Rewolucja 1905 roku w Królestwie Polskim: Różnice pomiędzy wersjami

[[Plik:Stanisław Masłowski, Świt 1906 (Wiosna 1905).jpg|250px|małythumb|''Kozacy na ulicy w Warszawie 1905''. (obrazObraz [[Stanisław Masłowski|Stanisława Masłowskiego]])]]
[[Plik:Krwawa sroda odezwa.jpg|250px|małythumb|Odezwa [[Polska Partia Socjalistyczna|PPS]] wydana 16 sierpnia 1906, po tzw.tak zwanej ''[[Krwawa środa|krwawej środzie]]'']]

[[Plik:Rogow.jpg|250px|małythumb|[[Akcja pod Rogowem|Ekspropriacja pod Rogowem]] dokonana przez [[Organizacja Bojowa PPSPolskiej Partii Socjalistycznej|OBOrganizację Bojową PPS]]]]

Poza [[Kraj Nadwiślański|Krajem PrzywiślańskimNadwiślańskim]] w tym okresie wybuchały także strajki w rejonach zamieszkałych przez Polaków sąsiadujących z tą częścią [[Imperium Rosyjskie]]go. W kresach północnych [[Austro-Węgry|Austro-Węgier]] zamieszkałych przez Polaków: rejonie przemysłowym [[Wielkie Księstwo Krakowskie|Wielkiego Księstwa Krakowskiego]] (28 listopada 1905), rejonie przemysłowym [[Śląsk Austriacki|Księstwa Górnego i Dolnego Śląska]]. W [[Cesarstwo Niemieckie|Rzeszy Niemieckiej]] na kresach wschodnich [[Rejencja opolska|rejencji opolskiej]] (124 strajki w 1905 roku).

Napięta sytuacja w ośrodkach przemysłowych utrzymywała się od co najmniej 1904 roku na skutek pogarszających się warunków pracy i informacjach o serii kompromitujących niepowodzeń Rosji podczas [[Wojna rosyjsko-japońska|wojny]] z [[Cesarstwo Wielkiej Japonii|Japonią]]. Największa organizacja socjalistyczna na ziemiach polskich, [[Polska Partia Socjalistyczna]], powołała swą [[Organizacja Bojowa PPSPolskiej Partii Socjalistycznej|Organizację Bojową]] już w maju 1904 roku<ref name="ReferenceA">[[Norman Davies]]: ''Boże Igrzyska'' Znak, Kraków, str. 839-840839–840.</ref>. W Paryżu[[Paryż]]u przedstawiciele polskiego ruchu robotniczego omawiali z rosyjskimi [[Partia Socjalistów-Rewolucjonistów|eserowcami]] oraz [[Łotwa|łotewskimi]] i [[Gruzja|gruzińskimi]] nacjonalistami możliwość wywołania ogólnorosyjskiego powstania<ref name="ReferenceA"/>. Druga, mniejsza partia robotnicza, [[Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy]] korzystała z pomocy doradców [[Mienszewicy|mienszewików]] i [[Bolszewicy|bolszewików]]. Eserowcy i [[Bund (partia)|Bund]] nasilili działalność na zachodzie kraju. Na początku 1904 roku [[Józef Piłsudski]] spotkał się z japońskim ambasadorem, usiłując przekonać go do wsparcia antycarskiego powstania w Kongresówce oraz powołania legionu polskiego w Japonii<ref name="ReferenceA"/>.

28 września 1904 roku w [[Białystok|Białymstoku]] policja rozbiła demonstrację PPS. Żandarmi zaatakowali tłum próbując skonfiskować [[Czerwony sztandar (flaga)|czerwony sztandar]] z hasłem „PPS: Precz z wojną i caratem! Niech żyje wolny polski lud!”. W odpowiedzi na atak, bojowcy PPS odpowiedzieli ostrzałem z rewolwerów, sześciu ludzi zginęło, a około setki robotników zostało aresztowanych. Sytuacja uległa zaostrzeniu na skutek informacji o [[Krwawa niedziela (Petersburg 1905)|„krwawej niedzieli”]] w Petersburgu[[Petersburg]]u z 22 stycznia 1905, upadku autorytetu cara [[Mikołaj II Romanow|Mikołaja II]] i wybuchu strajków w Rosji<ref name="ReferenceA"/>. W ciągu 1905 roku strajki zaczęły wybuchać w licznych zakładach przemysłowych na terenie zaboru rosyjskiego. Strajkom przewodziły [[Polska Partia Socjalistyczna]] i [[Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy]]. W tym samym miesiącu we wsi [[Pilaszków (województwo łódzkie)|Pilaszków]] pod Łowiczem[[Łowicz]]em zebrali się potajemnie nauczyciele ze szkół elementarnych, którzy podjęli uchwałę o natychmiastowym wprowadzeniu do szkół wiejskich nauczania w języku polskim, którą to uchwałę zaczęli wprowadzać w życie, mimo rosyjskich represji.

28 stycznia PPS i SDKPiL wezwały do strajku, który objął ponad 400 000tysięcy pracowników. Bezpośrednią reakcją na wydarzenia krwawej„krwawej niedzieliniedzieli”, był trwający ponad trzy lata strajk szkolny. Od 1905 do 1906 roku w Kongresówce wybuchło ponad 6991 strajków, w których uczestniczyło 1,3 miliona pracowników<ref name="ReferenceA"/>. Wystąpienia robotników potępiła endecja, łódzka Gazeta Polska nawoływała do zdławienia ''socjalistycznej anarchii'' a liczba morderstw politycznych sięgnęła 40-5040–50 tygodniowo. Przeciwnicy [[Roman Dmowski|Romana Dmowskiego]] uważali że zawarł on tajne porozumienie z carem w celu zwalczania PPS. Działalność [[Narodowa Demokracja|Narodowej Demokracji]] w okresie rewolucji doprowadziła do wzmożonej niechęci między Polakami i Żydami, apele Polskiej Partii Socjalistycznej o wspólną walkę z caratem, niezależnie od wyznania i narodowości stopniowo pozostawało bezskuteczne<ref>Norman Davies: ''Boże Igrzyska'' Znak, Kraków, s. 843.</ref>. Aby odwrócić uwagę od wystąpień pracowników, w Białymstoku 15 sierpnia 1905 roku siły carskie zorganizowały [[Pogrom białostocki|pogrom Żydów]]<ref name="ReferenceB">Norman Davies: ''Boże Igrzysko'' Znak, Kraków, str. 841.</ref>.

W odpowiedzi na represje nasiliły się starcia między [[Organizacja Bojowa PPS|Organizacją Bojową PPS]] a siłami carskimi. Bojowcy planowali zamachy na oberpolicmajstra Nolkena i generała Nowosilcowa. Rewolucjoniści prowadzili podziemną wojnę skierowaną w sieć agentów carskich infiltrujących polskie organizacje polityczne<ref>Norman Davies: ''Boże Igrzysko'' Znak, Kraków, str. 840.</ref>.

'''Warszawa'''. W [[Warszawa|Warszawie]] w styczniu 1905 w starciach demonstrantów z wojskiem zginęło około stu osób. Śmiercią 32 osób zakończyła się warszawska demonstracja pierwszomajowa. Opinią publiczną wstrząsnęła egzekucja 19-letniego [[Stefan Aleksander Okrzeja|Stefana Okrzei]], bojowca OB PPS i bohatera bitwy stoczonej z oddziałami carskimi na placu Grzybowskim<ref name="ReferenceB"/>. 1 maja pochód z okazji Święta Pracy został rozbity, zginęło 37 osób<ref name="ReferenceB"/>.

'''Łódź'''. [[Powstanie łódzkie|W Łodzi strajk włókniarzy przeobraził się w dwudniowe starcia]] (22-2422–24 czerwca), w efekcie których zginęło i zostało rannych około dwóch tysięcy osób. W walkach w powstaniu w ciągu tygodnia zginęło 55 [[Polacy|Polaków]], 79 [[Żydzi|Żydów]] i 17 [[Niemcy (naród)|Niemców]]<ref name="ReferenceB"/>. Pacyfikacją strajkujących kierował generał Shuttleworth a cesarzcar ustanowił stan wojenny<ref name="ReferenceB"/>. Ostateczny bilans ofiar wyniósł 1000 zabitych<ref name="ReferenceB"/>.

Rewolucja przyniosła szereg pozytywnych zmian na ziemiach polskich pod [[zabórZabór rosyjski|zaborem rosyjskim]]. Pojawiła się możliwość tworzenia polskich instytucji i organizacji społecznych: polskiego szkolnictwa prywatnego (m.in.między innymi [[Polska Macierz Szkolna]]), ruchu spółdzielczego (m.in.między innymi [[Towarzystwo Kooperatystów]]); zelżała cenzura, wprowadzono wolność wyznania i dopuszczono używanie [[językJęzyk polski|języka polskiego]] w urzędach gminnych. Efektem rewolucji 1905 roku był też rozłam w polskim ruchu socjalistycznym związany z różnicami w priorytetach poszczególnych działaczy. Dla starszych priorytetem była niepodległość Polski, dla młodszych prawa robotnicze. W efekcie [[Polska Partia Socjalistyczna]] podzieliła się na [[Polska Partia Socjalistyczna – Frakcja Rewolucyjna|PPS Frakcja Rewolucyjna]] ([[Józef Piłsudski]]), której celem była przede wszystkim walka o niepodległość oraz [[Polska Partia Socjalistyczna – Lewica (1906–1918)|PPS Lewica]] ([[Feliks Kon]]), której celem była przede wszystkim walka o prawa robotników. Doświadczenia z rewolucyjnej działalności Organizacji Bojowej PPS posłużyły do utworzenia w 1908 roku we Lwowie [[Związek Walki Czynnej|Związku Walki Czynnej]].

Pod naciskiem rewolucjonistów, car zgodził się na ustępstwa. wW kwietniu 1905 roku wszedł w życie nakaz tolerancji religijnej który przyczynił się do zaprzestania represji wobec mniejszości unickiej<ref name="ReferenceC">Norman Davies: ''Boże Igrzysko'' Znak, Kraków, str. 842.</ref>. Do polskich szkół powrócił język polski, zalegalizowano związki zawodowe. [[Manifest październikowy 1905|Manifest carski z 30 października 1905]] obiecywał wprowadzenie konstytucji oraz utworzenie parlamentu<ref name="ReferenceC"/>. Zmiany konstytucyjne zostały jednak złamane w latach 1906-19071906–1907. W praktyce udział Polaków w [[Duma Państwowa Imperium Rosyjskiego|Dumie Państwowej]], pozbawionej realnej władzy, ograniczał się wyłącznie do narodowych demokratów<ref name="ReferenceC"/>. Część osiągnięć robotniczych na polu ekonomicznym zostało cofniętych pod naciskiem fabrykantów. Do rangi symbolu urósł kilkumiesięczny [[lokaut]] w Łodzi, trwający od grudnia 1906 roku do końca marca 1907 roku. Bez środków do życia pozostawało wtedy, według różnych szacunków, od osiemdziesięciu do stu tysięcy osób<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = | imię = | tytuł = Rewolucja 1905. Przewodnik Krytyki Politycznej | rok = 2013 |wydawca = Wydawnictwo Krytyki Politycznej | miejsce = Warszawa | strony = 132 | isbn = 978-83-63855-75-8}}</ref>.