Wikipedia

Subhas Czandra Bose: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m link wewn.
Linia 1:
'''Subhas Chandra Bose''' (ur. [[23 stycznia]] [[1897]] w [[Cuttack]], [[Orisa]], zm.zmarł prawdopodobnie [[18 sierpnia]] [[1945]]) – [[Indie|indyjski]] polityk niepodległościowy.
 
== Życiorys ==
=== Młodość ===
Syn adwokata Janakinatha Bose i Prabhavati Dewi, jako ich dziewiąte, z czternastu dzieci. Rodzinny dom jego rodziców znajdował się we wsi Kodalia<ref>Kanailal Basu (20 January 2010). Netaji: Rediscovered. AuthorHouse. s. 262–. {{ISBN|978-1-4490-5567-7}}. Retrieved 13 June 2012</ref>. Uczył się w Stewart School w Cuttack, po pewnym czasie przeniósł się do college'`u Ravenshaw. Po zdaniu egzaminu maturalnego w Kalkucie, w 1911 roku, Bose dostał się do Presidency College, gdzie przez pewien czas studiował. Został z niego wydalony po kłótni z profesorem Oatenem wywołanej antyindyjskimianty-indyjskimi komentarzami profesora. Na uniwersytecie w Kalkucie podjął studia z filozofii w Scottish Church College i w 1918 roku uzyskał tam licencjat<ref>V. S. Patil (1988). Subhas Chandra Bose, his contribution to Indian nationalism. Sterling Publishers. Retrieved 16 July 2012</ref>. W 1919 roku wyjechał do [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]], od 19 listopada 1919 roku studiował na Fitzwilliam College na Cambridge. Do studiów w Wielkiej Brytanii namówił go ojciec, który chciał aby syn po odbyciu studiów pracował w Indian Civil Services Examination (ICS). Bose został przyjęty do ICS, po pewnym czasie jednak zrezygnował z pracy nie chcąc służyć Brytyjczykom<ref>Eric A. Vas (19 May 2008). Subhas Chandra Bose: The Man and His Times. Lancer Publishers. s. 27–. {{ISBN|978-81-7062-243-7}}. Retrieved 16 July 2012</ref>. Wrócił do Indii, gdzie zaangażował się w ruch niepodległościowy.
[[Plik:1920 subhash chandra bose as student.png|left|thumb|170px|Bose jako student w Anglii w 1920 roku]]
=== Działalność niepodległościowa ===
Linia 12:
==== All India Forward Bloc ====
[[Plik:Subhas Chandra Bose arrives at Dum Dum aerodrome.jpg|thumb|200px|Czandra na [[Port lotniczy Kolkata|lotnisku w Kalkucie]], później nazwanym jego imieniem]]
22 czerwca 1939 założył partię polityczną [[All India Forward Bloc]]<ref>K.S. Padhy. Indian Political Thought. PHI Learning Pvt. Ltd. s. 234–. {{ISBN|978-81-203-4305-4}}. Retrieved 17 July 2012</ref>. Ruch miał na celu konsolidację lewicy przeciwnej polityce Kongresu, jednak poparcie uzyskał głównie w rodzinnym stanie Bose, Bengalu. Do nowej partii dołączył również rozczarowany kierownictwem Kongresu, U. Muthuramalingam Thevar. Kiedy Bose w dniu 6 września odwiedził Madurai, Thevar zorganizował na jego cześć duży wiec polityczny. Bose uważał, że niestabilność polityczna wojny światowej powinna zostać wykorzystana przez Hindusów do walki o niepodległość, opierał tę koncepcję na przykładzie włoskich rewolucjonistów, [[Giuseppe Garibaldi]]ego i [[Giuseppe Mazzini]]ego. Działacze Kongresu tacy jak Mahatma Gandhi czy Jawaharlal Nehru uważali, że Hindusi z aspiracjami niepodległościowymi powinni zaczekać do zakończenia wojny. Jego korespondencję pokazują, że mimo jego niechęci do brytyjskiej niewoli, był pod wielkim wrażeniem metod polityki brytyjskiej. W Wielkiej Brytanii wymienił swoje poglądy na temat przyszłości Indii z przywódcami Partii Pracy, politykami konserwatywnymi i myślicielami politycznymi takimi jak [[Edward Wood (1. hrabia Halifaxu)|Lord Halifax]], [[George Lansbury]], [[Clement Richard Attlee|Clement Attlee]], [[Arthur Greenwood]], [[Harold Laski]], [[John B.S. Haldane]], Ivor Jennings, G.D.H. Cole, Gilbert Murray i [[Stafford Cripps]]. Podczas jego pobytu w Wielkiej Brytanii, politycy Partii Pracy i Partii Liberalnej zgodzili się na spotkania z Bose, politycy Partii Konserwatywnej często odmawiali spotkania z Bose, ze względu na to że pochodził z kolonii, jednym z ważniejszych polityków konserwatystów który spotkał się z CzandrąChandrą był Edward Wood. Czołowi politycy Partii Konserwatywnej w latach 30. sprzeciwiali się nawet, aby przyznać Indiom status dominium, innego zdania byli laburzyści, w czasie rządów Partii Pracy z lat 1945-1951, z Attlee jako premierem, Indie uzyskały niepodległości bez konsultacji przywódców Kongresu. Bose nie udało się przekonać Gandhiego do swoich koncepcji politycznych. Bose zorganizował w Kalkucie masowe protesty, za które został wtrącony do więzienia przez Brytyjczyków, jednak został zwolniony już po siedmiu dniach po rozpoczęciu przez niego strajku głodowego<ref name="Sen 1999">Sen, S. 1999. Subhas Chandra Bose 1897–1945</ref>. Dom Bose w Kalkucie był inwigilowany przez brytyjskie służby CID<ref>Durga Das Pvt. Ltd (1985). Eminent Indians who was who, 1900–1980, also annual diary of events. Durga Das Pvt. Ltd. Retrieved 13 June 2012</ref>.
 
=== Współpraca z państwami Osi przeciwko Brytyjczykom ===
[[Plik:The Car.JPG|thumb|180px|Samochód którym Bose i jego brat uciekli z brytyjskiej niewoli, obecnie auto znajduje się w muzeum w dawnym domu Bose]]
W 1940 Bose po raz kolejny został aresztowany przez władze brytyjskie, tym razem za nawoływanie do niepomagania Brytyjczykom bez obietnicy przyznania przez nich niepodległości Indiom. Tym razem uciekł jednak z więzienia i przez [[Afganistan]] i ZSRR przedostał się do [[Berlin]]a. Przed ucieczką z brytyjskiego więzienia aby uniknąć złapania przez brytyjskich strażników, zapuścił brodę i przebrał się za Pasztuna. Bose udało się uciec spod brytyjskiego nadzoru w jego domu w Kalkucie gdzie był wówczas więziony. 19 stycznia 1941 roku w towarzystwie swojego bratanka Sisira K. Bose opuścił posesję samochodem, który obecnie zobaczyć można na wystawie w domu Bose (obecnie muzeum)<ref>[http://books.google.co.in/books?ei=N0DgTYfEB4TqrQfZ3_0Y&ct=result&id=l8gBAAAAMAAJ&dq=Subhas+chandra+bose+great+escape&q=+great+escape#search_anchor The Talwars of Pathan land and Subhas Chandra's great escape.]</ref><ref>[http://books.google.co.in/books?ei=N0DgTYfEB4TqrQfZ3_0Y&ct=result&id=G-RHAAAAMAAJ&dq=Subhas+chandra+bose+great+escape&q=+great+escape#search_anchor Subhas Chandra Bose: Netaji's passage to im&#91;m&#93;ortality]</ref>. Z pomocą [[Abwehra|Abwehry]] przedostał się do [[Peszawar]]u w obecnym Pakistanie, gdzie spotkał się z Akbarem Shabem, Mohammedem Shahem i Bhagatem Ram Talwarem. Bose został ulokowany w domu Abad Khana, zaufanego przyjaciela Akbara Shaha. Bose o pomóc w wydostaniu się z brytyjskiej kolonii poprosił Miana Akbara Shaha, lidera All India Forward Bloc na terenie Północno-Zachodniej Prowincji Granicznej. Bose planował przedostać się do ZSRR przez Afganistan, Bose jako że nie umiał ani jednego słowa w języku paszto musiał udawać głuchoniemego, w przeciwnym razie mógłby zostać wykryty przez Brytyjczyków. Nieznany mu bliżej działacz niepodległościowy Bhagat Ram Talwar, był również agentem radzieckiego wywiadu<ref>James, L (1997) ''Raj, the Making and Unmaking of British India'', Abacus, London s. 554</ref>. Przez granicę z Afganistanem pomogli mu się przedostać zwolennicy jednego ze współtwórców późniejszego Pakistanu, [[Aga Chan III|Aga Chana III]]. Na miejscu spotkał jednostkę agentów Abwehry z [[Organizacja Todt|Organizacji Todta]] podających się za inżynierów drogowych. Po przekroczeniu granicy, Bose przebrał się i udał się do Moskwy posługując się paszportem włoskiego szlachcica "Hrabiego Orlando Mazzotty". Początkowo gdy Bose został przetransportowany przez [[NKWD]] do Moskwy, miał nadzieje, że tradycyjna wrogość ZSRR do brytyjskich rządów kolonialnych w Indiach spowoduje poparcie dla jego planów wywołania powstania nordowego w Indiach. Bose nie znalazł się jednak w Związku Radzieckiego poparcia i rozczarowany ZSRR zgłosił się do niemieckiego ambasadora w Moskwie, [[Friedrich-Werner von der Schulenburg|hrabiego von der Schulenburga]]. Ustalono, że CzandraChandra miał polecieć do Berlina specjalnym samolotem kurierskim na początku kwietnia, a w Wilhelmstrasse spotkać się miał z [[Joachim von Ribbentrop|Joachimem von Ribbentropem]] i urzędnikami Ministerstwa Zagranicznego<ref>[http://www.revolutionarydemocracy.org/rdv7n1/Bose.htm Subhas Chandra Bose in Nazi Germany]</ref>. Ostatecznie z Moskwy dotarł do Rzymu, a stamtąd dostał się do Niemiec.
[[Plik:Bundesarchiv Bild 101III-Alber-064-03A, Subhas Chandra Bose bei Heinrich Himmler.jpg|thumb|210px|Bose i [[Heinrich Himmler]]]]
W [[Niemcy|Niemczech]] początkowo przebywał incognito, legitymując się włoskimi dokumentami. Wkrótce ujawnił się i w porozumieniu z władzami niemieckimi przystąpił do formowania organizacji Indusów na uchodźstwie, Centrum Indyjskiego w Berlinie oraz rozgłośni radiowej Wolne Indie (Azad Hind Radio). Bose mieszkał w Berlinie od 1941 do 1943 roku. Podczas swojej poprzedniej wizyty w Niemczech, w 1934 roku, spotkał Emilie Schenkl, córkę austriackiego lekarza weterynarii, która miał poślubić w 1937 roku. Córka Bose i Schenkl, Anita Bose Pfaff uważa, że urodziła się w 1942 roku. Partia Bose, Forward Bloc, uważa tę informacje za fałszywą propagandę<ref>{{cytuj pismo|tytuł = Memories of a brave heart| wydawca = The Hindu| data = 25 February 2001| url = http://www.hindu.com/2001/02/25/stories/1325128q.htm| data dostępu = 07/08/2012}}</ref> However, his party, the Forward Bloc, does not believe the same, and discards it as false propaganda<ref>{{Cytuj pismo | tytuł = World believes Netaji was married, but not his party | url = http://www.thesundayindian.com/en/story/world-believes-netaji-was-married-but-not-his-party/14/29019/ | data = 23 stycznia 2012 | wydawca = The Sunday Indian | język = en | data dostępu = 4 sierpnia 2013}}</ref>. Z jego inicjatywy powstało specjalne Biuro ds. Indii pod nadzorem [[Adam von Trott zu Solz|Adama von Trott zu Solza]]. Utworzył też Legion Indyjski składający się z 4500 żołnierzy walczących po stronie brytyjskiej w Afryce Północnej. W wyniku jego interwencji zwolniono z niemieckiej niewoli brytyjskich żołnierzy pochodzenia induskiegohinduskiego (którzy dostali się do niej podczas walk w [[Afryka|Afryce]] i [[Europa|Europie]]). Jednostka początkowego została włączona do [[Wehrmacht|Wermachtu]] a następnie do [[Waffen-SS]], przysięga formacji dotyczyła co prawda wierności państwu niemieckiemu, żołnierze składając przysięgę deklarowali jednocześnie lojalność wobec przyszłego rządu Indii utworzonego przez Bose.
 
Z udziałem uwolnionych brytyjskich żołnierzy pochodzenia induskiegohinduskiego utworzono Ośrodek Wolnych Indii – namiastkę rządu emigracyjnego. Zgodnie z porozumieniem, całe przedsięwzięcie zostało sfinansowane przez Niemców w formie pożyczki dla przyszłych władz niepodległych Indii. Pierwsza rezolucja Ośrodka dotyczyła 4 kwestii:
* zatwierdzała zwrot Jai Hind! ("Zwycięstwo dla Indii!") jako oficjalne pozdrowienie Indusów;
* przyjmowała pieśń pod tytułem "Jana Gana Mana" autorstwa indyjskiego laureata [[Nagroda Nobla|Nagrody Nobla]] [[Rabindranath Tagore|Rabindranatha Tagore]] jako hymn wolnych Indii;
* oficjalnym językiem Indii ogłaszała [[język hindi|hindi]];
* przyznawała Bosemu wodzowski tytuł Netaji.
Punkty te odczytał przez radio sam Bose, co było oficjalnym potwierdzeniem jego obecności w Niemczech i sygnałem dla Indusów, aby zbrojnie wystąpili przeciw Anglikom. Stały napływ uwalnianych jeńców induskich sprowokował kolejną inicjatywę – rozpoczęto formowanie [[Indyjska Armia Wyzwoleńcza|Indyjskiej Armii Wyzwoleńczej]]. Jej znakiem stał się skaczący tygrys bengalski umieszczony na szafranowo-biało-zielonej fladze Indyjskiego Kongresu Narodowego. Moment powstania Armii był doskonały – na Zachodzie wojna została przez Niemcy praktycznie wygrana, na Wschodzie odnosili ciągłe sukcesy. Dzięki kolejnemu porozumieniu utworzono pod [[Drezno|Dreznem]] obóz rekrutacyjny, w którym Indusów szkolili oficerowie [[Wehrmacht]]u. Bose otrzymał gwarancje, że jego podopieczni zostaną odseparowani od innych narodowości, traktowani na równi z niemieckimi oddziałami (pod względem żołdu i wyposażenia) oraz nie będą nigdy zmuszani do walki poza Indiami. Liczba induskich rekrutów szybko rosła, osiągając na początku 1943 ok. 2 tys.▼
[[Plik:19430428 japanese submarine crew i-29.png|thumb|190px|Załoga japońskiego okrętu podwodnego w pobliżu [[Madagaskar]]u po spotkaniu, podczas którego dwaj indyjscy działacze niepodległościowi: Czandra Bose (pierwszy rząd, drugi od lewej) i [[Abid Hasan]] przesiedli się z U-Boota na okręt japoński; zdjęcie z 28 kwietnia 1943 roku]]▼
Wokół Indii toczyła się dyplomatyczna rozgrywka państw Osi. W marcu 1942 [[Japonia]] zaproponowała, aby państwa Osi (Japonia, [[Włochy]], Niemcy) ogłosiły deklarację w sprawie indyjskiej niepodległości i uznały induski rząd emigracyjny. Na ten projekt szybko przystał Mussolini, jednakże niespodziewanie zaoponował Hitler. Na spotkaniu z Bosem tłumaczył, że zryw niepodległościowy w Indiach mogłaby wzbudzić tylko bezpośrednia bliskość silnej armii wyzwoleńczej, a Niemcy nie posunęli się – jak dotąd – tak daleko. Choć Subhas Czandra Bose deklarował, że byłby gotów wesprzeć inwazję państw Osi na ZSRR<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/3684288.stm "Hitler's secret Indian army"] by Mike Thomson, BBC News, 23 September 2004</ref>, wykorzystując Legion Indyjski, jako osoba o poglądach bądź co bądź lewicowych i przyjaznych ZSRR, był zdruzgotany gdy Niemcy zaatakowały ZSRR. Kontakty z Niemcami pogorszył fakt, że od tego okresu armia niemiecka nie była w stanie zaoferować mu pomocy w przepędzeniu Brytyjczyków z Indii. Kiedy w maju 1942 roku spotkał się z Hitlerem, potwierdziły się jego podejrzenia, uważał on, że nazistowski przywódca wykorzystał Hindusów do celów propagandowych. Zwrócił się więc ku innym siłom zbrojnym, które szybciej od Niemców zbliżały się do granic Indii – Cesarskiej Armii Japonii. Japończycy zajmowali właśnie [[Birma Brytyjska|Birmę]], a w samej Japonii zaktywizowała się emigracja induska, która potrzebowała silnego przywództwa. Wobec tego Bose rozpoczął rozmowy z japońskimi dyplomatami w sprawie wyjazdu z Niemiec. W tym czasie istniał już 3-tysięczny legion induski, świetnie zorganizowane radio nadające audycje w kilkunastu językach oraz dwujęzyczny dziennik. Ośrodek Wolnych Indii nie zyskał, co prawda, statusu indyjskiego rządu emigracyjnego, miał jednak stabilną pozycję placówki dyplomatycznej, zasilanej z kasy niemieckiego rządu.▼
 
▲Punkty te odczytał przez radio sam Bose, co było oficjalnym potwierdzeniem jego obecności w Niemczech i sygnałem dla Indusów, aby zbrojnie wystąpili przeciw Anglikom. Stały napływ uwalnianych jeńców induskichhinduskich sprowokował kolejną inicjatywę – rozpoczęto formowanie [[Indyjska Armia Wyzwoleńcza|Indyjskiej Armii Wyzwoleńczej]]. Jej znakiem stał się skaczący tygrys bengalski umieszczony na szafranowo-biało-zielonej fladze Indyjskiego Kongresu Narodowego. Moment powstania Armii był doskonały – na Zachodzie wojna została przez Niemcy praktycznie wygrana, na Wschodzie odnosili ciągłe sukcesy. Dzięki kolejnemu porozumieniu utworzono pod [[Drezno|Dreznem]] obóz rekrutacyjny, w którym Indusów szkolili oficerowie [[Wehrmacht]]u. Bose otrzymał gwarancje, że jego podopieczni zostaną odseparowani od innych narodowości, traktowani na równi z niemieckimi oddziałami (pod względem żołdu i wyposażenia) oraz nie będą nigdy zmuszani do walki poza Indiami. Liczba induskichhinduskich rekrutów szybko rosła, osiągając na początku 1943 ok. 2 tys.
W lutym 1943 roku, Bose potajemnie opuścił Legion<ref>Hauner, M (1981) ''India in Axis Strategy: Germany, Japan, and Indian Nationalists in the Second World War'', Klett-Cotta, Stuttgart s. 28–29</ref> i wypłynął z Niemiec w lutym 1943 na pokładzie [[niemieckie okręty podwodne|U-Boota]] [[U-180]], po przesiadce na japoński [[okręt podwodny]] [[I-29]] dotarł na początku maja do wybrzeży [[Sumatra|Sumatry]], skąd udał się do Japonii<ref>Szczegóły podróży – zobacz artykuł [[U-180]].</ref>. W tym czasie powstała tam Niezależna Liga Indyjska, która – idąc za europejskim przykładem – wezwała do tworzenia Indyjskiej Armii Wyzwoleńczej, w której szeregach znaleźli się induscy emigranci i jeńcy z armii brytyjskiej, wzięci do niewoli przez Japończyków. Wkrótce Armia liczyła już ok. 40 tys. żołnierzy. Kierownictwo rządu i armii objął przybyły właśnie Bose, dzięki poparciu japońskiego premiera gen. [[Hideki Tōjō]]. W październiku 1943 zdecydował się on na ogłoszenie powstania Tymczasowego Rządu Wolnych Indii z sobą na czele (objął on także funkcje ministra wojny i Naczelnego Wodza). Nowy gabinet emigracyjny – oficjalnie uznany przez 9 państw (Japonię, Birmę, [[Chorwacja|Chorwację]], Niemcy, [[Filipiny]], Nankingowskie [[Chiny]], [[Mandżukuo]], [[Włochy]], [[Tajlandia|Syjam]]) natychmiast wypowiedział wojnę Wielkiej Brytanii i [[Stany Zjednoczone|Stanom Zjednoczonym]], a w lutym 1944 rozpoczął działania wojenne przeciw Brytyjczykom na terenie [[Birma Brytyjska|Birmy]]. Pod jurysdykcję rządu Bosego, którego tymczasową siedzibą została birmańska stolica [[Rangun]], oddano należące do Indii wysepki w Zatoce Bengalskiej – [[Andamany]] i [[Nikobary]], zajęte właśnie przez Japończyków.▼
▲[[Plik:19430428 japanese submarine crew i-29.png|thumb|190px|Załoga japońskiego okrętu podwodnego w pobliżu [[Madagaskar]]u po spotkaniu, podczas którego dwaj indyjscy działacze niepodległościowi: CzandraChandra Bose (pierwszy rząd, drugi od lewej) i [[Abid Hasan]] przesiedli się z U-Boota na okręt japoński; zdjęcie z 28 kwietnia 1943 roku]]
▲Wokół Indii toczyła się dyplomatyczna rozgrywka państw Osi. W marcu 1942 [[Japonia]] zaproponowała, aby państwa Osi (Japonia, [[Włochy]], Niemcy) ogłosiły deklarację w sprawie indyjskiej niepodległości i uznały induskihinduski rząd emigracyjny. Na ten projekt szybko przystał Mussolini, jednakże niespodziewanie zaoponował Hitler. Na spotkaniu z Bosem tłumaczył, że zryw niepodległościowy w Indiach mogłaby wzbudzić tylko bezpośrednia bliskość silnej armii wyzwoleńczej, a Niemcy nie posunęli się – jak dotąd – tak daleko. Choć Subhas CzandraChandra Bose deklarował, że byłby gotów wesprzeć inwazję państw Osi na ZSRR<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/3684288.stm "Hitler's secret Indian army"] by Mike Thomson, BBC News, 23 September 2004</ref>, wykorzystując Legion Indyjski, jako osoba o poglądach bądź co bądź lewicowych i przyjaznych ZSRR, był zdruzgotany gdy Niemcy zaatakowały ZSRR. Kontakty z Niemcami pogorszył fakt, że od tego okresu armia niemiecka nie była w stanie zaoferować mu pomocy w przepędzeniu Brytyjczyków z Indii. Kiedy w maju 1942 roku spotkał się z Hitlerem, potwierdziły się jego podejrzenia, uważał on, że nazistowski przywódca wykorzystał Hindusów do celów propagandowych. Zwrócił się więc ku innym siłom zbrojnym, które szybciej od Niemców zbliżały się do granic Indii – Cesarskiej Armii Japonii. Japończycy zajmowali właśnie [[Birma Brytyjska|Birmę]], a w samej Japonii zaktywizowała się emigracja induskahinduska, która potrzebowała silnego przywództwa. Wobec tego Bose rozpoczął rozmowy z japońskimi dyplomatami w sprawie wyjazdu z Niemiec. W tym czasie istniał już 3-tysięczny legion induskihinduski, świetnie zorganizowane radio nadające audycje w kilkunastu językach oraz dwujęzyczny dziennik. Ośrodek Wolnych Indii nie zyskał, co prawda, statusu indyjskiego rządu emigracyjnego, miał jednak stabilną pozycję placówki dyplomatycznej, zasilanej z kasy niemieckiego rządu.
 
▲W lutym 1943 roku, Bose potajemnie opuścił Legion<ref>Hauner, M (1981) ''India in Axis Strategy: Germany, Japan, and Indian Nationalists in the Second World War'', Klett-Cotta, Stuttgart s. 28–29</ref> i wypłynął z Niemiec w lutym 1943 na pokładzie [[niemieckie okręty podwodne|U-Boota]] [[U-180]], po przesiadce na japoński [[okręt podwodny]] [[I-29]] dotarł na początku maja do wybrzeży [[Sumatra|Sumatry]], skąd udał się do Japonii<ref>Szczegóły podróży – zobacz artykuł [[U-180]].</ref>. W tym czasie powstała tam Niezależna Liga Indyjska, która – idąc za europejskim przykładem – wezwała do tworzenia Indyjskiej Armii Wyzwoleńczej, w której szeregach znaleźli się induscyhinduscy emigranci i jeńcy z armii brytyjskiej, wzięci do niewoli przez Japończyków. Wkrótce Armia liczyła już ok. 40 tys. żołnierzy. Kierownictwo rządu i armii objął przybyły właśnie Bose, dzięki poparciu japońskiego premiera gen. [[Hideki Tōjō]]. W październiku 1943 zdecydował się on na ogłoszenie powstania Tymczasowego Rządu Wolnych Indii z sobą na czele (objął on także funkcje ministra wojny i Naczelnego Wodza). Nowy gabinet emigracyjny – oficjalnie uznany przez 9 państw (Japonię, Birmę, [[Chorwacja|Chorwację]], Niemcy, [[Filipiny]], Nankingowskie [[Chiny]], [[Mandżukuo]], [[Włochy]], [[Tajlandia|Syjam]]) natychmiast wypowiedział wojnę Wielkiej Brytanii i [[Stany Zjednoczone|Stanom Zjednoczonym]], a w lutym 1944 rozpoczął działania wojenne przeciw Brytyjczykom na terenie [[Birma Brytyjska|Birmy]]. Pod jurysdykcję rządu Bosego, którego tymczasową siedzibą została birmańska stolica [[Rangun]], oddano należące do Indii wysepki w Zatoce Bengalskiej – [[Andamany]] i [[Nikobary]], zajęte właśnie przez Japończyków.
 
==== Jako lider Indyjskiej Armii Narodowej ====
{{osobny artykuł|Indyjska Armia Narodowa}}
Indyjska Armia Narodowa została założona przez generała [[Mohan Singh Deb|Mohana Singha Deb]] w Singapurze w dniu 1 września 1942 roku<ref>New ICSE History and Civics. Frank Brothers. s. 8–. {{ISBN|978-81-8409-587-6}}. Retrieved 20 July 2012</ref>. Składała się z byłych jeńców indyjskich na Dalekim Wschodzie. Armia ta związana była z Ligą Niepodległości Indii, założoną przez przywódcę nacjonalistycznych emigrantów indyjskich, Rasha Behariego Bose. Pierwsza IAN została rozwiązana w grudniu po nieporozumieniach między Mohanem Singhem a Hikari Kikanem, Singh uważał, że dowództwo japońskie używa Hindusów jako narzędzie propagandy. Singh został aresztowany a wielu żołnierzy wróciło do obozów wojskowych dla jeńców. Idea armii wyzwoleńczej została reaktywowana po przybycie na Daleki Wschód, CzandryChandry w 1943 roku. W lipcu w czasie spotkania w Singapurze, Rash Behari Bose przekazał kontrolę nad jednostką w ręce CzandryChandry. CzandraChandra był w stanie zreorganizować raczkującą armię i zorganizować dla niej ogromne poparcie wśród indyjskiej emigracji w południowo-wschodniej Azji. IAN jako pierwsza jednostka w historii Azji, miała własną jednostkę kobiecą kierowaną przez kapitana LakshmiLakszmi Sahgal, jednostka nosiła nazwę Regimentu Rani Jhansi (na cześć Rani LakshmiLakszmi Bai, przywódczyni indyjskiego oporu przeciw brytyjskiej kolonizacji w XIX wieku)<ref>[http://books.google.co.in/books?id=pcKMD9XWyjAC&pg=SA9-PA10&dq=Subhas+chandra+bose&hl=en&ei=zEfgTcrzB86zrAfb44EZ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=5&ved=0CEUQ6AEwBDgK#v=onepage&q=Subhas%20chandra%20bose&f=false ''Modern Indian History'' Mohammad Tarique]</ref>.
 
Nawet w obliczu odwrotu wojsk, Bose był w stanie utrzymać poparcie dla ruchu Azad Hind. Rząd tymczasowy Azad Hind, wprowadził własny kodeks cywilny, znaczki pocztowe i walutę, został uznany przez dziewięć państw Osi, Niemcy, Japonię, Włochy, Niezależne Państwo Chorwackie, projapońskipro japoński reżim w Nankinie, tymczasowy rząd Birmy, Mandżukuo i kontrolowany przez Japończyków rząd Filipin. Najnowsze badania wykazują, że także ZSRR toczące wojnę z europejskimi państwami Osi, uznał "Tymczasowy Rząd Wolnych Indii". Z dziewięciu państw Osi, pięć pozostawało pod okupacją Osi. Rząd Azad Hind, uczestniczył w charakterze obserwatora w Wielkiej Konferencji Azji Wschodniej w listopadzie 1943 roku. Pierwszym zobowiązaniem IAN było wsparcie wojsk japońskich we wschodnich granicach z Indiami brytyjskimi w Manipur. Grupa Bahadura wchodząca w skład IAN była zaangażowana w operację na tyłach wroga podczas ataków dywersyjnych w Arakan, a także wraz z Birmańską Armią Narodową pod kierownictwem Ba Maw i Aung Sana w japońskiej ofensywie w Imphal i Kohim.
[[Plik:Greater East Asia Conference.JPG|left|thumb|Wielka Konferencja Wschodnioazjatycka w 1943 roku, od lewej [[Ba Maw]], Zhang Jinghui, [[Wang Jingwei]], [[Hideki Tōjō]], Wan Waithayakon, [[Jose P. Laurel]] i Bose]]
Japonia, która w 1942 roku zdobyła Andamany i Nikobary, oddała wyspy Rządowi TymczasowiTymczasowemu, Bose na gubernatora regionu mianował A. D. Loganathana. Wyspy zostały przemianowanyprzemianowane na Shaheed (męczennik) i Swaraj (Niepodległości). Mimo formalnego zwierzchnictwa rządu induskiegohinduskiego, japońska marynarka w dalszym stopniu w dużym stopniu kontrolowała administrację wyspy. Bose odwiedził wyspy na początku 1944 roku, w tym czasie na wyspach trwały represje ze strony wojsk japońskich wobec ludności a ich ofiarą padł m.in. działacz niepodległościowy Diwan Singh, rozwścieczony brakiem realnej władzy hinduskiej na wyspach, Loganathana zrezygnował z urzędu gubernatora i powrócił do siedziby rządu w Rangunie<ref>Iqbal Singh ''The Andaman Story'' s. 249</ref><ref>C.A. Bayly & T. Harper Forgotten Armies. ''The Fall of British Asia 1941-5'' (London) 2004 s. 325</ref>. Na kontynencie flaga indyjska wzorowa na fladze Kongresu Narodowego, po raz pierwszy zawieszona została w mieście w Moirang w Manipur, w północno-wschodnich Indiach. Miasta Kohima i Imphal zostały oblężone przez Japończyków, jednak Japończycy odnosząc duże straty wycofali się z powrotem do Birmy.
 
W marcu 1944 hinduskie oddziały wzięły udział w kampanii w północnych Indiach – trzy japońskie dywizje i jedna dywizja Indyjskiej Armii Narodowe (1 DP INA licząca ok. 7 – 8 tys. ludzi). Atak cesarskiej armii był dla Brytyjczyków całkowitym zaskoczeniem i umożliwił głębokie wbicie się w terytoria indyjskie. Zajęte ziemie oddano pod zarząd Bosego, który ogłosił tymczasową stolicą Indii miasto [[Imphal]] w nadgranicznym okręgu [[Manipur]] i zachęcał do dalszego marszu na [[Delhi]]. Gubernatorem "ziem odzyskanych" został major-generał A.C. Chatterjee (minister finansów w Tymczasowym Rządzie). Jednocześnie Legion walczący w Europie uznano za część INA. Działania wojenne w Indiach toczyły się jednak ze zmiennym szczęściem. Kiedy japońskie finansowanie armii zmniejszyło się, Bose został zmuszony do podniesienia podatków wśród indyjskiej populacji Malezji i Singapuru. Kiedy Japończycy zostali pokonani w bitwach o Kohim i Imphal, Rząd Tymczasowy na zawsze utracił bazę w kontynentalnej części Indii. Przegrupowanie wojsk brytyjskich i ich ostateczny kontratak spowodowały ostatecznie odwrót pod koniec 1944 Japończyków i Indusów do Birmy. Wraz z armią japońską IAN wzięła udział w kampanii w Birmie, indyjscy żołnierze toczyli walki w Meiktilla, Mandalay, Pegu, Nyangyu i Mount Popa. W dniu 6 lipca 1944 roku, w przemówieniu transmitowanym przez Radio Azad Hind z Singapuru, Bose określił Mahatmę Gandhiego jako "Ojca Narodu" i poprosił go o jego błogosławieństwo, był to pierzy raz kiedy Gandhi został określony w ten sposób<ref>"Father of Our Nation" (Address to Mahatma Gandhi over the Rangoon Radio on 6 July 1944) The Essential Writings of Netaji Subhas Chandra Bose Edited by Sisir K Bose & Sugata Bose (Delhi: Oxford University Press) 1997 s. 301-2</ref>. Innym znanym cytatem było hasło "Daj mi krew, a dam ci wolność" zachęcające hindusów do wstępowania do armii indyjskiej. Hasłem i popularnym w IAN sloganem były słowa "Inquilab Zindabad" (Niech żyje Rewolucja"), wymyślone przez Hasrata Mohaniego, indyjskiego a następnie pakistańskiego działacza niepodległościowego i poetę tworzącego w języku urdu<ref>Meenu Roy (1 January 1996). India Votes, Elections 1996: A Critical Analysis. Deep & Deep Publications. s. 51–. {{ISBN|978-81-7100-900-8}}. Retrieved 13 June 2012.</ref>. INA straciła 50% stanu, z 220 tys. Japończyków powróciło zaledwie ok. 130 tys. Wyczerpane długotrwałymi walkami i zdziesiątkowane tropikalnymi chorobami oddziały dotarły do Rangunu. INA wzięła jeszcze udział w następnej kampanii – obronie Birmy, wystawiając tam łącznie 2 dywizje (styczeń 1945) – w rejonie [[Mandalaj (prowincja)|Mandalay]]. Ostatecznie na wiosnę 1945 Rangun został zajęty przez Brytyjczyków. Wraz z upadkiem Rangunu, rząd Bose przestał być efektownym podmiotem politycznym. Duża część wojsk IAN pod dowództwem podpułkownika Loganathan poddała się. Pozostali żołnierze wraz z Bose wycofali się na Malaje lub ewakuowali się na teren Tajlandii. Kapitulacja Japonii pod koniec wojny doprowadziła do ostatecznej kapitulacji Armii Narodowej Indii, brytyjska armia repatriowała żołnierzy indyjskich do Indii a niektórzy z nich byli sądzeni za zdradę.
Linia 46 ⟶ 47:
Jego rzekome zniknięcie 18 sierpnia, czyli zaledwie 3 dni przed japońską kapitulacją przed Brytyjczykami owocuje dużą liczbą teorii, plotek dotyczących katastrofy. Według jednej z wersji zniknął on aby uniknąć prześladowań ze strony Brytyjczyków lub zginął w zamachu przez nich zorganizowanym<ref>Netaji died in India, not Taiwan George, T.J.S. (15 July 2012). "Netaji died in India, not Taiwan". The New Indian Express (Chennai)</ref>. W maju 1956 roku, czteroosobowy zespół indyjski znany jako Komitet Shah Nawaz odwiedził Japonię gdzie przeprowadził badania dotyczące rzekomej śmierci Bose. Rząd Indii powołując się na brak stosunków dyplomatycznych z Tajwanem, odmówił zwrócenia się do tego państwa o pomoc w wyjaśnieniu sprawy<ref>[http://web.archive.org/web/20041208134300/http://www.hindustantimes.com:80/news/specials/Netaji/mea.htm "MEA didn't let Shah Nawaz visit Formosa". Hindustan Times. Retrieved 30 July 2012]</ref>. Komisja Mukherjee działające w latach 1999-2005 uzyskała od tajwańskiego rządu informacje na temat katastrofy. Według Tajwańczyków samolot z Bose miał się nigdy nie rozbić w [[Tajpej]]<ref>[http://news.outlookindia.com/items.aspx?artid=277465 No crash at Taipei that killed Netaji: Taiwan govt. Outlook India]</ref>. Komisja ta otrzymała również raport z Departamentu Stanu USA który poparł stanowisko rządu Tajwanu<ref>[http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2005-09-19/india/27856879_1_inquiry-panel-netaji-subhash-chandra-bose-justice-mk-mukherjee "Netaji case: US backs Taiwan govt". Times of India. 19 Sep 2005, 09.21 pm IST. Retrieved 12 June 2012]</ref>. 8 listopada 2005 roku Komisja Mukherjee przedstawiła swój raport rządowi Indii a w dniu 17 maja 2006 roku przed parlamentem. Komisja stwierdziła, że Bose nie zginął w katastrofie lotniczej, a prochy w świątyni Renkoji nie należą do nich, indyjski rząd odrzucił jednak sprawozdanie komisji<ref>[http://articles.economictimes.indiatimes.com/2011-08-16/news/29892369_1_renkoji-temple-plane-crash-manoj-mukherjee PTI 16 Aug 2011, 04.16 pm IST. "Remains of Netaji Subhash Chandra Bose brought back from Japan? – Economic Times". Articles.economictimes.indiatimes.com. Retrieved 14 October 2012]</ref>. Komisja stwierdziła także, że kategorycznie Bose nie zginął w katastrofie samolotu w 1945 roku, ponieważ do żadnej katastrofy nie doszło. Netaji, siostrzeniec Bose, w swojej książce stwierdził, że założyciel Indyjskiej Ligi Niepodległościowej w Tokio, Rama Murti, miał ukryć część skremowanych szczątek Bose. Kancelaria Premiera odmówiła jednak śledztwa tej sprawie.
 
Nieobecność ciała Bose doprowadziła do teorii, według której Bose miał przeżyć, niektóre źródła (m.in. partia Bose 'go)<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.forwardbloc.org/www/Justice%20Mukherjee%20Commission%20Report%20Netaji%20Subhas%20Chandra%20Bose.htm|tytuł=NETAJI DID NOT DIE IN PLANE CRASH (Speech Delivered by Subrata Bose in Parliament)|nazwisko=Subrata Bose / All India Forward Bloc|data dostępu=2012-04-13}}</ref> twierdzą, że takiej katastrofy nie było, a Bose został uwięziony przez Sowietów); lecieli nim japońscy i indyjscy dyplomaci, wśród nich sam Bose. Bose miał w rzeczywistości umrzeć na Syberii, w radzieckiej niewoli<ref>[http://archive.is/20130626013116/http://expressindia.indianexpress.com/ie/daily/20001005/ina05050.html "Probe told Netaji was seen in Siberian camp in '48–49". Indian Express. 5 October 2000. Retrieved 30 July 2012]</ref>. Przez rząd Indii zostały powołane komitety badające tę sprawę. Satyendra Narain Sinha, który udał się do Japonii, Tajpej i Chin w celu poszukiwania poszlak w sprawie Bose, w 1960 roku w jednym z ogólnokrajowych dzienników opublikował tekst, w którym napisał jakoby w czasie rozmowy poprzez tłumacza z [[Nikita Chruszczow|Nikitą Chruszczowem]] w [[Delhi]], Chruszczow stwierdził, że jeśli premier [[Jawaharlal Nehru|Nehru]] sobie tego zażyczy, to Bose wróci do Indii z ZSRR w ciągu 42 dni. W lutym 2012 roku doktor Purabi Roy, znawczyni Rosji, stwierdziła, że widziała fotografię z okresu II wojny światowej, na której Bose mógł znajdować się na Syberii<ref>Roy, Purabi. ''The Search for Netaji: New findings''</ref><ref>[http://www.thesundayindian.com/en/story/photo-triggers-questions-on-netajis-confinement-in-russia-/14/29958/ "Photo triggers questions on Netaji's confinement in Russia". The Sunday Indian]</ref>.
 
W niepodległych Indiach zostało opublikowanych wiele książek dotyczących śmierci Bose. Do najważniejszych pozycji zalicza się ''Netaji: Dead or Alive?'', Samara Guha, ''Back from Dead: Inside the Subhas Bose Mystery'' i ''India's Biggest Cover-up'' Anuj Dhara. Dhara w ''India's Biggest Cover-up'' formułuje wiele zarzutów, korzysta z wielu "ściśle tajnych" dokumentów i fotografii, twierdząc że Bose żył do co najmniej 1985 roku. Autor oskarża byłego premiera [[Pranab Mukherjee|Pranaba Mukherjeego]] i indyjskie służby specjalne o prowadzenie nieczystej gry mającej na cele utajenie prawdy dotyczącej życia Bose<ref>[http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-06-26/india/32423707_1_pranab-mukherjee-air-crash-theory-circumstantial-evidence Dhawan, Himanshi (26 June 2012). "Pranab Mukherjee behind 'cover-up' on Netaji's air-crash, alleges book". The Times of India. Retrieved 3 August 2012]</ref>.
[[Plik:Subhas Chandra Bose (tokyo).JPG|thumb|230px|Popiersie Bose w świątyni Renkoji w Japonii]]
== Życie prywatne ==
Żoną Bose 'go od 1937 lub 1941/42 była jego sekretarka, Austriaczka Emilie Schenkl (1910-1996).
 
== Poglądy ==
Bose popierał pełną i bezwarunkową niepodległość Indii, Ogólnoindyjski Komitet Kongresu chciał natomiast, aby Indie otrzymywały niepodległość etapami, poczynając od ustanowienia dominium. Kongres w czasie Kongresu w Lahote przyjął konwencję Purna Swaraj (pełna niezależność), która stała się mottem partii. Lepsze kontakty z Gandhim uzyskał po pakcie Gandhi - Irwin. CzandraChandra Bose podróżując z Gandhim po Indiach, napisał później, że widział wśród ludzi wielki entuzjazm i wątpił, czy jakikolwiek inny lider na całym świecie był przyjmowany poprzez rodaków tak entuzjastycznie. Bose za działalność na rzecz wolnych Indii był więziony i wydalony z Indii, po złamaniu zakazu i powrocie do kraju ponownie trafił do więzienia. Bose łącznie był przez władze kolonialne więziony aż jedenaście razy. Przez dwie kadencje był prezydentem Kongresu Narodowego, jednak musiał zrezygnować po ideologicznym konflikcie z Mahatmą Gandhim i atakach na politykę zagraniczną i wewnętrzną Kongresu. Bose był przekonany, że taktyka niestosowania przemocy Gandhiego nigdy nie będzie wystarczała, aby zapewnić niezależność Indii, uważał, że będzie do tego potrzebny opór zbrojny. Po konflikcie z kierownictwem Kongresu założył własna partię All India Forward Bloc. Partia założona przez Bose domagała się natychmiastowej i pełnej niepodległości Indii.
 
Jego stanowisko nie zmieniło się wraz z wybuchem II wojny światowej; konflikt widział jako możliwość skorzystania ze słabości rządu brytyjskiego. Na początku wojny opuścił Indie i udał się do ZSRR, Niemiec i Cesarstwa Japońskiego, szukając tam sojuszników, którzy mogliby pomóc hindusom przegnać z Indii brytyjskich kolonizatorów. Z pomocą Cesarstwa Japonii zorganizował i prowadził Azad Hind Fauj, Indyjską Armię Narodową, składającą się z indyjskich jeńców wojennych i pracowników plantacji z brytyjskich Malajów, Singapuru i innych części Azji Południowo-Wschodniej. Za pieniądze i wsparcie polityczne, dyplomatycznie i wojskowe Japończyków założył Azad Hind, indyjski rząd emigracyjny. Kres istnienia silnego projapońskiegopro japońskiego ruchu niepodległościowego nastąpił po porażkach kampanii wojskowych Indyjskiej Armii Narodowej i jej sojuszników w Birmie.
 
Jego sojusz z reżimami militarystycznymi będącymi w stanie wojny z Wielką Brytanią był przyczyną oskarżeń Bose przez część historyków i polityków o sympatie [[faszyzm|faszystowskie]], inni uważają że sojusz ten był jedynie kierunkiem obranego przez Bose [[pragmatyzm|pragmatycznego]] kierunku politycznego.
 
=== Filozofia ===
Subhas CzandraChandra Bose uważał że źródłem inspiracji do walki z kolonializmem jest święta księga [[hinduizm]]u [[Bhagawadgita]]<ref>Li Narangoa, R. B. Cribb, Imperial Japan and National Identities in Asia, 1895–1945, Published by Routledge, 2003</ref>. Bose inspirowały myśli [[Wiwekananda|Swami Wiwekanandy]], który był indyjskim nacjonalistą i kładł nacisk na reformy społeczne. Na CzandręChandrę wpłynęły ówczesne interpretacje starożytnych pism Indii<ref>Sisir Kumar Bose, Alexander Werth, Narayan Gopal Jog, Subbier Appadurai Ayer, Beacon Across Asia: A Biography of Subhas Chandra Bose, published by Orient Blackswan, 1996</ref>. Wielu uczonych uważa, że duchowość hinduska i jego poglądy polityczne i społeczne były nierozwiązalnie połączone. Subhas sam określał się jako socjalista, uważał, że socjalizm w Indiach zawdzięcza swoje początki myśli Swami Wiwekanandy<ref>P. R. Bhuyan, Swami Vivekananda, Published by Atlantic Publishers & Distributors, 2003</ref>. Historyk Leonard Gordon uważa, że poszukiwania religijne, które prowadził przez całe swoje życie, postawiły go naprzeciw rosnącej liczby [[ateizm|ateistycznieateistycznych]] nastawionych indyjskich socjalistów i komunistów<ref>Nirad C. Chaudhuri, Thy Hand, Great Anarch!: India, 1921–1952, published by Chatto & Windus, 1987</ref><ref>Leonard A. Gordon, Brothers Against The Raj: A Biography of Indian Nationalist Leaders Sarat and Subhas Chandra Bose, published by Columbia University Press, 1990</ref>. Korespondencja Bose sprzed 1939 roku odzwierciedla jego głęboką dezaprobatę i niechęć wobec rasistowskich praktyk i zniszczeniu instytucji demokratycznych w nazistowskich Niemczech<ref>Bose to Dr. Thierfelder of the Deutsche Academie, Kurhaus Hochland, Badgastein, 25 March 1936 "Today I regret that I have to return to India with the conviction that the new nationalism of Germany is not only narrow and selfish but arrogant." The Essential Writings of Netaji Subhas Chandra Bose edited by Sisir K. Bose & Sugata Bose (Delhi: Oxford University Press) 1997 s. 155</ref>. Wyrażał on jednak podziw dla części autorytarnych metod (choć nie ideologicznie rasowych), które widział w latach 30. we Włoszech i Niemczech, uważał, że mogą one być wykorzystane do budowy niezależnych Indii. Bose uważał, że wolne Indie potrzebują ustroju ustroju opartego na wartościach socjalistycznych, przez co najmniej pierwsze dwie dekady autorytarnego opartego na linii politycznej realizowanej przez [[Mustafa Kemal Atatürk|Kemala Atatürka]] w Turcji. Bose planował spotkanie z Atatürkiem i wyjazd do Turcji, jednak odmówiły mu tego brytyjskie władze kolonialne. Przez większość życia Bose uważał, że demokracja będzie dla Indii najlepszym rozwiązaniem, w czasie wojny (a być może już w latach 30.), Bose zmienił zdanie, uważał, że system demokratyczny nie będzie w stanie przezwyciężyć ubóstwa i nierówności społeczne Indii. Pisał, że w Indiach powinno powstać socjalistyczne państwo podobne do [[Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka|Rosji Radzieckiej]] (którą odwiedził i darzył sympatią), które będzie w stanie odbudować kraj.
 
Niektórzy uważają, że sojusz Bose z Osią w czasie wojny nie był oparty tylko na pragmatyzmie, lecz na wojujących, nacjonalistycznych poglądach CzandraChandra, który nie był jednak ani faszystą ani nazistą, wspierał bowiem m.in. równouprawnienie kobiet, [[sekularyzm|sekularyzację]] i wiele innych idei [[liberalizm|liberalnych]]. Niektórzy badacze twierdzą, że populistyczne metody mobilizacji wspólnoty Bose były charakterystyczne dla wielu późniejszych przywódców postkolonialnych<ref name="Sen 1999" />. Bose nigdy nie lubił nazistów, jednak nigdy nie udało mu się uzyskać pomocy u Sowietów, zbliżył się przez to do Włoch i Niemiec.
 
== Upamiętnienie ==
Linia 69 ⟶ 70:
Chandra Bose w Indiach uważany jest za bohatera narodowego.
 
W 1992 roku Bose został pośmiertnie odznaczony [[Order Bharat Ratna|Orderem Bharat Ratna]], najwyższym z indyjskich orderów cywilnych. W późniejszym okresie nadanie orderu zostało jednak wycofane dyrektywą Sądu Najwyższego, gdyż, jak się okazało, kapituła orderu nie znalazła dowodu na śmierć Bose<ref>["SC cancels note on Bharat Ratna for Subhas Bose". The Indian Express (New Delhi). 5 August 1997. Retrieved 31 May 2011]</ref>. Obecnie w indyjskim parlamencie wisi portret Bose. W zgromadzeniu Bengalu Zachodniego znajduje się jego pomnik. Premier Japonii [[Shinzō Abe|Shinzo Abe]], 23 sierpnia 2007 roku odwiedził memoriał poświęcony Subhasie Bose w Kalkucie i przekazał rodzinie Bose, że Japończycy są poruszeni zaangażowaniem Bose w ruch niepodległościowy<ref>[http://www.hindu.com/2007/08/24/stories/2007082453761500.htm "Shinzo Abe visits Netaji Bhavan, sees notion of a 'Broader Asia'". The Hindu. 24 August 2007. Retrieved 16 October 2009]</ref><ref>[http://www.afpbb.com/article/politics/2271294/2039460?pageID=2 "訪印中の安倍首相、東京裁判のパール判事の息子らと面会". Elizabeth Roche. AFPBB News. 24 August 2007. Retrieved 2 October 2009]</ref>. Imię Subhasa CzandryChandry nosi [[port lotniczy Kolkata]].
 
Rząd Zachodniego Bengalu w 2011 roku postanowił uczcić dzień urodzenia Bose (23 stycznia) ustalając święto Desh Prem Divas, co oznacza dzień patriotyzmu<ref>[http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2011-01-18/kolkata/28376459_1_netaji-subhash-chandra-bose-desh-prem-divas-mamata-banerjee TNN 18 Jan 2011, 07.15 am IST (18 January 2011). "Bengal will observe Desh Prem Divas on Netaji b'day – Times of India". Articles.timesofindia.indiatimes.com. Retrieved 14 October 2012]</ref>. Forward Bloc apelował do rządu indyjskiego u uznanie dnia urodzin Bose jako Desh Prem Divas na poziomie kraju, jednak propozycja ta została przez rząd centralny odrzucona<ref>[http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2010-04-06/india/28124975_1_desh-prem-divas-netaji-subhash-chandra-bose-forward-bloc TNN 6 Apr 2010, 03.18 am IST (6 April 2010). "Govt's no to Netaji birthday as Desh Prem Divas – Times of India". Articles.timesofindia.indiatimes.com. Retrieved 14 October 2012]</ref>. W 2005 roku powstał w Indiach film "Netaji Subhas Chandra Bose: The Forgotten Hero".
Linia 77 ⟶ 78:
 
== Linki zewnętrzne ==
* [http://www.calcuttaweb.com/people/netaji.shtml Biografia Subhasa CzandryChandry Bosego] {{lang|en}}
* [http://www.myowninformations.com/2011/03/subhash-chandra-bose.html Biografia Subhash Chandra Bose Netaji]
 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Subhas_Czandra_Bose”