Pedro Calderón de la Barca: Różnice pomiędzy wersjami

Calderón uchodzi za mistrza tego [[Auto sacramental|gatunku]] dramatu. Tematykę czerpie ze [[Stary Testament|Starego]] i [[Nowy Testament|Nowego Testamentu]], żywotów świętych, historii, legend, a nawet z mitologii. Ich podstawą są główne tezy wiary katolickiejː upadek Adama i odkupienie człowieka dzięki ofierze Chrystusa na tle kluczowych momentów historii ludzkości. Poeta ożywił ''autos'', zaktualizował akcję, udramatyzował postaci alegoryczne, wprowadził muzykę, tańce, barwną scenografię, stworzył jedyny w literaturze światowej kosmos alegorii i symboli dramatycznie dyskutujących i walczących o podstawowe zagadnienia bytu. Zachowując ich abstrakcyjną treść nadał im konkretną osobowość i realność. Do najwybitniejszych ''autos'' tego autora należąː ''Wielki teatr świata'' (1633), ''Wielki targ świata'' (1634), ''Spór małżeński Ciała i duszy'' (1631), ''Uczta Baltazara'' (1634), ''Trucizna i lekarstwo'' (1634), ''Rzymski Rok Święty'' (1650), ''Rok Święty w Madrycie'' (1651-1652), ''Życie snem'', a także mitologiczneː ''Boski Orfeusz'' (1663), ''Andromeda i Perseusz'' (1680), ''Prawdziwy Bóg - Pan''{{r|Calderon625}}.

Calderón jest też autorem trzyaktowych dramatów religijnych, w których nie występują alegorie, a bohaterowie są konkretnymi postaciami. Najwybitniejszą sztuką tego gatunku jest ''[[Książę Niezłomny (Calderon)|Książę Niezłomny]]'' (1628-1629). Spośród innych warte uwagi są ''Czyściec świętego Patryka'' (1628), ''Uwielbienie Krzyża'' (1629), ''Włosy Absaloma'', ''Kajdany demona''{{r|Calderon628}}.

W Hiszpanii do końca stulecia Calderón pozostał najpopularniejszym obok Lopego de Vegi dramaturgiem. Za sprawą dwóch królowych z dynastii hiszpańskiej na tronie francuskim, żywe też były jego wpływy we Francji. Z jego utworów chętnie czerpali [[Pierre Corneille|Corneille]], Routrou, [[Molier]], Scarron, Quinault. W Anglii wpływ jego miał mniejszy zasięg, ale okazał się trwalszy, czerpali z jego dzieł w tym czasie [[John Dryden|Dyrden]] i [[William Wycherley|Wychereley]]. We Włoszech przerabiano jego dramaty na libretta oper i scenariusze przedstawień [[Commedia dell’arte|komedii ''dell'arte'']]. Podobnie było w Holandii i krajach niemieckich. Niemieckie zespoły docierały z repertuarem calderonowskim przez ziemie polskie aż do [[Moskwa|Moskwy]]{{r|Calderon634}}.

Na początku stulecia chętnie nadal sięgali po Calderóna Włosiː [[Carlo Gozzi|Gozzi]], [[Pietro Metastasio|Metastasio]], a z Francuzów [[Alain-René Lesage|Lesage]]. W Hiszpanii jego śmiałe antropomorfizowanie osób boskich, przedstawianie np. Boga Ojca jako zdradzonego męża, budziło coraz większe kontrowersje i doprowadziło ostatecznie do oficjalnego zakazu wystawiania jego ''autos''. Moratin Starszy, który doprowadził do wprowadzenia tego zakazu, zaatakował teatr Calderóna z punktu widzenia estetyki francuskiego klasycyzmu. Zarzucał mu "zepsucie" teatru hiszpańskiego i "obłędną absurdalność". Czołowy ówczesny krytyk pseudoklasyczny, Luzán, wyrzucał Calderónowi "barokowość", choć bronił jego ''autos''. We Francji Wolter oskarżył Calderóna i Szekspira o barbarzyństwo. Ostatnim wybitnym przedstawicielem tego nurtu w krytyce był [[Jean de Sismondi|J. Ch. Sismondi]], historyk szwajcarski, który w swoim ''La Littérature de Midi'' potępił hiszpańskiego dramaturga, nazywając go ''największym dramaturgiem Inkwizycji''{{r|Calderon634}}.

Zwrot w recepcji dorobku Calderóna przyniósł i ''Über dramatische Kunst und Literatur'' (1809-1811) [[August Wilhelm Schlegel|A. W. Schlegla]]. August wraz z bratem [[Friedrich Schlegel|Fryderykiem]] przywrócili blask geniuszowi hiszpańskiego dramaturga, a nawet go wyolbrzymili. Ich zdaniem Calderón osiągnął wyższy poziom sztuki dramatycznej niż jego poprzednicy; zaliczyli go do wielkiej czwórki twórców literatury światowej obok [[Homer|Homera]], [[Dante Alighieri|Dantego]], i [[William Szekspir|Szekspira]]; widzieli w nim największego poetę chrześcijańskiego od czasów Dantego, który nie tylko osiągnął formalną doskonałość, ale dał poetycką odpowiedź na pytanie o sens ludzkiego losu, pogłębił poczucie moralne i wyniósł poezje na wyżyny spirytualizmu. [[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]] widział w Calderónie największego geniusza teatru i choć zastrzegał się, że go nie naśladował, związki Fausta z sztukami filozoficznymi Calderóna i jego ''autos'', takimi jak ''Wielki teatr świata'' czy ''Posąg Prometeusza'', są wyraźne. Naśladowali go w Niemczech [[E.T.A. Hoffmann|E. T. A. Hoffmann]], Immermann, [[Ludwig Tieck|Tieck]], a zwłaszcza [[Franz Grillparzer|Grillparzer]]. We Włoszech pod wpływem Calderóna tworzy Manzoni. W Anglii [[Percy Bysshe Shelley|Schelley]] widział w Calderónie największego poetę dramatycznego i lirycznego. Bliskie natchnieniu ''autos'' hiszpańskiego mistrza jest jego dramat poetycki ''Prometeusz rozpętany'', a także misteria kosmiczne [[George Gordon Byron|Byrona]] ''Ziemia i Niebo'' i ''Kain''. W Hiszpanii długo pozostającej pod wpływem francuskiego pseudoklasycyzmu zwrot w opiniach o Calderónie nastąpił dopiero około 1830 roku za sprawą pozostających w kręgu romantyzmu niemieckiego Böhla de Fabera i A. Gila y Zarate. Staraniem Hartzenbuscha, wzorującego się na lipskim wydaniu Keila, wyszło wtedy nowe wielkie wydanie dzieł poety w Madrycie. We Francji wpływ Calderóna był słabszy. Tezy Schlegla znalazły tam jednak spory rozgłos, a hiszpańskiego dramaturga naśladowali poeci szkoły tuluzańskiej. [[Victor Hugo|Hugo]] podziwiał ''Lekarza swojego honoru,'' ukazało się też kilkutomowe wydanie dramatów Calderóna{{r|Calderon635}}.

Entuzjazm dla Calderóna trwa jeszcze po 1850 roku. A. F. Schack (''Dramatyczna literatura i sztuka w Hiszpanii'', 1854) i L. Schmidt (''O czterech wybitnych dramaturgach Hiszpanii'', 1858) podtrzymywali wiele pozytywnych ocen romantyków. Jednocześnie nowe kryteria estetyczne, oparte na filozofii pozytywizmu, zaczęły znowu obniżać znaczenie poety. W Anglii Ticknor w swej monumentalnej ''Historii literatury hiszpańskiej'' negatywnie ocenił Calderóna. W roku 1871 ukazało się nowe wydanie Sismondiego, zgodne z głównymi tezami pozytywistycznej krytyki. Najdalej w krytyce dramaturga poszedł słynny hispanista Menéndez y Pelayo w monumentalnej monografii ''Calderón y su teatro'' (1881). Przyznał absolutne pierwszeństwo Lopemu de Vedze, Calderónowi odmawiał jakiejkolwiek uniwersalności, ograniczając sens jego twórczości do lansowania supremacji hiszpańskości, monarchii absolutnej, honoru i katolicyzmu. We Włoszech Carducci uznał Calderóna za ''herolda światowego jezuityzmu'', podobnie odnosili się do poety Settembrini i [[Francesco De Sanctis (krytyk)|de Sanctis]], a w XX wieku [[Benedetto Croce|Croce]]{{r|Calderon637}}.