Wikipedia

Wielkie Księstwo Moskiewskie: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
(Pokaż wszystkie zmiany oczekujące na przejrzenie)
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Linia 113:
!Moneta Wasyla II Ślepego z około 1450 roku z św. [[Pogoń Ruska|Jerzym Zwycięzcą]] i [[Pogoń (herb)|Pogonią]]
!Pieczęć Iwana III z 1504 roku z [[Pogoń Ruska|Pogonią Ruską]] i [[Orzeł (symbol)|dwugłowym orłem]]. Widoczny napis „hospodar wszech Rusi”
!Pieczęć Iwana IV Groźnego z 1539 roku z [[Orzeł (symbol)|dwugłowym orłem]] i [[Jednorożec (heraldyka)|jednorożcem]]. Widoczny napis „z bożej łaski car i wielki kniaź”
|}
 
Linia 147:
W celu uzyskania przewagi nad Michałem, Jerzy wyruszył do stolicy [[Złota Orda|Złotej Ordy]] [[Saraj Batu]] aby zawrzeć sojusz z chanem [[Ozbeg]]iem. Pobyt Jerzego na dworze chana trwał dwa lata. W tym czasie książę zacieśnił stosunki z władcą Złotej Ordy, czego wynikiem było małżeństwo z siostrą Ozbega Agafią (Konczaką) i uznanie w [[1317]] r. Jerzego za wielkiego księcia włodzimierskiego. Obawiając się zjednoczenia Rusi, chanowie Złotej Ordy dążyli do skłócenia księstw ruskich. Przeciwko silniejszemu księciu twerskiemu Michałowi, Ozbeg wyniósł na wielkoksiążęcy tron włodzimierski właśnie Jerzego. W kolejnych walkach została przez Michała pojmana Agafia, żona Jerzego, która wkrótce zmarła w niewoli. Śmierć Agafii dała Jerzemu powód do oskarżenia Michała o spisek przeciw Ozbegowi. Michał został wezwany do Saraj Batu i przez Ozbega zgładzony. Pozbycie się rywala, nie uchroniło jednak Jerzego od dalszych walk z jego następcami. W [[1322]] r. brat Michała i nowy książę twerski [[Dymitr twerski|Dymitr Groźne Oczy]] uzyskał od chana Ozbega [[jarłyk]] na wielkie księstwo włodzimierskie. Po trzech latach Jerzy ponownie wyruszył do Saraj Batu aby wynegocjować nowy sojusz, jednakże na dworze chana padł ofiarą spisku Dymitra.
 
Jerzy III był dwukrotnie żonaty. Po raz pierwszy ożenił się w [[1297]] r. z kniaginiąkniahinią [[Księstwo Rostowskie|rostowską]]. Jego drugą żoną była Agafia. Pozostawił córkę Zofię, która w [[1320]] r. poślubiła Konstantego – syna największego konkurenta Jerzego, księcia twerskiego Michała<ref>W. Dworzaczek, ''Genealogia'', Warszawa 1959, tabl. 22.</ref>.
 
=== Rządy Iwana I Kality ===
{{osobny artykuł|Iwan I Kalita}}
[[Plik:Moscow Kremlin AssumptionCathedral Reconstruction Zagraevsky.jpg|thumb|Pierwszy [[Sobór ZaśnięciaUspieński NMPw Moskwie|sobór Zaśnięcia Matki Bożej]] w [[Moskwa|Moskwie]] ufundowany w [[1326]] roku]]
Po śmierci Jerzego III w Saraj Batu, władzę w Księstwie Moskiewskim przejął jego brat i zarazem najmłodszy syn Daniela [[Iwan I Kalita]], który położył podwaliny pod przyszłą potęgę Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. W [[1328]] r. przy pomocy Tatarów pokonał księcia [[Księstwo twerskie|twerskiego]] [[Aleksander twerski|Aleksandra Michajłowicza]] i w tym samym roku uzyskał tytuł wielkiego księcia włodzimierskiego. Iwan Kalita kontynuował politykę swego poprzednika zmierzającą do powiększania moskiewskich posiadłości książęcych, jednak uczynił to w niespotykany dotąd sposób. Udzielał pożyczek finansowych innym kniaziom, żądając w zamian zabezpieczenia na miastach i wsiach. Gdy nie mogli spłacić pożyczki odmawiał prolongowania długu i przyłączał te terytoria do Księstwa Moskiewskiego.
 
W [[1328]] r. Kalita przeniósł stolicę Wielkiego Księstwa z Włodzimierza do rodzimej Moskwy, co dało początek Wielkiemu Księstwu Moskiewskiemu. Nadal jednak wielcy książęta moskiewscy (do końca [[XIV wiek]]u) najpierw obejmowali władzę we Włodzimierzu i tytułowali się wielkimi książętami włodzimierskimi. W [[1335]] r. [[Republika Nowogrodzka]] uznała władzę Iwana Kality jako wielkiego księcia. Moskwa stała się wówczas głównym ośrodkiem politycznym, religijnym i kulturowym Rusi. Iwan Kalita ufortyfikował Moskwę i otoczył kreml nową, dębową palisadą. Ufundował m.in. kamienny [[Sobór ZaśnięciaUspieński NMPw Moskwie|Sobórsobór Zaśnięcia WniebowzięciaMatki NajświętszejBożej Mariiw PannyMoskwie]]. Skupowanie ziemi, fundowanie cerkwi i budowa fortyfikacji były jednakże kosztowne. W tym celu Iwan I skrzętnie gromadził fundusze (stąd jego przydomek „Kalita” – sakiewka) wykorzystując przy tym część trybutu przeznaczonego dla chana Złotej Ordy. Był to pierwszy przypadek, kiedy wielki książę podważył panowanie Złotej Ordy na Rusi.
 
=== Rządy Siemiona Dumnego ===
Linia 161:
W czasie rządów Siemiona w państwie doszło do buntu wspieranych przez Litwę frakcji bojarskich, zaniepokojonych wzmocnieniem władzy wielkiego księcia. Siemion Dumny jednak pokonał szybko buntowników i ropoczął wojnę z Wielkim Księstwem Litewskim, powstrzymując jego ekspansję na ziemie Rusi Północno-Wschodniej. W polityce zagranicznej umiejętnie wykorzystywał swoje kontakty z chanami tatarskimi. W 1351 roku udaremnił wcielenie Księstwa Smoleńskiego do Litwy. Do Księstwa Moskiewskiego przyłączono m.in. [[Juriew|księstwo juriewskie]].
 
Siemion Dumny prowadził zręczną politykę dynastyczną. Jego pierwszą żoną stała się Anstazja Giedyminówna, córka wielkiego księcia litewskiego [[Giedymin|Giedymina]]. Następnie poślubił Marię Aleksandrównę, córkę największego rywala swego ojca na Rusi, wielkiego księcia twerskiego [[Aleksander twerski|Aleksandra Michajłowicza]]. Jednocześnie swą jedyną córkę wydał za mąż za Wasyla Michajłowicza, protoplastę kaszyńskiej linii książąt twerskich. Więzi dynastyczne w znacznym stopniu przyczyniły się do wzmocnienia pozycji Moskwy na Rusi i obronienia jej niezależności względem Litwy w [[Wojna litewsko-moskiewska (1368–1372)|wojnie w latach 1368–1372]].
 
=== Rządy Dymitra Dońskiego ===
Linia 171:
 
=== Rządy Wasyla I ===
{{osobny artykuł|Wasyl I}}Wasyl I jako pierwszy uzyskał tytuł wielkiego księcia włodzimierskiego w formie dziedzictwa, niezależnie od Złotej Ordy, choć w praktyce musiał starać się o [[jarłyk]]. Wasyl I kontynuował proces unifikacji ziem ruskich i wspierał feudalizację stosunków społecznych na Rusi. W 1392 roku przyłączył do Moskwy księstwa [[Niżny Nowogród|niżnonowogrodzkie]] i [[Murom|muromskie]], a w latach 1379–1397 - [[Kaługa (miasto)|Kaługę]], [[Wołogda|Wołogdę]], [[Wielki Ustiug]] i ziemie [[Republika Komi|Komi]]. W 1390 roku poślubił [[Zofia Witoldówna|Zofię]], jedyną córkę wielkiego księcia litewskiego [[Witold Kiejstutowicz|Witolda]]. Jego panowanie przypadło na okres największej potęgi [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkiego Księstwa Litewskiego]]. W latach 1406–1408 Wasyl I prowadził wojnę obronną z Litwą, w wyniku której w posiadanie Litwy weszły tzw. [[Księstwa Wierchowskie]] z miastami: [[Lubuck]], [[Sierpiejsk]], [[Kozielsk]] i [[Odojew]]. Musiał również uznać wpływy polityczne Litwy w [[Republika Pskowska|Pskowie]] i [[Republika Nowogrodzka|Nowogrodzie]]. Jednocześnie Litwa nie zdecydowała się na bezpośredni atak na Moskwę, a państwo moskiewskie nie poniosło żadnych własnych strat terytorialnych. Do historii przeszło słynne „stanie na Ugrze” w 1408 roku, kiedy stojące na przeciwko siebie wojska litewskie i wielkoruskie przez pół miesiąca nie mogły zdecydować się na rozpoczęcie bitwy. Córka Wasyla I, [[Anna moskiewska|Anna]] wyszła za cesarza Bizancjum [[Jan VIII Paleolog|Jana VIII Paleologa]].
 
=== Rządy Wasyla II Ślepego ===
{{osobny artykuł|Wasyl II Ślepy}}
{{osobny artykuł|Wasyl II Ślepy}}W 1432 roku Wasyl II Ślepy jako pierwszy władca został koronowany na „wielkiego kniazia wszech Rusi” nie we Włodzimierzu, ale w Moskwie. Wasyl II Ślepy musiał toczyć walki o tron moskiewski, najpierw ze stryjem [[Jerzy Zwienigorodzki|Jerzym Dymitrowiczem]], a po jego śmierci w [[1434]] z jego synami: [[Wasyl Kosooki|Wasylem Kosookim]] i [[Dymitr Szemiaka|Dymitrem Szemiaką]]. W trakcie swego panowania zniósł wszystkie małe księstwa udzielne w ramach Wielkiego Księstwa Moskiewskiego, wzmacniając władzę centralną. W wyniku serii zwycięskich wojen w latach 1441–1460 zapewnił zwierzchność Moskwy nad Księstwem Suzdalskim i Niżnonowogrodzkim, Republiką Nowogrodzką, Pskowską i Wiacką.
[[Plik:ChistyakovP_SofVitovNaSvGRM.jpg|mały|266x266px|[[Pawieł Czistiakow]]: Zofia Witoldówna na ślubie Wasyla II Ślepego w [[1433]] zrywa z Wasyla Kosookiego pas należący niegdyś do [[Dymitr Doński|Dymitra Dońskiego]]]]
W 1432 roku Wasyl II Ślepy jako pierwszy władca został koronowany na „wielkiego kniazia wszech Rusi” nie we Włodzimierzu, ale w Moskwie. Wasyl II Ślepy musiał toczyć walki o tron moskiewski, najpierw ze stryjem [[Jerzy Zwienigorodzki|Jerzym Dymitrowiczem]], a po jego śmierci w 1434 z jego synami: [[Wasyl Kosooki|Wasylem Kosookim]] i [[Dymitr Szemiaka|Dymitrem Szemiaką]]. W roku 1432 poproszony o rozstrzygnięcie sporu [[Chan (władca)|chan]] [[Złota Orda|Złotej Ordy]] [[Uług Mehmed]] przyznał tytuł wielkiego księcia Wasylowi Ślepemu, ale pomimo to ten cztery razy tracił Moskwę: w latach [[1433]] i 1434 na rzecz Jerzego, ponownie w 1434 na rzecz Wasyla Kosookiego, a w 1446 na rzecz Dymitra Szemiaki. Wówczas, [[16 lutego]] [[1446]] został oślepiony przez spiskowców. Tron moskiewski odzyskał po roku, lecz walki o niego trwały aż do śmierci ostatniego z wrogich mu kuzynów – Dymitra Szemiaki, tj. do [[1453]] (Wasyl Kosooki zmarł w [[1448]]). Wojna domowa wyniszczyła państwo, ale poprzez konfiskatę majątków przeciwników także je scentralizowała. W trakcie swego panowania Wasyl II zniósł wszystkie małe księstwa udzielne w ramach Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. W wyniku serii zwycięskich wojen w latach 1441–1460 zapewnił zwierzchność Moskwy nad Wielkim Księstwem Suzdalskim i Niżnonowogrodzkim oraz republikami: Nowogrodzką, Pskowską i Wiacką. W [[1449]] Wasyl II Ślepy zawarł z królem Polski i wielkim księciem litewskim [[Kazimierz IV Jagiellończyk|Kazimierzem IV Jagiellończykiem]] traktat pokojowy, który zakończył ekspansywną politykę Litwy na wschód.
 
=== Rządy Iwana III Srogiego ===
Linia 180 ⟶ 182:
 
==== Zniesienie panowania tatarskiego ====
[[Plik:Nikolay Shustov 002.jpg|lewo|mały|266x266px|Nikołaj Szustow: Iwan III Srogi znosi igo tatarskie, rozdziera pismo chańskie i rozkazuje zgładzić posłów]]
Księstwo Moskiewskie, jako pierwsze, podjęło walkę z dominacją [[Złota Orda|tatarską]] na Rusi. Pierwsze duże zwycięstwo nad [[Tatarzy|Tatarami]] odniosły wojska ruskie pod wodzą [[Dymitr Doński|Dymitra Dońskiego]] w [[1380]] roku w bitwie na [[Bitwa na Kulikowym Polu|Kulikowym Polu]] nad [[Don]]em. Od początku lat 20. XV wieku następował powolny rozkład Złotej Ordy. Około 1421 roku doszło do wydzielenia się ze Złotej Ordy [[Chanat Syberyjski|Chanatu Syberyjskiego]], w roku 1428 Chanatu Uzbeckiego, w 1433 [[Wielka Orda|Wielkiej Ordy]], w 1438 [[Chanat Kazański|Chanatu Kazańskiego]], w 1441 [[Chanat Krymski|Chanatu Krymskiego]] i na początku lat 40. XV wieku nastąpiło uniezależnienie się [[Orda Nogajska|Ordy Nogajskiej]]. Złota Orda przestała istnieć wraz z śmiercią ostatniego chana Küchük[[Kiczi MuhammadaMuhammed|Küczük Mehmeda]] w 1459 roku. Chanowie Wielkiej Ordy, uważający się za spadkobierców Złotej Ordy podejmowali próby podporządkowania sobie pozostałych państw tatarskich i narzucili swe panowanie księstwom ruskim. W 1472 roku Iwan III zawarł sojusz z Chanatem Krymskim, przestał płacić podatki lenne [[chan (władca)|chanowi]] Wielkiej Ordy [[Ahmed-chan|Ahmedowi]] i jeszcze w tym samym roku, kosztem stosunkowo niewielkich strat, odparł jego wyprawę odwetową. W 1480 roku doszło do kolejnej wyprawy Wielkiej Ordy na Ruś i tzw. „[[Impas ugryjski|drugiego stania na Ugrze]]”. Sytuacja patowa pomiędzy wojskami Ahmeda oraz Iwana III została zakończona rezygnacją z agresji [[Wielka Orda|Wielkiej Ordy]] na Wielkie Księstwo Moskiewskie. Wydarzenie to traktowane jest jako symboliczny koniec [[Podbój Rusi przez Mongołów|''jarzma mongolskiego na Rusi'']]. W 1487 roku wojska Iwana III zdobyły Kazań i ustanowiły pierwsze w historii ruskie zwierzchnictwo nad częścią dawnej Złotej Ordy - Chanatem Kazańskim. Wielka Orda upadła ostatecznie w [[1502]] roku, pobita przez krymskich Tatarów.
 
==== Zjednoczenie ziem ruskich ====
[[Plik:Russo–Lithuanian Wars-1500 campaign-rus0.2.svg|mały|[[Wojna litewsko-moskiewska (1500–1503)|Wojna litewsko-moskiewska (1500-1503)]]. Kolor jasnobeżowy oznacza ziemie zdobyte przez Wielkie Księstwo Moskiewskie]]
Poczynając od [[Iwan I Kalita|Iwana I Kality]], władcy Wielkiego Księstwa Moskiewskiego zapoczątkowali długotrwały proces jednoczenia księstw ruskich, dokonywany w drodze dobrowolnych unii, zakupów terytoriów bądź podbojów. Na przeszkodzie realizacji jednoczenia ziem ruskich stanęła rozwijająca się potęga [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkiego Księstwa Litewskiego]] (pozostającego od [[1386]] w unii personalnej z [[Korona Królestwa Polskiego|Polską]]), pod którego wpływami znalazły się dawne zachodnie ziemie Rusi Kijowskiej (m.in. od [[1362]] sam Kijów).
 
Dzieło zjednoczenia kontynuował intensywnie [[Iwan III Srogi]], przyłączając do swej domeny: [[Jarosław (miasto w Rosji)|Jarosław]], [[Rostów]], [[Twer]] i [[Nowogród Wielki]]. W latach [[Wojna litewsko-moskiewska (1492–1494)|1492–1494]] i [[Wojna litewsko-moskiewska (1500–1503)|1500–1503]] Iwan III prowadził dwie wojny z Litwą o zwierzchnictwo nad zachodnimi i południowymi ziemiami ruskimi. Na mocy rozejmu zawartego w Moskwie w 1503 roku Wielkie Księstwo Litewskie straciło około ⅓ swojego terytorium. Do państwa moskiewskiego włączono wszystkie [[Księstwa Wierchowskie]], [[Księstwo czernihowskie]] i [[Siewierszczyzna|Siewierszczyznę]], część [[Kijów|Kijowszczyzny]], część Księstwa Mścisławskiego, [[Mglin]], część Smoleńszczyzny i część Ziemi połockiej. Na mocy rozejmu państwo litewskie uznało także tytuł „hospodara (gosudara) wszech Rusi“ przysługujący wielkim książętą moskiewskim. Wobec kolejnych klęsk osłabiona i zagrożona Litwa, zmuszona została do zacieśnienia związków z Polską podpisując w [[1501]] [[Unia mielnicka|unię mielnicką]], angażując tym samym państwo polskie w serię długotrwałych konfliktów z Rosją.
 
Za Iwana III Wielkie Księstwo Moskiewskie stało się jednolitym państwem narodowym, została rozbudowana [[Moskwa]], jako stolica, a także [[Kreml moskiewski]], jako rezydencja władcy. Począwszy od końca XIV wieku państwo zaczęto coraz częściej nazywać [[język grecki|grecką]] (bizantyjską) nazwą Rusi: Rossija – [[Rosja]]. W okresie tym nastąpiła również unifikacja prawa na Rusi. U podstaw nowego ''[[Sudiebnik Iwana III|Sudiebnika]]'' Iwana III z 1497 roku legły m.in. ''[[Ruska Prawda]]'' (XI wiek), dźwińska i biełozierska ''Ustawnaja [[gramota]]'' (1397, 1488) oraz pskowska i nowogrodzka ''Sudnaja gramota'' (1467, 1471).
Linia 195 ⟶ 199:
{{Osobny artykuł|Wasyl III}}Sprawujący od [[1505]] roku rządy [[Wasyl III]] dokończył dzieło jednoczenia kraju, przyłączając do swego państwa: [[Psków]] ([[1510]]), [[Smoleńsk]] ([[1514]]) i [[Riazań]] ([[1521]]). Wielkie Księstwo Moskiewskie stało się wówczas jedynym istniejącym państwem ruskim (zachodnie księstwa ruskie zostały wcześniej zajęte przez Litwę i Polskę) oraz jedynym niepodległym państwem prawosławnym na Świecie. Za Wasyla III zakończona została rozbudowa [[Kreml|Kremla]], który otoczony został [[Mury i baszty moskiewskiego Kremla|ceglanym murem z wieżami]]. Zaznaczyło się również, po okresie wojennych zniszczeń, ożywienie kultury, piśmiennictwa i malarstwa.
 
Po śmierci Wasyla III, w czasie regencji jego żony [[Helena Glińska|Heleny Glińskiej]], bojarowie próbowali odzyskać swe wpływy i znaczenie. Helenie udało się zniweczyć spisek [[Bojarzy|bojarów]] pod wodzą książąt [[Jurij Dmitrowski|Jurija Dmitrowskiego]] i [[Andriej Staricki|Andrieja Starickiego]] – braci zmarłego Wasyla III, których wtrąciła do więzienia. W 1534 roku wybuchła kolejna [[Wojna litewsko-moskiewska 1534-1537|wojna z Litwą]]. Helena związała się z obozem [[Iwan Owczina-Tielepniew-Oboleński|Iwana Oboleńskiego Owcziny-Tielepniewa]] i [[Daniel (metropolita Moskwy)|Daniela, metropolity Moskwy]]. W 1535 roku przeprowadziła reformę finansów, wprowadzając jednolitą stopę monetarną. W 1536 roku podpisała zawieszenie broni z [[Litwa|Litwą]]. Wzajemne porachunki, intrygi i spiski bojarów trwały kilkanaście lat, do czasu osiągnięcia pełnoletniości przez następcę tronu Iwana IV, który został koronowany na cara w 1547 roku.
 
== Religia ==
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Wielkie_Księstwo_Moskiewskie”