Jozafat Kuncewicz: Różnice pomiędzy wersjami

Urodził się w [[prawosławie|prawosławnej]] rodzinie we [[Włodzimierz Wołyński|Włodzimierzu Wołyńskim]] około 1580 lub 1584{{odn|ŻychniewiczŻychiewicz|1986|s=11}}. Był synem kupca i ławnika miejskiego Gabriela (Hawryły<ref name="bołtryk" />) i jego żony Maryny<ref name="psb">Kuncewicz (Kunczyc) Jan Jozafat [w:] ''Polski Słownik Biograficzny'', Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1971, s.181-182</ref>. W życiu świeckim nosił imię Jan{{odn|ŻychniewiczŻychiewicz|1986|s=11}}. Ukończył szkołę parafialną przy [[sobór Zaśnięcia Matki Bożej we Włodzimierzu Wołyńskim|soborze Zaśnięcia Matki Bożej we Włodzimierzu Wołyńskim]]<ref name="psb" />. W młodym wieku wyjechał do [[Wilno|Wilna]], gdzie przygotowywał się do zawodu kupca poprzez praktykę w domu Jacentego Popowicza<ref name="psb" />. W mieście tym zetknął się pierwszy raz z ideą unii Kościołów katolickiego i prawosławnego. Idea ta została zrealizowana na terytorium I Rzeczypospolitej w 1596 poprzez zawarcie [[unia brzeska|unii brzeskiej]]{{odn|ŻychniewiczŻychiewicz|1986|s=13–15}}.

Jan Kuncewicz początkowo uczył się w prawosławnej szkole brackiej, gdzie jako wyróżniający się uczeń został zauważony przez [[jezuici|jezuitów]] wileńskich<ref name="bołtryk" /><ref group="uwaga">O pobieraniu przez Kuncewicza nauk w tej placówce nie wspomina biogram w [[Polski Słownik Biograficzny|PSB]], pisząc jedynie o prywatnym uzupełnianiu wykształcenia.</ref>. W dalszej nauce korzystał z ich pomocy i za ich radą wstąpił do [[Bazylianie|bazyliańskiego]] [[Cerkiew Św. Trójcy i klasztor Bazylianów w Wilnie|klasztoru Trójcy Świętej]] w 1604, przyjmując imię zakonne Jozafat{{odn|ŻychniewiczŻychiewicz|1986|s=31}}. Już jako nowicjusz studiował teologię pod kierunkiem rektora klasztornej szkoły Piotra Suromiatnyka, a następnie u jezuitów z Akademii Wileńskiej<ref name="psb" />. Na kapłana unickiego został wyświęcony w 1609{{odn|ŻychniewiczŻychiewicz|1986|s=46}}.

Na przełomie XVI i XVII w. Wilno było areną konfliktów i polemik między prawosławnymi a unitami. Przyszły biskup wziął w nich udział, pisząc siedem traktatów broniących unii. Ich treść nie przetrwała<ref name="psb" />. Według niektórych świadectw jego postawa przyczyniła się do pozyskania znaczącej liczby nowych wiernych dla Kościoła unickiego<ref name="kempa94" />. W 1614 został [[Archimandryta|archimandrytą]] klasztoru bazylianów w Wilnie{{odn|ŻychniewiczŻychiewicz|1986|s=53}}. Współpracował z [[Józef Welamin Rutski|Józefem Welaminem Rutskim]], swoim dawnym nauczycielem teologii<ref name="psb" />, w procesie reformy wileńskiego klasztoru bazylianów, wprowadzając w jego organizacji szereg zmian na wzór rzymskokatolicki<ref>{{cytuj książkę | autor r = D. Koczetow, A. Kuźmin, G. Szlewis | rozdział = ''Wilenskij wo imia Swiatoj Troicy mużskoj monastyr'' | tytuł = Prawosławnaja encikłopiedija|strony = 479}}</ref>. W tym okresie porzucił nazwisko Kunczyc i zaczął posługiwać się szlachecką formą Kuncewicz<ref name="psb" />. Przyczynił się do zorganizowania bazyliańskiego nowicjatu w klasztorze w [[Byteń|Byteniu]] (przeniósł go z Wilna z powodu dużej liczby kandydatów<ref name="psb" />) i do organizacji unickiego życia mniszego w [[Monaster Zaśnięcia Matki Bożej w Żyrowiczach|klasztorze w Żyrowicach]]<ref name="unici">[http://unici.pl/content/view/47.html P. Siwicki, ''św. Jozafat Kuncewicz'']</ref>, dawnym monasterze prawosławnym przejętym przez unitów w 1613<ref>{{cytuj książkę | autor = Pawluczuk U. A.| tytuł = Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej| wydawca = Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku| rok = 2007| strony = 45–46| isbn = 978-83-7431-127-4}}</ref>. Klasztor ten dzięki jego staraniom stał się jednym z największych ośrodków pielgrzymkowych we wschodniej Rzeczypospolitej<ref name="kempa94" />.

Latem 1617 na kapitule zakonnej w Nowogrodowicach Jozafat otrzymał od metropolity Józefa Welamina Rutskiego nominację na koadiutora [[archieparchia połocka (unicka)|archidiecezji połockiej]] z prawem następstwa oraz biskupa witebskiego i mścisławskiego. Święcenia biskupie otrzymał 12 listopada 1618 w Wilnie, po czym wyruszył do Połocka, by odbyć [[ingres]]{{odn|ŻychniewiczŻychiewicz|1986|s=71–72}}. W momencie objęcia przez niego urzędu parafie unickie były w zdecydowanej mniejszości w stosunku do tych, które nie chciały unii przyjąć<ref name="bołtryk" />. Prawosławie było w regionie wyznaniem zakorzenionym od stuleci, podczas gdy Kościół katolicki (także obrządku łacińskiego) zaznaczył silniej swoją obecność dopiero w II poł. XVI stulecia. Ponadto dwaj pierwsi uniccy arcybiskupi połoccy [[Herman Zahorski]] i [[Gedeon Brolnicki]] nie działali zbyt aktywnie na rzecz szerzenia unii<ref name="kempa94" />. Jozafat Kuncewicz, znany ze swojej pobożności, gorliwości i szczerego oddania katolicyzmowi miał swoją pracą duszpasterską naprawić sytuację administratury<ref name="kempa94" />. Faktycznie natychmiast po przyjeździe do Połocka przystąpił do wprowadzenia reform w diecezji. Wprowadził obowiązek odprawiania codziennie Świętej Liturgii, wizytował parafie, usuwał z beneficjów kościelnych duchownych alkoholików i wdowców, którzy ożenili się ponownie. Po śmierci arcybiskupa [[Gedeon Brolnicki|Gedeona Brolnickiego]] w 1618 został arcybiskupem połockim. Wystąpił przeciwko nadużyciom świeckich fundatorów, którzy ingerowali w sprawy duchowne i przyswajali sobie kapitały i dobra cerkiewne, traktując duchowieństwo jak poddanych{{odn|ŻychniewiczŻychiewicz|1986|s=74–75}}. Regularnie głosił kazania<ref name="unici" />. Wydał regulamin dla kapłanów i katechizm, publikował również teksty polemiczne uzasadniające słuszność zawarcia unii<ref name="unici" />. Argumenty na korzyść unii formułował w oparciu o interpretację kronik ruskich i prawosławnych tekstów liturgicznych<ref name="unici" /><ref group="uwaga">Jozafat Kuncewicz władał językami ruskim i polskim, natomiast [[łacina|łaciny]] nigdy się nie nauczył. Por. biogram w PSB.</ref>.

W dialogu z prawosławnymi przeciwnikami unii, których na wschodzie kraju było wielu, nie ukrywał swojego ruskiego pochodzenia, zdobywając zwolenników pokorą i ubóstwem (w pałacu arcybiskupim mieszkał w najmniejszej izbie, oddając pozostałe pomieszczenia na użytek bezdomnych). Metropolita [[Józef Welamin Rutski|Rutski]], widząc arcybiskupa połockiego chodzącego w kapturze i w habicie bazyliańskim chciał sprawić mu odzież jedwabną – jak przystało na ruskiego władykę. Przekazał mu na ten cel odpowiednie fundusze. Jozafat jednak wykazał się niesubordynacją i datek obrócił na ozdobę [[sobór św. Zofii w Połocku|soboru Mądrości Bożej w Połocku]]{{odn|ŻychniewiczŻychiewicz|1986|s=77}}. Prowadził życie ascety<ref name="psb"/><ref name="unia"/> według prawosławnej reguły mniszej [[Nil Sorski|Nila Sorskiego]] i pism [[Symeon Nowy Teolog|Symeona Nowego Teologa]]<ref name="unia">''Unia to cierpienie. Ze slawistą, znawcą starobułgarskiej literatury, profesorem Uniwersytetu w Wielkim Tyrnowie w Bułgarii Dymitrem Kenanowem rozmawia Anna Radziukiewicz'', "Przegląd Prawosławny", nr 10 (232), październik 2004</ref>.

W 1618, rok po objęciu przez Kuncewicza urzędu biskupa witebskiego, w miastach na terenie archidiecezji połockiej nadal zdecydowanie dominowało prawosławie, analogiczna sytuacja panowała w dobrach prywatnych<ref name="kempa94"/>. W celu szerzenia swojego wyznania biskup postanowił skupić się na przejmowaniu obiektów sakralnych w miastach<ref name="kempa94"/>. Bezkompromisowość biskupa w procesie wprowadzania unii na terenach zamieszkiwanych przez prawosławnych (m.in. siłowe przejmowanie parafii niechętnych zjednoczeniu z Rzymem<ref name="bołtryk"/>), niechętnych jej przyjęciu, sprawiła, że jego działalność stała się przedmiotem krytyki<ref name="mir272">{{odn|Mironowicz|2006|ref=nie|s= 272-276}}</ref>. Jozafat Kuncewicz spotykał się również z aktami bezpośredniego oporu ze strony prawosławnych. W 1619, przybywając do [[Mohylew]]a z królewskim mandatem zezwalającym na przejmowanie prawosławnych cerkwi na rzecz unitów, zastał zamknięte bramy miejskie<ref name="psb"/>. Do zbadania sytuacji wydelegowany został [[kanclerz wielki litewski]] [[Lew Sapieha]], który potwierdził [[Crimen laesae maiestatis|obrazę majestatu]] króla i prawowiernego biskupa, po czym skazał prowodyrów buntu na śmierć. Wyrok ten nie został jednak wykonany. Cerkwie mohylewskie przeszły w ręce unitów pół roku później{{odn|ŻychniewiczŻychiewicz|1986|s=76}}. W odpowiedzi na opór prawosławnych mieszczan i wspierających ich przedstawicieli szlachty arcybiskup doprowadzał do tymczasowych aresztowań niechętnych unii duchownych. W ten sposób, dzięki poparciu królewskiemu, w ciągu kilkunastu miesięcy Jozafat Kuncewicz zdołał przekształcić większość świątyń w największych miastach swojej diecezji w cerkwie unickie. Znacząca część tych obiektów musiała jednak zostać zamknięta z powodu braku wiernych lub braku kapłanów<ref name="kempa94"/>.

W roku następnym patriarcha jerozolimski [[Teofan III (patriarcha Jerozolimy)|Teofan III]] nielegalnie (uznawany był jedynie Kościół unicki) wyświęcił dla Kościoła prawosławnego w Rzeczypospolitej nowych biskupów, w tym [[archieparchia połocka (prawosławna)|arcybiskupa połockiego]] [[Melecjusz Smotrycki|Melecjusza Smotryckiego]]. Zaczął on organizować opór przeciwko aktywności Jozafata Kuncewicza<ref name="psb"/>. W 1621 powracający z sejmu władyka unicki przekonał się, że przeciwko niemu zbuntowały się wszystkie miasta w archidiecezji. Protesty były tłumione przy pomocy polskiego wojska. W Witebsku rada miejska usunęła unitów z miasta i przekazała wszystkie cerkwie prawosławnym. Do podobnych wydarzeń doszło w [[Orsza|Orszy]] i Mohylewie. W Witebsku i Orszy doszło do zamachów na Kuncewicza dokonanych przez dyzunitów{{odn|ŻychniewiczŻychiewicz|1986|s=85–86}}.

W październiku 1623 arcybiskup Połocka udał się do Witebska, by po raz kolejny podjąć próbę odzyskania kontroli nad sytuacją religijną w mieście<ref name="psb"/>. 12 listopada 1623 został w mieście zamordowany przez tłum prawosławnych mieszczan<ref name="psb"/>. Ciało hierarchy wrzucono do [[Dźwina|Dźwiny]]. Po sześciu dniach zostało wyłowione z rzeki i przewiezione do [[sobór św. Zofii w Połocku|katedry unickiej w Połocku]]{{odn|ŻychniewiczŻychiewicz|1986|s=103–104}}.

W 1653 trumnę z ciałem Kuncewicza wywieziono z Połocka w związku z [[wojna polsko-rosyjska 1654-1667|wojną polsko-rosyjską]]. Była przechowywana w różnych miejscowościach Litwy, Korony i Rusi, m.in. w bazyliańskim [[monaster Zaśnięcia Matki Bożej w Żyrowicach|klasztorze w Żyrowicach]], z którego w 1666 została ponownie przeniesiona do Połocka w uroczystej procesji{{odn|Mironowicz|2006|s=387}}. Jednak w 1705 roku [[Piotr I Wielki|Piotr I]] zajął miasto. Po nieudanej profanacji relikwii, zakończonej [[Mord bazylianów w Połocku|mordem bazylianów]], przewieziono ją potajemnie do [[Biała Podlaska|Białej Podlaskiej]] do dóbr [[Radziwiłłowie|Radziwiłów]]. Do 1765 znajdowała się w [[Zespół pałacowo-parkowy Radziwiłłów w Białej Podlaskiej|zamku]], następnie – w [[Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Białej Podlaskiej|klasztorze bazylianów]]{{odn|ŻychniewiczŻychiewicz|1986|s=116–117}}. Sanktuarium w Białej Podlaskiej było ważnym ośrodkiem kultu dla ludności unickiej na Podlasiu i [[ziemia chełmska|Chełmszczyźnie]]<ref name="ruś227">{{cytuj książkę |nazwisko = Osadczy| imię = W.| tytuł = Święta Ruś. Rozwój i oddziaływanie idei prawosławia w Galicji| wydawca = Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej| miejsce = Lublin| rok = 2007| strony = 307-308| isbn = 978-83-227-2672-3}}</ref>. Po kasacji bazylianów w Białej Podlaskiej w 1864 roku na rozkaz gubernatora [[Stiepan Gromieka|Stiepana Gromieki]] trumna została zniesiona do podziemia klasztornego, zasypana piaskiem i śmieciami, a wejście zamurowano. Ciało Jozafata zostało odnalezione dzięki pomocy [[Emilian Radomiński|Emiliana Radomińskiego]]<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.wsensie.pl/polska/27380-bronil-unitow-walczyl-w-powstaniu-uratowal-cialo-sw-jozafata | tytuł = Bronił unitów, walczył w powstaniu, uratował ciało św. Jozafata| nazwisko = | imię = | autor = wSensie.pl| autor link = | data = 2018-02-22| rok = | język = | data dostępu = 2018-03-01}}</ref> w 1916 i przewiezione do [[Wiedeń|Wiednia]], stamtąd – do [[Bazylika św. Piotra na Watykanie|bazyliki świętego Piotra w Rzymie]]{{odn|ŻychniewiczŻychiewicz|1986|s=116–117}}.

* {{Cytuj książkę |nazwisko = ŻychniewiczŻychiewicz | imię = T.Tadeusz| autor link = Tadeusz Żychiewicz | tytuł = Jozafat Kuncewicz | wydawca = | miejsce = Kalwaria Zebrzydowska| rok = 1986| strony = | isbn = |odn=tak | oclc=}}