Kultura przeworska: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m Wycofano edycje użytkownika Magyar062 (dyskusja). Autor przywróconej wersji to Wargo32.exe. |
|||
Linia 13:
{{legenda|#caab92|grupy trackie}}
{{legenda|#f8fb26|kultura Poieneşti-Lukaševka}}]]
'''Kultura przeworska''' (zwana także '''kulturą [[Wenedowie|wenedzką]]''' lub '''grupą przeworską kultury grobów jamowych''') – [[kultura archeologiczna]] [[epoka żelaza|epoki żelaza]] rozwijająca się między [[III wiek p.n.e.|III w. p.n.e.]] a [[V wiek|V w. n.e.]] na terenach obecnej [[Polska|Polski]] oraz [[Zakarpacie|Zakarpacia]].
{{Grafika rozwinięta
| opis =
Linia 69 ⟶ 70:
{{legenda|#ff0|do 100 n.e.}}
{{legenda|#0f0|po 100 n.e.}}]]
Obecnie wśród badaczy dominuje pogląd o związku [[Wandalowie|Wandalów]] z kulturą przeworską<ref>Przegląd archeologiczny. t. 40-41, 1992, str. 66-67 "konfrontacja danych archeologicznych ze źródłami pozwala stwierdzić, że gros terytorium przeworskiego zasiedlali wschodniogermańscy Wandalowie"</ref><ref>Jerzy Strzelczyk, ''Wandalowie i ich afrykańskie państwo'', Warszawa 2005, s. 49.</ref><ref>Encyklopedia historyczna świata. Tom I: Prehistoria, praca zbiorowe, opracowanie naukowe prof. dr hab. Janusz K. Kozłowski, Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1999, s. 420.</ref><ref>Bartosz Kontny, ''Uzbrojenie kultury przeworskiej w okresie wpływów rzymskich i początkach okresu wędrówek ludów'', w: ''Wandalowie. Strażnicy bursztynowego szlaku'', red. J. Andrzejowski, A. Kokowski, Ch. Leiber, Lublin-Warszawa 2004, s. 143</ref><ref>Tadeusz Makiewicz, "W sprawie aktualnego stanu badań nad problemem kontynuacji kulturowej pomiędzy starożytnością a wczesnym średniowieczem w Polsce. Punkt widzenia autochtonisty.", Slavia Antiqua, T. 48,2005, s. 9-15. </ref>.▼
== Chronologia, geneza i zanik ==
Nazwa pochodzi od miasta [[Przeworsk]], leżącego niedaleko od miejscowości [[Gać (województwo podkarpackie)|Gać]], w której znaleziono cmentarzysko. Pierwszej publikacji nt. tego stanowiska dokonał w [[1909]] r. polski archeolog [[Karol Hadaczek]], {{fakt|określając je jako należące do kultury germańskich Wandalów, jednak do literatury nazwę wprowadzono dopiero w latach trzydziestych}}.
▲Wśród badaczy ścierają się dwie koncepcje utożsamiające kulturę przeworską z plemionami słowiańskimi lub germańskimi. Kulturę przeworską nazwano w XX wieku również kulturą wenedzką, identyfikując ją z historycznymi [[Wenedowie|Wenedami]] uważanymi przez część historyków za Słowian<ref>[[Tadeusz Sulimirski (archeolog)|Tadeusz Sulimirski]], ''Najstarsze dzieje narodu polskiego'', Londyn 1947, str. 31</ref>. Obecnie wśród badaczy
Geneza powstania kultury przeworskiej nie została w pełni wyjaśniona, wpływ na jej rozwój miała ludność kultury [[kultura łużycka|łużyckiej]], [[kultura pomorska|pomorskiej]], oraz [[kultura grobów kloszowych|grobów kloszowych]]. Tereny kultury przeworskiej są przypisywane wzmiankowanym przez autorów starożytnych plemionom [[Lugiowie|Lugiów]]<ref>Piotr Kaczanowski, Janusz Krzysztof Kozłowski – ''Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.)''</ref>, oraz germańskich Wandalów, [[Silingowie|Silingów]] i [[Burgundowie|Burgundów]]<ref>"Struktura ludności tworzącej kulturę przeworską była wieloetniczna. W jej skład wchodziły, w świetle źródeł pisanych, plemiona germańskie - Wandalowie, a być może także Burgundowie." w: Stanisław Grodziski, [[Jerzy Wyrozumski]], Marian Zgórniak. Wielka historia Polski: Tom 1 1998; "Z innych ludów, wymienianych przez Ptolemeusza, na terenie kultury przeworskiej należy też zapewne umieszczać Silingów, którzy ponownie pojawiają się w źródłach dopiero w V w. w Hiszpanii, jako odłam Wandalów (H. Łowmiański 1963)." w: [[Kazimierz Godłowski]], [[Michał Janusz Parczewski|Michał Parczewski]]. Pierwotne siedziby Słowian. 2000 ; "Swoisty fenomen stanowi na tym tle kultura przeworska, której ludność głównie wandalska niezmiernie obficie wyposażała swych zmarłych w broń i elementy uzbrojenia" w: Marek Olędzki. Wojny Markomańskie 162-185 n.e. 2011; "Kultura przeworska rozwijała się nieprzerwanie od II w p.n.e. do schyłku IV w n.e. i tradycyjnie identyfikowana była z kulturą ludów germańskich, zamieszkujących wówczas ziemie polskie, przede wszystkim z kulturą Wandalów." w: Jerzy Skowronek, Mieczysław Tanty, Tadeusz Wasilewski Historia Słowian południowych i zachodnich. 1977
</ref>. Nie bez znaczenia pozostały też szerokie wpływy kultury lateńskiej i wędrówki plemion, np. [[Bastarnowie|Bastarnów]] i [[Skirowie|Skirów]].
Linia 136 ⟶ 137:
[[Kategoria:Archeologia Polski]]
[[Kategoria:Hasła kanonu polskiej Wikipedii]]
| |||