|
==Opis umocnień==
Planowanie budowy umocnień wzdłuż swojej granicy wschodniej Niemcy rozpoczęli już pod koniec lat dwudziestych. Prace wstępne przy budowie umocnień rozpoczęto w 1930 roku{{odn|Toczewski|2010|s=45}}. Ekipy geodezyjne uaktualniające mapy i wytyczające przebieg przyszłych linii obrony na pograniczu Pomorza Zachodniego pojawiły się wiosną 1931 roku. Rok później rozpoczęto budowę około 20 schronów żelbetowych na przejściach w okolicach Strączna, Prusinowa i Strzalin. Równocześnie powstały lekkie stanowiska obserwacyjno-bojowe na przesmyku między jeziorami Zdbiczo i Dobre.
Latem 1934 roku rozpoczął się nowy etap budowy fortyfikacji wzdłuż całej granicy z Polską. Pozycja główna Wału Pomorskiego biegła od Gorzowa wzdłuż Noteci i Drawy na zachód od Człopy poprzez Strzaliny, Strączno do Wałcza. Następnie linia umocnień wiodła na północ wzdłuż jezior: Łubianka, Smolno, Zdbiczno i Dobre (zachodnie brzegi), docierała do Nadarzyc, a stamtąd kierowała się w stronę Szczecinka, Białego Boru, Polanowa i Darłowa.
Pozycja ta w założeniu twórców miała być tylko tzw. pozycją umocnioną, rozbudowaną pozycją polową osłaniającą rejony koncentracji wojsk i osłaniającą [[Pomorze Zachodnie]] w razie uderzenia wojsk polskich. Umocnienia tworzyło kilka rubieży budowanych w różnych okresach i o różnym przeznaczeniu. W 1935 roku ukończono rozbudowę głównej pozycji, opartej o naturalne przeszkody terenowe, wielkie kompleksy leśne, tereny bagniste, rzeki, jeziora, zapory wodne (Grudna, Jastrowie) oraz sztuczne kanały. W 1936 roku rozpoczęto budowę bunkrów wzdłuż północnych zboczy pradoliny [[Noteć|Noteci]] i toru kolejowego Krzyż-Gorzów Wlkp.{{odn|Toczewski|2010|s=45}}. Do 1937 roku zrealizowano budowę fortyfikacji od Gorzowa Wlkp. na południu, aż do okolic [[Biały Bór|Białego Boru]] i [[Polanów|Polanowa]] (południowy brzeg [[Jezioro Bobięcińskie Wielkie|Jeziora Bobięcińskiego Wielkiego]]). Dalej Wał Pomorski miał być tylko tzw. odcinkiem mobilizacyjnym wzmacnianym fortyfikacją polową na wypadek wojny i biegł w stronę [[Darłówko|Darłówka]], gdzie miał stykać się z [[Morze Bałtyckie|Bałtykiem]]. ▼
▲Pozycja ta w założeniu twórców miała być tylko tzw. pozycją umocnioną, rozbudowaną pozycją polową osłaniającą rejony koncentracji wojsk i osłaniającą [[Pomorze Zachodnie]] w razie uderzenia wojsk polskich. Umocnienia tworzyło kilka rubieży budowanych w różnych okresach i o różnym przeznaczeniu. W 1935 roku ukończono rozbudowę głównej pozycji, opartej o naturalne przeszkody terenowe, wielkie kompleksy leśne, tereny bagniste, rzeki, jeziora, zapory wodne (Grudna, Jastrowie) oraz sztuczne kanały. W 1936 roku rozpoczęto budowę bunkrów wzdłuż północnych zboczy pradoliny [[Noteć|Noteci]] i toru kolejowego Krzyż-Gorzów Wlkp.{{odn|Toczewski|2010|s=45}}. Do 1937 roku zrealizowano budowę fortyfikacji od Gorzowa Wlkp. na południu, aż do okolic [[Biały Bór|Białego Boru]] i [[Polanów|Polanowa]] (południowy brzeg [[Jezioro Bobięcińskie Wielkie|Jeziora Bobięcińskiego Wielkiego]]). Dalej Wał Pomorski miał być tylko tzw. odcinkiem mobilizacyjnym wzmacnianym fortyfikacją polową na wypadek wojny i biegł w stronę [[Darłówko|Darłówka]], gdzie miał stykać się z [[Morze Bałtyckie|Bałtykiem]].
Na zachód od Nadarzyc ciągnęła się ona wzdłuż brzegów jeziora: Dobre, [[Zdbiczno]], [[Smolno Małe (jezioro)|Smolno Małe]], [[Smolno Wielkie (jezioro)|Smolno Wielkie]], [[Lubianka (jezioro)|Lubianki]] oraz obejmowała miejscowości [[Wałcz]] i [[Tuczno]]. W celu zamknięcia kierunku na [[Kołobrzeg]] oraz utworzenia podstawy wyjściowej do ewentualnych przeciwuderzeń w skrzydło wojsk, które przełamałyby pozycję główną w 1944 roku zbudowano pozycję ryglową na rubieży: [[Nadarzyce (powiat złotowski)|Nadarzyce]], [[Wierzchowo (powiat drawski)|Wierzchowo]], [[Żabin (województwo zachodniopomorskie)|Żabin]], [[Żeńsko (powiat drawski)|Żeńsko]], Orla, [[Łowicz Wałecki]], [[Kalisz Pomorski]]. W tym samym roku przed frontem pozycji głównej rozbudowano pas przesłaniania wzdłuż brzegu rzeki [[Gwda|Gwdy]] i północnego brzegu [[Noteć|Noteci]]. Do pasa tego włączono umocnione miejscowości: [[Podgaje (województwo wielkopolskie)|Podgaje]], [[Jastrowie]], [[Ptusza (wieś w województwie wielkopolskim)|Ptuszę]], oraz pasmo wzgórz nad Gwdą. Główna pozycja składała się z systemu żelbetowych schronów rozmieszczonych zespołami. Najwięcej schronów było w rejonie Nadarzyc i w wąskich przesmykach między jeziorami. Schrony w rejonie Nadarzyc, Wałcza i Strzalin posiadały kilka podziemnych kondygnacji (do 15 m), ściany o grubości nawet ponad 200 cm i stropy o grubości ok. 190 cm. Każdy z tych schronów uzbrojony był w dwa działka obrotowe, 3 karabiny maszynowe, wyrzutnie granatów i peryskop. Wewnątrz znajdowały się pomieszczenia dla około 100 żołnierzy. Schrony były połączone systemem polowych fortyfikacji, starannie zamaskowane, a ich przedpole uzbrojone było w pola minowe, zasieki, płoty i przeszkody przeciwczołgowe{{odn|Toczewski|2010|s=45}}. ▼
▲Na zachód od Nadarzyc ciągnęła się ona wzdłuż brzegów jeziora: Dobre, [[Zdbiczno]], [[Smolno Małe (jezioro)|Smolno Małe]], [[Smolno Wielkie (jezioro)|Smolno Wielkie]], [[Lubianka (jezioro)|Lubianki]] oraz obejmowała miejscowości [[Wałcz]] i [[Tuczno]]. W celu zamknięcia kierunku na [[Kołobrzeg]] oraz utworzenia podstawy wyjściowej do ewentualnych przeciwuderzeń w skrzydło wojsk, które przełamałyby pozycję główną w 1944 roku zbudowano pozycję ryglową na rubieży: [[Nadarzyce (powiat złotowski)|Nadarzyce]], [[Wierzchowo (powiat drawski)|Wierzchowo]], [[Żabin (województwo zachodniopomorskie)|Żabin]], [[Żeńsko (powiat drawski)|Żeńsko]], Orla, [[Łowicz Wałecki]], [[Kalisz Pomorski]]. W tym samym roku przed frontem pozycji głównej rozbudowano pas przesłaniania wzdłuż brzegu rzeki [[Gwda|Gwdy]] i północnego brzegu [[Noteć|Noteci]]. Do pasa tego włączono umocnione miejscowości: [[Podgaje (województwo wielkopolskie)|Podgaje]], [[Jastrowie]], [[Ptusza (wieś w województwie wielkopolskim)|Ptuszę]], oraz pasmo wzgórz nad Gwdą. Główna pozycja składała się z systemu żelbetowych schronów rozmieszczonych zespołami. Najwięcej schronów było w rejonie Nadarzyc i w wąskich przesmykach między jeziorami. Schrony w rejonie Nadarzyc, Wałcza i Strzalin posiadały kilka podziemnych kondygnacji (do 15 m), ściany o grubości nawet ponad 200 cm i stropy o grubości ok. 190 cm. Każdy z tych schronów uzbrojony był w dwa działka obrotowe, 3 karabiny maszynowe, wyrzutnie granatów i peryskop. Wewnątrz znajdowały się pomieszczenia dla około 100 żołnierzy. Schrony były połączone systemem polowych fortyfikacji, starannie zamaskowane, a ich przedpole uzbrojone było w pola minowe, zasieki, płoty i przeszkody przeciwczołgowe{{odn|Toczewski|2010|s=45}}.
== Wykorzystanie bojowe ==
W 1945 w pasie natarcia [[1 Armia Wojska Polskiego|1 Armii WP]] były trzy główne rubieże obronne. Pierwszą, nazywaną przez dowództwo niemieckie "Pommernstellung„Pommernstellung - d1"d1” była najbardziej rozbudowana i przebiegała wzdłuż linii: Słupsk, Szczecinek, Krągi, Dudylany, Nadarzyce, zachodni brzeg jezior - Dobre, Zdbiczno, Smolno i Lubianka, dochodziła do Wałcza, stąd linia schronów biegła wzdłuż zachodniego brzegu Drawy do rygla na północnym brzegu Noteci. Na obszarze tym rozbudowano system żelbetowych i drewniano-ziemnych schronów wyposażonych w kopuły pancerne oraz uzbrojone w ciężkie karabiny maszynowe. Właściwą budowę tych umocnień Niemcy rozpoczęli w 1934 r., od 1944 r. rozbudowywano dodatkowe umocnienia zarówno betonowe jak i ziemne. Schrony zostały połączone rowami ciągłymi i okopami, a poszczególne miejscowości przekształcone w punkty oporu. Druga rubież nazwana przez Niemców "Pommersche„Pommersche - Seenstellung - d2"d2” przebiegała od twierdzy Kołobrzeg przez Karlino, Połczyn Zdrój, Złocieniec, Drawno, Pełczyce, Gorzów Wlkp. Rubież ta nie została w pełni rozbudowana pod względem inżynieryjnym. Gotowe były samodzielne punkty oporu i zapory przeciwpancerne. Trzecia rubież nazwana "Oder„Oder-Stellung"Stellung” rozciągała się wzdłuż Odry i składała się z umocnień typu polowo-fortyfikacyjnego. Stanowiła ona główną linię oporu ze względu na naturalne walory obronne (szeroka i głęboka przeszkoda wodna).<ref>Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej, pod red. Wacława Jurgielewicza, s. 511-512; Z dziejów oręża polskiego i walki o postęp społeczny, cz. II, pod red. Czesława Czarnogórskiego, et al., s. 444; Antoni Jasiński, Przełamanie Wału Pomorskiego, s. 75.</ref>. W pasie działania 1 Armii Wojska Polskiego rubieże obrony obsadzone zostały jednostkami 15 dywizji grenadierów SS "Lettland"„Lettland” oraz innych wchodzących w skład 10 Korpusu SS oraz Grupy Korpuśnej "Tettau"„Tettau”, które 7 marca 1945 r. zostały rozbite przez jednostki I1 armii Wojska Polskiego oraz część sił 1 armii pancernej gwardii i 3 armii uderzeniowej.<ref>Historia Drugiej Wojny Światowej 1939-1945, tom X, pod red. Dmitrija Ustinowa, et al., s. 180; Ryszard Majewski, Waffen SS mity i rzeczywistość, s. 251, 284, 286.</ref>
== Zobacz też ==
== Bibliografia ==
* {{Cytuj książkę | nazwisko= Toczewski| imię=Andrzej| autor= Andrzej Toczewski| inni= | tytuł=Bitwa o Odrę w 1945 roku | data=2010 |rok=| wydawca=Muzeum Ziemi Lubuskiej | miejsce=Zielona Góra| strony=| isbn = 978-83-88426-61-2 |odn=tak|odn}}
* Jasiński Antoni,Przełamanie Wału Pomorskiego, Warszawa 1958.
* Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej, pod red. nauk. Wacława Jurgielewicza, Warszawa 1973.
|
