Język niderlandzki: Różnice pomiędzy wersjami

|kraj, region1 = {{Państwo|Holandia}},<br />{{Państwo|Belgia}},<br />{{Państwo|Surinam}},<br />{{Państwo|Indonezja}},<br />{{Państwo|Aruba}},<br />{{Państwo|Bonaire}},<br />{{Państwo|Curaçao}},<br />{{Państwo|Saba}},<br />{{Państwo|Sint Eustatius}},<br />{{Państwo|Sint Maarten}}<br />i inne

|rodzina = [[Językijęzyki indoeuropejskie]]<br />* [[Językijęzyki germańskie]]<br />** &nbsp;[[Języki języki&nbsp;zachodniogermańskie]]<br />***Język język niderlandzki

|kraj, region2 = [[Holandia]], [[Belgia]] (w [[Region Flamandzki|Regionie Flamandzkim]] i [[Region Stołeczny Brukseli|Regionie Stołecznym Brukseli]])<ref name="konstytucja">[http://www.senate.be/doc/const_nl.html Konstytucja Belgii (po niderlandzku)].</ref>, [[Surinam]], [[Aruba]], [[Bonaire]], [[Curaçao]], [[Saba (terytorium)|Saba]], [[Sint Eustatius]], [[Sint Maarten (terytorium)|Sint Maarten]]<br> jeden z urzędowych w [[Unia Europejska|Unii Europejskiej]] i [[Unia Narodów Południowoamerykańskich|Unii Narodów Południowoamerykańskich]]

|wikisłownik = Językjęzyk holenderski

'''Język niderlandzki''' (nid. ''Nederlandse taal'', ''Nederlands'', również jako '''język holenderski''', '''język flamandzki'''<ref>http://poradnia.pwn.pl/lista.php?id=11753.</ref>) – język [[języki indoeuropejskie|indoeuropejski]] z grupy [[języki germańskie|języków germańskich]] zaliczany do [[językijęzyk dolnoniemieckiedolnoniemiecki|języków dolnoniemieckich]]. Językiem niderlandzkim posługuje się ok. 27 milionów ludzi. Dla 23 milionów jest językiem ojczystym (pierwszym) lub językiem [[Kultura|kultury]] i [[Język literacki|językiem literatury]] i kultury, a dla kolejnych 4 milionów drugim językiem. Większość użytkowników tego języka mieszka na [[Europa Zachodnia|zachodzie Europy]]. Niderlandzki jest oficjalnym [[Język urzędowy|językiem urzędowym]] w [[Holandia|Holandii]] i [[Belgia|Belgii]] (w [[Region Flamandzki|Regionie Flamandzkim]] i [[Region Stołeczny Brukseli|Regionie Stołecznym Brukseli]])<ref name="konstytucja" />, a poza [[Europa|Europą]] naw [[Surinam]]ie i na dawnych [[Antyle Holenderskie|Antylach Holenderskich]], czyli [[Bonaire]], [[Curaçao]], [[Saba (terytorium)|Sabie]], [[Sint Eustatius]], [[Sint Maarten (terytorium)|Sint Maarten]] i [[Aruba|Arubie]]. Niderlandzki jest blisko spokrewniony z [[Język niemiecki|językiem niemieckim]] i wykazuje podobieństwo do [[Język angielski|angielskiego]] i [[Język duński|duńskiego]]. Języki o mniejszym zasięgu, które są blisko spokrewnione z niderlandzkim, to [[Język afrikaans|afrikaans]] (do 1925 uważany za lokalną [[Wariant (językoznawstwo)|odmianę]] niderlandzkiego) i [[Język fryzyjski|fryzyjski]] (w mniejszym stopniu, gdyż nie należy do [[Języki dolnofrankońskie|języków dolnofrankońskich]]).

Do lat 70. XX w.wieku w polskim piśmiennictwie używano nazwy „język holenderski” na określenie języka używanego w Holandii, zaś „[[język flamandzki]]” na określenie odmiany belgijskiej. Niekiedy, nieco myląco, nazwa „język holenderski” dotyczyła oficjalnego języka w obu krajach<ref>{{cytuj książkę | autor = Nico Martens, Elke Morciniec| tytuł = Mały słownik holendersko-polski i polsko-holenderski| wydawca = Wiedza Powszechna| miejsce = Warszawa | rok = 1979 | strony = 15| isbn = 83-214-0097-3}}</ref>. Od lat 80., ze względu na podpisanie między oboma krajami porozumienia dotyczącego tzw. unii językowej (''Nederlandse Taalunie'',) w dotyczącejzakresie wspólnego języka urzędowego, w polskich publikacjach stosuje się raczej nazwę „język niderlandzki” (flamandzki + holenderski = niderlandzki)<ref>{{cytuj książkę | autor = Alfred F. Majewicz| tytuł = Języki świata i ich klasyfikowanie| wydawca = PWN| miejsce = Warszawa | rok = 1989 | strony = 34| isbn = 83-01-081-63-5}}</ref>. PomimoMimo podpisanego porozumienia, warianty językowe używane w obu krajach nadal nieco się nieco różnią pod względem zarówno fonetyki, jak i morfologii, składni i słownictwa<ref>{{cytuj książkę | autor = Alfred F. Majewicz| tytuł = Języki świata i ich klasyfikowanie| wydawca = PWN| miejsce = Warszawa | rok = 1989 | strony = 172| isbn = 83-01-081-63-5}}</ref>.

Językiem niderlandzkim posługuje się ok.około 23 milionów ludzi, czyli więcej niż wszystkimi językami [[językiJęzyki skandynawskiepółnocnogermańskie|północnogermańskimi]] łącznie ([[język szwedzki|szwedzki]] – 10 mln użytkowników, [[język norweski|norweski]] – 5 mln, [[język duński|duński]] – 5 mln, [[język islandzki|islandzki]] – 310 tysięcy, [[język farerski|farerski]] – 80 tysięcy).

* kryterium fonologiczno-fonetyczne: język średnio bogaty w [[fonem]]y (jak większość [[Języki w Europie|języków europejskich]]); o [[akcent wyrazowy|akcencie]] dynamicznym (ekspiratorycznym), ruchomym pod względem fonetycznym, stałym pod względem morfologicznym

* kryterium syntaktyczne: język [[Języki pozycyjne|pozycyjny]]; o dominującym [[Język (mowa)#Szyk morfemów i wyrazów|szyku SVO]] w zdaniu głównym, w [[Zdanie podrzędnie złożone|zdaniu podrzędnym]] może występować inny szyk niż w zdaniu głównym; obowiązuje [[szyk V2]] – odmienna forma [[czasownik]]aczasownika pojawia się w zdaniu zawsze na drugim miejscu

Językiem niderlandzkim posługują się głównie mieszkańcy Holandii, Belgii ([[Wspólnota flamandzka Belgii]]) i Surinamu, a także na Arubie (część [[Holandia|Królestwa Niderlandów]]), północno-wschodniej Francji oraz Niemiec (przede wszystkim zachodnie [[Pogranicze (obszar)|pogranicze]]). Od roku 1980 (za [[Unia Języka Niderlandzkiego|Unią Języka Niderlandzkiego]]) mówi się o trzech odmianach niderlandzkiego: północnoniderlandzkiej (''Noord-Nederlands''), belgijskiej (''Belgisch-Nederlands'') i surinamskiej (''Surinaams-Nederlands''). Wiele starych dokumentów i aktów prawnych w [[Południowa Afryka|Republice Południowej AfrykiAfryce]] i [[Indonezja|Indonezji]] (wcześniej [[kolonia (geografia polityczna)|kolonia]] [[Holenderskie Indie Wschodnie]]) zostało sporządzonych w języku niderlandzkim, toteż ponad 10 tysięcy studentów potrafi czytać w tym języku. W 2005 niderlandzkiego nauczało 500 [[Nauczyciel akademicki|wykładowców]] na ponad 220 [[uniwersytet]]achuniwersytetach w 40 [[państwo|krajach]].

Język urzędowy, używany w [[szkolnictwo|szkolnictwie]] i [[administracja|administracji]], nosi nazwę ''niderlandzkiego języka standardowego'' (''Standaardnederlands''). Oficjalnie posługuje się nim ponad 16 milionów mieszkańców Królestwa Niderlandów. Status języka urzędowego uzyskał dopiero w 1995 roku, na mocy nowelizacji [[ustawa|ustawy]] ''Ogólne prawo administracyjne'' (''Algemene wet bestuursrecht''). Nowelizacja taki sam status przyznała językowi fryzyjskiemu. Jak wskazują wyniki badania z 2005 roku, przeprowadzonego na zlecenie Unii Języka Niderlandzkiego, mniejszości narodowe posługują się głównie językami: [[język turecki|tureckim]] (192 tys. osób), [[Maroko|marokańskim]] [[język arabski|arabskim]] (100 tys.), [[Język papiamento|papiamento]] (80 tys.), [[język indonezyjski|indonezyjskim]] (45 tys.) oraz [[Sranan tongo|surinamskim]] (7 tys.). Niderlandzki określa się czasami, nie zawsze poprawnie, jako flamandzki (w Belgii), holenderski (przede wszystkim [[Randstad]]) albo dolnoniemiecki (ze względów lingwistycznych).

W sąsiedniej, 11-milionowej [[Belgia|Belgii]], trzy języki dzielą status oficjalnego: niderlandzki (nazywany często flamandzkim), [[Język francuski|francuski]] oraz [[Język niemiecki|niemiecki]]. Dla około 59% mieszkańców tego kraju niderlandzki jest pierwszym językiem (francuski dla ok. 40%, niemiecki ok. 1%). Niderlandzki jest oficjalnym językiem w regionie [[Region Flamandzki|flamandzkim]] (pierwszy język 97% mieszkańców tegoż regionu) oraz jednym z dwóch oficjalnych (wraz z francuskim) w [[Region Stołeczny Brukseli|regionie stołecznym]]. Język ten jest pierwszym dla 16% mieszkańców stolicy.

W [[Surinam]]ie, dawnej kolonii [[Holandia|holenderskiej]], język niderlandzki posiada status [[Język urzędowy|urzędowego]]. Kraj ten jest (od 2005 r.) członkiem [[Unia Języka Niderlandzkiego|Unii Języka Niderlandzkiego]]. Jest to oficjalny język urzędów, parlamentu, szkół, biznesu oraz w mediów w całym kraju. 46,6% mieszkańców kraju określa go jako pierwszy język. Ponad 500 słów holenderskich charakterystycznych dla Surinamu zostało zamieszczonych w najnowszej wersji (2005) tzw. „Zielonej Książeczki” (''Groene Boekje''), słowniksłownika języka niderlandzkiego wydawanywydawanego przez Unię)UJN.

Na [[Aruba|Arubie]], będącej terytorium zależnym [[Holandia|Holandii]], język niderlandzki posiada status [[Język urzędowy|urzędowego]], wraz z [[Język papiamento|papiamento]].

[[Antyle Holenderskie]] to nazwa istniejącego w latach 1884–2010 holenderskiego [[Terytoriaterytorium autonomiczne na świecie|terytorium autonomicznego]], w skład którego wchodziło pięć wysp: [[Curaçao]], [[Bonaire]], [[Saba (terytorium)|Saba]], [[Sint Eustatius]] oraz [[Sint Maarten (terytorium)|Sint Maarten]]. Na wyspach tych, podobnie jak na [[Aruba|Arubie]] niderlandzki posiada status [[Język urzędowy|urzędowego]], niemniej jednak większość mieszkańców posługuje się w życiu codziennym innymi językami.

Językiem urzędowym m.in. w Belgii i Holandii jest niderlandzki język standardowy (''Nederlandse standaardtaal''), używany przede wszystkim w dużych miastach takich jak ([[Amsterdam]], [[RotterdamBruksela]], [[Haga]] czy, [[BrukselaRotterdam]]). [[Standard|Standaryzacją]] języka niderlandzkiego zajmuje się [[Unia Języka Niderlandzkiego]], która jest wspólna dla Belgii, Holandii i Surinamu (od roku 2004). Istnieje wiele wariantów i [[dialekt]]ów, posiadających wcześniej status odrębnego języka: [[dialekt brabancki|brabancki]] (''Brabants''), [[język flamandzki|flamandzki]] (''Vlaams''), [[dialekt holenderski|holenderski]] (''Hollands''), [[Język limburski|limburski]] (''Limburgs'') etc. Za jeden z wariantów niderlandzkiego wielu językoznawców uznaje także [[język afrikaans|afrikaans]]. Na bazie niderlandzkiego powstało także kilka języków kreolskich, które nigdy nie wykształciły bogatej literatury, jak [[Javindo]], [[Petjo]], [[Negerhollands]], [[Jersey Dutch]] i [[Mohawk Dutch]].

Język niderlandzki wyodrębnił się z dialektów dolnofrankońskich [[Język dolnoniemiecki|języka dolnoniemieckiego]] około 700 roku. Zaczął kształtować się w [[Średniowiecze|średniowieczu]]. Jego najstarsze pisemne zabytki pochodzą z IX wieku. Pierwszy tekst pisany w języku niderlandzkim pochodzi z 1100 roku.

Na bazie dialektów języka niderlandzkiego wyodrębnił się w końcu XVIII wieku [[język afrikaans]], będący jednym z [[język urzędowy|języków urzędowych]] w [[Południowa Afryka|Republice Południowej Afryki]], używanym przez większość [[Burowie|europejskich osadników]]{{fakt|data=2013-03}} (zobacz [[Burowie]]).

XVII-wieczny dramaturg [[Joost van den Vondel]] nazywany jest „niderlandzkim Szekspirem”. Za twórcę nowoczesnej prozy niderlandzkiej uznaje się [[Eduard Douwes Dekker|Eduarda Douwesa Dekkera]], który publikował pod pseudonimem Multatuli. [[Harry Mulisch]], [[Gerard Reve]] i [[Willem Frederik Hermans]] stanowią według wielu krytyków „wielką trójkę współczesnej literatury niderlandzkiej”. Powieść ''[[Odkrycie nieba]]'' Harry’ego Mulischa została uznana w internetowym rankingu za „najlepszą książkę niderlandzką wszech czasów”. Bardzo ważną postacią jest [[Johan Huizinga]], autor ''Jesieni średniowiecza''. W Belgii po niderlandzku tworzyli m.in. [[Felix Timmermans]] i [[Hugo Claus]].