List miłosny: Różnice pomiędzy wersjami

'''List miłosny''' – [[list]] wyrażający w romantyczny sposób [[miłość]] do [[adresat]]a<ref>{{Cytuj stronę | url = https://en.oxforddictionaries.com/definition/love_letter | tytuł = Love letter | praca = English Oxford Living Dictionaries | opublikowany = en.oxforddictionaries.com | język = en | data dostępu = 2017-08-11 }}</ref><ref name="Handbook">{{Cytuj stronę | url = https://books.google.nl/books?id=TD9FX__x65gC&pg=PT16&dq=love+letters+psychology&hl=nl&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=love%20letters%20psychology&f=false | tytuł = Oxford Handbook of Internet Psychology | rok = 2016 | praca = CTI Reviews | opublikowany = Cram 101 | język = nl | data dostępu = 2017-08-18 }}</ref>.

Listy miłosne mają charakter intymny, są pisane z wykluczeniem jawności, nie są przeznaczone do publikacji, a jedynie do czytania przez osobę ukochaną<ref name="Bertold">{{Cytuj stronę | url = http://cyfrowa.chbp.chelm.pl/dlibra/doccontent?id=9507 | tytuł = Listy miłosne sławnych ludzi | autor = Bertold Merwin | rok = 1922 | opublikowany = Wydawnictwo Polskie Lwów-Poznań | język = pl | data dostępu = 2017-08-21 }}</ref>. Uzewnętrzniają uczucie miłości, czyli ''spiritus movens'' ludzkiego życia. Listy miłosne wybitnych jednostek (poetów, pisarzy, myślicieli, wodzów) pozwalają czytelnikowi zajrzeć do ich dusz, poznać ich charaktery i skłonności oraz odzwierciedlają ducha czasu<ref name="Bertold"/>.

List miłosny może być krótki lub długi. Może zostać dostarczony adresatowi osobiście, przez [[listonosz]]a, [[gołąb pocztowy|gołębia pocztowego]], [[poczta elektroniczna|e-mail]], [[Twitter|tweet]] lub ukryty w sekretnym miejscu<ref name="Handbook"/>. List miłosny może pozostać niewysłany<ref name="Jaworski"/>, jeżeli autor listu nie jest na to psychicznie gotowy, bo treść listu może być ryzykowna lub zbyt sekretna, a także w przypadku fizycznej niemożliwości wysłania listu (np. podczas [[zagłada Żydów|Holocaustu]])<ref name="Aaron">{{Cytuj stronę | url = https://www.psychologytoday.com/blog/in-the-name-love/201112/falling-in-love-through-writing | tytuł = Falling in Love Through Writing | autor = Aaron Ben-Ze'ev | rok = 2011 | opublikowany = psychologytoday.com | język = en | data dostępu = 2017-08-18 }}</ref>. W porównaniu do komunikowania się przez telefon pisanie listów miłosnych ma tę zaletę, że list można przeczytać ponownie<ref name="Aaron"/>. Własnoręcznie napisane wyznanie miłości na pięknej kartce papieru ma o wiele większą wartość niż wypowiedziane ustnie czy przesłane pocztą elektroniczną<ref name="Gomółka">{{Cytuj stronę | url = https://books.google.nl/books?id=RuLqAgAAQBAJ&pg=PA62&dq=list+mi%C5%82osny&hl=nl&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=list%20mi%C5%82osny&f=false| tytuł = Sztuka Obdarowywania Mężczyzn | autor = Grzegorz Gomółka | rok = 2014 | opublikowany = e-bookowo | strony = 62 | język = pl | data dostępu = 2018-08-18 }}</ref>. W liście miłosnym niekoniecznie zostaje wyrażone tylko uczucie miłości, ale mogą zostać wyrażone także inne uczucia ([[pożądanie|pożądania]], namiętności, troski), [[emocja|emocje]] i pragnienia<ref name="Handbook"/><ref name="Bertold"/><ref name="Gomółka"/>.

Pisanie lub czytanie listu miłosnego wiąże się z dwoma uwarunkowaniami: nieobecnością tej drugiej osoby i zawiązaniem kontaktu pisemnego<ref name="Jaworski">{{Cytuj stronę | url = http://stronypoezji.pl/monografie/fragmenty-listu-milosnego-w-akcie-urodzenia/ | tytuł = Fragmenty listu miłosnego (w Akcie urodzenia) | autor = Marcin Jaworski | praca = Monografie w toku. Kompendia multimedialne pod redakcją Pawła Próchniaka | opublikowany = stronypoezji.pl | strony = 2 | język = pl | data dostępu = 2017-08-13 }}</ref>. Osoba pisząca romantyczny list jest zwykle cieleśnie sama, ale psychicznie, myślami, z ukochaną osobą<ref name="Aaron"/>.

Szczególną rolę listy miłosne odegrały we [[Francja|Francji]], już od XII wieku. Do najpiękniejszych i najliczniejszych francuskich listów miłosnych należą listy pisane do siebie przez kochanków, podczas gdy wśród równie bogatej miłosnej epistolografii niemieckiej przeważały listy narzeczonych i małżonków. We Włoszech list miłosny był traktowany jako osobny rodzaj literacki, natomiast hiszpańska epistolografia miłosna jest bardzo uboga, zaś w angielskiej spotkać można głównie listy miłosne poetów i pisarzy<ref name="Bertold"/>.

Wiadomo, że listy miłosne pisywano już w [[starożytny Egipt|starożytnym Egipcie]], chociaż nie zachowały się do dzisiejszych czasów, a motyw listu występował w [[liryka|liryce]]<ref name="Krzemińska"/>. Zachowały się natomiast wskazówki odnośnie pisania miłosnych bilecików z czasów starorzymskich i starogreckich<ref name="Krzemińska"/>. Zakochani wzorowali się też na poetyckich listach miłosnych. Do naszych czasów zachował się [[elegia|wiersz]] rzymskiego poety [[Propercjusz]]a z I wieku p.n.e., na którym prawdopodobnie wzorował się [[Owidiusz]] pisząc ''[[Heroidy]]'', czyli cykl poetyckich listów miłosnych postaci [[mitologia|mitologicznych]]<ref name="Krzemińska"/>.

W Europie w [[średniowiecze|średniowieczu]] na rozwój miłosnej [[epistolografia|epistolografii]] wywarła wpływ [[poezja prowansalska|poezja trubadurów]] i [[trubadurzy#Fin' amors – miłość dworska|dworski styl miłości]]<ref name="Krzemińska"/>. W [[pergamin]]owym [[łacina|łacińskim]] listowniku{{#tag:ref|Książka zawierająca wzory listów<ref>{{Cytuj stronę | url = http://sjp.pwn.pl/doroszewski/listownik | tytuł = Słownik języka polskiego | autor = pod red. W. Doroszewskiego | opublikowany = http://sjp.pwn.pl | język = pl | data dostępu = 2017-08-15 }}</ref>.|group="uwaga"}} z XII wieku zatytułowanym ''Modi Dictaminum'' znajdował się rozdział poświęcony sztuce pisania listów miłosnych, czyli sztuce uwodzenia słowem<ref name="Krzemińska"/>. W XIII wieku został znaleziony zbiór łacińskojęzycznych listów miłosnych [[Abelard]]a i [[Heloiza|Heloizy]], których autentyczność bywa jednak kwestionowana<ref name="Krzemińska">{{Cytuj stronę | url = http://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/spoleczenstwo/1502919,1,sztuka-pisania-listow-milosnych.read | tytuł = Sztuka pisania listów miłosnych. Słowa w łabędzich piórach | autor = Agnieszka Krzemińska | rok = 2010 | opublikowany = polityka.pl | język = pl | data dostępu = 2017-08-15 }}</ref>.

Najstarszy list miłosny w języku polskim, zachowany do dzisiejszych czasów, pochodzi z 1429 roku. Napisał go [[Marcin z Międzyrzecza]]{{#tag:ref|Sekretarz biskupa poznańskiego [[Stanisław Ciołek (biskup)|Stanisława Ciołka]]<ref name="WPWiadomości"/>.|group="uwaga"}} do ukochanej panny również pochodzącej z [[Międzyrzecz|Międzyrzecza]]a, zwracając się do niej ''Panno ma najmilejsza''. List został napisany [[pismo gotyckie|pismem gotyckim]], [[proza|prozą]] w [[język staropolski|języku staropolskim]]. List jest przechowywany w [[Biblioteka Jagiellońska|Bibliotece Jagiellońskiej]], a jego kopia znajduje się w muzeum w Międzyrzeczu<ref name="WPWiadomości">{{Cytuj stronę | url = https://wiadomosci.wp.pl/najstarszy-polski-list-milosny-6037781661545601a | tytuł = Najstarszy polski list miłosny | rok = 2005 | praca = [[Polska Agencja Prasowa]] | opublikowany = wiadomosci.wp.pl | język = pl | data dostępu = 2017-08-11 }}</ref>.

Według autorki książek [[Agnieszka Krzemińska|Agnieszki Krzemińskiej]] od XV wieku także w Polsce nastała moda na miłosne bileciki. W [[renesans]]ie i do XVI wieku włącznie listy miłosne pisano w stylu włoskim, który w XVII wieku zaczął ustępować na rzecz stylu francuskiego. W XVIII wieku dominował już francuski styl pisania listów miłosnych, który charakteryzował się długimi zdaniami, rozbudowanymi komplementami, [[język francuski|francuskimi wtrętami]], porównywaniem uciech łoża z terminologią żeglarską oraz ornamentami i przesadnymi zdobnikami<ref name="Krzemińska"/>. Według [[romantyzm|romantyków]] list miłosny był najlepszym środkiem do wyznania i zachowania uczuć<ref name="Wrycza"/>.

Natomiast [[Bertold Merwin]] uważał, że rozwój epistolografii miłosnej w Polsce przypadł dopiero na XVII wiek i miał miejsce pod wpływem kontaktów z zagranicą (wojaży), które wpłynęły na dotychczasowe poglądy na temat płci, miłości i sposobu wyrażania uczuć. W siermiężnym wieku XV i XVI nie istniały sprzyjające warunki do rozwijania się sztuki pisania listów miłosnych, aczkolwiek powstawały erotyczne utwory poetyckie i pisano listy w sprawach politycznych, społecznych i rodzinnych. Podróżujący poza granice Polski (dyplomaci, kupcy, poeci) przywozili informacje o bujniejszej, bardziej wyrazistej miłości oraz gotowe wzory listów z Francji i Italii. W XVII wieku dokonywał się przełom w obyczajowości, który zdaniem Merwina, stworzył sprzyjające warunki do rozwoju epistolografii miłosnej na ziemiach polskich<ref name="Merwin">{{Cytuj stronę | url = http://zbc.uz.zgora.pl/Content/21544/polskie_listy.pdf | tytuł = Polskie Listy Miłosne od XV do XIX wieku| autor = Bertol Merwin | rok = 1922 | opublikowany = Wydawnictwo Polskie Lwów-Poznań | język = pl | data dostępu = 2017-08-16 }}</ref>.

W XIX wieku pisanie listów miłosnych było nie tylko wyrazem namiętności, ale także wykształcenia i elokwencji, należało do dobrego tonu. W [[proza|prozie]] kobiecej, m.in. u [[Jane Austen]], pojawiły się wątki oczekiwania na list od ukochanego, noszenia na piersi miłosnego bileciku czy przechowywania miłosnej korespondencji pachnącej [[lawenda|lawendą]]<ref name="Krzemińska"/>. Na przełomie XIX i XX wieku sposób komunikowania się za pomocą listów miłosnych stał się dostępny dla każdego za sprawą powszechnego [[alfabetyzm]]u i unowocześnienia systemu [[poczta|pocztowego]]<ref>{{Cytuj stronę | url = https://books.google.nl/books?id=XY-TBQAAQBAJ&printsec=frontcover&dq=love+letters+communication&hl=nl&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=love%20letter&f=false | tytuł = Communication of Love: Mediatized Intimacy from Love Letters to SMS | autor = Eva Lia Wyss | rok = 2014 | praca = From the Bridal Letter to Online Flirting | opublikowany = Cultural and Media Study | strony = 182 | język = | data dostępu = }}</ref>.

Dzięki informacjom o bieżących wydarzeniach, które znajdowały się w listach miłosnych obok fraz wyrażających uczucia, listy miłosne stanowią dokument ilustrujący kulturę minionych czasów, w których żyli kochankowie, dokument mówiący wiele o nich samych, a nie tylko o sposobie wyrażania uczuć i uczuciowości<ref name="Krzemińska"/>.

Pisanie listów miłosnych było szczególnie rozpowszechnione w czasach wojny, gdy mężczyźni byli daleko od domu, natomiast w czasach pokoju miało miejsce, gdy zakochanych dzieliła duża odległość<ref>{{Cytuj stronę | url = https://books.google.nl/books?id=3wlJIDtRCFYC&pg=PA7&dq=love+letters+communication&hl=nl&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=love%20letters%20communication&f=false | tytuł = Love Online: Emotions on the Internet | autor = Aaron Ben-Ze'ev | rok = 2004 | praca = Letter, telegraph, and telephione | opublikowany = Cambridge University Press | strony = 7, 8| język = en | data dostępu = 2017-08-18 }}</ref>.

W mniej więcej połowie XX wieku list miłosny stał się staroświeckim przeżytkiem, passé. Dopiero w erze [[cyberprzestrzeń|cyberprzestrzeni]] list miłosny odrodził się w formie romantycznego [[poczta elektroniczna|listu elektronicznego]] ([[e-pistolografia]] miłosna). Przykładem współczesnej [[powieść epistolarna|powieści epistolarnej]] w mailach jest ''[[S@motność w sieci]]''<ref name="Wrycza">{{Cytuj stronę | url = https://books.google.nl/books?id=K7Fa8DTFnVAC&pg=PA9&lpg=PA9&dq=list+mi%C5%82osny+wsp%C3%B3%C5%82cze%C5%9Bnie&source=bl&ots=XbpjE5_8ZH&sig=TUaBQr-cWN5Czi7sBoj-I2bHxDg&hl=nl&sa=X&ved=0ahUKEwjX0eSvvdHVAhVSb1AKHUQDDkA4ChDoAQhAMAM#v=onepage&q=list%20mi%C5%82osny%20wsp%C3%B3%C5%82cze%C5%9Bnie&f=false | tytuł = Galaktyka języka Internetu | autor = Joanna Wrycza | rok = 2008 | praca = E-Mail jako romantyczny list. Od powieści epistolarnej do S@motności w sieci | opublikowany = Novae Res | strony = 9 | język = pl | data dostępu = 2017-08-13 }}</ref>. Na wymianie romantycznej korespondencji internetowej został oparty film ''[[Masz wiadomość|You've Got Mail]]'' z 1998 roku, z [[Meg Ryan]] i [[Tom Hanks|Tomem Hanksem]] w rolach głównych<ref name="Newsweek"/>. W 2000 roku sieć komputerową od [[Hongkong]]u przez Europę aż po Stany Zjednoczone włącznie sparaliżował e-mail o tytule ''I love you'' z załącznikiem listu miłosnego „dla Ciebie”, który zawierał wirus komputerowy [[ILOVEYOU]]<ref>{{Cytuj stronę | url = http://kulturaonline.pl/listy,milosne,na,walentynki,tytul,artykul,2831.html | tytuł = Listy miłosne na walentynki | autor = Magdalena Talik | rok = 2008 | opublikowany = kulturaonline.pl | język = pl | data dostępu = 2017-08-16 }}</ref>. List otworzyły miliony ludzi na całym świecie, gdyż pokusa otwarcia listu miłosnego była nie do opanowania<ref name="Newsweek">{{Cytuj stronę | url = http://www.newsweek.pl/kultura/wiadomosci-kulturalne/wszyscy-pisza--kocham-cie,6324,1,1.html | tytuł = Wszyscy piszą: Kocham cię | rok = 2008 | opublikowany = newsweek.pl | język = pl | data dostępu = 2017-08-16 }}</ref>.

Przykładami poczytnych listów miłosnych są np. listy [[Abelard]]a i [[Heloiza|Heloizy]], [[Fryderyk Chopin|Chopina]] i [[George Sand]], [[Hannah Arendt|Hanny Arendt]] i [[Martin Heidegger|Martina Heideggera]], [[Ingeborg Bachmann]] i [[Paul Celan|Paula Celana]], oraz [[Franz Kafka|Franza Kafki]] do [[Milena Jesenská|Mileny Jesenskiej]]<ref>{{Cytuj stronę | url = http://fp.amu.edu.pl/lucyna-marzec-list/ | tytuł = List (abstrakt) | autor = Lucyna Marzec | rok = 2015 | praca = Słownik poetologczny | opublikowany = Forum Poetyki | język = pl | data dostępu = 2017-08-11 }}</ref>. Poznanie intymnych przejawów uczucia w upublicznionych listach miłosnych znanych osób może w pewnych przypadkach umniejszyć w naszych oczach ich wielkość, ale z drugiej strony uczłowieczać je<ref name="Merwin"/>.

[[Giovanni Boccaccio]] umieścił list miłosny na dedykacyjnym egzemplarzu swojego najnowszego poematu pt. ''[[Teseida]]'' i przesłał go [[Maria d’Aquino|Marii d’Aquino]] (w utworach nazywana Fiammettą), w której zakochał się w niedzielę Wielkiej Nocy w 1338 roku, widząc ją w kościele w [[Neapol]]u<ref name="Bertold"/>.

Król angielski [[Henryk VIII Tudor|Henryk VIII]] korespondował z [[Anna Boleyn|Anną Boleyn]], zanim została jego żoną i królową Anglii. Zachował się list, który Anna Boleyn napisała 6 maja 1536 roku z więzienia [[Tower of London|Tower]] do Henryka VIII, na 13 dni przed ścięciem, prosząc go o wszczęcie publicznego śledztwa w jej sprawie<ref name="Bertold"/>.

Przetrwał ostatni wzruszający list miłosny admirała [[Horatio Nelson|Nelsona]] do [[Emma (Lady Hamilton)|Emmy]], którego pisanie rozpoczął na dwa dni przed [[bitwa pod Trafalgarem|bitwą pod Trafalgarem]], a który zaleziono na jego biurku już po jego śmierci<ref name="Bertold"/>. Liczne kobiety i pisane do nich listy miłosne odegrały rolę w życiu angielskiego poety [[George Gordon Byron|Byrona]]<ref name="Bertold"/>.

Z obozów na polach walki listy miłosne do żony [[Krystyna Radziwiłłówna|Krystyny]] pisał [[hetman wielki koronny]] [[Jan Zamoyski]]<ref name="Merwin"/>. Podobnie było w przypadku [[Jan II Kazimierz Waza|Jana Kazimierza]] i [[Ludwika Maria Gonzaga|Marii Ludwiki]]<ref name="Merwin"/>. Korespondowali ze sobą księżna [[Franciszka Urszula Radziwiłłowa|Franciszka Urszula]] z [[Michał Kazimierz Radziwiłł Rybeńko|mężem]]<ref name="Merwin"/>. Miłosne listy małżeńskie pisali do siebie król [[Zygmunt II August|Zygmunt August]] i [[Barbara Radziwiłłówna]]<ref name="Krzemińska"/>, ale do historii przeszły listy miłosne, które słali do siebie podczas rozłąki król [[Jan III Sobieski]] i [[Maria Kazimiera d’Arquien|Marysieńka]]<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.mowiawieki.pl/index.php?page=artykul&id=969 | tytuł = Jan Sobieski i Marysieńka. Romans wszech czasów. | autor = Iwona Kienzler | praca = Romanse żon polskich królów elekcyjnych Iwony Kienzler | opublikowany = mowiawieki.pl | język = pl | data dostępu = 2017-8-14 }}</ref>.

Zawoalowany flirt miłosny uprawiali listownie [[Klementyna Hoffmanowa|Klementyna z Tańskich Hoffmanowa]] i [[Joachim Lelewel]]<ref name="Merwin"/>. Wiele lat romantycznie korespondowali ze sobą matka [[Juliusz Słowacki|Juliusza Słowackiego]], [[Salomea Słowacka]], z [[Antoni Edward Odyniec|Edwardem Odyńcem]]<ref name="Merwin"/>.

Przez niemal 20 lat listy miłosne uzupełniane rysunkami i malowidłami pisał do swojej drugiej żony, Teresy Starowieyskiej, [[Franciszek Starowieyski]]. Wybór ich listów opatrzony komentarzami został wydany w postaci książkowej w 2010 roku, a oryginały były reprezentowane na wystawie<ref>{{Cytuj stronę | url = http://culture.pl/pl/wydarzenie/listy-milosne-franciszka-starowieyskiego | tytuł = Listy miłosne Franciszka Starowieyskiego | rok = 2011 | opublikowany = culture.pl | język = pl | data dostępu = 2017-08-13 }}</ref>. Korespondowali ze sobą także [[Wisława Szymborska]] i [[Kornel Filipowicz]], a ich miłosna korespondencja ukazała się drukiem w 2016 pt. ''Listy. Najlepiej w życiu ma twój kot''<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.polskieradio.pl/7/173/Artykul/1691363,Listy-milosne-Wislawy-Szymborskiej-i-Kornela-Filipowicza | tytuł = Listy miłosne Wisławy Szymborskiej i Kornela Filipowicza | autor = Magda Mikołajczuk i Michał Rusinek | rok = 2016 | praca = Moje Książki w paśmie Kulturalna Jedynka | opublikowany = polskieradio.pl | język = pl | data dostępu = 2017-08-13 }}</ref>. Były prezydent Francji [[François Mitterrand]] pisał listy miłosne do kochanki Anne Pingeot. Ich wybór ukazał się we francuskich księgarniach w 2016 roku pod tytułem ''Lettres à Anne (1962-1995)''<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.gallimard.fr/Catalogue/GALLIMARD/Blanche/Lettres-a-Anne | tytuł = Lettres à Anne (1962-1995) Collection Blanche, Gallimard Parution : 13-10-2016 | autor = François Mitterrand | rok = 2016 | opublikowany =gallimard.fr | język = fr | data dostępu = 2017-08-16 }}</ref>.

Przyjaciele i znajomi [[Gustav Mahler|Gustava Mahlera]] byli zgodni co do tego, że ''Adagietto'' z jego [[V symfonia Mahlera|V Symfonii]] było listem miłosnym do [[Alma Mahler-Werfel|Almy]], którą poznał w trakcie komponowania utworu - kompozytor wysłał jej rękopis bez bliższych wyjaśnień<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.polskieradio.pl/8/192/Artykul/371282,List-milosny-Gustava-Mahlera | tytuł = List miłosny Gustava Mahlera | autor = Marcin Majchrowski | rok = 2011 | praca = Muzyka Klasyczna „Dwójka” | opublikowany = polskieradio.pl | język = pl | data dostępu = 2017-08-14 }}</ref>.

Przykładem listu miłosnego w [[opera|operze]] jest list Tatiany ([[aria]] [[sopran]]u) do [[Eugeniusz Oniegin (opera)|Eugeniusza Oniegina]]<ref>{{Cytuj stronę | url = http://skarbykultury.pl/wydarzenia-wczoraj-dzis-jutro/wydarzenia-wroclaw/opera/1549-najpiekniejszy-list-milosny-w-dziejach-opery | tytuł = Najpiękniejszy list miłosny w dziejach opery... czyli wrocławska premiera Eugeniusza Oniegina | autor = Ewa Woźniak | rok = 2015 | praca = Opera Wrocławska | opublikowany = skarbykultury.pl | język = pl | data dostępu =2017-08-11 }}</ref>.