Zamek w Ełku: Różnice pomiędzy wersjami

 

== Historia ==

 

Początkowo zamek miał formę pojedynczego budynku murowanego, prostokątnej wieży otoczonej szeroką fosą, wzniesionej na wyspie na jeziorze Ełckim. Wyspę łączyły z lądem drewniane mosty od wschodu i zachodu, które utrzymywać mieli mieszkańcy osady [[Ełk]] (Lyck), jak to zostało zapisane w akcie lokacyjnym wsi z 1425 r. Zamek miał dobre położenie. Położenie na wyspie wzmacniało obronność, a jednocześnie pozwalało kontrolować przeprawę (wcześniej bród) przez jezioro. Przede wszystkim jednak organizował akcję kolonizacyjną puszczy na okrajach państwa zakonnego, sankcjonując jednocześnie jego zasięg terytorialny. W [[1422]] [[Korona Królestwa Polskiego|Polska]], [[Wielkie Księstwo Litewskie|Litwa]] i [[Państwo zakonu krzyżackiego|państwo krzyżackie]] podpisały [[pokój mełneński]], ustalający granice polsko-krzyżacką i litewsko-krzyżacką. Potwierdzono status Ełku jako przygranicznej miejscowości, efektem czego wzrosło strategiczne znaczenie zamku, choć nie przełożyło się to na jego szybką rozbudowę. Zamek zabezpieczał przede wszystkim aparat administracji państwa zakonnego - w zamku mieszkał prokurator, czyli urzędnik zakonny podległy komturowi, sprawujący sądy, zbierający czynsze i daniny. Jak można sądzić była to główna funkcja warowni, gdyż nie posiadała ona dużego potencjału obronnego. Inwentarz zamku z 1420 r. dowodzi, że na zamku znajdowało się wyposażenie i uzbrojenie tylko dla kilku ludzi, w tym jedyne dwa konie prokuratora Angloffa.

[[File:Zamek w Ełku od zachodu.jpg|thumb|Widok zamku w Ełku z zachodniego brzegu jeziora]]

 

 

[[File:Zamek w Ełku - wnętrze.JPG|thumb|Zamek w Ełku - wnętrza zamku, dawne wejście na parter zamku.]]

 

Po [[sekularyzacja | sekularyzacji]] zakonu w [[1525]] roku ustało zagrożenie militarne ze strony Polski i Litwy. Ełcki zamek stał się siedzibą starostów książęcych, potem stał się także siedzibą sądów grodzkich{{r|wm}}{{r|rot}}. Utrata zagrożenia militarnego zaowocowała przebudową zamku w kierunku wygody i reprezentacyjności, która nastąpiła najpierw około poł. XVI w., a następnie na przełomie XVI i XVII w. W efekcie zamek zyskał wygląd pałacowy, nawiązujący do stylu renesansowego<ref>Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Tom II, Warszawa 1881, s.348; S. Achremczyk, Ełk. Dzieje miasta, Ełk 2012, s. 44-50, 51-55, 70-72; R. Herman, Zamek w Ełku. Tajemnice wydobyte z przeszłości, Ełk-Łódź 2015</ref>.

 

W [[1656]] zamek posłużył ludności Ełku za schronienie przed [[Tatarzy|Tatarami]] i pozostałymi wojskami hetmana polnego litewskiego [[Wincenty Korwin Gosiewski|Wincentego Gosiewskiego]]. Choć pod pobliskimi [[Bitwa pod Prostkami|Prostkami]] klęski doznały wojska szwedzko-brandenburskie, a miasto Ełk wraz z całą okolicą zostało całkowicie złupione przez Tatarów, to zamek pozostał niezdobyty. Mniej więcej z tego okresu zachował się widok miasta i zamku opublikowany w dziele [[Krzysztof Hartknoch | Krzystofa Hartknocha]] [http://kpbc.umk.pl/dlibra/docmetadata?id=45366&from=&dirids=1&ver_id=1443179&lp=2&QI=!900C926E1E8EBBF07803A72E9D74D991-1 "Altes und Neues Preussen..."] z 1684 r. Przedstawiono zamek na wyspie do którego prowadziły mosty z obu stron. Zabudowania otaczał wysoki mur ze strzelnicami, spoza którego widać jedynie dachy budynków. Z badań wiemy, że w tym okresie zamek był o 1/3 większy od średniowiecznego budynku. W fasadzie posiadał dwa bliźniacze ryzality, nakryty był dachem z ozdobnymi szczytami. Wystrój elewacji dopełniały narożne boniowania oraz ozdobne obramienia otworów drzwiowych i okiennych. Od strony jeziora do ściany zamku dostawiona była ozdobna loggia. Zamek wyremontowano w 1696 r. o czym świadczy odkryta ostatnio data na elewacji wschodniej. W opisie sporządzonym w XVIII w. zwrócono uwagę na piękny widok roztaczający się z okien zamkowych. Zamek odwiedził król polski Władysław IV Waza, a także car Aleksander I<ref>R. Herman, Zamek w Ełku. Tajemnice wydobyte z przeszłości, Ełk-Łódź 2015, s. 79-95</ref>. Od [[1751]] w zamku mieścił się Urząd Sprawiedliwości, a od [[1782]] Powiatowa Komisja Sprawiedliwości{{r|blo}}. W [[1807]] po zajęciu Ełku przez wojska napoleońskie w zamku gościł [[Marszałkowie Francji|marszałek Francji]] [[Michel Ney]]{{r|cas}}. W [[1818]] w zamku zorganizowano Sąd Powiatowy i Grodzki{{r|blo}}. Po dużym pożarze [[25 czerwca]] [[1833]] roku pozostały tylko mury zamkowe{{r|blo}}. W [[1879]] utworzono w zamku Sąd Krajowy i Powiatowy{{r|blo}}. W [[1888]] kompleks zamkowy przebudowano i zamek zaczął funkcjonować jako zakład więzienny{{r|cas}}. W [[1889]] usypano groblę łączącą wyspę zamkową z zachodnim brzegiem jeziora. Wybudowano mur z wieżami strażniczymi w narożnikach. W [[1910]] wybudowano nowy [[Most żelbetowy w Ełku|most]] łączący półwysep zamkowy z główną częścią miasta. W [[1970]] roku zamknięto więzienie w zamku{{r|blo}}{{r|wm}}{{r|rot}}.