Sonderkommando: Różnice pomiędzy wersjami

[[Plik:Members of a Sonderkommando 1005 unit pose next to a bone crushing machine in the Janowska concentration camp.png|thumb|Członkowie jednostki Sonderkommando 1005 pozujący obok maszyny do kruszenia kości w niemieckim [[Obóz koncentracyjny|obozie koncentracyjnym]] [[Obóz Janowskijanowski|Janowski]]]]

Pierwsze komando specjalne w [[Auschwitz-Birkenau#Auschwitz I|Auschwitz I]] (w Oświęcimiu) założone zostało w celu obsługi pierwszego krematorium (na terenie niemieckiego obozu Auschwitz I) i uczestniczyło w pierwszych próbach [[cyklon B|gazowania cyklonem B]] polskich więźniów politycznych oraz radzieckich jeńców wojennych w piwnicach jednego z bloków. Wraz z powstaniem obozu Auschwitz II Birkenau (w niedalekiej Brzezince) Sonderkommando zostało przeniesione na teren nowego obozu. Podczas pracy przy [[holocaustZagłada Żydów|zagładzie]] było złożone prawie wyłącznie z Żydów. W pierwszym etapie więźniowie pracowali przy dwóch prowizorycznych komorach gazowych, założonych w dwóch domach chłopskich (tzw. Biały Domek i [[Czerwony Domek]]), następnie w zbudowanych specjalnie i oddanych do użytku w marcu, kwietniu i czerwcu 1943 krematoriach nr II i III (zawierających pod ziemią część rozbieralną) oraz naziemnych krematoriach IV i V. Wszystkie te krematoria oprócz pieców posiadały swoje komory gazowe.

Więźniowie pracujący w Sonderkommando byli trzymani z dala od reszty więźniów. Mogli zabierać dla swych potrzeb znalezione wśród ubrań ofiar jedzenie. W związku z tym byli dużo lepiej odżywieni od reszty więźniów. Mieszkali najpierw w odrębnych barakach, później na poddaszu krematoriów. Mieli własne łóżka i koce. Zdawali jednak sobie sprawę, że jako świadkowie [[holocaustZagłada Żydów|zagłady]] pierwsi zostaną unicestwieni.

{{fakt|7 października 1944 roku nastąpił słynny „bunt Sonderkommando” w Krematorium IV. Był to ostatni z trzech wielkich buntów w dziejach niemieckich obozów nazistowskich (po buncie w [[Obóz zagłady w Sobiborze|SobiborSobiborze]]ze i [[Obóz zagłady w Treblince|Treblince]]). Wzięło w nim udział prawie całe Sonderkommando (poza obsadą Krematorium III). Po zgromadzeniu przemyconych z obozu w Monowicach materiałów wybuchowych, więźniowie częściowo zniszczyli krematorium nr IV i razem z więźniami osadzonymi w krematorium nr II podjęli próbę masowej ucieczki – zakończyła się ona niepowodzeniem. Większość z nich (451 osób) zginęła na miejscu. Straty były też po stronie załogi obozu – zginęło trzech strażników<ref>Rafał Kuzak, [http://ciekawostkihistoryczne.pl/2013/10/07/sonderkommando-chwyta-za-bron-bunt-w-obozie-auschwitz-birkenau/ ''Sonderkommando chwyta za broń. Bunt w obozie Auschwitz-Birkenau''], „Ciekawostki historyczne”, 7 października 2013.</ref>. Buntem kierowali polscy Żydzi: Jankiel Handelsman, Josef Deresiński, Załmen Gradowski, Josef Darębus. Podjęte po buncie śledztwo ujawniło, że materiały wybuchowe dostarczyły cztery więźniarki, Żydówki – [[Róża Robota]], [[Ala Gertner]], [[Regina Safirsztajn]] i [[Estera Wajcblum]], pracujące przy demontażu starych samolotów. Zostały one ujęte i publicznie powieszone w styczniu 1945 r., na 21 dni przed wyzwoleniem obozu.}}

W innych obozach [[holocaustZagłada Żydów|zagłady]] istniały również grupy więźniów, wykonujących prace przy procesie eksterminacji, jednakże nazwa Sonderkommando, w odniesieniu do tych miejsc, funkcjonowała wyłącznie w [[Auschwitz-Birkenau]]. Na przykład w [[Obóz zagłady w Treblince|Treblince]], [[Obóz zagłady w Sobiborze|SobiborSobiborze]]ze oraz [[Obóz zagłady w Bełżcu|Bełżcu]] oficjalna nazwa ośrodków zagłady brzmiała ''[[Schutzstaffel|SS]]-Sonderkommando''.

* Zobacz też dalsza literatura na [[Wikipedia:Biblioteka/Historia#Obozy niemieckie 1933-1945/Bibliografia|osobnej stronie]].