Narodowa Armia Wyzwolenia Jugosławii: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m drobne techniczne |
|||
Linia 57:
W chwili wybuchu wojny i [[Kampania wrześniowa|inwazji na Polskę]] rząd królewski nie uznawał [[Adolf Hitler|Adolfa Hitlera]] za zagrożenie dla Jugosławii, rząd deklarował nawet, że nie stanowi on zagrożenia dla granic Jugosławii. Przeciwnego zdanie był Tito, który uważał, że Hitler będzie kontynuował tradycyjną politykę „[[Drang nach Osten]]” (parcia na wschód) cesarzy Niemiec<ref>Jerzy Woydyłło, ''Tito jakiego nie znamy'', 1992, ''Rozdział VII: Polska to początek''. Cytat: „Hitleryzm nie jest »przyjacielem i dobrym sąsiadem«, lecz przysięgłym wrogiem wolności i niezawisłości narodów Jugosławii. Hitler wskrzesza stare, niemieckie cesarstwo i idee cesarza Wilhelma – kontynuowania polityki »drang nach Osten« – parcia na wschód. Ta droga prowadzi także przez Jugosławię do Egejskiego Morza. Pomaga mu w tym Mussolini, który chce dla siebie Dalmacji”.</ref>.
Na jesieni odbyła się V Krajowa Konferencja KP Jugosławii. Po raz pierwszy w historii partii odrzucono na niej wytyczne pochodzące z Międzynarodówki Komunistycznej, która poleciła partii jugosłowiańskiej skupienie się na [[walka klas|walce klasowej]], podczas gdy kierownictwo partii z Titem uważało, że głównym przeciwnikiem jest faszyzm<ref name="Jerzy Woydyłło 1992">Jerzy Woydyłło, ''Tito jakiego nie znamy'', 1992, ''Rozdział VII: Polska to początek''.</ref>.
Gdy rząd przyłączył się do bloku Osi, w kraju wybuchły ogólnokrajowe protesty społeczne, a mieszkańcy uznali to za zdradę. Zwołano KC i wydano odezwę do mieszkańców, w której wezwano do ochrony niezależności Jugosławii i zawarcia sojuszu ze Związkiem Radzieckim (ten na skutek [[pakt Ribbentrop-Mołotow|paktu Ribbentrop-Mołotow]] był obojętny wobec poczynań Niemiec). Protesty doprowadziły do chaosu, w wyniku którego Hitler nakazał [[Kampania bałkańska 1941|zbrojną agresję na kraj]]<ref
== Działalność NOVJ według regionów ==
Linia 66:
Aż do początku 1942 roku w [[Bośnia i Hercegowina|Bośni i Hercegowinie]] działali niemal wyłącznie partyzanci serbscy ściśle współpracujący z czetnikami, niektóre oddziały we wschodniej, zachodniej Bośni i Hercegowinie odmówiły nawet przyjmowania do swoich szeregów [[Muzułmanin|Muzułmanów]]. Takie postępowanie było dla wielu Muzułmanów sygnałem, że między czetnikami a partyzantami zachodzi jedynie niewielka różnica. Jeszcze na początku wojny na niektórych obszarach partyzantom udało się jednak przyciągnąć zarówno Muzułmanów i Chorwatów, nastąpiło to zwłaszcza w obszarze [[Kozara]] w górskich rejonach północno-zachodniej Bośni i w pobliżu [[Sarajewo|Sarajewa]]. W obszarze Kozara, Muzułmanie i Chorwaci składali się pod koniec 1941 roku na 25% sił partyzanckich<ref>Tomasevich (2001), s. 506–507.</ref>.
Według Hoare’a, pod koniec 1943 roku, 70% partyzantów było Serbami, podczas gdy 30% było Muzułmanami i Chorwatami<ref name="Hoare 2006, s. 10">Hoare 2006, s. 10.</ref>. W ciągu całej wojny w szeregach partyzanckich działało 64,1% bośniackich Serbów, 23% Muzułmanów i 8,8% Chorwatów<ref
=== Chorwacja ===
[[Plik:Croatian Partisans flag.svg|thumb|250px|Flaga używana przez partyzantów z [[Chorwacja|Chorwacji]]]]
[[Plik:Partizanski plakat.jpg|thumb|250px|Chorwacki plakat wzywający do walki z okupantem]]
Większość żołnierzy NOVJ w Chorwacji było narodowości chorwackiej. Pod koniec 1944 roku wedle statystyk 61% partyzantów było Chorwatami (w tym większość żołnierzy pochodzących z tego kraju) podczas gdy 28% było Serbami<ref name="Cohen 1996, s. 95">Cohen 1996, s. 95.</ref><ref>Strugar, Vlado (1969). Jugoslavija 1941–1945. Vojnoizdavački zavod.</ref><ref>Anić, Nikola; Joksimović, Sekula; Gutić, Mirko (1982). Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije. Vojnoistorijski institut.</ref><ref>Vuković, Božidar; Vidaković, Josip (1976). Putevim Glavnog štaba Hrvatske.</ref>. Co prawda jeszcze na przełomie 1941/42 większość partyzantów w Chorwacji było Serbami – sytuacja ta zmieniła się w październiku 1943 roku, wówczas Chorwaci objęli większość. Było to spowodowane m.in. przystąpieniem do partyzantki [[chrześcijańska demokracja|chadeckiej]] [[Chorwacka Partia Chłopska|Chorwackiej Partii Chłopskiej]] [[Božidar Magovac|Božidara Magovaca]] w czerwcu 1943 roku. Armia była ewenementem w całej Europie jeśli chodzi o udział w niej Żydów który był rekordowy w skali całej Europy<ref>Tomasevich (2001), s. 362–363.</ref>.
Na początku 1943 roku powołano ZAVNOH, czyli Krajową Radę Antyfaszystowską Wyzwolenia Ludu Chorwacji. ZAVNOH pełniła rolę parlamentu i był jedną w swoim rodzaju instytucją w okupowanej Europie. W czasie wojny odbył się trzy sesje plenarne rady. Na czwartej i ostatniej sesji, która odbyła się w dniach 24–25 lipca 1945 roku w [[Zagrzeb]]iu, ZAVNOH przeorganizował się w chorwacki parlament zwany jako ''[[Zgromadzenie Chorwackie|Sabor]]''<ref>Jelic, Ivan (1978). Croatia in War and Revolution 1941–1945. Zagreb: Školska knjiga.</ref>.
Linia 77:
Według Golsteina, wśród chorwackich partyzantów pod koniec 1941 roku znalazło się około 77% Serbów i 21,5% Chorwatów oraz przedstawicieli innych narodowości. Procent Chorwatów w oddziałach wzrósł do 32% w sierpniu 1942, we wrześniu 1943 roku już do 34%, a po [[Kapitulacja Włoch|kapitulacji Włoch]] gwałtownie wzrósł. Pod koniec 1944 roku wskaźnik Chorwatów wyniósł już 60,4% podczas gdy Serbów ledwie 11%<ref>Goldstein. Serbs and Croats in the national liberation war in Croatia., s. 266–267.</ref>.
W 1944 roku w ruchu partyzanckim było 60,4% Chorwatów, Serbów 28,6%, 2,8% Muzułmanów i 8,2% innych. Podsumowując w latach 1941–1945, Chorwatów było 61%, Serbów 28%, oprócz tego do armii należeli Słoweńcy, Muzułmanie, [[Czarnogórcy]], [[Włosi]], [[Węgrzy]], [[Czesi]], Żydzi czy nawet ''[[volksdeutsche]]''<ref
=== Słowenia ===
Linia 101:
W kwietniu 1941 roku połączone oddziały Niemiec, Włoch i Węgier zaatakowały Jugosławię. 10 kwietnia powstało satelickie Niepodległe Państwo Chorwackie z faszystowskimi ustaszami na czele. KPJ zaraz po ataku utworzył Komitet Wojskowy działający w ramach KC partii<ref>Tomasevich 2001, s. 52.</ref>.
Jugosławia skapitulowała 17 kwietnia, 28 kwietnia w Lublanie rozpoczęły się przygotowania do formowania oddziałów zbrojnych. 1 maja opublikowano ulotkę wzywającą do zjednoczenia się przeciwko okupantom<ref>Antonic 1988, s. 84.</ref>. Miesiąc później KC mianował Broza na naczelnego dowódcę armii partyzanckiej a komuniści rozpoczęli przygotowania do ogólnonarodowego powstania<ref
Komunistów ożywił [[atak Niemiec na ZSRR]], entuzjasta walki zbrojnej [[Milovan Đilas]] zapowiedział że już za dwa miesiące [[Armia Czerwona]] wkroczy do Jugosławii, z kolei [[Aleksandar Ranković]] uznał że atak na tenże kraj tylko osłabił morale krajowych komunistów. KC ostatecznie wydała komunikat wzywający do powstania, analogicznie apel wydała organizacja młodzieżowa SKOJ (licząca wtedy 30 tysięcy członków)<ref
22 czerwca 1941 w lesie Brezovica koło [[Sisak]]u w Chorwacji założony został pierwszy oddział partyzancki. Była to pierwsza [[antyfaszyzm|antyfaszystowska]] formacja nie tylko w Chorwacji, lecz na terenie całej Jugosławii i [[Bałkany|Bałkanów]]. Dzień ten jest dzisiaj świętem narodowym w Chorwacji.
Do powstania wezwano 4 lipca wówczas na znak rozpalono ogniska co według [[Prasłowianie|prasłowiańskiego]] zwyczaju było wezwaniem do wojny. Już 13 lipca odbyło się powstanie w [[Czarnogóra|Czarnogórze]] i w ciągu kilku dni kraj został wyzwolony a Włosi kontrolowali już tylko kilka miejscowości. Dziewięć dni później wybuchło powstania w Słowenii, 27 w Chorwacji oraz w Bośni i Hercegowinie, najpóźniej bo 11 października w [[Macedonia|Macedonii]]<ref
Największym sukcesem i punktem przełomowym w wojnie z okupantem była [[bitwa nad Sutjeską]].
Linia 114:
{{Osobny artykuł|Republika Užička}}
[[Plik:Partisan youth execution.jpg|thumb|250px|Młodzi partyzanci prowadzeni przez Niemców na rozstrzelanie ([[Smederevska Palanka]] w [[Serbia|Serbii]])]]
We wrześniu oddziały armii wyzwoleńczej wyzwoliły pierwsze tereny w Serbii. Wyzwolone zostały rejony [[Šabac]]a i [[Užice]]. Partyzanci powołali na tych obszarach Republikę Užičką gdzie przenieśli swój Główny Sztab. 26-27 września odbyła się narada dowódców powstań ze Słowenii, Hercegowiny, Chorwacji i Bośni. Na spotkaniu podjęto decyzję o zmiany nazwy Głównego Sztabu na Naczelny Sztab i o reorganizacji ruchu oporu, odtąd Sztab stał się kierownictwem wojskowym i politycznym NOVJ. Na obszary republiki przybyły całe rzeszy uchodźców w tym dzieci, osoby starsze i kobiety. Z mężczyzn przybyłych na ten teren po przeszkoleniu wojskowym utworzono oddziały. Wraz z uchodźcami pojawiły się samozwańcze bandy zwalczane przez NOVJ których działania były wykorzystywane w [[Propaganda nazistowska|propagandzie niemieckiej]] w celu dyskredytacji ruchu oporu<ref name="ReferenceA">Jerzy Woydyłło, ''Tito jakiego nie znamy'', 1992, ''Rozdział VIII: Krwawe doświadczenia''.</ref>.
Na wyzwolonym terenie powołano komitety narodowowyzwoleńcze, otwierały one szkoły, roznosiły broń i żywność, budowały szpitale polowe i przygarniały sieroty po zabitych partyzantach. Niemcy przystąpili do kontrofensywy, na Bałkany sprowadzono dywizje z obszaru Grecji, Francji, ZSRR oraz kolaborantów – ustaszy, czetników, nediczowców i domobranów. Mimo represji siły ruchu oporu ciągle rosły, pod koniec 1941 partyzantka liczyła już 80 tysięcy żołnierzy, walczyły one przeciwko 400 tysięcy żołnierzy państw Osi<ref
W przededniu ofensywy, Tito zaproponował czetnikom pokaźne liczby broni wyprodukowane w fabryce w Užiče. Rozmowy zatrzymał atak na republikę. Z Užič ewakuowano fabryki, magazyn broni czy dokumentację sztabową. Z terenów republiki ewakuowano rannych i chorych oraz wywieziono z niej zapasy żywności i leków. Pokaźne sumy pieniężne partyzantów, 55 milinów [[Dinar jugosłowiański|dinarów]] spakowano w 103 worki które ukryto.
Josip Broz opuścił miasto w obliczu nieuchronnej porażki broniących go wojsk. Wraz z częścią oddziałów wycofał się do [[Zlatibor]]u. Na miejscowość szybko zaczęli nacierać Niemcy, zostali odparci a Tito wycofał się do [[Čajetina|Čajetiny]] po drodze przyjmując do oddziału ponad trzydziestu żołnierzy którym udało się wycofać<ref
Obrona miasta nie została doceniona w mediach [[alianci (II wojna światowa)|aliantów]] zachodnich, zamiast tego w radiu nadawano komunikaty o działaniach czetników działających na o wiele mniejszą skalę<ref
=== Igmański Marsz ===
[[Plik:Stjepan Stevo Filipović.jpg|thumb|Legendarny partyzant [[Stjepan Filipović]]. Chwilę przed śmiercią na szubienicy fotograf uchwycił Stjepana krzyczącego „Śmierć faszystom, wolność ludowi!”. Zawołanie to stało się hasłem jugosłowiańskiej koalicji antyfaszystowskiej]]
Po upadku republiki zarządzono pobór do partyzantki a NVOJ zaczął osiągać zwycięstwa w kolejnych kampaniach partyzanckich oraz stopniowo wyzwalał terytorium Jugosławii. Działania partyzantów sprowokowały Niemców do zemsty na cywilach w postaci masowych mordów (śmierć każdego żołnierza niemieckiego skutkowała zamordowaniem 100 cywilów, za każdego rannego ginęło ich 50). Od 21 grudnia 1941 roku partyzanci zaczęli tworzyć pierwsze Brygady, pierwszą z nich była Pierwsza Brygada Proletariacka na czele z [[Koča Popović|Kocą Popoviciem]]. Brygada ta wygrała pierwszą bitwę już cztery dni po założeniu. Żołnierze Brygady pokonali i rozbili trzy kolumny wojsk włoskich i jedną czetnicką koło miasta [[Rudo]]. Rozbicie kolumn zniszczyło efekty propagandy hitlerowskiej i czetnickiej według której po zniszczeniu republiki, siły partyzanckie na terenie Serbii miały zostać w całości zlikwidowane<ref name="ReferenceB">Jerzy Woydyłło, ''Tito jakiego nie znamy'', 1992, ''Rozdział IX: Samotni w walce''.</ref>.
Brygada przekroczyła tereny Bośni. Przeciwko Brygadzie, okupanci posłali własne oddziały oraz ustaszy, czetników i domobranów. Ofensywa trwała w dniach 17–23 stycznia 1942 rok. Brygada podzieliła się na dwie grupy – jedna przedostała się do [[Jahorina|Jahoriny]] a druga do [[Trnova|Trnovy]].
Linia 136:
Naczelny Sztab Narodowowyzwoleńczych Partyzanckich Oddziałów Jugosławii zreorganizowano w Naczelny Sztab Narodowowyzwoleńczych Wojsk i Ochotniczych Wojsk Jugosławii. Na początku wiosny utworzono nowe oddziały, wielu z nowych rekrutów wywodziło się z ruchu czetnickiego szarganego falami dezercji. Utworzone Ochotnicze Wojska Jugosławii.
Pod koniec marca doszło do trzeciej wrogiej ofensywy. Partyzanci uciekając przed ofensywą wycofali się w kierunku Czarnogóry. Nową bazę założyli w Tjentiśte-Kalinovnik<ref
Ciężkie boje toczono również w Dalmacji i w Słowenii. Szczególnie krwawa bitwa rozegrała się w górach Kozara (gdzie działało wolne terytorium). Do ofensywy antypartyzanckiej przeciwko obrońcom Kozary ruszyło 70 tysięcy żołnierzy wiernych siłom Osi podczas gdy partyzantów było zaledwie cztery tysiące (bronili oni aż 100 tysięcy cywili). 20 tysięcy osób ewakuowało się, duża część zginęła natomiast w wyniku pacyfikacji hitlerowskiej i po wywózkach do niemieckich obozów śmierci<ref
=== Po zakończeniu marszu ===
Linia 147:
1 listopada utworzono Narodowowyzwoleńcze Wojska Jugosławii, od tego czasu oddziały zaczęły być postrzegane jako regularna armia. 26–27 na spotkaniu delegacji partyzanckich w Bihaću utworzono quasi-rząd, Antyfaszystowską Radę Wyzwolenia Narodowego Jugosławii. Przeciwko temu zaprotestowała ZSRR która przez Komintern oznajmiła partyzantom iż mają „nie tworzyć niczego, co byłoby przeciwstawne emigracyjnemu rządowi w Londynie”.
W grudniu wojsko liczyły 150 tysięcy żołnierzy. Walczyli oni przeciwko 930 tysiącom żołnierzy okupantów<ref
Na początku zimy 1943 roku po raz kolejny Niemcy zorganizowali ofensywę antypartyzancką<ref name="ReferenceC">Jerzy Woydyłło, ''Tito jakiego nie znamy'', 1992, ''Rozdział X: Sławne bitwy''.</ref>. Akcji nadano kryptonim „Weiss” („Biały”). Tym razem przeciwko NVOJ posłano 130 tysięcy żołnierzy niemieckich. Ofensywa miała trwać do marca, lecz na skutek walk przedłużyła się do kwietnia. Celem sztabu hitlerowców było zlikwidowanie Republiki Bihaćkej, a także ogniw w Chorwacji<ref
Działania IV ofensywy rozpoczęły się w [[Kordun]]u. Z terenów Chorwacji do Bośni uciekło około 80 tysięcy osób. Już po pierwszym uderzeniu Niemcy wkroczyli na obszar Bośni. Przeciwko wojskom niemieckim w Bośni stanęło 20 tysięcy partyzantów. Naczelny Sztab podjął decyzję o ewakuacji partyzantów w kierunku [[Neretwa|Neretwy]]. Wraz z wojskami ewakuowany został Centralny Szpital w którym przebywało wówczas cztery tysięcy osób<ref
Do starć doszło w dolinie Neretwy i Ramy. Partyzanci użyli haubic 120 mm. Na pomoc wycofującym się hitlerowcom stanęli czetnicy. Partyzanci chcąc odciąć czetników wysadzili w powietrze most żelazny w pobliżu Jablanicy a sami kontynuowali ewakuację. Tito rozkazał rozmieścić na rzece drewniane kładki które posłużyły do ewakuacji rannych i chorych. Na wieść o [[Bitwa nad Neretwą|bitwie nad Neretwą]] i Ramą, pozostałe jednostki partyzanckie w całym kraju ruszyły do ataki na niemieckie formacje – celem tych akcji było zmuszenie Niemców do zaprzestania pościgu za ewakuowanymi Chorwatami. Wysadzano w powietrze tory kolejowe i mosty oraz organizowano zasadzki. Ewakuacja została zatrzymana po dotarciu nad [[Drina|Drinę]]. Na miejscu partyzanci stoczyli dwudniową bitwę z Włochami i partyzantami czetnickimi. Jugosłowianom udało się przepłynąć rzekę i zaatakować nieprzyjaciół z zaskoczenia. Po wygranej bitwie, ranni i cywile rozeszli się po wsiach a wojsko powędrowało w stronę wolnych obszarów.
Linia 159:
Po tym gdy zakończyła się ofensywa Sztab Naczelny Tity rozkazał atak na zajmowane przez Niemców tereny w Macedonii, [[Kosowo|Kosowie]] oraz południowej Serbii. Niemcy zostali wyprzedzeni przez partyzantów i już w marcu zaplanowali ofensywę. Akcji nadano kryptonim „Schwarz”. Aby uniknąć strat część wojsk NOVJ przeniesiono na obszar Bośni a Naczelny Sztab ruszył do [[Tjentište]] i [[Zelengora|Zelengory]]. W trakcie ewakuacji Sztab Naczelny został zaatakowany przez piechotę przy wsparcie [[Luftwaffe]] i artylerii. Tito rozkazał aby wojska skupiły się w trójkącie pomiędzy Neretwą a Sutjeski. Do ataku na trójkąt przyłączyli się kolaboranci (w tej liczbie czetnicy którym już w maju rząd zabronił współpracować z okupantem), a także [[Bułgarzy]] oraz Włosi.
W połowie maja rozpoczęła się bitwa nad Sutjeską. Do walki z partyzantami przystąpiło 127 tysięcy żołnierzy Osi, partyzanci dysponowali raptem 19 700 ludzi. Początkowo planowano wycofać się do Bośni centralnej, lecz zwiady natknęły się tam na silne oddziały niemieckie. W ostateczności zdecydowano o koncentracji w dolinie Sutjeski. Na pomoc partyzantom przybyli brytyjscy oficerowie – major William Stuart i kapitan William Deakin. Najbardziej krwawe boje trwały od 6 do 8 czerwca. Po przełamaniu ofensywy, główne oddziały ewakuowały się do Sandżaku, oddziały te po przejściu na południu miały oczyścić dorgę dla rannych i KW Rady Antyfaszystowskiej. Broz na czele z częścią oddziałów przedostał się na północ w celu zwrócenia na siebie uwagi Niemców i jednoczesnego niedopuszczenia na szturm na Sandżak. Broz objął osobiste dowództwo nad Pierwszą Proletariacką Brygadą Szturmową. Brygada przełamała wrogie okrążenie 10 czerwca jednak w wyniku nalotu Niemców ranni zostali Deakin i Tito, a na miejscu zginął Stuart<ref
W bitwie na skutek masakr hitlerowskich zabitych zostało 1300 rannych partyzantów z Trzeciej Dywizji Proletariackiej. Niemcy zamordowali 30 lekarzy i 300 pielęgniarek. W starciach zginęło 6000 żołnierzy NOVJ.
Linia 165:
Opowieści o bitwie dotarły do państw koalicji alianckiej. [[Winston Churchill]] udzielił partyzantom większej pomocy finansowo-wojskowej. 27 czerwca do Głównego Sztabu NOVJ w Słowenii dostała się misja wojsk aliantów na czele z kanadyjskim majorem Williamem Johnsonem. Trzy dni po tym brytyjskie samoloty zrzuciły w Bośni ładunki z materiałami wybuchowymi i oddział komandosów. W tym czasie w Chorwacji, Słowenii i Bośni ulokowanych było 20 dywizji ruchu oporu.
W maju wprowadzono stopnie podoficerskie i oficerskie<ref
=== Kapitulacja Włoch ===
Linia 178:
Wraz z kolejnymi porażkami sił Osi na stronę partyzantów przechodziły całe jednostki kolaboranckie. W [[Zagorje|Zagorju]] na stronę ruchu oporu wraz z oficerami przeszedł cały Varadzinski Pułk Artyleryjski. Ponadto coraz aktywniej włączali się ochotnicy – w [[Slawonia|Slawonii]] z ochotników z [[Czechosłowacja|Czechosłowacji]] powstał batalion „[[Jan Žižka]]”, ochotniccy z Niemiec założyli batalion „[[Ernst Thälmann]]” a węgierscy „[[Sándor Petőfi]]”.
17 sierpnia w mieście [[Quebec]] w [[Kanada|Kanadzie]] doszło do spotkania prezydenta [[Stany Zjednoczone|USA]] i premiera Wielkiej Brytanii, na spotkaniu omówiona została sytuacja na Bałkanach. Ustalono nową inicjatywę mającą pojednać komunistów i czetników – obydwie armie miały walczyć tylko na kontrolowanym przez siebie rejonie. Wielka Brytania zdecydowała się na przesłanie Jugosłowianom 40 samolotów z zapasami broni<ref
Włoska armia skapitulowała 8 września. Oddziały partyzantów rozbroiły Włochów na terenie Słowenii przy czym nie obeszło się bez walk komunistów ze słoweńskimi faszystami z Białej i [[Błękitna Gwardia|Błękitnej Gwardii]]. Na ogół włoscy dowódcy odrzucali propozycje przejścia na stronę Jugosłowian. W przeciwieństwie do dowództwa, zwykli żołnierze i niżsi oficerowie włoscy ochoczo przyłączali się do ruchu partyzanckiego i rozpoczynali walkę z Niemcami. Z włoskich ochotników utworzono batalion „Mateotti” oraz dywizję „Garibaldi”.
Linia 206:
Królewskie Wojska Jugosłowiańskie w Ojczyźnie cieszyły się poparciem Wielkiej Brytanii, USA i rządu [[Piotr II Karadziordziewić|Piotra II]].
Tito początkowo uważał że należy dojść z czetnikami do współpracy i zaproponował Mihailovićowi wspólne walki z Niemcami<ref
Polityka czystek etnicznych prowadzona przez czetników w Bośni i Wschodniej Dalmacji spowodowała brak poparcia dla tejże grupy ze stron Chorwatów i Muzułmanów. Kolaboracja czetników z Włochami w północnej Dalmacji i popełniane przez kolaborantów okrucieństwa w tym regionie spotęgowało wsparcie dla partyzantów Tity ze strony Chorwatów (np. rzeź dokonana przez czetników w Gali w której przedstawiciele tejże formacji zamordowali 200 chorwackich cywili)<ref>Cohen 1996, s. 77.</ref>.
Linia 231:
== Kontakty międzynarodowe ==
=== Z innymi ruchami partyzanckimi ===
NOVJ nawiązała stosunki z [[Armia Narodowo-Wyzwoleńcza|partyzantami albańskimi]] (Armia Wyzwolenia Narodowego) – na terenie Kosowa podzielonego na [[Albańczycy|Albańczyków]] i Serbów działały bowiem nieprzychylnie Jugosłowianom oddziały partyzanckie proalbańskie i wielkoserbskie (wzajemnie ze sobą walczyły). Doradcą wojskowym albańskich komunistów został [[Blažo Jovanović]]<ref
Na jesieni 1943 roku Tito utworzył Bałkański Sztab na czele którego stanął. Sztab miał objąć dowództwo nad całym ruchem oporu w kraju. Tito wysłał do Macedonii, [[Kosowo#Metochia|Metochii]] i Kosowa, Serba [[Svetozar Vukmanović|Svetozara Vukmanovicia Tempo]] mającego nawiązać kontakt z tamtejszym ruchem oporu i KPJ. Tempo zaproponował tamtejszym partyzantom uznanie Naczelnego Sztabu za jedynie dowództwo naczelne partyzantów na całych Bałkanach. Plan przyjęła większość dowódców, plan poparli Albańczycy natomiast [[Grecy]] stwierdzili że Sztab powinien mieć kolektywne dowództwo składające się z czterech komisarzy i komendantów. Tempo obiecał Grekom że Sztab wspomoże ich w walce przeciwko Brytyjczykom na wypadek gdyby ci chcieli zachować swoje wpływy w kraju. Prawdopodobnie Grecy zawiadomili o tej obietnicy rząd ZSRR który natychmiast udzielił Ticie reprymendy. Broz nie chcąc utracić wsparcia alianckiego wysłał do Tempo depeszę w której poinformował go o tym że nie jest on już jego pełnomocnikiem a Sztab nie zostanie powołany do życia<ref>Jerzy Woydyłło, ''Tito jakiego nie znamy'', 1992, ''Rozdział XI: Doniosłe wydarzenia''.</ref>.
Linia 243:
NOVJ była krytykowana przez Komintern ze względu na odrzucenie frontu ludowego. Sam Tito uważał że „Wynikająca z hiszpańskiej wojny domowej nauka, że należy budować od dołu nowy, rewolucyjny rząd, stała w centrum polityki prowadzonej wówczas przez KPJ”<ref>G. Swain, „Tito and the Twilight of the Comintern”, w: T. Rees, A. Thorpe (red.), International Communism and the Communist International, 1919-43, Manchester – New York, Manchester University Press 1998, s. 205, 216. Zob. tenże, „Tito: The Formation of a Disloyal Bolshevik”, International Review of Social History t. 34, nr 2, 1989; tenże, „The Cominform: Tito’s International?”, The Historical Journal t. 35 nr 3, 1992.</ref>.
W czerwcu 1943 roku NOVJ wysłała do Międzynarodówki Komunistycznej telegram w którym zażądała aby rząd ZSRR wycofał swoje poparcie dla czetników. Komintern odmówił jednak argumentując to tym że ZSRR nie mogło poddać krytyce lub zaprzestać wspierania sił lojalnych wobec rządu z którym mają zawarty sojusz (chodziło o rząd królewski na emigracji). 21 czerwca wysłano kolejny telegram, w telegramie partyzanci czarnogórscy poinformowali o zdradzie i kolaboracji z okupantami prowadzonej przez czetników. 6-7 lipca treść telegramu została przedstawiona w radiu „Slobodna Jugoslavija”. 21 lipca przedruk telegramu umieszczony został w organie komunistów szwedzkich, „[[Ny Dag]]”. Po publikacji w [[Szwecja|Szwecji]], przedruki ukazały się w gazetach obu [[Ameryka|Ameryk]], [[Australia|Australii]] i w [[Nowa Zelandia|Nowej Zelandii]] (były to główne skupiska emigrantów jugosłowiańskich). Czetników skrytykował nawet biuletyn ambasady radzieckiej w [[Londyn]]ie<ref
Doszło do pierwszych starć na linii Tito-Stalin. NOVJ wbrew zaleceniom Stalina, odmówiła zawiązania przymierza z czetnikami a obie grupy niekiedy toczyły ze sobą zbrojne walki. Pod koniec 1943 roku, wbrew postulatom Stalina, zorganizowany przez ruch oporu parlament w praktyce proklamował republikę i powołał rząd tymczasowy. Sekretarz KW Międzynarodówki Komunistycznej, [[Dmytro Manuilśkyj]], informował o tym że „Gospodarz Stalin jest niebywale wściekły. Uważa, że to cios w plecy ZSRR i decyzji podjętych w Teheranie”<ref>V. Dedijer, Novi prilozi za biografiju Josipa Broza Tita t. 1, Rijeka, Liburnija 1981, s. 358.</ref>. Stalinowskie ZSRR nie chciało aby w Jugosławii czy w innym kraju doszło do rewolucji, według strategii Moskwy najpierw do danego kraju musiały wkroczyć oddziały Armii Czerwonej a dopiero później miała tam powstać władza komunistów – miał to być gwarant utrzymywania w tym kraju kontroli z ZSRR<ref name="Zbigniew Marcin Kowalewski 2013">Zbigniew Marcin Kowalewski ''Jugosławia między Stalinem a rewolucją'' [[Le Monde diplomatique]] – Edycja polska, lipiec 2013.</ref>.
3 sierpnia 1943 roku przedstawicielstwo ZSRR przekazało posłowi reprezentującemu rząd królewski na emigracji notę w której poinformował że czetnicy to kolaboranci nazistowscy.
28 września 1944 roku Tito podpisał umowę zezwalającą wojskom radzieckim na wkroczenie na terytorium Jugosławii w celu pokonania sił osi w północno-wschodnich obszarach Jugosławii<ref name="Tomasevich 1969, s. 157">Tomasevich 1969, s. 157.</ref>. Pod koniec wojny partyzanci utworzyli regularną, liczącą 800 tysięcy żołnierzy armię<ref
=== Kontakty z zachodnimi aliantami ===
[[Plik:148 Squadron Halifax Italy WWII IWM CNA 3231.jpg|thumb|250px|Samolot [[Handley Page Halifax]] brytyjskiego lotnictwa wspomagający partyzantów]]
We wrześniu 1944 roku Tito został uznany przez wszystkie rządy alianckie (w tym rząd królewski) za premiera Jugosławii<ref
5-6 sierpnia 1943 jugosłowiański rząd królewski na Jugosławii złożył noty protestacyjne skierowane przeciwko USA i Kanadzie – stwierdził w nich że tamtejsza prasa ''ciągle atakują [gazety] ministra i generała Draźę Mihailovicia''<ref
11 stycznia 1943 roku Anthony Eden zażądał od rządu królewskiego na emigracji aby wymusił na czetnikach wstrzymania walk przeciwko ruchowi oporu i aby czetnicy wreszcie rozpoczęli walkę przeciwko wojskom Osi<ref
W kwietniu 1943 roku do Jugosławii przybyły trzy grupy komandosów kanadyjskich jugosłowiańskiego pochodzenia. Kanadyjczycy mieli zbadać doniesienia na temat kolaboracji czetników i wspomóc w walce wojska Tity. Wraz z komandosami do Jugosławii przybyli trzej przedstawiciele rządów USA i Wielkiej Brytanii<ref
Według depeszy Międzynarodówki rząd Wielkiej Brytanii zgodził się zorganizować przerzut brytyjskich ochotników do Jugosławii, wśród ochotników znaleźć się mieli m.in. działacze [[Komunistyczna Partia Wielkiej Brytanii|Komunistycznej Partii Wielkiej Brytanii]]<ref
== Lotnictwo i marynarka wojenna ==
W maju 1942 roku pojawiły się pierwsze samoloty partyzantów. Dwaj piloci – [[Rudi Čajavec]] i [[Franjo Kluz]] oraz mechanik Milutin Jazbec porwali z lotniska wojskowego samolot [[Potez XXV]]. Dzień w którym porwano samolot, czyli 15 maja po wojnie uznany został za święto lotnictwa Jugosławii.
W lecie 1942 utworzono marynarkę wojenną, pierwszą bazą ustanowiono w Podgorze a obok niej powstał też jej sztab. Flota na początku liczyła kilka łodzi ubrojonych w karabiny maszynowe. Łodzie zostały wykorzystane podczas walki o wyspy adriatyckie. Łodzie wykorzystano w czasie głośnej akcji ratowania mieszkańców wybrzeża dalmatyńskiego zagrożonego po włoskiej kapitulacji ofensywą Niemców. Tysiące cywili z ewakuowanych zostało do [[Brindisi]] skąd do [[Królestwo Egiptu|Egiptu]] przetransportował ich polski okręt „[[MS Batory]]”<ref
== Zasady panujące w NOVJ ==
| |||