Miasteczko (urbanizacja): Różnice pomiędzy wersjami

Pojęcie ''miasteczko'' występowało także pod [[zabór rosyjski|zaborem rosyjskim]] na terenach tzw. [[Kresy Wschodnie|Kresów Wschodnich]]. Tak jak w Galicji, miasteczka mogły – najczęściej – w sensie administracyjnym stanowić element struktur wiejskich (początkowo stanowiąc jednostkowe gminy wiejskie, a od lat 1860. wchodząc w skład zbiorowych gmin wiejskich), mogły też – rzadziej – być gminami miejskimi. Miasteczkami stawały się też często miasta pozbawione praw miejskich<ref>''Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej.'' – TomT. V –: Województwo Białostockie'',. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa.</ref>.

Miasteczka ''nie występowały'' natomiast w ogóle na obszarze byłego [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwa Kongresowego]], a te, które sklasyfikowano jako miasteczka na terytorium tzw. [[cyrkuł zamojski|cyrkułu zamojskiego]] z [[Galicja Wschodnia|Galicji Wschodniej]] przyłączonego jesienią 1809 do [[Księstwo Warszawskie|Księstwa Warszawskiego]], zostały przemienione w miasta<ref name=karpiniec /> (na obszarze [[Nowa Galicja|Nowej Galicji]], również przyłączonej do Księstwa w 1809, nie było miasteczek, ponieważ obszar ten został zagarnięty przez Austrię dopiero wskutek [[III rozbiór Polski|III rozbioru Polski]] w 1795, a więc po klasyfikacji miejscowości o charakterze miejskim na miasta i miasteczka w 1784, podczas gdy obszar cyrkułu zamojskiego został zagarnięty wskutek [[I rozbiór Polski|I rozbioru]], w 1772). Na terytorium Kongresówki istniały natomiast tzw. ''[[osada|osady miejskie]]''. Była to kategoria osiedli o charakterze miejskim, do której zaliczano miasta pozbawione praw miejskich (przed 1869 – oddolnie, z inicjatywy mieszkańców lub dziedziców, od 1869 – odgórnie, przez zaborcze władze rosyjskie), tzn. te ''„które chociaż nazywały się miastami, jednakże z powodu nieznacznej liczby mieszkańców, małego rozwoju przemysłu i niedostateczności dochodów, w rzeczywistości nie miały znaczenia miast”''<ref>Motywy do Ukazu do rządzącego Senatu z dnia 1 (13) czerwca 1869 roku (Dziennik Praw Nr 235, tomt. 69, strs. 245).</ref><ref>Nietyksza, M., 1986.Nietyksza: ''Rozwój miast i aglomeracji miejsko-przemysłowych w Królestwie Polskim 1865–1914.'' Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986.</ref><ref>Kołodziejczyk, R., [1961] 1979. Zamiana miast na osady w Królestwie Polskim.'' In[W:] K. Kołodziejczyk, ed. ''Miasta, mieszczaństwo, burżuazja w Polsce w XIX w. Szkice i rozprawy historyczne.'' Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 52–66.</ref>. W praktyce najwięcej osad stanowiły miejscowości, którym odebrano [[prawa miejskie]] w ramach reformy administracyjnej z 1869-70 (336 z 452 istniejących wówczas miast)<ref>Zarówno polska i rosyjska nauka przyznaje niemałą w tym rolę poparciu udzielonemu [[powstanie styczniowe|powstaniu styczniowemu]]. Por. К. Ливанцев, [http://www.law.edu.ru/article/article.asp?articleID=187500 К. Е Ливанцев, ''Правовой статус городского населения Королевства Польского в XIX в. (до реформы 1866 г.),]. Правоведение, Министерство высшего и среднего специального образования СССР, Правоведение. N 4, июль-август. -Л.: Изд-во Ленинградского университета, 1979]. {{lang|ru}}.</ref>, w zamian obdarzając je czysto honorowym mianem osady, pozwalającym lokalnej społeczności na wyróżnianie się spośród wsi, lecz nie dającym żadnych dodatkowych praw<ref>''Dzieje Końskowoli'' (/ red.) Ryszard Szczygieł,. Lublin: Końskowolskie Towarzystwo Regionalne, Lublin 1988, s. 97–98.</ref>. W przeciwieństwie do ''miasteczek'', które miały swój własny ustrój miasteczkowy<ref>Nadany przez Generalnego Komisarza Ziem Wschodnich.</ref>, ''osady miejskie'' były poddane mocy obowiązującej [[ukaz]]u z dnia 19 lutego 1864 o urządzeniu [[gmina wiejska|gmin wiejskich]]<ref>Dziennik Praw z 1864, Nr 187, tomt. 62.</ref>. Tak więc mimo że zarówno miasteczka, jak i osady miejskie w praktyce stanowiły kategorię osiedli pośrednią między miastem a wsią, według prawa, osady były formalnie wsiami, natomiast miasteczka posiadały odrębny status<ref name=najgrakowski />.

Nieco odrębną strukturę miejską miał obszar [[Gubernia grodzieńska|guberni grodzieńskiej]], który w 1807 roku – jako [[obwód białostocki (Rosja)|obwód białostocki]] – został bezpośrednio wcielony do państwa rosyjskiego w 1842 roku. Do 1875 roku struktura obszaru była podobna do tej w Królestwie Kongresowym. Po wejściu w życie Statutu Miejskiego z 1870 roku (wydanego w 1875) zaistniały dwa rodzaje miejscowości o charakterze miejskim – ''miasta'' i ''miasteczka'', zasadniczo różniące się od siebie pod względem ustroju prawnego. Samorządność miejską ograniczył jeszcze bardziej nowy Statut Miejski z 1892 roku, który do miast zakwalifikował na omawianym obszarze tylko cztery miejscowości ([[Białystok]], [[Bielsk Podlaski|Bielsk]], [[Goniądz]] i [[Sokółka|Sokółkę]])<ref name=najgrakowski />. W wyniku obu statutów miejskich z roli miast do rzędu miasteczek wchodzących w skład gmin (na terenie należącym obecnie do Polski) spadły<ref name=charakter>Szturm de Sztrem, Edward (1925). ''Charakter prawny miast w województwach wschodnich b. dzielnicy rosyjskiej.'' „Kwartalnik Statystyczny”,. T. II,. 1925, z. 1, s. 217–221.</ref><ref>''Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich.'' Redakcja: B. Chlebowski, J. Krzywicki, F. Sulimierski, W. Walewski;. T. I – XV,. Warszawa, 1880 – 1902.</ref> <small>(symbolem '''ʘ''' oznaczono miasteczka, którym status miasta reaktywowano w 1919 roku<ref>M.P. 1919 nr 220, poz. 0.</ref><ref>M.P. 1919 nr 229, poz. 0.</ref><ref name="M.P. 1919 nr 234, poz. 0">M.P. 1919 nr 234, poz. 0.</ref><ref>Dz.U.Z.C.Z.W. 1920 nr 2, poz. 20.</ref>)</small>: