Rzeź gdańska: Różnice pomiędzy wersjami

Krzyżacy od dawna nosili się z zamiarem zajęcia [[Pomorze Gdańskie|Pomorza Gdańskiego]] wraz z głównym jego ośrodkiem – Gdańskiem, groźnym konkurentem handlowym dla znajdującego się w rękach zakonnych [[Elbląg]]a. Panowanie nad ujściem Wisły zapewniało im szereg korzyści gospodarczych i politycznych, umacniało ich strategiczną pozycję w tej części Europy. Pierwsze ślady krzyżackich dążności zaborczych widoczne są już w pokoju pomorsko-krzyżackim z 1253 roku, kiedy Zakon uzyskał szereg zapisów nadających mu pewne terytoria pomorskie. Począwszy od ugody milickiej z 1282 roku Zakon uzyskał w ten sposób ziemię [[Gniewkowo|gniewkowską]], pierwsze zwarte terytorium na lewym brzegu Wisły. Chęć zajęcia Pomorza bardzo wyraźnie ujawniła się w dokumencie mistrza krajowego [[Helwig von Goldbach|Helwiga von Goldbach]] z 1301 roku, wystawionego podczas chwilowej okupacji Gdańska po wygnaniu [[Księstwo rugijskie|Rugian]], w którym przyrzekał mieszkańcom grodu i miasta zachowanie dotychczasowych przywilejów. [[Heinrich von Plötzkau|Heinrich von Plotzke]] stwierdził nieco później wobec namiestnika [[Władysław I Łokietek|Łokietka]] na Pomorzu, [[Kazimierz I kujawski|księcia kujawskiego Kazimierza]] (bratanka Władysława Łokietka), że najchętniej sam posiadłby Pomorze. Rzeź gdańska była konsekwentnym krokiem na drodze zaboru Pomorza poprzez fizyczną likwidację polskiej załogi grodu i jej rodzin<ref>''Historia Gdańska'' (pod red. Edmunda Cieślaka), tom I – do 1454 roku, Gdańsk 1985, s. 327-330</ref>.

W 1301 r. książę [[Rugia|Rugii]] [[Wisław II]] napadł na Gdańsk, będący pod panowaniem ówczesnego króla [[Polska w okresie rozbicia dzielnicowego|Polski]] [[Wacław II|Wacława II]]. Nie będąc w stanie samodzielnie odeprzeć najazdu, zwrócił się on o pomoc do krzyżakówKrzyżaków, którzy bezzwłocznie przybyli na miejsce i po pokonaniu Rugijczyków oddalili się bez zgłaszania jakichkolwiek roszczeń.

Dość niestabilna sytuacja polityczna [[Pomorze Gdańskie|Pomorza Gdańskiego]] zachęciła następnie [[margrabia brandenburski|margrabiego]] [[Marchia Brandenburska|brandenburskiego]] [[Otto IV ze Strzałą|Ottona IV]], który na przełomie sierpnia i września zajął Gdańsk. Gdańszczanie dobrowolnie oddali miasto w ręce najeźdźcówBrandenburczyków, niezadowoleni z niekorzystnej dla nich polityki panującego wówczas Władysława Łokietka, który faworyzował kupców z [[Lubeka|Lubeki]], pozwalając im zbudować w mieście wyjęty spod jurysdykcji miejskiej kantor. Dodatkowo mieszczan zachęcał do zdrady ród [[Święcowie|Święców]], nie otrzymawszy od władcy Polski obiecanego zwrotu kosztów poniesionych podczas obrony Gdańska przed Rugijczykami, i po odsunięciu od namiestnictwa Pomorza wskutek ich proczeskiego nastawienia. Koszty te zgodził się pokryć margrabia brandenburski, co było istotne z uwagi na to, że Święcowie dla odparcia wojska Wisława II zaciągnęli pożyczkę u [[diecezja włocławska|biskupa włocławskiego]] i zalegali z jej spłatą<ref name="dziedzictwo">Artykuł poświęcony Rzezi Gdańskiej w portalu [http://dziedzictwo.polska.pl/wartoprzeczytac/article,Rzez_Gdanska,id,360559.htm dziedzictwo.polska.pl.]</ref>.

[[Bogusza (sędzia pomorski)|Sędzia Bogusza]] jako ówczesny królewski namiestnik dysponował zbyt niewielkimi siłami dla odparcia brandenburskiego najazdu brandenburskiego, wobec czego zwrócił się o pomoc do przebywającego w MałopolsceSandomierzu Łokietka. Król nie mógł jej udzielić będąc aktualnie zajęty sprawami ruskimi. Za jego zgodą Bogusza zwrócił się więc z prośbą o wsparcie do krzyżakówKrzyżaków. Krajowy mistrz pruski Heinrich von Plotzke skwapliwie zgodził się go udzielić, wysyłając oddział pod dowództwem [[Gunter von Schwarzburg (rycerz zakonu krzyżackiego)|Guntera von Schwarzburga]]. ZPrzed nadejściemwejściem posiłkówoddziałów krzyżackich do Gdańska Brandenburczycy bez walki wycofali się zatrzymując jedynie ziemię [[słupsk]]ą i [[Sławno|sławieńską]].

Według umowy z Boguszą krzyżacy czasowona otrzymalidwa lata mieli otrzymać do dyspozycji połowę grodu gdańskiego, lecz wobec dobrowolnego ustąpienia Brandenburczyków ich obecność w Gdańsku stała się zbędna. Mimo to pozostali na grodzie i podstępem zajęli go w całości, usuwając polską załogę do miasta. Po opanowaniu grodu przystąpili 13 listopada do zajęcia samego miasta, opanowując je przy pomocy nielicznego odłamu niemieckiego mieszczaństwa (które w większości było jednak nieprzychylne Zakonowi ze względu na handlową konkurencję Elbląga). Po zajęciu Gdańska krzyżacy dokonali w nim rzezi swych przeciwników. Potwierdzają to zarówno archeologiczne ślady zniszczeń<ref>Jednolita warstwa zgliszczy z początków XIV w., a także odnalezione szkielety (Paweł Jasienica: ''Polska Piastów''. Wrocław: Ossolineum, 1960, s. 275).</ref>, jak i relacje przedstawicieli duchowieństwa<ref>Wymowne były późniejsze zeznania [[opat]]a [[Opactwo Cystersów w Oliwie|klasztoru oliwskiego]], że spowiadał mordowanych na terenie kościołów – „o ile mu na to pozwalano” ([[Henryk Samsonowicz]]: ''Krzyżacy''. Warszawa: Omnipress, 1988, s. 41n.)</ref>. Ofiarą masakry padli przede wszystkim rycerze polscy, wśród których znaleźli się także członkowie dotychczasowej załogi grodu wraz z rodzinami oraz część mieszczan. Pozostałych mieszczan miasta lokacyjnego wypędzono, a samo miasto spalono<ref>''Historia Gdańska'' (pod red. Edmunda Cieślaka), tom I – do roku 1454, Gdańsk 1985, s. 323-324</ref>.

Dwa ówczesne źródła historyczne podają skrajnie różne dane co do liczby ofiar. Przed sądami papieskimi strona polska mówiła o 10 tysiącach wymordowanych (podobnie w [[bulla|bulli papieskiej]] z 1310 r.), natomiast krzyżacyKrzyżacy utrzymywali, że zgładzili jedynie 16 zbójców wydanych im przez mieszczan, a spalenie miasta miało być dziełem samych mieszkańców<ref>Paweł Jasienica: ''Polska Piastów'', dz. cyt., tamże.</ref>. Niektórzy współcześni historycy sądzą, że w rzezi zginęło kilka tysięcy gdańszczan<ref name="dziedzictwo" />, choć ustalenie nawet przybliżonej liczby ofiar nie jest dziś możliwe. Można przyjąć, że zginęło nie mniej niż kilkadziesiąt i nie więcej niż kilkaset osób, co jest liczbą bardzo wysoką jeśli uwzględnić, że Gdańsk miał wówczas kilka tysięcy mieszkańców<ref>Kazimierz Jasiński: ''Historia Gdańska do roku 1454'', dz. cyt., s. 324.</ref>.