Leliwa (herb szlachecki): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m poprawa linków |
|||
Linia 71:
}}
'''Leliwa (Leliwczyk, Leliwita)''' – [[Polska|polski]] [[herb szlachecki]], noszący [[zawołanie]] ''Leliwa''. Według najczęściej cytowanej w dawnych publikacjach opinii [[Jan Długosz|Jana Długosza]] herb ten wywodzi się z Niemiec. Opinii tej nie podziela jednak współczesny historyk [[Włodzimierz Dworzaczek]]. Jego zdaniem zarówno ród Leliwitów jak i sam herb ma polską proweniencję. Herb Leliwa występował głównie w [[województwo krakowskie (I Rzeczpospolita)|ziemi krakowskiej]], [[województwo sandomierskie (I Rzeczpospolita)|sandomierskiej]] oraz na terenie [[Województwo poznańskie (I Rzeczpospolita)|województwa poznańskiego]]<ref>Nazwy oboczne, zawołania i występowanie za: {{Cytuj książkę |nazwisko=Znamierowski |imię=Alfred |autor link=Alfred Znamierowski |tytuł=Herbarz rodowy |strony=125-126 |data=2004 |wydawca=Świat Książki |miejsce=Warszawa| isbn=83-7391-166-9}}</ref>. Spośród ponad 800 rodów<ref>[[Tadeusz Gajl]] podaje 830 nazwisk.</ref> używających podstawowej wersji herbu Leliwa do największego znaczenia politycznego oraz statusu majątkowego doszli [[Tarnowscy herbu Leliwa|Tarnowscy]], [[Sieniawscy herbu Leliwa|Sieniawscy]], [[Morsztyn
== Opis herbu ==
Linia 222:
== Herbowni ==
Lista [[
Pełna lista [[
Herb Leliwa należał do najbardziej rozpowszechnionych herbów szlacheckich i pieczętowało się nim wiele rodzin. Leliwici drogą adopcji użyczali [[nobilitacja|nobilitowanym]] swego herbu i to nie tylko polskiej narodowości. Warto zaznaczyć, że jakkolwiek często w takich wypadkach herb adoptującego bywał odmieniany, to dużo nobilitowanych przyjęło też niezmienioną Leliwę. Przyjęcie wspomnianego wcześniej Moniwida do herbu Leliwa dotyczyło nie tylko jego samego, ale i całego jego rodu. Należeli do niego: Butwid - który był protoplastą Rekuciów; Rymwid - od którego syna Jerzego pochodzą Zabrzezińscy, od drugiego syna Olechny - Olechnowicze, Kuchmistrzowicze, Irzykowicze i Dorohostajscy; Wiaź - którego syn Iwaszko był protoplastą Wiażewiczów, drugi syn Hleb - był przodkiem Hlebowiczów. Drogą adopcji wszedł zapewne do rodu Moniwida protoplasta Tyszkiewiczów – bojar ruski Kalenik Miszkowicz<ref>{{Cytuj książkę|nazwisko=Dworzaczek |imię=Włodzimierz |autor link=Włodzimierz Dworzaczek |tytuł=Leliwici Tarnowscy |strony=52 |data=1971|wydawca=Instytut Wydawniczy PAX |miejsce=| isbn=}}</ref><ref>{{cytuj pismo |czasopismo=Miesięcznik Heraldyczny |wolumin=11-12 |miejsce=Lwów |datalistopad-grudzień 1913 |strony=179-190 |Autor=Wł. Semkowicz |tytuł=O litewskich rodach bojarskich zbratanych ze szlachtą polską w Horodle r.1413. – Ród Moniwida (Leliwa)}}</ref>. Moniwid miał też adoptować niejakiego Adama, protoplastę Adamowiczów. Jego zaś potomkowie, przyjmując nazwiska od posiadanych wsi, dali początek rodom Pokrzywnickich, Mutykalskich, Rakowickich i Starowolskich<ref>{{cytuj książkę |tytuł=Rodzina.Herbarz szlachty polskiej |url=http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=82168 |autor=Seweryn Uruski |tom=1 |strony=14-15 |rok=1904 |miejsce=Warszawa}}</ref>.
Linia 288:
* [[Tarnopol]] (godło Leliwy srebrne pod sylwetką takiegoż zamku, przed wojną sam półksiężyc z gwiazdą), obecnie na [[Ukraina|Ukrainie]], założony przez [[Jan Amor Tarnowski|Jana Amora Tarnowskiego]].
* [[Tarnów]], lokowany w [[1328]] przez nieznanego Leliwitę (zob. [[herb Tarnowa]]).
* [[Sieniawa]], założona w [[1543]] przez [[Sieniawscy herbu Leliwa|Sieniawskich]] (zob. [[herb Sieniawy]]).
* [[Stryków]], lokowany w [[XIV wiek]]u przez nieznanego Leliwitę (zob. [[herb Strykowa]]).
* wieś i [[Krzywcza (gmina)|gmina]] [[Krzywcza]], którą posiadali m.in. [[Ostrowscy]].
Linia 333:
=== Herby terytorialne o niepewnych związkach z Leliwą ===
* [[Leśna]] używa herbu z godłem Leliwy na opak, ale ponieważ nie ma danych o związku miasta z jakimiś Leliwitami, więc nie wiadomo czy używa ono zmodyfikowanej Leliwy, niezmodyfikowanej [[Leliwa IV|Leliwy IV]], czy może herbu jakiegoś śląskiego rodu.
* [[Ostrowiec Świętokrzyski]] (w polu błękitnym mury miejskie srebrne z trzema basztami; w bramie godło Leliwy pod godłem [[Ogończyk (herb szlachecki)|Ogończyka]]) – nie ma pewności czy zawiera on Leliwę Tarnowskich w połączeniu z Ogończykiem, czy też godło [[Ostrogski (herb szlachecki)|herbu własnego]] [[Ostrogscy herbu własnego|Ostrogskich]]. Obydwa rody posiadały Ostrowiec w przeszłości (zob. [[herb Ostrowca Świętokrzyskiego]]).
* W [[herb Poznania|herbie]] [[Poznań|Poznania]] po lewej i prawej stronie głównego godła znajdują się półksiężyce z gwiazdami; ich pochodzenie, a więc tym bardziej związek z Leliwitami, są nieznane.
* [[Trembowla]] (w miejsce jednej gwiazdy trzy – jedna nad dwiema), obecnie na [[Ukraina|Ukrainie]], związek z jakimikolwiek Leliwitami jest nieznany.
Linia 343:
On też znajduje się na wizerunkach wielu polskich herbów szlacheckich, w połączeniu z innymi elementami budującymi godło herbowe. Z powodu szerokiego użycia herbu Leliwa, [[adopcja herbowa|adopcji herbowych]], powielanych błędów opisu, łączenia godeł małżonków itp., powstał szereg odmian, które od podstawowego wizerunku różniły się szczegółami godła bądź klejnotu. Niektóre używane były tylko przez pojedyncze rodziny (tzw. ''[[Herb własny|herby własne]]''). Obecnie większość heraldyków wyróżnia następujące [[odmiana herbowa|odmiany herbu]]:
[[Adamowicz (Leliwa odmienny)|Adamowicz]], [[Bajer]], [[Bobiński-Dekaloga]], [[Dorpowski]], [[Drużyłowski]], [[Erbs]], [[Goduszewski]], [[Gwiazdowski (herb szlachecki)|Gwiazdowski]], [[Jelce
Ponadto, istnieje kilkadziesiąt herbów, co do których przekonanie, że są odmianami Leliwy nie jest powszechne wśród heraldyków: [[Adamowicz tatarski]] – odmiana według [[Stanisław Dziadulewicz|Stanisława Dziadulewicza]], [[Kiwalski]], nadany w 1768, uznawany za odmianę Leliwy przez Alfreda Znamierowskiego<ref name=autonazwa2>{{Cytuj książkę |nazwisko=Znamierowski |imię=Alfred |autor link=Alfred Znamierowski |tytuł=Herbarz rodowy |strony=126 |data=2004 |wydawca=Świat Książki |miejsce=Warszawa| isbn=83-7391-166-9}}</ref>, [[Macewicz|Macewicz I]], opisywany jako odmiana przez Bonieckiego<ref name="Boniecki">{{Cytuj książkę |autor=Adam Boniecki |tytuł=Herbarz polski |url=http://ebuw.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=151&dirids=1 |strony=204 |tom=16 |data=1913 |wydawca=skł. gł. Gebethner i Wolff |miejsce=Warszawa| isbn=}}</ref>. Ostrowski wprawdzie pisze, że jest to odmiana, ale nie precyzuje jakiego herbu, [[Macewicz II]], z nobilitacji (według Ostrowskiego w l. 1764-65, Boniecki podaje 1781), opisywana jako odmiana Leliwy przez Bonieckiego<ref name="Boniecki"/>, [[Mach (herb szlachecki)|Mach]], opisywany jako odmiana Leliwy przez Uruskiego<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko=Uruski |imię=Seweryn |autor link=Seweryn Uruski |tytuł=Rodzina.Herbarz szlachty polskiej |url=http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=82838&dirids=1 |strony=82 |tom=10 |rok=1913| wydawca=| miejsce=Warszawa| isbn=}}</ref>, [[Mąkierski]] – przytoczony jako odmiana przez Wiktora Wittyga, [[Pawłowski III]] i [[Pawłowski V]] – opisane jako odmiany przez Ostrowskiego, [[Pawsza]], uznawany za odmianę Leliwy przez Tadeusza Gajla<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko=Gajl |imię=Tadeusz |autor link=Tadeusz Gajl |tytuł=Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku : ponad 4500 herbów szlacheckich 37 tysięcy nazwisk 55 tysięcy rodów |data=2007 |strony=261 |wydawca=L&L |miejsce=| isbn=978-83-60597-10-1}}</ref>, [[Pierścień (herb szlachecki)|Pierścień]] z nobilitacji w 1768, [[Ryx]] (uważany przez Borkowskiego za ten sam herb co ''Pierścień'', Gajl rozdziela te dwa herby) z nobilitacji w 1790, uznawany za odmianę Leliwy przez J. Dunina Borkowskiego<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko=Dunin-Borkowski |imię=Jerzy |autor link= |tytuł=Rocznik szlachty polskiej |strony=543-545 |data=1881 |wydawca= |miejsce=Lwów| isbn=}}</ref>, [[Szpęgawski]], uznawany za odmianę Leliwy przez Alfreda Znamierowskiego<ref name=autonazwa2 />, [[Staszkiewicz II]] – uznany za odmianę przez Niesieckiego, [[Żychcki]], uznawany za odmianę Leliwy przez Alfreda Znamierowskiego<ref name=autonazwa2 />. Przypomina on bardziej [[Drzewica (herb szlachecki)|Drzewicę]] niż Leliwę. Herby te wymienione są jako odmiany tylko w pojedynczych publikacjach.
[[Juliusz Karol Ostrowski]] w swojej ''Księdze herbowej rodów polskich'' podaje jeszcze odmiany o numerach VII-XII<ref>{{Cytuj książkę|nazwisko=Ostrowski |imię=Juliusz Karol |autor link=Juliusz Karol Ostrowski |tytuł=Księga herbowa rodów polskich |tom=1-2 |strony= |data=1897|wydawca=Główny skład księgarnia antykwarska B. Bolcewicza| miejsce=Warszawa| isbn=}}</ref>:
Linia 442:
W I Rzeczypospolitej prawo zakazywało używania tytułów arystokratycznych, takich jak książę, markiz, hrabia czy baron. Wyjątkiem były dziedziczne tytuły książąt ruskich oraz potomków dynastii królewskich. Po pierwszym i drugim rozbiorze Polski w państwach zaborczych nadawano tytuły arystokratyczne polskiej magnaterii w podzięce za lojalność<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Jezierski |imię=Andrzej |autor link= |tytuł=Historia gospodarcza Polski | url=http://books.google.com/books?id=_75stIZO7WAC&dq=tytu%C5%82y+arystokratyczne+w+polsce&hl=pl&source=gbs_navlinks_s | rozdział= | nazwisko r= | imię r= | autor r link= |wydawca=Key Text Wydawnictwo |miejsce=Warszawa |rok=2003 |strony=73 |id={{ISBN|8387251712}}, {{ISBN|9788387251710}}}}</ref>.
Za odmianę Leliwy uznaje się [[Ostrogski (herb szlachecki)|herb]] [[Kniaź|kniaziów]] [[Ostrogscy herbu własnego|Ostrogskich]], którzy mieli wywodzić się od [[Rurykowicze|Rurykowiczów]].
Używane w XVI i XVII wieku tytuły arystokratyczne pochodziły z nadań obcych władców, najczęściej cesarza niemieckiego, i były źle widziane przez brać szlachecką.
Linia 448:
W roku 1547 hetman [[Jan Amor Tarnowski]] otrzymał od cesarza Karola V dziedziczny tytuł hrabiego świętego cesarstwa rzymskiego<ref>* {{cytuj książkę |nazwisko= Dunin-Borkowski |imię= Jerzy |autor link=|inni= |tytuł= Almanach błękitny : genealogia żyjących rodów polskich|url=http://www.sbc.org.pl/dlibra/doccontent?id=5489&dirids=1|data= |rok= 1908|miesiąc= |wydawca= nakł. Księgarni H. Altenberga ; Wende i Ska|miejsce= Lwów, Warszawa|isbn= |strony=925 |rozdział= |adres rozdziału=|cytat =}}</ref>. W 1600 Krzysztof Mikołaj Dorohostajski za udział w wojnie w Niderlandach otrzymał od cesarza tytuł barona Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Jedna z gałęzi Leliwitów Pawłowskich miała osiąść na Śląsku i w 1666 roku otrzymać czeski tytuł baronowski. Efektem tego jest herb [[Pawłowski IV]]<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko=Ostrowski |imię=Juliusz Karol |autor link=Juliusz Karol Ostrowski |tytuł=Księga herbowa rodów polskich|tom=2 |strony=256 |data=1897 |wydawca=Główny skład księgarnia antykwarska B. Bolcewicza| miejsce=Warszawa| isbn=}} (numeracja za tomem I, w tomie drugim jest to Pawłowski III).</ref>, wzmiankowany przez Ostrowskiego.
Za jedne z niewielu wyjątków nadawania tytułów arystokratycznych przez polskich monarchów należy uznać: przez króla Zygmunta II Augusta w 1569 nadanie tytułu hrabiowskiego Tyszkiewiczom (patrz herb [[Tyszkiewicz
Już po rozbiorach monarchowie państw zaborczych nadali następujące tytuły hrabiowskie:
[[Czapski]], [[Gołuchowski (herb szlachecki)|Gołuchowski]], [[Hutten-Czapski (herb szlachecki)|Hutten-Czapski]], [[Morsztyn
=== Kaszubskie herby szlacheckie ===
| |||