział w Łodzi / Izba Przemysłowo-Handlowa w Łodzi | miejsce = [[Łódź]] | rok = 1933 | strony = 7, 14–15, 57–58, 129–130, 132, 134 (PDF – 17, 24–25, 67–68, 139–140, 142, 144) | kolumny = | rozdział = | tom = I | tytuł tomu = Łódź w czasie Wielkiej Wojny | seria = Materjały do dziejów Łodzi i ziem województwa łódzkiego | id = | isbn = | oclc = | lccn = | doi = | cytat = | język = pl | data dostępu = 2016-08-15 | odn = tak}}

* {{Cytuj książkę | nazwisko = Danowska (red.) | imię = Małgorzata | autor link = | tytuł = Bezbronne miasto. Łódź 1914–1918 | url = | wydanie = pierwsze | wydawca = Wydawnictwo Jacek Kusiński. [[Narodowe Centrum Kultury]] | miejsce = [[Łódź]] | rok = 2014 || strony = 29–30, 36–37, 74, 154–155, 157, 162 | rozdział = Łódź podczas Wielkiej Wojny | adres rozdziału = | nazwisko r = Hertz | imię r = Mieczysław | część = | tytuł części = | id = {{ISBN|978-83-927666-1-2}}, {{ISBN|978-83-7982-029-0}} | oclc = | lccn = | doi = | cytat = | język = pl | data dostępu = 2016-08-15 | odn = tak}}

* {{Cytuj książkę | nazwisko = Jasny | imię = Abraham Wolf | autor link = Abraham Wolf Jasny | tytuł = Di geszichte fun łodzier getto | url = | wydanie = | wydawca = | miejsce = | rok = | strony = 140 | kolumny = | rozdział = | adres rozdziału = | nazwisko r = | imię r = | autor r = | autor r link = | część = | tytuł części = | seria = | id = | isbn = | oclc = | lccn = | doi = | cytat = | język = yi | data dostępu = | odn = tak}}

* {{Cytuj książkę | nazwisko = Puś | imię = Wiesław | autor link = Wiesław Puś | tytuł = Żydzi w Łodzi w latach zaborów 1793–1914 | url = http://otworzksiazke.pl/images/ksiazki/zydzi_w_lodzi/zydzi_w_lodzi.pdf | wydanie = I | wydawca = Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego | miejsce = [[Łódź]] | rok = 1998 | strony = 65, 121, 125, 152, 154, 156, 158–159, 216 (PDF – 74, 134, 138, 169, 171, 173, 175–176, 239) | seria = | id = | isbn = 83-7171-165-4 | oclc = | lccn = | doi = | cytat = | język = pl | data dostępu = 2016-08-15 | odn = tak}}

* {{Cytuj książkę | nazwisko = Rapalski | imię = Stanisław Leon | autor link = | tytuł = Byłem w piekle. Wspomnienia z Radogoszcza | url = | wydanie = I | wydawca = Wydawnictwo Łódzkie | miejsce = [[Łódź]] | rok = 1960 | strony = 55–56 | seria = | id = | isbn = | oclc = | lccn = | doi = | cytat = | język = pl | data dostępu = | odn = tak}}

* {{Cytuj książkę | nazwisko = Rapalski | imię = Stanisław Leon | autor link = | tytuł = Byłem w piekle. Wspomnienia z Radogoszcza | url = | wydanie = III | wydawca = Wydawnictwo Łódzkie | miejsce = [[Łódź]] | rok = 1969 | strony = 55–56, 156 | seria = | id = | isbn = | oclc = | lccn = | doi = | cytat = | język = pl | data dostępu = | odn = tak}}

* {{Cytuj książkę | nazwisko = Danowska (red.) | imię = Małgorzata | autor link = | tytuł = Bezbronne miasto. Łódź 1914–1918 | url = | wydanie = pierwsze | wydawca = Wydawnictwo Jacek Kusiński. [[Narodowe Centrum Kultury]] | miejsce = [[Łódź]] | rok = 2014 | strony = 10–23 | rozdział = Obywatele | adres rozdziału = | nazwisko r = Spodenkiewicz | imię r = Paweł | autor r link = | tom = | tytuł tomu = | id = {{ISBN|978-83-927666-1-2}}, {{ISBN|978-83-7982-029-0}} | oclc = | lccn = | doi = | cytat = | język = pl | data dostępu = 2016-08-15 | odn = tak}}

* {{Cytuj książkę | nazwisko = Stawiszyńska | imię = Aneta | autor link = | tytuł = Łódź w latach I wojny światowej | url = | wydanie = | wydawca = Wydawnictwo „Napoleon V” | miejsce = [[Oświęcim]] | rok = 2016 | strony = 28, 39, 258, 260, 308, 346, 461, 673, 675 | seria = | id = | isbn = 978-83-65495-27-3 | oclc = | lccn = | doi = | cytat = | język = pl | data dostępu = 2016-08-15 | odn = tak}}

* {{Cytuj książkę | autor = Israel Tabaksblat (ישראל טאבאקסבלאט) | autor link = | tytuł = חורבן-לאָדזש : 6 יאָר נאצי-גהינום / Ḥurbn-Lodzsh: 6 yor Natsi-gehenem / Churbn Lodz (La destrucción de Lodz) | url = | wydanie = I | wydawca = Unión Central Israelita Polaca en la Argentina | miejsce = [[Buenos Aires]] | rok = 1946 | strony = 33–34 | seria = | id = | isbn = | oclc = | lccn = | doi = | cytat = | język = yi | data dostępu = | odn =}}