Kokos właściwy: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m Anulowanie wersji 53242281 autora 77.254.31.117 (dyskusja), drobne redakcyjne Znacznik: Anulowanie edycji |
|||
Linia 26:
Palma kokosowa pochodzi z południowo-wschodniej [[Azja|Azji]] lub z północno-zachodniej [[Ameryka Południowa|Ameryki Południowej]]. Kopalne szczątki z [[Nowa Zelandia|Nowej Zelandii]] wskazują, że rośliny o małych orzechach kokosowych rosły tam już przed 15 milionami lat. Najstarsze [[skamieniałości]] były znajdowane w [[Radżastan]]ie w [[Indie|Indiach]]. Jej owoce wyrzucone przez morze i zdolne do kiełkowania znajdowano w [[Norwegia|Norwegii]]. Obecnie jest najczęściej występującą palmą, gdyż rośnie wzdłuż wszystkich tropikalnych brzegów morskich.
== Morfologia ==
; [[Pień]]: Dorasta do 30 m wysokości.▼
; [[Liść|Liście]]: Pierzaste, 4-6 m długości i szerokości 60-90 cm.▼
; [[Owoc]]e: Owoc palmy kokosowej jest jednonasiennym [[Pestkowiec|pestkowcem]], zrośniętym z trzech [[Owocolistek|owocolistków]]. [[Owocnia]] składa się ze stosunkowo cienkiego egzokarpu (skórki), mezokarpu stanowiącego grubą warstwę brązowych włókien (tzw. koira) i zdrewniałego [[endokarp]]u tworzącego pestkę (tzw. orzech kokosowy), w której znajduje się pojedyncze nasiono. U podstawy owocu znajdują się trzy otwory kiełkowe, ale tylko jeden pokryty jest tak miękką skorupą, że może się przez nią przebić kiełkujący pęd. Wewnętrzną ścianę nasienia wyścieła gruba warstwa stałego [[Bielmo (botanika)|bielma]], po wysuszeniu nazywana [[Kopra|koprą]]
== Biologia i ekologia ==▼
* Owoce palmy kokosowej mogą ważyć do 2,5 kg. Mają zdolność utrzymywania się na powierzchni wody i są łatwo przenoszone przez morskie prądy ([[hydrochoria]]) na znaczne odległości.▼
* Wymagania: Piaszczyste, słone plaże. Roślina światłolubna. Regularne opady (75-100 cm rocznie). Dla optymalnego wzrostu potrzebuje dużej wilgotności (70-80%) i średnich dziennych temperatur powyżej 12-13 °C w każdy dzień roku. Toleruje niektóre zmiany sezonowe, z dobrym wzrostem, kiedy letnie temperatury wynoszą pomiędzy 28 a 37 °C, a przetrwać może tak długo, jak długo w zimie temperatury wynoszą powyżej 4 °C; przeżywa krótki spadek do 0 °C. Mróz jest zazwyczaj dla niej zabójczy, choć były znane przypadki przetrwania pomimo temperatury –4 °C<ref>Chan, Edward and Craig R. Elevitch. 2006. ''Cocos nucifera'' (coconut) (version 2.1). W: C.R. Elevitch (red.). ''Species Profiles for Pacific Island Agroforestry''. Hōlualoa, Hawai‘i: Permanent Agriculture Resources (PAR).</ref>. Na obszarach o niedostatecznej ilości ciepła, takich jak Bermudy, może ona rosnąć, ale nie wydaje owoców. Głównym czynnikiem ograniczającym wzrost palm kokosowych na obszarach, które spełniają wymogi opadów i temperatury, jest zbytnie zacienienie.▼
== Systematyka ==
Linia 35 ⟶ 44:
Gromada [[okrytonasienne]] (''Magnoliophyta'' Cronquist), podgromada ''Magnoliophytina'', klasa [[jednoliścienne]] (''Liliopsida'' Brongn.), podklasa [[liliowe (roślina)|liliowe]] (''Liliidae'' J.H. Schaffn.), podklasa [[arekowe]] (''Arecidae'' Takht.), nadrząd ''Arecanae'' Takht., rząd [[arekowce]] (''Arecales'' Bromhead), rodzina [[arekowate]] (''Arecaceae'' Schultz Sch.), podrodzina ''Cocosoideae'' Beilschm., plemię ''Cocoseae'' Mart. ex Dumort., podplemię ''Cocosinae'' Benth. & Hook.f., rodzaj kokos (''Cocos'' L.)<ref>James L. Reveal ''System of Classification. PBIO 250 Lecture Notes: Plant Taxonomy.'' Department of Plant Biology, University of Maryland, 1999 [http://www.crescentbloom.com/Plants/Genus/C/O/Cocos.htm Systematyka rodzaju ''Cocos'' według Reveala].</ref>.
==
Wszystkie części palmy kokosowej są użyteczne. Z jednego drzewa można uzyskać do 75 „orzechów” rocznie
▲; [[Pień]]: Dorasta do 30 m wysokości.
▲; [[Liść|Liście]]: Pierzaste, 4-6 m długości i szerokości 60-90 cm.
▲; [[Owoc]]e: Owoc palmy kokosowej jest jednonasiennym [[Pestkowiec|pestkowcem]], zrośniętym z trzech [[Owocolistek|owocolistków]]. [[Owocnia]] składa się ze stosunkowo cienkiego egzokarpu (skórki), mezokarpu stanowiącego grubą warstwę brązowych włókien (tzw. koira) i zdrewniałego [[endokarp]]u tworzącego pestkę (tzw. orzech kokosowy), w której znajduje się pojedyncze nasiono. U podstawy owocu znajdują się trzy otwory kiełkowe, ale tylko jeden pokryty jest tak miękką skorupą, że może się przez nią przebić kiełkujący pęd. Wewnętrzną ścianę nasienia wyścieła gruba warstwa stałego [[Bielmo (botanika)|bielma]], po wysuszeniu nazywana [[Kopra|koprą]]. Kopra zawiera do 70% tłuszczu, 14% cukrów i 7% białka. Wnętrze nasienia wypełnia płynna postać bielma – [[woda kokosowa]]. Owoc zawiera dużo nasyconych kwasów tłuszczowych i cukrów oraz stanowi bogate źródło żelaza i [[Kwas askorbinowy|witaminy C]], jak i potasu.: palma kokosowa ma palowy system korzeniowy
Owoc zawiera dużo nasyconych kwasów tłuszczowych i cukrów oraz stanowi bogate źródło żelaza i [[Kwas askorbinowy|witaminy C]], jak i potasu.
Kopra zawiera do 70% tłuszczu, 14% cukrów i 7% białka. W 100 g orzecha kokosu właściwego znajduje się duża ilość [[Kwas laurynowy|kwasu laurynowego]] (15,3 g), jak również występuje 5,06 g [[Kwas mirystynowy|kwasu mirystynowego]]. Orzechy bogate są w naturalne aminokwasy (dane na 100 g)<ref name=Tab>{{cytuj książkę|autor=Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow |tytuł= Tabele składu i wartości odżywczej żywności |edycja=wydanie II zmienione |miejsce=Warszawa |rok=2017 |wydawca=Wydawnictwo Lekarskie PZWL |strony=667| isbn = 978-83-200-5311-1}}</ref>: [[izoleucyna]] - 121 mg, [[leucyna]] - 233 mg, [[lizyna]] - 140 mg, [[fenyloalanina]] - 158 mg, [[walina]] - 186 mg, [[arginina]] - 513 mg, [[alanina]] - 158 mg, [[kwas asparaginowy]] - 308 mg, [[kwas glutaminowy]] - 708 mg, [[glicyna]] - 149 mg, [[prolina]] - 130 mg, [[seryna]] 158 mg.
{{Wartość odżywcza
Linia 134 ⟶ 130:
|kolumny = 1
}}
▲== Biologia i ekologia ==
▲* Owoce palmy kokosowej mogą ważyć do 2,5 kg. Mają zdolność utrzymywania się na powierzchni wody i są łatwo przenoszone przez morskie prądy ([[hydrochoria]]) na znaczne odległości.
▲* Wymagania: Piaszczyste, słone plaże. Roślina światłolubna. Regularne opady (75-100 cm rocznie). Dla optymalnego wzrostu potrzebuje dużej wilgotności (70-80%) i średnich dziennych temperatur powyżej 12-13 °C w każdy dzień roku. Toleruje niektóre zmiany sezonowe, z dobrym wzrostem, kiedy letnie temperatury wynoszą pomiędzy 28 a 37 °C, a przetrwać może tak długo, jak długo w zimie temperatury wynoszą powyżej 4 °C; przeżywa krótki spadek do 0 °C. Mróz jest zazwyczaj dla niej zabójczy, choć były znane przypadki przetrwania pomimo temperatury –4 °C<ref>Chan, Edward and Craig R. Elevitch. 2006. ''Cocos nucifera'' (coconut) (version 2.1). W: C.R. Elevitch (red.). ''Species Profiles for Pacific Island Agroforestry''. Hōlualoa, Hawai‘i: Permanent Agriculture Resources (PAR).</ref>. Na obszarach o niedostatecznej ilości ciepła, takich jak Bermudy, może ona rosnąć, ale nie wydaje owoców. Głównym czynnikiem ograniczającym wzrost palm kokosowych na obszarach, które spełniają wymogi opadów i temperatury, jest zbytnie zacienienie.
▲Wszystkie części palmy kokosowej są użyteczne. Z jednego drzewa można uzyskać do 75 „orzechów” rocznie, {{fakt|data=2014-03|co stanowi znaczącą wartość ekonomiczną}}.
Miąższ orzecha jest biały i mięsisty, jadalny na surowo lub wysuszony po ugotowaniu. Starty na wiórki używany jest w cukiernictwie. W Azji używany jest do produkcji [[Dżem kokosowy|dżemu kokosowego]]. Używa się go również przy produkcji kosmetyków – wygładza i rozjaśnia skórę. Wnętrze młodego orzecha kokosowego wypełnia przezroczysty płyn, tzw. „[[woda kokosowa]]”, która używana jest jako napój chłodzący i izotoniczny ze względu na dużą zawartość elektrolitów oraz po fermentacji do wyrobu galaretowatego deseru [[nata de coco]]. Dobrze gasi pragnienie. Podaje się ją także w przypadkach biegunki, wymiotów i problemów żołądkowych. Dojrzałe owoce mają znacznie mniej płynu niż młode okazy. Woda orzecha kokosowego jest zbliżona do [[osocze krwi|osocza krwi]] i może być używana w awaryjnych przypadkach jako dożylne uwodnienie płynne, kiedy brak innego płynu. Jest bogata w [[potas]], [[wapń]] i [[chlorki]]. Woda jest sterylna aż do chwili kiedy orzech kokosowy zostanie otwarty (chyba że jest popsuty). [[Kopra]] jest wysuszonym miąższem, stosowanym jako składnik ciast. Można z niego wytłoczyć gorszej jakości [[olej kokosowy]]. Skorupy orzechów mogą być używane jako paliwo i są dobrym źródłem węgla drzewnego. Połówki skorupy orzecha kokosowego są używane w teatrach i przy udźwiękowieniach filmów. Uderzanie ich o siebie imituje tętent końskich kopyt. Wysuszone połówki skorupy orzecha kokosowego są używane do polerowania podłóg. Wydrążone skorupy orzecha kokosowego są używane w domowej hodowli zwierząt jako domki dla gryzoni i małych ptaków, albo elementy ozdobne w [[akwarium|akwariach]] z rybkami.
Linia 154 ⟶ 143:
== Znaczenie w kulcie hinduistycznym ==
Orzechy kokosowe ([[język hindi|hindi]] नारियल) wykorzystywane są w rytuałach [[wedy]]jskich, jak również w nowożytnych postaciach kultu [[hinduizm|hinduistycznego]]. Stanowią również, pojedynczo, jak i z innym pożywieniem, dary przynoszone dla pobłogosławienia do świątyń. W kultach [[saptasindhawa|saptasindhawy]] stanowią ofiarę, którą [[Hindusi]] wrzucają w nurt rzeki. Ofiara orzecha kokosowego bywa postrzegana jako ofiara (będąca substytutem) ludzkiej [[głowa|głowy]] <ref>Premila D Dhunpath, ''Kalash -The womb of Creation'', ISBN062042804X, 9780620428040, [https://books.google.pl/books?id=Yo9nczKpxBUC&pg=PT9&lpg=PT9&dq=womb+of+the+temple&source=bl&ots=fTqYRTvDnt&sig=0uP4Id1qaVVTveBM1Ydo9yeTbOk&hl=pl&sa=X&ved=0ahUKEwj7pYTotqDYAhXqBZoKHc8eAso4ChDoAQhbMAY#v=onepage&q=womb%20&f=false] </ref>.▼
{{Galeria
| Nazwa=Przykłady wykorzystania owoców orzecha kokosowego w hinduizmie |wielkość=200
| Plik:Figurative divali rangoli.jpg|Orzech umieszczony na tradycyjnym metalowym naczyniu, obwiązany nićmi, przygotowany do rytuału wedyjskiego
| Plik:Flower-bedecked shrine.jpg|Żywność ofiarowana na domowym ołtarzu
Linia 163 ⟶ 150:
| Plik:Bhoga.jpg|[[Prasadam]]
}}
▲Orzechy kokosowe ([[język hindi|hindi]] नारियल) wykorzystywane są w rytuałach [[wedy]]jskich, jak również w nowożytnych postaciach kultu [[hinduizm|hinduistycznego]]. Stanowią również, pojedynczo, jak i z innym pożywieniem, dary przynoszone dla pobłogosławienia do świątyń. W kultach [[saptasindhawa|saptasindhawy]] stanowią ofiarę, którą [[Hindusi]] wrzucają w nurt rzeki. Ofiara orzecha kokosowego bywa postrzegana jako ofiara (będąca substytutem) ludzkiej [[głowa|głowy]] <ref> Premila D Dhunpath, ''Kalash -The womb of Creation'', ISBN062042804X, 9780620428040, [https://books.google.pl/books?id=Yo9nczKpxBUC&pg=PT9&lpg=PT9&dq=womb+of+the+temple&source=bl&ots=fTqYRTvDnt&sig=0uP4Id1qaVVTveBM1Ydo9yeTbOk&hl=pl&sa=X&ved=0ahUKEwj7pYTotqDYAhXqBZoKHc8eAso4ChDoAQhbMAY#v=onepage&q=womb%20&f=false] </ref>.
== Przypisy ==
| |||