Rzymskie wakacje: Różnice pomiędzy wersjami

| data premiery = [[27 sierpnia]] [[1953 w filmie|1953]]<{{#tag:ref group="uwaga">|Data amerykańskiej premiery filmu.</ref>|group="uwaga"}}

| dystrybucja =

|dochód = 12 mln USD{{r|Film1tw}}

'''Rzymskie wakacje''' ([[język angielski|ang.]] ''Roman Holiday'') – amerykańska [[komedia romantyczna]] z 1953 roku w reżyserii [[William Wyler|Williama Wylera]]. Bohaterką filmu jest księżniczka Anna ([[Audrey Hepburn]]), która znudzona sztywnymi regułami, etykietą towarzyszącą dworskim wizytom, a także napiętym grafikiem każdego dnia, postanawia opuścić pałac i zwiedzić miasto. W ten sposób księżna poznaje smak codziennego życia. Jej tropem podąża reporter szukający tematu na pierwszą stronę – Joe Bradley ([[Gregory Peck]]).

Po premierze obraz Wylera uzyskał przychylne recenzje krytyków, doceniła go także widownia, zwłaszcza w Europie i Japonii. Film ''Rzymskie wakacje'' otrzymał liczne nagrody, m.in. trzy statuetki [[Nagroda Akademii Filmowej|Akademii Filmowej]]. Po latach uważany jest nadal za klasykę gatunku. Debiut Hepburn w roli pierwszoplanowej, określany jest mianem jednego z bardziej pamiętnych w historii [[HollywoodKinematografia amerykańska|amerykańskiej kinematografii]]{{odn|Arnold|2016r|s=163–167ak}}.

Akcja filmu rozgrywa się w [[Rzym]]ie we Włoszech. Anna ([[Audrey Hepburn]]), [[księżniczka]] bliżej nieokreślonego państwa, która nieustannie przebywa w otoczeniu swojego sztabu doradców, [[Guwernantka|guwernantek]] i lokajów, w ramach swej nagłośnionej trasy dyplomatycznej po zachodnioeuropejskich stolicach, odwiedza miasto. Jest sfrustrowana sztywnymi regułami i napiętym grafikiem, rozplanowanym na każdy poszczególny dzień. Osobisty lekarz podaje jej środek uspokajający, aby mogła usnąć, jednak księżniczka potajemnie wymyka się w nocy z obszaru [[Ambasada|ambasady]], ciesząc się nowym uczuciem wolności. Podany środek nasenny sprawia, że wkrótce zasypia na ławce w parku. Znajduje ją Joe Bradley ([[Gregory Peck]]), amerykański [[Dziennikarz|reporter]] serwisu informacyjnego, borykający się z problemami finansowymi. Podejrzewając, że księżna jest pod wpływem alkoholu, postanawia odwieźć ją taksówką do domu. Księżniczka będąc półprzytomną, jako miejsce zamieszkania podaje [[Koloseum]]. Po kilku bezskutecznych próbach, ze względów bezpieczeństwa, Bradley zabiera ją do swojego skromnego mieszkania, by tam mogła spokojnie przenocować i dojść do siebie. Rankiem budzi się zaspany, przypominając sobie o konferencji prasowej księżniczki w której miał wziąć udział. Mając świadomość, że nie zdąży, udaje się do pracy{{r|fabulafa}}.

| opis = Odtwórcy głównych ról: Audrey Hepburn i Gregory Peck{{odn|Sinyard|2013|s=235–236}}

Redaktor gazety, pan Hennessy ([[Hartley Power]]), jest niezadowolony z faktu spóźnienia się dziennikarza do redakcji. Bradley okłamuje go, twierdząc, że właśnie wrócił z konferencji, którą zorganizowała księżna. Pan Hennessy wiedząc, że reporter nie mówi prawdy, sprawdza go, pytając czy księżniczka Anna odpowiedziała na wszystkie kwestie zawarte w liście. Bradley wymyśla na poczekaniu odpowiedzi. W końcu redaktor uświadamia go, że konferencja została odwołana z powodu „choroby” księżnej. Bradley przyznaje się, że zaspał. Widząc zdjęcie w gazecie, uświadamia sobie kto jest w jego mieszkaniu. Zawiadamia telefonicznie dozorcę, prosząc go, by ten sprawdził, czy w jego mieszkaniu ktoś jest. Gdy upewnia się, że księżna wciąż śpi, składa redaktorowi propozycję. Oświadcza, że przeprowadzi prywatny wywiad z księżniczką dla gazety za 5 tys. dolarów. Obydwaj zawierają układ. Hennessy nie wierząc, że reporterowi uda się dostarczyć ekskluzywny wywiad, zakłada się z nim o 500 dolarów. Następnie Bradley udaje się do domu, ukrywając fakt, że jest reporterem. Gdy księżna budzi się, jest zakłopotana i zdezorientowana. Nie chcąc zdradzić swojej tożsamości, przedstawia się jako Anya. W trakcie gdy zażywa kąpieli, Bradley zawiadamia potajemnie swojego przyjaciela, [[Fotografia|fotografa]] Irvinga Radovicha ([[Eddie Albert]]), prosząc go o pomoc, ponieważ ma „materiał na pierwszą stronę”. Po powrocie do domu, Anya oświadcza mu, że musi już iść. Dziękując za gościnę, żegna się z Bradleyem, pożyczając od niego 1000 [[lir włoski|lirów]]. Księżna przechadza się ulicami miasta. W pewnym momencie zachodzi do fryzjera, gdzie skraca swoje włosy. Cały czas jest dyskretnie śledzona przez Bradleya, którego „przypadkowo” spotyka przy [[Schody Hiszpańskie|Schodach Hiszpańskich]]. Wyznaje mu, że pragnie zwiedzić miasto. Reporterowi udaje się nakłonić Anyę by mógł jej towarzyszyć. Udają się do kawiarenki, gdzie rozmawiają na prywatne tematy. Przypadkowo spotykają Radovicha, którego dziennikarz zaprasza do stolika. Księżna przedstawia się jako Anya Smith. Bradley oblewa „niechcący” fotografa drinkiem. Gdy obydwaj udają się na zaplecze, reporter wyznaje całą prawdę. Radovich zgadza się robić zdjęcia. Odwiedzają m.in. słynny [[marmur]]owy [[medalion (architektura)|medalion]] [[Usta Prawdy]] i jeżdżą [[skuter]]em ulicami miasta. Gdy wieczorem udają się na łódź na tańce, agenci rządowi, śledzący księżniczkę, próbują zmusić ją do powrotu do swoich zadań. Po wybuchu awantury i bójki, obydwojgu udaje się uciec. Anya, zdając sobie sprawę, że nie zdoła porzucić swych arystokratycznych obowiązków, żegna się z Bradleyem{{r|fabulafa}}.

Następnego dnia, pan Hennessy dowiaduje się, że księżniczka wcale nie zachorowała, tylko zaginęła. Podejrzewając, że Bradley zna sprawę, stara się go nakłonić, by powiedział prawdę. Reporter jednak zaprzecza, twierdząc, że nic o tym nie wie. Porzuca pomysł napisania historii. Radovich, który początkowo planował sprzedać swoje unikatowe zdjęcia z udziałem księżnej, rezygnuje z tego pomysłu{{r|fabulafa}}.

Nazajutrz księżniczka Anna na terenie ambasady odpowiada na pytania prasy<{{#tag:ref group="uwaga">|W scenie tej udział wzięli prawdziwi przedstawiciele prasy, znajdujący się ówcześnie w Rzymie, m.in. dziennikarze francuskiego „[[Le Figaro]]” i hiszpańskiego „[[La Vanguardia]]”.</ref>|group="uwaga"}}. Jest zaskoczona widokiem Bradleya i Radovicha. Zapytana przez jednego z reporterów, które miasto podczas europejskiej trasy podobało się jej najbardziej, odpowiada, że „wszystkie były dobre”, jednak po chwili impulsywnym tonem dodaje „Rzym!”. Pod koniec konferencji, księżniczka podchodzi do każdego z dziennikarzy, odbywając z nim krótką rozmowę i przyjmując podziękowania. Gdy dochodzi do Bradleya i Radovicha, ten ostatni wręcza jej kopertę, w której umieścił swoje zdjęcia zrobione w trakcie zwiedzania Rzymu, czym wywołuje uśmiech na twarzy księżnej. Po zakończeniu konferencji, tłum rozprasza się. Joe Bradley przez chwilę zostaje sam, po czym odchodzi zamyślony{{r|fabulafa}}.

Autorem scenariusza jest [[Dalton Trumbo]], który napisał go jesienią 1949 roku, będąc w trudnej sytuacji materialnej{{odn|Ceplair|Trumbo|2014|s=279–280}}. Fabułę historii oparł na [[artykuł prasowy|artykule prasowym]], który dostał od swojego przyjaciela [[Ian McLellan Hunter|Iana McLellana Huntera]], i opisywałopisującym prawdziwe wydarzenie z życia [[Elżbieta II|księżnej Elżbiety II]] i jej siostry [[Małgorzata Windsor (księżniczka)|księżniczki Małgorzaty Windsor]], które przytrafiło im się w Rzymie{{odn|Ceplair|Trumbo|2014|s=279–280}}. Po tym jak Hunter zgodził się na umieszczenie swojego nazwiska w scenariuszu (Trumbo nie mógł się osobiście podpisać, ponieważ jego nazwisko znajdowało się na tzw. [[Czarna lista Hollywood|czarnej liście Hollywood]]{{odn|Ceplair|Trumbo|2014|s=279–280}}), autor przekazał scenariusz GeorgeGeorge’owi Willnerowi, by ten sprzedał go studiu, które wyrazi nim swoje zainteresowanie{{odn|Ceplair|Trumbo|2014|s=280}}. W październiku 1949 Willner zawarł umowę z wytwórnią [[Liberty Films]], założoną przez [[Frank Capra|Franka Caprę]], [[George Stevens|GeorgeGeorge’a Stevensa]], Samuela Briskina i [[William Wyler|Williama Wylera]], która stała się spółką całkowicie zależną od [[Paramount Pictures]]{{odn|Ceplair|Trumbo|2014|s=280}}. Liberty Films zakupiło scenariusz od Huntera za kwotę 35 tys. dolarów{{odn|Ceplair|Trumbo|2014|s=280}}, jednocześnie zatrudniając go na okres ośmiu tygodni w celu dokonania drobnych poprawek za dopłatą 5 tys. dolarów{{odn|Ceplair|Trumbo|2014|s=280}}. Po wygaśnięciu umowy, Paramount podpisało z Hunterem odrębny kontrakt, na mocy którego zarabiał 750 dolarów tygodniowo{{odn|Ceplair|Trumbo|2014|s=280}}. Zainteresowanie scenariuszem wyraził Frank Capra, który widział w nim duże podobieństwo do swojej klasycznej komedii romantycznej ''[[Ich noce]]'' (1934). Z różnych powodów zdecydował się jednak na porzucenie projektu{{#tag:ref|Jedna z hipotez mówiła, że Capra zdecydował się porzucić projekt z uwagi na nazwisko Trumbo, które znajdowało się na czarnej liście Hollywood{{odn|Ceplair|Trumbo|2014|s=280}}.|group="uwaga"}}{{odn|Ceplair|Trumbo|2014|s=280}}.

Pierwszy oficjalny egzemplarz scenariusza po poprawkach, podpisany nazwiskiem Huntera i liczący 174 strony, ukazał się 1 marca 1951 roku pod tytułem ''Roman Holiday''{{odn|Ceplair|Trumbo|2014|s=280}}. Jedna kopia została przekazana agencji Goldstone-Willner{{odn|Ceplair|Trumbo|2014|s=280}}. W marcu 1951 Wiliam Wyler przejął scenariusz, który na jego prośbę został przepisany przez [[Ben Hecht|Bena Hechta]] w dwóch szkicach 7 czerwca i 5 listopada 1951{{odn|Ceplair|Trumbo|2014|s=280}}. Scenariusz Hechta miał taką samą strukturę i głównych bohaterów jak pierwowzór Trumbo i Huntera, jednak zawierał zmiany w dialogach i niektórych imionach pobocznych postaci dalszego planu{{odn|Ceplair|Trumbo|2014|s=280}}.

W kwietniu 1952 roku [[Preston Sturges]] naniósł kolejne poprawki w scenariuszu{{odn|Ceplair|Trumbo|2014|s=280}}. W trakcie podróży statkiem do Włoch, Wiliam Wyler poprosił swojego brata [[Robert Wyler|Roberta]] i przyjaciela Lestera Koeniga, by przepisali jedną z poprzednich wersji{{odn|Ceplair|Trumbo|2014|s=280}}. Po przybyciu na miejsce, dwoje Włochów – Enzo Flaiano i [[Suso Cecchi D’Amico]], dokonali poprawek, które zakończyły się w maju 1952 i zawierały kwestie zarówno w języku angielskim jak i włoskim{{odn|Ceplair|Trumbo|2014|s=280}}. Wyler przekazał następnie scenariusz brytyjskiemu dramaturgowi[[dramat]]urgowi [[John Dighton|Johnowi Dightonowi]], by ten naniósł ostateczne poprawki{{odn|Ceplair|Trumbo|2014|s=280}}. Finalna wersja scenariusza została zaprezentowana 4 czerwca 1952{{odn|Ceplair|Trumbo|2014|s=280}}. Jako autorów przedstawiono Dightona, Flaiano i D’Amico{{odn|Ceplair|Trumbo|2014|s=280–281}}.

Przy tworzeniu [[Czołówka (film)|czołówki]] filmu i napisów, pracownicy studia spośród wielu przedstawionych wersji scenariusza, zdecydowali się wybrać historię autorstwa Huntera i scenariuszskrypt Huntera i Dightona{{odn|Ceplair|Trumbo|2014|s=281}}. Trumbo nie został wymieniony w oryginalnym wydaniu. Jego nazwisko przywrócono dopiero w 2003 roku, gdy film ukazał się na [[DVD]]{{r|Rome54ro}}. Osiem lat później, związek [[Writers Guild of America, West]] oficjalnie przywrócił Trumbo jako głównego twórcę scenariusza. Prezes związku, Chris Keyser w oświadczeniu zamieszczonym na oficjalnej stronie napisał: „To nie jest w naszej mocy, aby usuwać błędy lub cierpienia z przeszłości. Ale możemy wykonać gest w postaci zadośćuczynienia, nie możemy pozwolić, abyśmy znowu padli ofiarą niebezpiecznej siły strachu czy impulsu [[cenzura|cenzury]], nawet jeżeli zobowiązanie jest tylko nadzieją. I w końcu możemy przywrócić zasługę w przypadku gdy się ona należy”{{r|Trumbotr}}.

[[Plik:Audrey Hepburn screentest in Roman Holiday trailer.jpg|mały||Hepburn w trakcie przesłuchania do roli księżniczki Anny w 1951 roku{{odn|Paris|2001}}]]

Najwięcej problemów reżyser miał z obsadzeniem roli księżniczki Anny. Pierwszym wyborem Wylera była [[Elizabeth Taylor]], jednak studio [[Metro-Goldwyn-Mayer]] nie wyraziło zgody{{odn|Fishgall|2002|s=171}}. Drugą kandydatką była [[Jean Simmons]], lecz [[producent filmowy]] [[Howard Hughes]], z którym aktorka była związana kontraktem, nie wyraził zgody na jej udział w filmie{{odn|ParisHofstede|20011994|s=197}}. Pod uwagę brana była także [[Suzanne Cloutier]], która wystąpiła w [[melodramat|melodramacie]] ''[[Otello (film 1952)|Otello]]'' w reżyserii [[Orson Welles|Orsona Wellesa]]{{odn|Sinyard|2013|s=148}}. Wyler udał się w czerwcu 1951 roku do Europy w celu poszukiwania odpowiedniej kandydatki do głównej roli żeńskiej{{odn|Paris|2001}}. Szef Paramount Pictures, Richard Mealand polecił kandydaturę młodej brytyjskiej aktorki [[Audrey Hepburn]], której występ widział w filmie ''[[Śmiech w raju]]'' (1951, reż. [[Mario Zampi]]){{odn|ParisHofstede|20011994|s=61}}. Wyler przyznał, że „chciałem dziewczynę bez amerykańskiego akcentu, aby odegrała swoją rolę tak, by można sądzić, że została wychowana na księżniczkę”{{odn|Fishgall|2002|s=171}}. Reżyser wybrał kilka kandydatek, lecz nie chciał zostać w [[Londyn]]ie na [[Casting|zdjęciach próbnych]]. Polecił swojemu przyjacielowi [[Thorold Dickinson|Thoroldowi Dickinsonowi]], który współpracował z Hepburn przy filmie ''[[Tajemniczy ludzie]]''{{odn|Sinyard|2013|s=148}}, przeprowadzenie castingu z udziałem aktorki{{odn|Paris|2001|s=62}}. Nakazał, by po zakończeniu rozmowy, nie wyłączać kamery{{odn|Paris|2001|s=62}}. Zdjęcia próbne odbyły się w [[Pinewood Studios]] w dniu 18 września 1951 roku{{odn|Paris|2001|s=62}}. Prócz odegrania kilku kwestii ze scenariusza, na prośbę Paramount przeprowadzono [[wywiad (rozmowa)|wywiad]] z Brytyjką, w trakcie którego opowiadała o swoich doświadczeniach i przeżyciach wojennych oraz tańcu w [[balet|balecie]]{{odn|Paris|2001|s=62}}. Aktorka myśląc, że kamera jest wyłączona, wskoczyła na łóżko i zapytała: „Jak było? Wypadło dobrze?”. Wówczas zorientowałaZorientowała się wówczas, że wszyscy wokół niej są cicho, światła były zapalone a kamera rejestrowała{{odn|Paris|2001|s=62}}. Nagrania testów przetransportowano samolotem do Rzymu, gdzie Wyler stwierdził: „Miała wszystko czego szukałem – urok, niewinność i talent. Była bardzo zabawna. To było absolutnie urocze”{{odn|Paris|2001|s=72}}. Pod wrażeniem spontanicznego występu Hepburn byli także Richard Mealand i [[Don Hartman]]{{odn|Paris|2001|s=72}}.

Pierwszym wyborem do zagrania głównej roli męskiej był [[Cary Grant]]. Aktor odmówił, twierdząc, że jest „zaza stary”stary by grać wraz z Hepburn{{odn|Fishgall|2002|s=170}} (mimo to, dziesięć lat później wystąpili wspólnie w ''[[Szarada (film)|Szaradzie]]'' [[Stanley Donen|Stanleya Donena]]{{odnr|Paris|2001ch}}). [[Gregory Peck]] zdecydował się na przyjęcie roli Joe Bradleya, chcąc zagrać w czymś „lżejszym” i odmiennym gatunkowo{{odn|Fishgall|2002|s=171}}. Początkowo, podobnie jak Grant, nie był przekonany do scenariusza, uważając, że rola księżniczki jest znacznie bardziej wyeksponowana{{odn|Fishgall|2002|s=171}}. Zmienił zdanie po odbytej rozmowie z Wylerem, który przyznał: „Nie sądziłem, że jesteś typem aktora, który mierzy wielkość ról”{{odn|Fishgall|2002|s=171}}. Na zdjęciach próbnych w zastępstwie za Pecka wystąpił [[Lionel Murton]]{{odn|Paris|2001|s=62}}.

W roli fotoreportera Irvinga Radovicha, obsadzony został [[Eddie Albert]], który współpracował z Wylerem przy filmie ''[[Siostra Carrie]]'' (1952){{odn|Sinyard|2013|s=148}}.

Ze względów personalnych oraz politycznego klimatu (głównie z uwagi na [[makkartyzm]]), Wyler podjął decyzję o realizacji ''Rzymskich wakacji'' poza granicami Stanów Zjednoczonych{{odn|Sinyard|2013|s=146}}. Udał się na rozmowy z przedstawicielami studia Paramount, gdzie postawił warunek, że podejmie się reżyserii, jeżeli będzie mógł nagrywać w Rzymie{{odn|Wrigley|2008|s=53–61}}. Początkowo pomysł Wylera spotkał się z oporem. Studio nalegało, by zdjęcia realizowano w [[Hollywood]], jednak reżyser stanowczo odmówił, twierdząc, że „potrzebny jest klimat”. Ostatecznie uzyskano zgodę na kręceniefilmowanie we Włoszech, jednak z powodu zamrożonych środków finansowych, podjęto decyzję o rezygnacji z nagrywania w kolorze{{odn|Sinyard|2013|s=147}}. Wyler niechętnie przystał na taką opcję{{odn|Sinyard|2013|s=147}}. ''Rzymskie wakacje'' były pierwszą komedią reżysera od czasów ''[[Dobra wróżka|Dobrej wróżki]]'' z 1935 roku{{odn|Sinyard|2013|s=146}} oraz pierwszym amerykańskim filmem w całości nakręconym we Włoszech{{odn|Wrigley|2008|s=53–61}}. Realizacja zdjęć została opóźniona została z powodu występów Hepburn w [[spektakl]]u ''[[Gigi (sztuka)|Gigi]]'', który spotkał się z przychylnym przyjęciem{{odn|ParisWoodward|20011993|s=115−117}}. Peck na czas pracy nad filmem przyleciał na [[półwysep Apeniński]] wraz rodziną, z którą zamieszkał w willi niedaleko [[Albano Laziale|Albano]], w posiadłości zwanej Vigna Saint’ Antonio{{r|Antonioan}}. Prasa aktywnie rozpisywała się na temat przyjazdu aktora{{r|Antonioan}}. William Wyler zabrał ze sobą żonę i córki, podobnie jak Eddie Albert, któremu towarzyszyły żona i synek{{r|workwo}}. Przed przylotem do Włoch, Hepburn spotkała się z odpowiedzialną za kostiumy [[Edith Head]], która przyznała: „Do szkiców, które sporządziłam do ''Rzymskich wakacji'', Audrey wprowadziła kilka poprawek, takich jak prostsza linia dekoltu czy szerszy pasek. Dokładnie wiedziała, jak chce wyglądać i w czym jest jej najlepiej, ale nigdy nie była arogancka czy zbytnio wymagająca. Miała w sobie niezwykłą wprost słodycz, która sprawiała, że czułam się jak matka wyprawiająca córkę na jej pierwszy bal”{{r|Polpl}}.

Przed rozpoczęciem procesu realizacji, przedstawiciele włoskiego rządu musieli zatwierdzić scenariusz, który w żaden sposób nie ośmieszałby i nie przedstawiał kraju w negatywnym świetle{{r|comedy3c3}}. Szef tamtejszego ministerstwa kultury [[Annibale Scicluna Sorge]] w pierwszej chwili odrzucił skrypt, twierdząc, że obraża on włoskich policjantów. Reżyser jako kontrargument tłumaczył, że film w sposób luźny traktuje całą historię i przedstawia losy amerykańskiego reportera, turystów i rodziny królewskiej w formie [[komedia|komediowej]]{{r|comedy3c3}}.

[[Plik:Audrey Hepburn and Gregory Peck on Vespa in Roman Holiday trailer.jpg|mały|left|Hepburn i Peck w scenie jazdy skuterem marki [[Piaggio Vespa]]{{odn|Sinyard|2013|s=151}}]]

[[Plik:Audrey Hepburn and Gregory Peck at the Mouth of Truth Roman Holiday trailer.jpg|mały||Scena przy [[Usta Prawdy|Ustach Prawdy]] została zaimprowizowana przez Pecka{{odn|Fishgall|2002|s=173}}]]

Przy nagrywaniu ujęcia pożegnania dwójki głównych bohaterów, Hepburn miała zagrać scenę płaczu{{odn|Fishgall|2002|s=173}}. „Była już późna noc, ja byłam zmęczona po całym dniu pracy. Pierwsza część sceny poszła bardzo dobrze, jednak łzy nie pojawiły się, a ja nie wiedziałam, co zrobić”{{odn|Fishgall|2002|s=173}}. Wyler po kilku nieudanych ujęciachpróbach, podniesionym tonem zwrócił się do aktorki: „Nie możemy tu zostać całą noc. Czy nie możesz się rozpłakać na litość boską!”{{odn|Fishgall|2002|s=173}}. Aktorka zaczęła szlochać, a scenę udało się nagrać. Reżyser później przeprosił Hepburn, mówiąc: „musiałem cię jakoś sprowokować”{{odn|Fishgall|2002|s=173}}. Peck w trakcie kręceniarealizacji stracił 16 [[funt (masa)|funtów]] na wadze. Jak wspominał w jednym z późniejszych wywiadów: „Pracowaliśmy codziennie od świtu do późnych godzin nocnych”{{odn|Fishgall|2002|s=173}}.

[[Plik:Audrey Hepburn-Harcourt Williams in Roman Holiday (cropped).jpg|mały||Audrey Hepburn jako księżniczka Anna]]

11 października, po niespełna czterech miesiącach pracy, zakończono realizację filmu, po czym został poddany [[dubbing]]owi, montażowi[[montaż]]owi i udźwiękowieniu w studiu Cinecittà{{odn|Wrigley|2008|s=53–61}}. W momencie trwania [[postprodukcja|postprodukcji]] obrazu, Wyler wystosował telegram do przedstawicieli studia, w którym wyraził swoje zadowolenie z etapu realizacji i zasugerował, by Paramount przysłało swoich ludzi do Rzymu, aby ci mogli nagrywać inne produkcje po znacznie obniżonych kosztach{{odn|Wrigley|2008|s=53–61}}. Peck i Hepburn stali się bliskimi przyjaciółmi, choć prasa sugerowała, że między aktorami doszło na planie zdjęciowym do romansu, co okazało się nieprawdą{{odn|Paris|2001}}. Eddie Albert przyznał, że „praca z Willym w Rzymie była niczym innym, jak tylko radością”{{r|workwo}}, a Peck podkreślał, że wspólne granie z Hepburn było „najszczęśliwszym doświadczeniem, jakie kiedykolwiek miałem na planie filmowym”{{r|workwo}}.

Autorami zdjęć są [[Henri Alekan]] i [[Franz Planer]]. Pierwszy z [[Operator filmowy|operatorów]] pracował wcześniej przy ''[[Piękna i Bestia (film 1946)|Pięknej i Bestii]]'' (reż. [[Jean Cocteau]]) z 1946 roku{{odn|Sinyard|2013|s=147}}. Ujęcia kręconorealizowano w miejscach przypominających i nawiązujących do łagodnego [[neorealizm (sztuka)|neorealizmu]], stanowiącego wyraźną różnicę do ówczesnych hollywodzkich komedii romantycznych{{odn|Sinyard|2013|s=147}}. Planer zachorował w trakcie trwania produkcji, i za namową lekarza wycofał się. Jego miejsce zajął Alekan, lecz materiał zrealizowany przez Planera również został uwzględniony w finalnej wersji filmu{{odn|Sinyard|2013|s=147}}{{r|Planerpr}}. [[Ścieżka dźwiękowa|Ścieżkę dźwiękową]] do ''Rzymskich wakacji'' skomponowali [[Georges Auric]] i [[Victor Young]]. Pierwszy z nich odpowiadał wcześniej za muzykę do ''[[Moulin Rouge (film 1952)|Moulin Rouge]]'' (reż. [[John Huston]], 1952), którego sukces spowodował powierzenie współtworzenia warstwy muzycznej przez Wylera{{r|musicmc}}.

Brytyjska premiera ''Rzymskich wakacji'' odbyła się 21 sierpnia 1953 roku w Londynie{{r|premiera}}. Gregory Peck, który przebywał na terenie miasta realizując [[film wojenny|wojenny]] obraz ''[[Ciemne sprawki]]'' (reż. [[Nunnally Johnson]]), zorganizował przyjęcie z okazji wydania filmu, na którym poznał Hepburn ze swoim przyjacielem, aktorem [[Mel Ferrer|Melem Ferrerem]]{{odn|Paris|2001}}. Jak wspominała, „Byłam zachwycona mogąc go poznać, i byłam bardzo nim zainteresowana. Uwielbiałam jego kreację w ''[[Lili]]''. Z tego pierwszego spotkania najbardziej zapamiętałam to, że Mel wydał mi się bardzo poważny. Wcale się nie uśmiechał. Polubiłam go… Ale to wszystko. On widział mnie na [[Broadway (teatr)|Broadwayu]] w ''Gigi'', więc rozmawialiśmy o jakimś wspólnym przedsięwzięciu, tak jak rozmawiają aktorzy i aktorki”{{r|Melml}}. Rok później para pobrała się{{odn|ParisWoodward|20011993|s=167}}. 27 sierpnia nastąpiła oficjalna premiera w [[Radio City Music Hall]] na terenie [[Nowy Jork|Nowego Jorku]]{{odn|Fishgall|2002|s=174}}. W styczniu i lutym 1954 roku ''Rzymskie wakacje'' zaczęły być wyświetlane m.in. w Belgii, Holandii, Skandynawii i Włoszech{{rodn|premieraFishgall|2002|s=174}}.

[[Plik:Gregory Peck, Audrey Hepburn and Eddie Albert in Roman Holiday trailer.jpg|mały||Główna obsada: Peck, Hepburn i Albert]]

* [[Gregory Peck]] – Joe Bradley

* [[Eddie Albert]] – Irving Radovich

* [[Hartley Power]] – pan Hennessy

* [[Laura Solari]] – sekretarka pana Hennessy’a

* [[Paola Borboni]] – posługaczka

* [[Alfredo Rizzo]] – taksówkarz

* [[Gorella Gori]] – sprzedawczyni butów

[[Plik:26th Annual Academy Awards at RKO Pantages Theater in Los Angeles, 1954 cropped.jpg|mały|''Rzymskie wakacje'' zdobyły trzy statuetki podczas [[26. ceremonia wręczenia Oscarów|26. ceremonii wręczenia Oscarów]] w 1954 roku]]

''Rzymskie wakacje'' zebrały na ogół przychylne recenzje [[krytyka filmowa|krytyków]]{{odn|Ceplair|Trumbo|2014|s=279}}. [[A.H. Weiler]] z dziennika „[[The New York Times]]” napisał, że „jest to wymyślona bajka ze słodko-gorzką legendą z uśmiechem, która pozostawia gwałtowny wzrost duchowy”{{odn|Hofstede|1994|s=69}}. Odnosząc się do kreacji Hepburn stwierdził, że „jest smukłą, czarodziejską i zadumaną pięknością, na przemian królewską i dziecięcą w swoim głębokim docenieniu nowo odnalezionych prostych przyjemności i miłości. Mimo dzielnego uśmiechu, zdającego sobie sprawę z końca romansu, pozostaje smutną i samotną osobą, stojącą twarzą w twarz z duszną przyszłością”{{odn|Hofstede|1994|s=69}}. Pecka opisał jako „rosłego i męskiego towarzysza i kochanka, którego oczy przypominają jego powściągliwe oblicze”{{r|NYpc}}. Tygodnik „[[Variety]]” w swej ocenie przyznał, że „ten romantyczny [[komediodramat]] Williama Wylera jest bajką w nowoczesnym stroju, plus motyw z ''[[Kopciuszek (baśń)|Kopciuszka]]'' w odwrotnej kolejności”. Autor recenzji podkreślałpodkreślił „inteligentny scenariusz i obsadę na najwyższym możliwym poziomie”{{r|Varietyva}}. Ówczesny senator [[John F. Kennedy]] stwierdził, że to jego ulubiona produkcja, a Hepburn jest ulubioną aktorką{{odn|Parisr|2001jk}}.

Szacuje się, że w ciągu roku od premiery, ''Rzymskie wakacje'' zarobiły od 3{{r|mi}} milionydo 5 milionów dolarów w Ameryce Północnej{{r|miliontw}} oraz ponad 4 miliony dolarów we Francji{{r|Film1tw}}. Film cieszył się dużym uznaniem w Europie i szczególnie w Japonii{{r|jp}}, gdzie miejscowe kobiety zaczęły naśladować styl ubioru i nosić fryzurę wystylizowaną na wzór Audrey Hepburn{{odn#tag:ref|ParisUczesanie nazywane „pixie”, charakteryzowało się krótkimi włosami z tyłu i dłuższymi z przodu{{r|jp}}.|group="uwaga"}}{{r|2001jp}}, która po premierze stała się ikoną stylu, a jej zdjęcia zamieszczane były w wielu prestiżowych magazynach, m.in. na okładce tygodnika „[[Time (tygodnik)|Time]]”{{odnr|Arnoldak}} i czasopisma „[[Vogue (czasopismo)|2016Vogue]]”{{r|s=163–167ch}}. Łączny przychód brutto określany jest na zyski rzędu 12 milionów dolarów{{r|Film1tw}}.

Obraz Wylera został nominowany został w dziesięciu kategoriach do nagrody [[Nagroda Akademii Filmowej|Akademii Filmowej]], zdobywając trzy statuetki – dla Audrey Hepburn jako [[Oscar dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej|najlepszej aktorki pierwszoplanowej]]{{r|g1}}{{odn|Woodward|1993|s=141−142}}, Edith Head za [[Oscar za najlepsze kostiumy|najlepsze kostiumy]] i Daltona Trumbo za [[Oscar za najlepsze materiały do scenariusza|najlepsze materiały do scenariusza]]{{r|Oscaros}}.

[[Adam Garbicz]] i Jacek Klinowski, autorzy opublikowanej w 1987 roku książki ''Kino, wehikuł magiczny. Przewodnik osiągnięć filmu fabularnego. Podróż druga 1950–1959'' napisali: „Idea najgłośniejszej komedii sentymentalnej lat 50. wywodziła się z kręgu obiecujących samograjów, ale też nie takich, które rokują nadzieję na rewelację. Bardzo zręczny był już jednak sam scenariusz z umiarkowaną ilością dialogu i wieloma pomysłami komediowymi (…) Nieco do życzenia pozostawia tempo; bezbłędnie za to utrzymany został ulotny nastrój pogodnej przygody, mający rozbroić każdego malkontenta. Nic dziwnego, że tak przyrządzony model rozrywki został wszędzie przyjęty z aplauzem i zachęcił wielu do pójścia podobnym tropem; nikomu jednak nie udało się prześcignąć pierwowzoru”{{r|Pol1p1}}.

Współcześni krytycy również wyrażają pochlebne recenzje na temat filmu. Peter Bradshaw z brytyjskiego dziennika „[[The Guardian]]” napisał: „''Rzymskie wakacje'' to nowoczesna baśń, której motywem przewodnim są urok i niewinność, napromieniowane całym filmem”{{r|Guardiangu}}. Robbie Colin z „[[The Daily Telegraph]]” przyznaje, że obraz Wylera jest „złotym standardem dla filmów o zbiegłych księżniczkach, a może i wszystkich komedii romantycznych”{{r|Dailyda}}. Amerykański psychiatra [[Peter D. Kramer]] podkreśla, że „''Rzymskie wakacje'' zawierają złożoną i wyraźną medytację o polityce i kulturze europejskiej, w szczególności debacie na temat integracji europejskich państw narodowych, jak również samodzielnego i refleksyjnego zbadania roli Hollywood w procesie integracji europejskiej”{{r|Kramerkr}}. Polski krytyk filmowy i filmoznawca, Andrzej Bukowiecki z okazji 60. rocznicy premiery filmu, napisał: „To jest jedna z najbardziej uroczych komedii romantycznych. Chociaż została nakręcona na taśmie czarno-białej, do dziś się nie zestarzała”{{r|Polpl}}. Według historyka filmu, [[Robert Osborne|Roberta Osborne’a]] „nie jest to strasznie napędzana fabuła, ale ma to cudowne, romantyczne, jasne uczucie dwóch osób, które są idealnie w nim… Jest to także kolejny przykład dobrego wykorzystania lokalizacji w filmie”{{odn|Arnold|2016r|s=163–167ak}}.

{| class="wikitable" style="font-size: 95%; text-align: center;"

| rowspan="4"| [[Nagroda Brytyjskiej Akademii Filmowej]]{{r|BAFTAba}}

| [[Nagroda Brytyjskiej Akademii Filmowej za najlepszy film|Najlepszy film]]

| rowspan="2"| [[Nagroda Brytyjskiej Akademii Filmowej dla najlepszego aktora pierwszoplanowego|najlepszyNajlepszy aktor zagraniczny]]

| [[Nagroda Brytyjskiej Akademii Filmowej dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej|najlepszaNajlepsza aktorka brytyjska]]

| [[National Board of Review]]{{r|Awardad}}

| najlepszyNajlepszy film roku

| rowspan="2"| [[New York Film Critics Circle|Nagroda Stowarzyszenia Nowojorskich Krytyków Filmowych]]{{r|Awardad}}

| najlepszaNajlepsza aktorka pierwszoplanowa

| najlepszyNajlepszy film

| [[Złoty Lew]]{{r|Awardad}}

| rowspan="10"| [[Nagroda Akademii Filmowej]]{{r|Oscaros}}

| [[Oscar dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej|najlepszaNajlepsza aktorka pierwszoplanowa]]

| [[Oscar dla najlepszego aktora drugoplanowego|najlepszyNajlepszy aktor drugoplanowy]]

| [[Oscar za najlepszy film|najlepszyNajlepszy film]]

| [[Oscar za najlepszą reżyserię|najlepszyNajlepszy reżyser]]

| [[Oscar za najlepsze materiały do scenariusza|najlepszeNajlepsze materiały do scenariusza]]

| [[Dalton Trumbo]]<{{#tag:ref group="uwaga">|Początkowo na liście płac widniało nazwisko Iana McLellana Huntera, który był przykrywką dla znajdującego się na czarnej liście Hollywood Daltona Trumbo. 15 grudnia 1992 roku [[Amerykańska Akademia Sztuki i Wiedzy Filmowej|komitet arbitrażowy Amerykańskiej Akademii Sztuki i Wiedzy Filmowej]] przegłosował oficjalną zmianę i przyznał nagrodę dla Trumbo. Nazwisko Huntera zostało usunięte w kategorii najlepszych materiałów do scenariusza, a [[Nagroda Akademii Filmowej|Oscar]] został pośmiertnie wręczony dla wdowy po Trumbo w dniu 10 maja 1993 roku{{r|ls}}.</ref>|group="uwaga"}}

| [[Oscar za najlepszy scenariusz adaptowany|najlepszyNajlepszy scenariusz adoptowany]]

| [[Oscar za najlepsze zdjęcia|najlepszeNajlepsze zdjęcia]]

| [[Oscar za najlepszą scenografię i dekorację wnętrz|najlepszaNajlepsza scenografia i dekoracja wnętrz]]

| [[Oscar za najlepszy montaż|najlepszyNajlepszy montaż]]

| [[Oscar za najlepsze kostiumy|najlepszeNajlepsze kostiumy]]

| [[Złoty Glob]]{{r|Globegl}}

| [[Złoty Glob dla najlepszej aktorki w filmie dramatycznym|najlepszaNajlepsza aktorka w filmie dramatycznym]]

| rowspan="2"| [[Bambi (nagroda)|Nagroda Bambi]]{{r|Awardad}}

| najlepszaNajlepsza aktorka zagraniczna

| najlepszyNajlepszy aktor zagraniczny

| [[Directors Guild of America Award|Nagroda Amerykańskiej Gildii Reżyserów Filmowych]]{{r|Awardad}}

| najlepszeNajlepsze osiągnięcie reżyserskie w filmie fabularnym

| [[Writers Guild of America Award|Amerykańska Gildia Scenarzystów]]{{r|Awardad}}

| najlepszyNajlepszy scenariusz komedii

| [[Huabiao Award|Nagroda HuabioHuabiao]]{{r|Awardad}}

| najlepszeNajlepsze tłumaczenie filmu zagranicznego

[[{{Galeria|Nazwa=|Plik:Vespa and friend.jpg|mały||Skuter Piaggio Vespa (po prawej) wykorzystany w filmie|Plik:Vacanze Romane (3717180122).jpg|[[Graffiti]] ukazujące bohaterów filmu na skuterze}}

Wykorzystanie w filmie skutera[[skuter]]a marki [[Piaggio Vespa]] przyczyniło się do dużej popularyzacjirozpoznawalności tego modelu w latach 50., zwłaszcza na terenie Stanów Zjednoczonych, gdzie sprzedaż w ciągu trzech lat wyniosła ponad pół miliona egzemplarzy{{odn|Arnold|2016r|s=163–167ak}}.

W 1987 powstała [[Film telewizyjny|telewizyjna]] wersja filmu]] w reżyserii Noela Nossecka. W rolach głównych wystąpili: [[Catherine Oxenberg]] i [[Tom Conti]]{{r|remakenn}}.

Paramount Pictures wystawiło trzy licencjonowane [[musical]]e ''Rzymskich wakacji''. Pierwszy z nich wyprodukowany został w wersji japońskiej w roku 1998 przez Japanese Theatre Company, a jego premiera odbyła się w [[Tokio]]{{r|japanjn}}. Drugi został zrealizowany wcztery 2002lata rokupóźniej w [[Guthrie Theater]] na terenie [[Minneapolis]], z wykorzystaniem utworów [[Cole Porter]]a. W roli księżniczki wystąpiła Stephanie Rothenberg, natomiast Edward Watts zagrał rolę Joe Bradleya. Adaptacja książki ''Beautiful: The Carole King Story'' została wykonana została przez Paula Blake’a{{r|musicalmu}}. Trzecia wersja powstała w 2004 roku w Rzymie, pod nazwą ''Vacanze Romane'' z muzyką włoskiego kompozytora [[Armando Trovajoli]]. Musical wystawiany jest w [[Teatro Sistina]] i odbywa tournée po WłoszechHiszpanii i HiszpaniiWłoszech{{r|musical2m2}}.

''Rzymskie wakacje'' zostały w roku 1999 uznane przez [[National Film Preservation Board]] za „kulturowo historyczne lub estetycznie znaczące” i wybrane do zachowania w [[National Film Registry]] przez [[Biblioteka Kongresu|Bibliotekę Kongresu]]{{r|Eaganeg}}. [[American Film Institute|Amerykański Instytut Filmowy]] dwukrotnie docenił obraz Wylera, klasyfikując go w 2002 roku na 4. miejscu w zestawieniu „[[AFI's 100 Years…100 Passions|100 najlepszych komedii romantycznych amerykańskiego kina]]”{{r|comedyc}} oraz wsześć 2008lat później również na 4. miejscu w plebiscycie „[[AFI 10 Top 10|10 najlepszych filmów w 10 klasycznych gatunkach filmowych]]”{{r|comedy1co}}.

Brytyjski „The Guardian” sklasyfikował ''Rzymskie wakacje'' na 16. miejscu w zestawieniu „25 najlepszych komedii romantycznych wszech czasów”{{r|romanticr1}}.

<ref name="fabulafa">{{cytuj stronę | url = http://www.tcm.com/tcmdb/title/4096/Roman-Holiday/full-synopsis.html | tytuł = Roman Holiday (1953) Full Synopsis | opublikowany = [[Turner Classic Movies]] | język = en | zarchiwizowano = 2017-02-02 | archiwum = http://archive.is/p4qf9 | data dostępu = 2017-02-02}}</ref>

<ref name="Rome54ro">{{Cytuj książkę |autor = Gabriel Miller |tytuł = William Wyler: The Life and Films of Hollywood’s Most Celebrated Director |url = https://books.google.pl/books/about/William_Wyler.html?id=pHfhNAEACAAJ&redir_esc=y |język = en |wydawca = University Press of Kentucky |data = 2013 |isbn = 978-0813142098}}</ref>

<ref name="Trumbotr">{{cytuj stronępismo | url = https://artsbeat.blogs.nytimes.com/2011/12/20/dalton-trumbos-screenwriting-credit-restored-to-roman-holiday/?_r=0 | tytuł = Dalton Trumbo’s Screenwriting Credit Restored to ‘Roman Holiday’ | autor = Dave Itzkoff | opublikowanyczasopismo = [[The New York Times]] | język = en | zarchiwizowano = 2017-01-27 | archiwum = http://archive.is/7GaxL | data dostępu = 2017-01-31 |issn = 0028-7822}}</ref>

<ref name="Antonioan">{{cytuj stronę | url = http://kulturaonline.pl/gregory,peck,legenda,hollywood,tytul,artykul,27664.html | tytuł = Gregory Peck. Legenda Hollywood | język = pl | autor = Joanna Sokołowska-Gwizdka | zarchiwizowano = 2017-01-25 | archiwum = http://archive.is/0uXy8 | data dostępu = 2017-01-31}}</ref>

<ref name="Melml">{{Cytuj książkę |autor = Sam Wasson |tytuł = Piąta Aleja, piąta rano | wydawca = [[Świat Książki]] |data = 2013 |strony = 233 |isbn = 9788377999073}}</ref>

<ref name="premierava">{{cytuj stronępismo |tytuł = Roman Holiday (1953) |url = http://www.imdbvariety.com/title1952/tt0046250film/reviews/roman-holiday-2-1200417429/releaseinfo?ref_=tt_dt_dt | tytuł: =‘Roman Rzymskie wakacjeHoliday’ (1953) – Relase Info – IMDb | opublikowanyczasopismo = [[Internet Movie DatabaseVariety]] | językarchiwum = en pl http://archive.is/BO3YE| zarchiwizowano = 20172018-01-2620 | archiwumjęzyk = http://archive.is/5czoken | data dostępu = 20172018-01-3120 |issn = 0042-2738}}</ref>

<ref name="NYgu">{{cytuj pismo |autorurl = [[Ahttps://www.Htheguardian.com/film/2013/jul/18/roman-holiday-review Weiler]]|autor = Peter Bradshaw |tytuł = Roman Holiday at|czasopismo Music= Hall[[The IsGuardian]] Modern|język Fairy= Taleen Starring|zarchiwizowano Peck= and Audrey Hepburn2017-01-26 |czasopismoarchiwum = [[The New York Times]]http://archive.is/S8yXw |data dostępu = 28 sierpnia 19532017-01-31 |issn = 03620261-43313077}}</ref>

<ref name="Varietyda">{{cytuj pismo |url = http://www.telegraph.co.uk/culture/film/filmreviews/10188178/Roman-Holiday-1953-review.html |autor = Robbie Colin |tytuł = Roman Holiday (1953) |czasopismo = [[VarietyThe Daily Telegraph]] |datajęzyk = 31en grudnia|zarchiwizowano 1952= 2017-01-26 |archiwum = http://archive.is/oZ5XW |data dostępu = 2017-01-31 |issn = 00420307-27381235}}</ref>

<ref name="Guardianos">{{cytuj stronę | url = httpshttp://www.theguardianoscars.comorg/filmoscars/2013ceremonies/jul/18/roman-holiday-review1954 | autor = Peter Bradshaw | tytuł = Roman1954 HolidayOscars | opublikowany = [[The Guardian]] | język = en | zarchiwizowano = 20172014-0111-2611 | archiwum = http://archive.is/S8yXwVLrvP | data dostępu = 2017-01-31}}</ref>

<ref name="Dailygl">{{cytuj stronę | url = http://www.telegraphgoldenglobes.co.ukcom/culturewinners-nominees/film/filmreviews/10188178/Roman-Holiday-1953-review.html1954 | autor = Robbie Colin | tytuł = RomanWinners Holiday& (1953)Nominees | opublikowany = [[The Daily Telegraph]]1954 | język = en | zarchiwizowano = 20172016-0105-2605 | archiwum = http://archive.is/oZ5XWTrUIF | data dostępu = 2017-01-31}}</ref>

<ref name="milionba">{{cytuj pismostronę |tytułurl = Thehttp://awards.bafta.org/award/1954/film Top|tytuł Box= OfficeFilm Hitsin of1954 1953: BAFTA Awards |czasopismojęzyk = [[Variety]]en |datazarchiwizowano = 132014-08-02 stycznia|archiwum 1954= http://archive.is/183WJ |issndata dostępu = 00422017-01-273831}}</ref>

<ref name="Oscarad">{{cytuj stronę | url = http://www.oscarsimdb.orgcom/oscarstitle/ceremoniestt0046250/1954awards | tytuł = 1954Roman OscarsHoliday – Awards | język = en | zarchiwizowano = 20142017-1101-1126 | archiwum = http://archive.is/VLrvPwTt5N | data dostępu = 2017-01-31}}</ref>

<ref name="Globeco">{{cytuj stronę | url = http://www.goldenglobesafi.com/winners-nominees10top10/1954category.aspx?cat=2 | tytuł = WinnersAFI: &10 NomineesTop 195410 |opublikowany = [[American Film Institute]] |język = en | zarchiwizowano = 20162017-0501-0526 | archiwum = http://archive.is/TrUIFeUlF8 | data dostępu = 2017-01-31}}</ref>

<ref name="BAFTAc">{{cytuj stronę | url = http://awardsafi.bafta.orgcom/award100years/1954/filmpassions.aspx | tytuł = FilmAFI’s in100 1954Years…100 :Passions BAFTA|opublikowany Awards= [[American Film Institute]] | język = en | zarchiwizowano = 20142013-0804-0222 | archiwum = http://archive.is/183WJF2KXJ | data dostępu = 2017-01-31}}</ref>

<ref name="comedy1r1">{{cytuj stronę | url = httphttps://afiwww.theguardian.com/10top10film/category.aspx?cat=22010/oct/16/roman-holiday-romance |autor = Cath Clarke |tytuł = AFIRoman Holiday: 10No Top16 10best |romantic opublikowanyfilm of all time |czasopismo = [[AmericanThe Film InstituteGuardian]] | język = en | zarchiwizowano = 2017-01-26 | archiwum = http://archive.is/eUlF8Y9mDl | data dostępu = 2017-01-31 |issn = 0261-3077}}</ref>

<ref name="comedywo">{{cytuj stronę | url = http://afiwww.tcm.com/100yearsthis-month/passionsarticle/157947%7C0/Roman-Holiday.aspxhtml |autor = Andrea Passafiume |tytuł = AFI’sBehind 100the Years…100Camera Passionson |Roman Holiday |opublikowany = [[AmericanTurner FilmClassic InstituteMovies]] | język = en | zarchiwizowano = 20132017-0401-2226 | archiwum = http://archive.is/F2KXJRnLdp | data dostępu = 2017-01-31}}</ref>

<ref name="romanticm2">{{cytuj stronę | url = httpshttp://www.theguardianilsistina.comit/filmspettacoli/2010vacanze-romane/oct/16/roman-holiday-romance | autor = Cath Clarke | tytuł = RomanVacanze Holiday: No 16 best romantic film of all timeRomane | opublikowany = [[The Guardian]] | język = enit | zarchiwizowano = 2017-01-26 | archiwum = http://archive.is/Y9mDl7CMYF | data dostępu = 2017-01-31}}</ref>

<ref name="workjn">{{cytuj stronępismo | url = http://www.tcmplaybill.com/this-month/article/157947%7C0/Romanmusical-Holiday.htmladaptation-of-roman-holiday-coming-to-tokyo-oct-98-com-72577 | autortytuł = AndreaMusical PassafiumeAdaptation |of tytułRoman =Holiday BehindComing theto CameraTokyo onOct. Roman Holiday’98 | opublikowanyczasopismo = [[Turner Classic MoviesPlaybill]] | język = en | zarchiwizowano = 2017-01-26 | archiwum = http://archive.is/RnLdpaAwJ1 | data dostępu = 2017-01-31 |issn = 0551-0678}}</ref>

<ref name="remakemc">{{cytujCytuj pismoksiążkę |autor = JohnLaurence JE. O’ConnorMacDonald |tytuł = RomanThe HolidayInvisible RemakeArt andof GeorgFilm SoltiMusic: TributeA Comprehensive History |czasopismourl = [[Thehttps://books.google.pl/books/about/The_Invisible_Art_of_Film_Music.html?id=bQGbUd83MhYC&redir_esc=y New|język York= Times]]en |wydawca = Scarecrow Press |data = 282013 grudnia|strony = 1987130–131 |issnisbn = 0362978-43310810883970}}</ref>

<ref name="musicalc3">{{cytuj stronę | url = http://www.guthrietheatertcm.orgcom/plays_eventsthis-month/playsarticle/roman_holiday157946%7C0/Roman-Holiday.html | tytuł = The Big Idea Behind Roman Holiday :|opublikowany Guthrie= Theater[[Turner |Classic Movies]] |język = en | zarchiwizowano = 20132017-0401-1527 |autor = Andrea Passafiume |archiwum = http://archive.is/E8YM7IKE3N | data dostępu = 2017-01-31}}</ref>

<ref name="musiceg">{{Cytuj książkę |autor = LaurenceDaniel E. MacDonaldEagan |tytuł = America’s Film Legacy: The InvisibleAuthoritative ArtGuide ofto Filmthe Music:Landmark AMovies Comprehensivein Historythe |National urlFilm =Registry |url=https://books.google.pl/books/about/The_Invisible_Art_of_Film_Music100_Years_of_European_Cinema.html?id=bQGbUd83MhYCWH3CAAAAIAAJ&redir_esc=y | wydawca = Scarecrow[[Bloomsbury Publishing]] |język = Pressen |data = 20132009 |strony = 130–131427 |isbn = 978-08108839700826429773}}</ref>

<ref name="Kramerpr">{{Cytuj książkę | nazwiskoautor = SmithWheeler | imię = Alison | nazwisko2 = Holmes | imię2 =Winston DianaDixon |tytuł = 100Black Yearsand of EuropeanWhite Cinema: EntertainmentA OrShort Ideology?History | url = https://books.google.pl/books/about/100_Years_of_European_CinemaBlack_and_White_Cinema.html?id=WH3CAAAAIAAJfDiSCgAAQBAJ&redir_esc=y |język = en |wydawca = ManchesterRutgers University Press |data = 20002015 |strony = 195–206145 |isbn = 978-07190587210813572413}}</ref>

<ref name="Eaganjp">{{Cytujcytuj książkę | nazwiskoautor = Eagan | imię =Victoria DanielSherrow |tytuł = America’sEncyclopedia Filmof LegacyHair: TheA AuthoritativeCultural Guide to the Landmark Movies in the National Film RegistryHistory |url url= https://books.google.pl/books/about/100_Years_of_European_CinemaEncyclopedia_of_Hair.html?id=WH3CAAAAIAAJ9Z6vCGbf66YC&redir_esc=y | wydawca = [[BloomsburyGreenwood Publishing]] Group |datarok = 20092006 |język = en |strony = 427224 |isbn = 978-0826429773 0313331459}}</ref>

<ref name="guestak">{{Cytuj książkę | nazwiskoautor = HaneyJeremy |Arnold imię|tytuł = LynnTurner |tytułClassic =Movies: GregoryThe PeckEssentials: A52 CharmedMust-See LifeMovies |and Why They Matter |url = https://books.google.pl/books/about/Turner_Classic_Movies_The_Essentials.html?id=j5W8QgAACAAJGUIoCwAAQBAJ&hlredir_esc=pl&source=gbs_book_other_versions y| wydawca = CarrollRunning & Graf PublishersPress |data = 20042016 |strony = 219163–167 |język = en |isbn = 0-7867-1473978-50762459469}}</ref>

<ref name="Planerch">{{Cytuj książkę | nazwisko = Dixon | imięautor = Wheeler[[Michael WinstonHeatley]] |tytuł = BlackAudrey andHepburn: WhiteIn Cinema:Words Aand Short HistoryPictures | url = https://books.google.pl/books/about/Black_and_White_CinemaAudrey_Hepburn.html?id=fDiSCgAAQBAJz4ORDgAAQBAJ&redir_esc=y | wydawca = RutgersChartwell University PressBooks |data = 20152017 |strony = 14510–19, 129 |język = en |isbn = 978-08135724130785835349}}</ref>

<ref name="Pol1jk">{{Cytuj książkę | nazwiskoautor = Garbicz[[Sheridan Morley]] | imiętytuł = AdamAudrey |Hepburn: nazwisko2A = KlinowskiCelebration |url imię2= https://books.google.pl/books/about/Audrey_Hepburn.html?id= JacekxY12I3KufK4C&redir_esc=y | autor linkwydawca = AdamPavilion GarbiczBooks |tytułdata = Kino, wehikuł magiczny. Przewodnik osiągnięć filmu fabularnego. Podróż druga 1950–19591994 | wydawcastrony = [[Wydawnictwo Literackie]]51 |datajęzyk = 1987en |isbn = 8308013775978-1857932676}}</ref>