|
=== [[]] ===
{{Dźwiękowa Wikipedia|Pl-Izotopy-article.ogg|2013-03-18}}[[Plik:Discovery of neon isotopes.JPG|thumb|250px|[[Zdjęcie fotograficzne|Zdjęcie]] [[Płyta fotograficzna|płyty fotograficznej]], na której w [[1913|1913 r.]] podczas [[Badania naukowe|badań]] nad budową [[Lampa wyładowcza|lampy wyładowczej]], [[Joseph John Thomson|J. J. Thomson]] zarejestrował ślady odchylonych w [[Pole magnetyczne|polu magnetycznym]] i [[Pole elektryczne|elektrycznym]] izotopów [[Jonizacja|zjonizowanego]] [[Neon (pierwiastek)|neonu]] <sup>20</sup>Ne i <sup>22</sup>Ne.]]
'''Izotopy''' – odmienne postacie atomów [[pierwiastek chemiczny|pierwiastka chemicznego]], różniące się liczbą [[neutron]]ów w [[jądro atomowe|jądrze]] (z definicji [[atom]]y tego samego pierwiastka mają tę samą liczbę [[proton]]ów w jądrze). Izotopy tego samego pierwiastka różnią się [[liczba masowa|liczbą masową]] (łączną liczbą neutronów i protonów w jądrze), ale mają tę samą [[liczba atomowa|liczbę atomową]] (liczbę protonów w jądrze).
Izotopy tego samego pierwiastka na ogół mają zbliżone własności fizyczne i chemiczne. Jednak im większa jest różnica mas atomowych izotopów, tym większe mogą być różnice ich własności fizycznych lub chemicznych. Izotopy danego pierwiastka mogą mieć inną [[gęstość]], [[temperatura wrzenia|temperaturę wrzenia]], [[temperatura topnienia|topnienia]] i [[temperatura sublimacji|sublimacji]]. Różnice te występują także w [[związek chemiczny|związkach chemicznych]] tworzonych przez te izotopy.
Różnice mas atomowych izotopów powodują występowanie niewielkich różnic w reaktywności izotopów. Nie ma ona wpływu na kierunek [[reakcja chemiczna|reakcji chemicznych]], w których one uczestniczą, ale wpływa na szybkość przebiegu tych reakcji. Zjawisko to nazywa się [[efekt izotopowy|efektem izotopowym]] i wykorzystuje się w badaniu [[mechanizmy reakcji chemicznych|mechanizmów reakcji chemicznych]]. Te niewielkie różnice w szybkości reakcji wywołują zmiany w składzie izotopowym związków chemicznych powstających w różnych reakcjach (zjawisko to wykorzystywane jest np. do rozróżniania, czy węgiel zawarty w danym związku chemicznym brał udział w [[fotosynteza|reakcji fotosyntezy]]).
Izotopy, ze względu na stabilność, dzieli się na:
* trwałe – nieulegające samorzutnej przemianie na izotopy tego samego lub innych pierwiastków
* nietrwałe, zwane [[izotopy promieniotwórcze|izotopami promieniotwórczymi]] – ulegające samorzutnej [[Reakcja jądrowa|przemianie na inne izotopy]], zazwyczaj innego pierwiastka.
Pierwiastki występują naturalnie zwykle jako mieszanina izotopów. Jest to główna przyczyna, obok [[deficyt masy|deficytu masy]], która sprawia, że [[masa atomowa|masy atomowe]] nie są liczbami całkowitymi.
Izotopy nie mają oddzielnych nazw, z wyjątkiem izotopów wodoru. Oznacza się je symbolem [[pierwiastek chemiczny|pierwiastka chemicznego]] z [[liczba masowa|liczbą masową]] u góry po lewej stronie, na przykład <sup>208</sup>Pb.
Pierwiastki mogą mieć po kilka, a nawet kilkanaście izotopów. Przykładowo [[wodór]] ma trzy naturalne izotopy:
* prot: <sup>1</sup>H – ma jeden proton i nie ma neutronów; jest trwały
* [[deuter]]: <sup>2</sup>H (D) – ma jeden proton i jeden neutron; jest trwały
* [[tryt]]: <sup>3</sup>H (T) – ma jeden proton i dwa neutrony; jest nietrwały.
-----
== Trwałe izotopy pierwiastków ==
{{Dopracować|sekcja|kryteria|Tabela jest niepełna - pominięte zostały [[lantanowce]]. Por. [[:en:List of elements by stability of isotopes|List of elements by stability of isotopes]]}}
{| class="wikitable sortable" style="width: 600px;" cellpadding="2" cellspacing="2"
! style="width: 96px;"|[[liczba atomowa]]
! style="width: 105px;"| symbol
! style="width: 360px;" class="unsortable" | [[Liczba masowa|liczby masowe]] izotopów<br />
(w nawiasach zawartość procentowa)
|-
|1
|[[wodór|H]]
|1 (99,985),<br />2 (0,015)
|-
|2
|[[hel (pierwiastek)|He]]
|4 (99,99987),<br />3 (0,00013)
|-
|3
|[[Lit|Li]]
|7 (92,6),<br />6 (7,4)
|-
|4
|[[beryl (pierwiastek)|Be]]
|9 (100)
|-
|5
|[[Bor|B]]
|11 (81,2),<br />10 (18,8)
|-
|6
|[[węgiel (pierwiastek)|C]]
|12 (98,89),<br />13 (1,11)
|-
|7
|[[azot|N]]
|14 (99,63),<br />15 (0,37)
|-
|8
|[[tlen|O]]
|16 (99,759),<br />17 (0,037),<br />18 (0,204)
|-
|9
|[[fluor|F]]
|19 (100)
|-
|10
|[[neon (pierwiastek)|Ne]]
|20 (90,92),<br />21 (0,26),<br />22 (8,82)
|-
|11
|[[Sód|Na]]
|23 (100)
|-
|12
|[[magnez|Mg]]
|24 (78,8),<br />25 (10,1),<br />26 (11,1)
|-
|13
|[[glin|Al]]
|27 (100)
|-
|14
|[[krzem|Si]]
|28 (92,17),<br />29 (4,71),<br />30 (3,12)
|-
|15
|[[fosfor|P]]
|31 (100)
|-
|16
|[[siarka|S]]
|32 (95),<br />33 (0,75),<br />34 (4,2),<br />36 (0,017)
|-
|17
|[[Chlor|Cl]]
|35 (75,53),<br />37 (24,47)
|-
|18
|[[argon|Ar]]
|40 (99,60),<br />36 (0,337),<br />38 (0,063)
|-
|19
|[[potas|K]]
|39 (93,2),<br />41 (6,8),<br />40<sup>a</sup> (0,0119)
|-
|20
|[[Wapń|Ca]]
|40 (96,9),<br />42 (0,64),<br />43 (0,14),<br />44 (2,1),<br />46 (0,0032),<br />48 (0,18)
|-
|21
|[[Skand|Sc]]
|45 (100)
|-
|22
|[[Tytan (pierwiastek)|Ti]]
|48 (73,8),<br />46 (8,0),<br />47 (7,4),<br />49 (5,5),<br />50 (5,3)
|-
|23
|[[wanad|V]]
|51 (99,75),<br />50<sup>a</sup> (0,25)
|-
|24
|[[Chrom|Cr]]
|52 (83,7),<br />50 (4,4),<br />53 (9,5),<br />54 (2,4)
|-
|25
|[[Mangan|Mn]]
|55 (100)
|-
|26
|[[Żelazo|Fe]]
|56 (91,6),<br />54 (5,9),<br />57 (2,20),<br />58 (0,33)
|-
|27
|[[kobalt|Co]]
|59 (100)
|-
|28
|[[nikiel|Ni]]
|58 (68,0),<br />60 (26,2),<br />61 (1,1),<br />62 (3,7),<br />64 (1,0)
|-
|29
|[[Miedź|Cu]]
|63 (69,0),<br />65 (31,0)
|-
|30
|[[Cynk|Zn]]
|64 (48,9),<br />66 (27,8),<br />67 (4,1),<br />68 (18,6),<br />70 (0,63)
|-
|31
|[[Gal|Ga]]
|69 (60,1),<br />71 (39,9)
|-
|32
|[[German|Ge]]
|70 (20,5),<br />72 (27,4),<br />73 (7,8),<br />74 (36,5),<br />76 (7,8)
|-
|33
|[[arsen|As]]
|75 (100)
|-
|34
|[[selen|Se]]
|74 (0,93),<br />76 (9,1),<br />77 (7,5),<br />78 (23,6),<br />80 (49,9),<br />82 (9,0)
|-
|35
|[[Brom|Br]]
|79 (50,6),<br />81 (49,4)
|-
|36
|[[Krypton|Kr]]
|78 (0,35),<br />80 (2,27),<br />82 (11,6),<br />83 (11,5),<br />84 (57,0),<br />86 (17,3)
|-
|37
|[[Rubid|Rb]]
|85 (72,2),<br />87<sup>a</sup> (27,8)
|-
|38
|[[stront|Sr]]
|84 (0,55),<br />86 (9,8),<br />87 (7,0),<br />88 (82,7)
|-
|39
|[[itr|Y]]
|89 (100)
|-
|40
|[[Cyrkon (pierwiastek)|Zr]]
|90 (51,5),<br />91 (11,2),<br />92 (17,1),<br />94 (17,4),<br />96 (2,8)
|-
|41
|[[Niob|Nb]]
|93 (100)
|-
|42
|[[Molibden|Mo]]
|92 (15,7),<br />94 (9,3),<br />95 (15,7),<br />96 (16,5),<br />97 (9,5),<br />98 (23,8),<br />100 (9,5)
|-
|43
|[[Technet|Tc]]
|brak trwałych izotopów
|-
|44
|[[ruten|Ru]]
|96 (5,6),<br />98 (1,9),<br />99 (12,7),<br />100 (12,7),<br />101 (17,0),<br />102 (31,5),<br />104 (18,6)
|-
|45
|[[rod (pierwiastek)|Rh]]
|103 (100)
|-
|46
|[[pallad|Pd]]
|102 (1,0),<br />104 (11,0),<br />105 (22,2),<br />106 (27,3),<br />108 (26,7),<br />110 (11,8)
|-
|47
|[[Srebro|Ag]]
|107 (51,4),<br />109 (48,6)
|-
|48
|[[kadm|Cd]]
|106 (1,22),<br />108 (0,88),<br />110 (12,4),<br />111 (12,8),<br />112 (24,0),<br />113 (12,3),<br />114 (28,8),<br />116 (7,6)
|-
|49
|[[ind|In]]
|113 (4,2),<br />115<sup>a</sup> (95,8)
|-
|50
|[[Cyna|Sn]]
|112 (1,02),<br />114 (0,69),<br />115 (0,38),<br />116 (14,3),<br />117 (7,6),<br />118 (24,1),<br />119 (8,5),<br />120 (32,5),<br />122 (4,8),<br />124 (6,1)
|-
|51
|[[antymon|Sb]]
|121 (57),<br />123 (43)
|-
|52
|[[tellur|Te]]
|120 (0,091),<br />122 (2,5),<br />123<sup>a</sup> (0,88),<br />124 (4,6),<br />125 (7,0),<br />126 (18,7),<br />128 (31,8),<br />130 (34,4)
|-
|53
|[[jod|I]]
|127 (100)
|-
|54
|[[Ksenon|Xe]]
|124 (0,094),<br />126 (0,092),<br />128 (1,92),<br />129 (26,4),<br />130 (4,1),<br />131 (21,2),<br />132 (26,9),<br />134 (10,4),<br />136 (8,9)
|-
|55
|[[Cez|Cs]]
|133 (100)
|-
|56
|[[bar (pierwiastek)|Ba]]
|130 (0,101),<br />132 (0,097),<br />134 (2,42),<br />135 (6,6),<br />136 (7,8),<br />137 (11,3),<br />138 (71,7)
|-
|57
|[[lantan|La]]
|138<sup>a</sup> (0,089),<br />139 (99,911)
|-
|72
|[[Hafn|Hf]]
|174 (0,18),<br />176 (5,2),<br />177 (18,5),<br />178 (27,1),<br />179 (13,8),<br />180 (35,2)
|-
|73
|[[Tantal (pierwiastek)|Ta]]
|180<sup>a</sup> (0,012),<br />181 (99,988)
|-
|74
|[[wolfram|W]]
|180 (0,14),<br />182 (26,2),<br />183 (14,3),<br />184 (30,7),<br />186 (28,7)
|-
|75
|[[ren (pierwiastek)|Re]]
|185 (37,1),<br />187<sup>a</sup> (62,9)
|-
|76
|[[osm|Os]]
|184 (0,018),<br />186 (1,59),<br />187 (1,64),<br />188 (13,3),<br />189 (16,1),<br />190 (26,4),<br />192 (41,0)
|-
|77
|[[Iryd|Ir]]
|191 (38,5),<br />193 (61,5)
|-
|78
|[[platyna|Pt]]
|192 (0,78),<br />194 (32,8),<br />195 (33,7),<br />196 (25,4),<br />198 (7,2)
|-
|79
|[[złoto|Au]]
|197 (100)
|-
|80
|[[rtęć|Hg]]
|196 (0,15),<br />198 (10,0),<br />199 (16,9),<br />200 (23,1),<br />201 (13,2),<br />202 (29,8),<br />204 (6,8)
|-
|81
|[[Tal|Tl]]
|203 (29,5),<br />205 (70,5)
|-
|82
|[[ołów|Pb]]
|204 (1,3),<br />206 (26),<br />207 (21),<br />208 (52)
|-
|83
|[[Bizmut|Bi]]
|209<sup>a</sup> (100)
|}
<sup>a</sup> [[nuklid]]y nietrwałe o bardzo długim (ponad miliard lat) [[Czas połowicznego rozpadu|okresie półtrwania]]
== Zobacz też ==
{{Wikisłownik|izotop}}
* [[izobar]]
* [[izotony]]
* [[pierwiastek chemiczny]]
== Linki zewnętrzne ==
* [http://nojasne.pl/sciaga_wypracowanie/215_Zastosowanieizotopow.html Zastosowanie izotopów]
{{Kontrola autorytatywna}}
[[Kategoria:Izotopy| ]]
|
