Sztuka Polski: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
→Od 1989: + M.Bałka |
|||
Linia 64:
W stosunku do ściśle podporządkowanej strukturom architektonicznym rzeźby romańskiej, w okresie gotyku ma miejsce większa emancypacja tej dziedziny artystycznej. Rzeźba architektoniczna, w początkach gotyku na Śląsku osiągnęła wysoki poziom, czego przykładem jest portal kościoła w [[Stary Zamek|Starym Zamku]] i przede wszystkim dekoracja wschodniej części katedry wrocławskiej i zespół portali kościoła Cysterek w Trzebnicy, poświadczające recepcję stylu [[Mistrz Naumburski|Mistrza Naumburskiego]]. W Małopolsce ze wczesnych dzieł zachowała się dekoracja rzeźbiarska kapitularza klasztoru Dominikanów. Tradycja romańska (np. tympanony fundacyjne, zdobiące portale kościołów Św. Krzyża we Wrocławiu, Św. Jana Chrzciciela w Radłowie, kaplicy zamkowej w Lubinie) połączyła się z gotycką innowacją polegającą głównie na wzbogaceniu zakresu ikonograficznego (m.in. o wizerunki Trójcy Świętej, Jana Chrzciciela czy Chrystusa – Męża Boleści w asyście świętych) i nowym rozwiązaniom kompozycyjnym. Bogata dekoracja rzeźbiarska pojawiła się nie tylko na portalach, wspornikach, zwornikach, kapitelach kolumn, ale także na fryzach, powierzchniach elewacji etc. Przykładami są trzy portale kościoła Joannitów w Strzegomiu, dekoracja elewacji i wnętrz ratusza wrocławskiego, zespół wsporników z wizerunkami aniołów w [[Kościół Najświętszej Marii Panny na Piasku we Wrocławiu|kościele NMP na Piasku]], dekoracja elewacji i wnętrz zamku w Malborku (m.in. zespół portali do kaplicy zamkowej i kaplicy Św. Anny, kapitele w Infirmerii, zwornik Wielkiego Refektarza), portale, wsporniki w katedrze w Gnieźnie, figurki w górnych partiach elewacji zewnętrznych (na kluczach okien i pod gzymsem wieńczącym) prezbiterium kościoła Mariackiego w Krakowie.
Na szeroką skalę rozwinęła się rzeźba figuratywna. Do przykładów wczesnogotyckich zalicza się m.in. [[posąg księżnej Salomei]] z [[Kolegiata Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Głogowie|kolegiaty]] w [[Głogów|Głogowie]]. Nurt mistyczny egzemplifikują m.in. [[Pietà z Lubiąża]] (obecnie w [[Muzeum Narodowe w Warszawie|MNW]]), krucyfiksy z [[Bazylika kolegiacka Matki Bożej Pocieszenia i św. Stanisława Biskupa w Szamotułach|Szamotuł]], Kamienia Pomorskiego i przede wszystkim z [[Krucyfiks z kościoła Bożego Ciała we Wrocławiu|kościoła Bożego Ciała we Wrocławiu]]. Specyficznymi dziełami o charakterze mistycznym są figurki jasełkowe w krakowskim klasztorze Klarysek. Na terenie państwa krzyżackiego powstają liczne [[Madonna szafkowa|Madonny szafkowe]], kultowe rzeźby łączące trzy typy ikonograficzne ''[[Sedes Sapientiae]]'', [[Tron Łaski]] oraz ''[[Mater Misericordiae]]''. W XIV wieku pojawiają się w Polsce wolnostojące figury Madonny z Dzieciątkiem, ''exemplum gratia'' jest figura z klasztoru Karmelitek w Krakowie. Na Śląsku i Pomorzu upowszechniły się tzw. Madonny na lwach np. rzeźby z kościoła Św. Marcina we Wrocławiu, ze Skarbimierza (obecnie w MNWr) czy w kościele w Lubieszenie k. Tczewa, a ponadto retabula ołtarzowe, m.in. z Bąkowa, [[Tryptyk z Ciećmierza|Ciećmierza]] (ob. w [[Bazylika archikatedralna św. Jakuba w Szczecinie|katedrze]] w Szczecinie), Łuczyc (ob. w MNW), Pełcznicy. Dziełami związanymi ze [[gotyk międzynarodowy|stylem pięknym]] są kamienne [[Piękna Madonna|Piękne Madonny]] z [[Piękna Madonna z Torunia|Torunia]] (zaginiona), [[Piękna Madonna z Wrocławia|Wrocławia]], [[Piękna Madonna Gdańska|Gdańska]] i drewniane m.in. [[Madonna z Krużlowej|z Krużlowej]] oraz Piety z [[kościół św. Barbary w Krakowie|kościoła Św. Barbary]] w Krakowie, kościoła NMP na Piasku we Wrocławiu i [[Pietà w kościele Mariackim w Gdańsku|kościoła NMP]] w Gdańsku. W XV i XVI w. powstaje wiele retabulów ołtarzowych, które często unifikowały elementy architektury, rzeźby, malarstwa, a także rzemiosła artystycznego. Spośród tego typu dzieł wyróżnia się [[Ołtarz Wita Stwosza w Krakowie|Ołtarz Mariacki]] [[Wit Stwosz|Wita Stwosza]] wykonany w latach 1477-1489. Ten artysta wykonał również m.in. [[Krucyfiks Wita Stwosza|krucyfiks]] w tymże kościele i [[Nagrobek Kazimierza IV Jagiellończyka|nagrobek Kazimierza Jagiellończyka]] w katedrze wawelskiej. Rzeźba sepulkralna powszechna była już w XIV w., przede wszystkim w państwach Piastów Śląskich oraz stolicy Królestwa Polskiego o czym świadczą nagrobki książąt w Krzeszowie, Henrykowie, Opolu, Wrocławiu (m.in. płyta nagrobna Henryka II Pobożnego i [[
Najstarsze dzieła malarstwa gotyckiego w Polsce zachowały się w postaci malowideł ściennych i witraży. Przykładami malarstwa ściennego są malowidła [[Wieża książęca w Siedlęcinie|wieży rycerskiej]] w [[Siedlęcin]]ie, [[Opactwo Cystersów w Lądzie|klasztoru Cystersów]] w [[Ląd (województwo wielkopolskie)|Lądzie]], kościele Św. Jakuba w Toruniu, klasztoru Franciszkanów w Krakowie i w kilku kościołach na obszarze powiatu brzeskiego (m.in. w [[Pogorzela|Pogorzeli]] i [[Małujowice|Małujowicach]]). Przykładem orientalizacji w malarstwie są zespoły malowideł z okresu panowania Władysława Jagiełły. Bizantyjsko-ruskie malowidła zdobią [[Kaplica Trójcy Świętej w Lublinie|kaplicę Świętej Trójcy]] w [[Zamek w Lublinie|zamku w Lublinie]], prezbiterium katedry sandomierskiej, kolegiaty w Wiślicy oraz [[Kaplica Świętokrzyska na Wawelu|kaplicę Świętokrzyską]] katedry wawelskiej. Największy zespół dzieł malarstwa na szkle zachował się w Krakowie, który tworzą XIII i XIV-wieczne witraże z zespołu klasztornego Dominikanów (obecnie w [[Muzeum Narodowe w Krakowie|MNK]]), zespół witraży w prezbiterium kościoła Mariackiego (ok. 1370 r.) i [[Bazylika Bożego Ciała w Krakowie|kościoła Bożego Ciała]] (ok. 1400 r.). Ponadto cykle witrażowe znajdują się m.in. w katedrze włocławskiej. Cenne XIV-wieczne witraże zachowały się w Toruniu (z kościołów NMP i Św. Mikołaja) i Chełmnie (z [[Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie|kościoła farnego]]) obecnie w toruńskim [[Muzeum Okręgowe w Toruniu|Muzeum Okręgowym]].
| |||