Samolot bombowy: Różnice pomiędzy wersjami

[[FilePlik:Tu-160 at MAKS 2007.jpg|thumb|Rosyjski samolot bombowy [[Tu-160]]]]

W zależności od wielkości i rodzaju, bombowce to samoloty jednosilnikowe lub wielosilnikowe, o załodze od 2 do 4-54–5 osób (sporadycznie od 1 do 10 osób). Ich podstawową cechą wspólną jest konstrukcyjne przystosowanie do przenoszenia ładunku bojowego w postaci bomb lub pocisków rakietowych. Konstrukcja bombowców podlegała ewolucji wraz z rozwojem techniki lotniczej i samolotów: od samolotów [[dwupłat]]owych o konstrukcji drewnianej krytej płótnem, przez metalowe [[jednopłat]]owce do [[samolot odrzutowy|samolotów odrzutowych]].

[[Plik:Aichi Val DF-ST-91-10602.JPEG|thumb|Japoński [[bombowiec nurkujący]] [[Aichi D3A]] z okresu drugiejII wojny światowej]]

Podstawowy podział bombowców był dokonywany pod względem ich wielkości i udźwigu bomb. Od pierwszejI wojny światowej do [[lata 40. XX wieku|lat 40.]] bombowce dzieliły się przede wszystkim na:

W okresie pierwszejI wojny światowej, bombowce lekkie zabierały od kilkudziesięciu do 400 kg bomb, średnie – do 1 t bomb, a ciężkie od 400 kg do 3 t bomb<ref name=baczk2>Na podstawie W. Bączkowski, op.cit.</ref>.

W okresie drugiejII wojny światowej, bombowce lekkie z reguły zabierały do około 1 tony bomb, średnie (najczęściej 2-silnikowe) do około 3 ton bomb, a ciężkie (najczęściej 4-silnikowe) – od 3 do 6, maksymalnie do 9 ton bomb. Załogę lekkich bombowców zwykle stanowiły 2-32–3 osoby, średnich – 3-63–6 osób, a ciężkich – 5-105–10 osób<ref name=kaczk2>Na podstawie: R. Kaczkowski, op.cit.</ref>.

Odrębną podkategorią bombowców lekkich lub taktycznych są '''[[bombowiecSamolot pokładowy|bombowce pokładowe]]''' – przeznaczone konstrukcyjnie do bazowania na [[lotniskowiec|lotniskowcach]] (często były to [[samolot torpedowy|samoloty bombowo-torpedowe]] lub bombowce nurkujące). Oprócz tego wyróżnia się '''samoloty bombowo-rozpoznawcze''' – bombowce przystosowane też dzięki wyposażeniu dodatkowemu do pełnienia roli [[samolot rozpoznawczy|samolotów rozpoznawczych]]. Wyróżnia się również '''samoloty bombowo-patrolowe''' ([[Samolot obserwacyjny|samoloty patrolowe]]) – przeznaczone głównie do patrolowania nad morzem, a w drugim rzędzie do zwalczania wykrytych celów morskich. Kategorią istniejącą w latach 30. i 40. były '''[[bombowiec nurkujący|bombowce nurkujące]]''' – były to lekkie (rzadziej średnie) bombowce konstruowane z myślą o atakach z lotu nurkowego.

Od okresu drugiejII wojny światowej lżejsze bombowce zaczęły być wypierane przez [[samolot szturmowy|samoloty szturmowe]], wyspecjalizowane do ataków na silnie bronione cele naziemne, a z drugiej strony przez bardziej uniwersalne [[Samolot myśliwski|samoloty myśliwskie]] przystosowane do przenoszenia bomb ([[samolot myśliwsko-bombowy|samoloty myśliwsko-bombowe]]). Od około [[lata 70. XX wieku|lat 70.]] bombowce taktyczne zostały w większości zastąpione przez samoloty szturmowe i [[myśliwiec wielozadaniowy|myśliwce wielozadaniowe]].

[[FilePlik:15th AF B-24 Liberator.jpg|thumb|Amerykański [[Consolidated B-24 Liberator|B-24 Liberator]] zrzucający bomby; 19 marca 1945 roku]]

[[FilePlik:56-0689 Boeing B-52D Stratofortress (cn 464060) US Air Force. (5661413927).jpg|thumb|Ogonowe stanowisko strzeleckie na B-52D Stratofortressie]]

Uzbrojenie bombowców dzieli się na ofensywne i obronne. Główne '''uzbrojenie ofensywne''' bombowców stanowią [[bomba lotnicza|bomby]] lotnicze, zabierane w zamykanych [[komora bombowa|komorach bombowych]] lub podwieszane na [[węzły uzbrojenia|węzłach uzbrojenia]] pod skrzydłami lub kadłubem. Bombowce okresu [[I wojna światowa|pierwszejI wojny światowej]] zabierały od kilkudziesięciu kilogramów do 2 ton bomb (największy [[Handley Page V/1500]] – do 3 ton); bombowce okresu [[II wojna światowa|drugiejII wojny światowej]] od kilkuset kilogramów do 6 ton bomb ([[Boeing B-29 Superfortress]] – maksymalnie 9 ton). Od końca drugiejII wojny światowej na uzbrojenie bombowców weszły [[Broń jądrowa|bomby jądrowe]]. Od lat 60. bomby były wypierane przez [[Pocisk odrzutowy|pociski rakietowe]] powietrze-ziemia, zwłaszcza w bombowcach strategicznych. Współczesne bombowce strategiczne zabierają do około 30 ton uzbrojenia.

Zamiast bomb niektóre typy bombowców okresu międzywojennego i drugiejII wojny światowej, a także niektóre współczesne, mogły przenosić [[torpeda|torpedy]] lotnicze do zwalczania [[okręt]]ów ([[samolot torpedowy|samoloty bombowo-torpedowe]]). Wiele typów mogło zabierać lotnicze [[mina morska|miny morskie]] do minowania wód. Stosowano też [[bomba głębinowa|bomby głębinowe]] jako uzbrojenie do zwalczania okrętów podwodnych.

'''Uzbrojenie obronne''' bombowców składało się początkowo z kilku [[karabin maszynowy|karabinów maszynowych]]. Na większych samolotach montowano je w kilku stanowiskach lub wieżyczkach strzeleckich, obsługiwanych przez strzelców, zapewniających możliwie szerokie pole ostrzału w różnych kierunkach. Od końca lat 30 XX wieku i podczas drugiejII wojny światowej rósł kaliber uzbrojenia – wprowadzono [[wielkokalibrowy karabin maszynowy|wielkokalibrowe karabiny maszynowe]] lub [[działko|działka lotnicze]] kalibru 20 milimetrów, a liczba luf sięgnęła kilkunastu<ref name=kaczk2 /> (najsilniej uzbrojonym w broń maszynową bombowcem był [[Boeing B-17 Flying Fortress]], dysponujący trzynastoma [[Wielkokalibrowy karabin maszynowy|wukaemami]]). W latach po drugiejII wojnie światowej uzbrojenie strzeleckie bombowców odgrywało znacznie mniejszą rolę i zostało znacznie ograniczone, a na większości konstrukcji zanikło, zwłaszcza na bombowcach strategicznych. Dłużej stosowano jedynie stanowiska ogonowe działek 20-2320–23 mm, zwłaszcza na konstrukcjach radzieckich. Współczesne bombowce taktyczne mogą posiadać do samoobrony [[Kierowany pocisk rakietowy powietrze-powietrze|pociski rakietowe powietrze-powietrze]].

Podstawowym sposobem działania bombowców jest bombardowanie celu z lotu poziomego, z małej lub dużej wysokości. W tym celu stosowane były specjalne [[celownik bombowy|celowniki bombowe]], pozwalające na obliczenie wyprzedzenia, z jakim należy zrzucić bomby, aby uderzyły w cel. Technika ta skuteczna jest jednak przede wszystkim do atakowania celów powierzchniowych (z uwagi na umiarkowaną celność), a ponadto jej wadą jest konieczność utrzymywania przez samolot stałego kursu, zwiększająca możliwość zestrzelenia. W celu precyzyjnego atakowania celów punktowych, opracowano [[bombowiec nurkujący|bombowce nurkujące]], zrzucające bomby z [[pikowanie (manewr lotniczy)|lotu nurkowego]] pod dużym kątem (70°-80–80°). Technika ta była szczególnie przydatna do zwalczania okrętów, lecz wymagała specjalnej konstrukcji samolotów. Podczas drugiejII wojny światowej wdrożono technikę dość celnego zrzucania bomb z płytkiego nurkowania (kąt 10°-50–50°), zwłaszcza przydatną dla lekkich bombowców i myśliwców<ref>E.R. Johnson, op.cit., s. 435.</ref>.

Pod koniec drugiejII wojny światowej pojawiły się bomby kierowane, po wojnie trwał też rozwój doskonalszych celowników bombowych. Z wprowadzeniem na uzbrojenie pocisków kierowanych powietrze–ziemia, bombowce strategiczne nie musiały już nadlatywać nad cel (w erze [[Rakietowy pocisk przeciwlotniczy|rakiet przeciwlotniczych]] zbliżanie się do celu oznaczało duże ryzyko) i stały się latającymi platformami do odpalania pocisków. Podczas nowych konfliktów lokalnych z udziałem [[Stany Zjednoczone|USA]] w [[lata 90. XX wieku|latach 90.]] nastąpił jednak powrót do wykorzystania bombowców strategicznych do tańszego bombardowania klasycznymi bombami z lotu poziomego. Jest to jednak praktykowane po wywalczeniu zdecydowanej przewagi w powietrzu i zniszczeniu stanowisk [[Obrona przeciwlotnicza|obrony przeciwlotniczej]].

=== Początki i pierwszaI wojna światowa ===

[[Plik:14082007-Illya-Muromec-1.jpg|thumb|Rosyjski samolot bombowy [[Ilja Muromiec (samolot)|Ilja Muromiec]] z okresu pierwszejI wojny światowej]]

Po raz pierwszy samolot został wykorzystany do bombardowania 1 listopada [[1911]] przez Włochów podczas [[wojna włosko-turecka|konfliktu z Turcją]] w Afryce Północnej – zrzucono wtedy ręcznie cztery małe 2 kg bomby z samolotu [[Taube|Etrich Taube]] na żołnierzy tureckich<ref name=bacz>W. Bączkowski: ''Samoloty bombowe pierwszej wojny...''</ref>. Na niewielką skalę wykorzystywano samoloty do bombardowania także podczas [[wojny bałkańskie|wojen bałkańskich]] 1910–1913. W tym okresie oraz na początku pierwszejI wojny światowej do bombardowania wykorzystywano zwykłe dostępne wówczas lekkie samoloty zwiadowcze (m.in. [[Bleriot XI]], [[Farman IV]], Taube), a bomby przeważnie zrzucano ręcznie. Szczególnie często wykorzystywano w tym charakterze w krajach [[ententa|ententy]] samoloty [[Voisin]], dwupłaty z silnikiem pchającym, a w państwach centralnych jednopłatowe [[Taube]]. Samoloty te nie rozwijały na ogół prędkości większej, niż 110–120 km/h<ref name=bacz />.

Dopiero w latach 1915-19161915–1916 zaczęły się pojawiać samoloty specjalnie przystosowane do bombardowania, a w [[1917]] powstały udane konstrukcje lekkich bombowców, jak francuskie [[Breguet 14|Breguet XIV]] i [[Salmson 2]], brytyjskie [[Airco DH.4|DH.4]] i następnie [[Airco DH.9|DH.9]]. W odróżnieniu od Ententy, Niemcy i Austro-Węgry nie budowały specjalnych lekkich bombowców, lecz używały do bombardowania liczne wielozadaniowe samoloty rozpoznawcze klasy C, produkowane m.in. przez firmy Albatros (np. [[Albatros C.III|C.III]]), AEG (np. [[AEG C.I|C.I]]), Rumpler (np. [[Rumpler C.I|C.I]]), LVG (np. [[LVG C.V|C.V]], [[LVG C.VI|C.VI]]), Hansa-Brandenburg (np. [[Hansa-Brandenburg C.I|C.I]]). Lekkie bombowce z pierwszejI wojny światowej nie przekraczały jednak prędkości 200 km/h<ref name=baczk2 />.

W toku pierwszejI wojny światowej wprowadzono też bombowce średnie i ciężkie. Z samolotów średnich najbardziej znane stały się niemieckie dwusilnikowe bombowce Gotha serii G (np. [[Gotha G.IV|G.IV]]) i [[Friedrichshafen G.III]], powstałe już w latach 1915–1916. Przenosiły od 300 do 900 kg bomb, razem z ciężkimi bombowcami używane były do strategicznych bombardowań [[Londyn]]u, aczkolwiek umiarkowanie skutecznych z powodu niewielkiej liczby samolotów i masy zabieranych przez pojedyncze samoloty ładunków<ref name=bacz />. Używane też były w znacznej ilości dwusilnikowe bombowce [[AEG G.IV]]. Państwa ententy używały średnich bombowców na małą skalę, dość licznie rozwijane były natomiast przez główne państwa biorące udział w wojnie bombowce ciężkie, począwszy od rosyjskiego czterosilnikowego [[Ilja Muromiec (samolot)|Ilja Muromiec]], skonstruowanego już w 1914 przez [[Igor Sikorski|Igora Sikorskiego]]. Jako drugie państwo, ciężkie bombowce zaczęli wprowadzać Włosi, serii [[Caproni Ca.3]] (1914), [[Caproni Ca.4|Ca.4]] (1916) i [[Caproni Ca.5|Ca.5]] (1917); stanowiły one także wyposażenie jednostek innych krajów ententy. Największe bombowce budowali jednak Niemcy – [[SSW R]] i seria wielkich Staaken R (głównie [[Staaken R.VI|R.VI]]) o udźwigu 1000-20001000–2000 kg bomb<ref name=bacz />. Później od innych krajów do budowy ciężkich bombowców przystąpili Brytyjczycy, tworząc udane samoloty [[Handley Page O/400]] z 1916 oraz wielkie [[Handley Page V/1500]] o rekordowym udźwigu bomb 3300 kg, które jednak nie zdążyły wziąć udziału w wojnie. Znaczącą konstrukcją okazał się bombowiec ciężki [[Vickers Vimy]], który również nie zdążył wziąć udziału w wojnie, lecz stał się pierwszym samolotem, który przeleciał bez lądowania nad Atlantykiem<ref name=bacz />. Prędkość bombowców średnich i ciężkich nie przekraczała na ogół 160 km/h<ref name=baczk2 />. Prawie wszystkie bombowce w pierwszejI wojnie światowej, włącznie z lekkimi, były dwupłatami o konstrukcji drewnianej lub mieszanej, zawsze ze stałym podwoziem.

=== Okres międzywojenny i drugaII wojna światowa ===

Bombowce konstruowane w latach 20. nie różniły się na ogół znacząco od ostatnich konstrukcji okresu pierwszejI wojny światowej, mając jedynie nieco lepsze osiągi i nowocześniejszą konstrukcję. Były to wciąż głównie dwupłatowe samoloty o konstrukcji drewnianej lub mieszanej, ze stałym podwoziem. Jednymi z najbardziej znaczących i rozpowszechnionych konstrukcji przełomu lat 20. i 30. były jednosilnikowe dwupłatowe bombowce lekkie: francuski [[Breguet 19]] i brytyjskie [[Hawker Hart]] i jego wersje pochodne.

W latach 30. wraz z ogólnym postępem w lotnictwie, zaczęto budować samoloty bombowe w układzie wolnonośnych jednopłatów konstrukcji metalowej, rzadziej mieszanej. Coraz powszechniej wprowadzano chowane podwozie i metalowe pokrycie samolotów zamiast płóciennego lub sklejkowego. Rozwijane prędkości rosły do ponad 300 km/h. Mimo to samoloty skonstruowane do pierwszej1. połowy lat 30. były już w momencie wybuchu drugiejII wojny światowej przestarzałe i wzięły w niej ograniczony udział (jak [[Amiot 143]], [[Bloch MB.200]], [[TB-3]], [[Junkers Ju 86]]). Z kolei nowa generacja bombowców, konstruowanych na świecie w drugiej2. połowie lat 30., stała się podstawą lotnictwa bombowego w pierwszej1. połowie drugiejII wojny światowej. Wyróżniały je prędkość maksymalna przekraczająca na ogół 400 km/h, chowane podwozie i większy nacisk położony na aerodynamiczne kształty<ref name=kaczk2 />.

Podczas drugiejII wojny światowej zmalała rola jednosilnikowych bombowców lekkich działających z baz lądowych i bombardujących z lotu poziomego, które były zbyt wrażliwe na ataki myśliwców i ostrzał lekkiej artylerii przeciwlotniczej podczas działań dziennych, co wykazał przykład polskich [[PZL.23 Karaś]], brytyjskich [[Fairey Battle]] i radzieckich [[Su-2]]. Lekkie bombowce były zastępowane przez lepiej przystosowane do ataków na cele punktowe [[samolot szturmowy|samoloty szturmowe]] oraz uniwersalne [[samolot myśliwsko-bombowy|samoloty myśliwsko-bombowe]], a nawet zwykłe myśliwce przenoszące bomby. Dużą rolę podczas wojny odegrały jedynie lekkie bombowce nurkujące, zapewniające wysoką precyzję bombardowania celów punktowych, przede wszystkim niemieckie [[Junkers Ju 87]] „Stuka”. Odmienna sytuacja panowała jedynie w lotnictwie pokładowym, w którym z uwagi na ograniczenia masowe lekkie [[bombowiecSamolot pokładowy|pokładowe samoloty bombowo-torpedowe]] i bombowce nurkujące były główną i skuteczną bronią ofensywną (np.: amerykańskie [[Douglas SBD Dauntless]], [[Grumman TBF Avenger]], [[Curtiss SB2C Helldiver]], japońskie: [[Nakajima B5N]], [[Aichi D3A]], [[Yokosuka D4Y Suisei]], brytyjskie: [[Blackburn Skua]], [[Fairey Barracuda]]).

Podstawę lotnictwa bombowego aliantów w pierwszej1. połowie drugiejII wojny światowej, a państw Osi przez całą wojnę, stanowiły bombowce średnie, takie jak niemieckie [[Junkers Ju 88]], [[Heinkel He 111]], [[Dornier Do 17]], [[Dornier Do 217|Do 217]], polski [[PZL.37 Łoś]], brytyjskie [[Vickers Wellington]], włoskie [[Fiat BR.20]], [[Savoia-Marchetti SM.79]], [[CANT Z.1007]], radzieckie [[Ił-4]], [[Pe-2]], [[Tu-2]], japońskie [[Mitsubishi Ki-21]], [[Mitsubishi G3M]], [[Mitsubishi G4M]], amerykańskie [[North American B-25 Mitchell|B-25 Mitchell]], [[Martin B-26 Marauder|B-26 Marauder]]. Były to samoloty o różnym przeznaczeniu, do nalotów taktycznych albo strategicznych, dziennych lub nocnych, o średnim lub dużym zasięgu. Część z ich miała różne wersje pochodne, w tym do zwalczania celów morskich za pomocą bomb lub [[torpeda|torped]], a nawet wersje ciężkich [[Samolot myśliwski|myśliwców]]. Dysponowały one udźwigiem bomb od 1 do około 2,5 tony. Podczas wojny głównym elementem podlegającym ulepszeniom była prędkość – nowsze konstrukcje osiągały prędkość zbliżającą się do 500 km/h, a nawet ją przekraczającą<ref name=kaczk2 />.

=== Po drugiejII wojnie światowej ===

Po drugiejII wojnie światowej znacznie zmniejszyła się liczba państw budujących własne konstrukcje samolotów bombowych. Prace na tym polu kontynuowały praktycznie tylko USA, ZSRR i Wielka Brytania, co związane było z wysokimi wymaganiami stawianymi przez nowoczesne technologie i powojennymi uwarunkowaniami politycznymi. Z drugiej strony w wielu państwach w służbie pozostawały wyprzedawane amerykańskie lub radzieckie samoloty z okresu wojny.

Największa uwagę w realiach [[zimna wojna|zimnej wojny]] poświęcano bombowcom strategicznym, które nabrały nowego znaczenia wraz z wprowadzeniem broni atomowej. Projektowano konstrukcje o coraz większym udźwigu, prędkości i zasięgu; w przypadku USA i ZSRR – zdolne do uderzeń międzykontynentalnych. W późnych latach 40. i 50. powstały w USA takie konstrukcje, jak ogromny śmigłowy, a później odrzutowo-śmigłowy [[Convair B-36 Peacemaker]] (maksymalny ładunek 39 ton bomb), szybkie odrzutowe poddźwiękowe [[North American B-45 Tornado]] i [[Boeing B-47 Stratojet]], a wreszcie [[Boeing B-52 Stratofortress]], łączący poddźwiękową prędkość z ładunkiem 31 ton bomb. Podstawą międzykontynentalnego lotnictwa strategicznego ZSRR stał się [[Tu-95]], o unikalnym w tej klasie napędzie [[Silnik turbośmigłowy|turbośmigłowym]], natomiast mniej oddalone cele mógł atakować odrzutowy [[Tu-16]]. Oprócz tego opracowywano też inne bombowce strategiczne, które kończyły życie na etapie projektów czy prototypów (jak sowiecki [[A-57|Bartini A-57]]<ref>{{cytuj stronę | url = http://www.konflikty.pl/technika-wojskowa/w-powietrzu/bartini-a-57-sowiecki-bombowiec/|tytuł = Bartini A-57. Sowiecki bombowiec nie z tej ziemi|autor = Łukasz Golowanow |data = 2 września 2016| opublikowany = Konflikty.pl|data dostępu = 16 października 2016| opublikowany = Konflikty.pl}}</ref> i amerykański [[North American XB-70 Valkyrie|North American XB-70]]<ref>{{cytuj stronę | url = http://www.nationalmuseum.af.mil/Visit/MuseumExhibits/FactSheets/Display/tabid/509/Article/195767/north-american-xb-70-valkyrie.aspx | tytuł = North American XB-70 Valkyrie | data = 3 listopada 2015 | opublikowany = af.mil | język = en}}</ref>).

* {{cytuj książkę | autor = Wiesław Bączkowski | tytuł = Samoloty bombowe pierwszej wojny światowej | wydawca = [[Wydawnictwa Komunikacji i Łączności|WKiŁ]] | miejsce = [[Warszawa]] | data = 1986 | isbn = 83-206-0497-4}}

* {{cytuj książkę | autor = Ryszard Kaczkowski | tytuł = Samoloty bombowe II wojny światowej | wydawca = [[Wydawnictwa Komunikacji i Łączności|WKiŁ]] | miejsce = [[Warszawa]] | data = 1987 | isbn = 83-206-0648-9}}

* {{cytuj książkę | autor = E.R. Johnson | tytuł = {{j|en|American attack aircraft since 1926}} | wydawca = Jefferson McFarland | miejsce = [[Karolina Północna]] | data = 2008 | isbn = 978-0-7864-3464-0}}