Okręg Kłajpedy: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Mathiasrex (dyskusja | edycje) |
dr |
||
Linia 1:
{{
{{Państwo infobox
|nazwa_oryginalna = Klaipėdos kraštas/Memelland
Linia 82:
|commons = Category:Memelland
}}
'''Okręg Kłajpedy''' ([[Język litewski|lit.]] ''Klaipėdos kraštas'', [[język niemiecki|niem.]] ''Memelland'') – północno-wschodni fragment [[Prusy Wschodnie|Prus Wschodnich]] położony na prawym brzegu [[Niemen|Niemna]], w 1920 odłączony od [[Cesarstwo Niemieckie|Rzeszy Niemieckiej]] w wyniku wejścia w życie [[Traktat wersalski|traktatu wersalskiego]], w latach 1923-1938 [[Autonomia|autonomiczna]] część [[Republika Litewska (1918-1940)|Pierwszej Republiki Litewskiej]].
== Historia ==
Linia 119:
''Powstanie'' zainicjowano 10 stycznia 1923 r. siłami przybyłych z Litwy przebranych policjantów, żołnierzy armii regularnej i paramilitarnej organizacji szaulisów, ogółem ok. 1500 osób. Akcja ta została przez władze litewskie skonsultowana z przedstawicielami Niemiec i Rosji Sowieckiej. Broń Litwinom została dostarczona przez Niemców. ''Powstanie'', całkowicie inspirowane przez rząd kowieński, posłużyło jako pretekst do wkroczenia wojsk litewskich do miasta i okręgu w celu „pomocy umęczonym rodakom”. Nie obyło się bez ofiar po obu stronach – ostatecznie żołnierze francuscy otrzymali rozkaz powrotu do koszar, ale [[Paryż]] wysłał im na odsiecz dwa [[torpedowiec|torpedowce]] oraz [[pancernik]] z oddziałem strzelców na pokładzie. Pod koniec stycznia do kłajpedzkiego portu wpłynął też okręt brytyjski oraz inny francuski pancernik, ale nie podjęły działań zbrojnych i nie przerwały akcji Litwinów<ref name=wieki />.
Po długich i żmudnych rokowaniach mocarstwa zachodnie zgodziły się 15 lutego 1923 r. odstąpić okręg [[Litwa|Litwie]], pod licznymi jednakże warunkami (m.in. ochrona i samorząd dla ludności niemieckiej). Dość powszechny jest pogląd, iż zdecydowane zachowanie Litwy w sprawie [[Kłajpeda|Kłajpedy]], przyjęte z dużym krytycyzmem przez kraje zachodnie, przyczyniło się do szybkiego uznania [[Granica polsko-litewska|granicy polsko-litewskiej]] przez [[Rada Ambasadorów|Radę Ambasadorów]] (pozostawiającej [[Wileńszczyzna|Wileńszczyznę]] po stronie [[II Rzeczpospolita|polskiej]]).
Po ponad roku od aneksji okręgu doszło do podpisania Konwencji Kłajpedzkiej (w Paryżu 8 maja 1924, weszła w życie 25 sierpnia 1925)<ref>[http://www.worldlii.org/int/other/treaties/LNTSer/1924/194.html ''Convention concerning the Territory of Memel, signed at Paris, May 8, 1924''], League of Nations Treaty Series, 1924, s. 85 – 115. Przekład polski: [https://polona.pl/archive?uid=52344088&cid=56318309 Przegląd Polityczny dwutygodnik informacyjny Tom I. Zeszyt 8 - 9 - 10. 1924], ss. 52 - 69.</ref> między [[Litwa|Litwą]] a mocarstwami sprzymierzonymi ([[Wielka Brytania|Wielką Brytanią]], [[Francja|Francją]], [[Włochy|Włochami]] i [[Japonia|Japonią]]), do której dołączono trzy załączniki (Statut Kraju Kłajpedzkiego, uregulowania portowe oraz tranzytowe). Według umowy okręg Kłajpedy miał należeć do Litwy na zasadach autonomii prawnej, sądowej, administracyjnej i finansowo-podatkowej. Pozostawiono obok [[litewski]]ego [[niemiecki]] jako [[język urzędowy]]. Art. 15 zabraniał bez zgody stron zmian w ''wykonywaniu suwerennej władzy''. Aneks do umowy (Statut) określał ustrój wewnętrzny autonomii: przewidziano dwuwładzę gubernatora Kłajpedy mianowanego przez prezydenta Litwy oraz liczącego 5 członków Dyrektoriatu wybieranego przez [[Sejm Kraju Kłajpedzkiego|Sejmik Kłajpedzki]] bezwzględną większością. Gubernator miał być wyznaczany przez prezydenta za akceptacją sejmiku, sprawował kontrolę nad działalnością Dyrektoriatu. Wybory do organu ustawodawczego miały się odbywać co trzy lata, pierwsze przeprowadzone w październiku 1925 r. Okręg Kłajpedy wybierał do sejmu ogólnolitewskiego w [[Kowno|Kownie]] 5 posłów.
Linia 179:
Kłajpeda leżała w strategicznym regionie [[Europa|Europy]]. Jej zajęcie pozwoliłoby Niemcom na utworzenie przyczółka do kontynuowania ekspansji na pozostałe terytorium Litwy i inne państwa bałtyckie. [[Adolf Hitler]] nie chciał, by ten obszar znalazł się w polskiej strefie wpływów. Wykorzystał zamieszanie w polityce europejskiej, jakie wywołało wkroczenie w marcu 1939 wojsk niemieckich do Czech (utworzenie [[Protektorat Czech i Moraw|Protektoratu Czech i Moraw]]). Hitler trafnie spodziewał się, że żadne z europejskich mocarstw nie pomoże Litwie<ref name="Tajna wojna Stalina" />.
19 marca 1939 litewski minister spraw zagranicznych [[Juozas Urbšys]] zatrzymał się w [[Berlin]]ie, wracając z uroczystości koronacyjnych papieża w [[Rzym]]ie. [[Joachim von Ribbentrop]] zażądał od niego zwrócenia Kłajpedy, czego minister odmówił i wezwał na pomoc Francję, Wielką Brytanię i Polskę, jednak nie otrzymał odpowiedzi. Niemiecki korpus ekspedycyjny, który tworzyły 3 pancerniki, 3 krążowniki, 17 niszczycieli, 9 okrętów podwodnych, 5 eskortowców, 12 kutrów pomocniczych, 13 trałowców i kilkanaście mniejszych jednostek przeszedł poza pasem polskich wód terytorialnych i zbliżył się do Kłajpedy. 22 marca niemiecki samolot przywiózł ministra Urbšysa ponownie do Berlina, gdzie został powiadomiony, że flota niemiecka znajduje się w morzu<ref name="Tajna wojna Stalina" />. Hitler zagroził zbombardowaniem Kowna, jeśli Litwa nie zgodziłaby się na oddanie okręgu<ref>Joanna Wieliczka-Szarek ''III Rzesza Narodziny i zmierzch szaleństwa'', wyd. 2006 r., s. 175.</ref>. Wobec tego faktu, na mocy umowy zawartej nad ranem 23 marca 1939 między Rzeszą Niemiecką a Litwą (podpisanej przez ministra Urbšysa, sprzecznej z art. 15 Konwencji z 1924)<ref>Wraz ze złamaniem przez Berlin [[układ monachijski|układu monachijskiego]] zmusiło to rządy Francji i Wielkiej Brytanii do spóźnionego porzucenia [[appeasement]]u.</ref> przygraniczny Okręg Kłajpedy został włączony w granice [[Niemcy|Niemiec]]. Tego samego dnia niemieckie okręty weszły do portu w Kłajpedzie<ref name="Tajna wojna Stalina" />.
== Sytuacja po 1945 r. ==
| |||