Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego: Różnice pomiędzy wersjami

 

Przed przybyciem do Chełma, 26 lipca 1944 PKWN podpisał w Moskwie porozumienie ''o stosunkach między dowództwem radzieckim a polską administracją na wyzwolonych terenach Polski''. Porozumienie to poddawało [[Jurysdykcja|jurysdykcji]] [[Józef Stalin|Józefa Stalina]] jako wodza naczelnego Armii Czerwonej i sądownictwu sowieckiemu przestępstwa popełniane przez ludność cywilną przeciwko siłom zbrojnym ZSRR ''w strefie operacji wojennych na terytorium Polski''. Porozumienie posłużyło jako podstawa prawna masowych represji [[NKWD]] i [[Smiersz]] wobec przedstawicieli [[Polskie Państwo Podziemne|Polskiego Państwa Podziemnego]], [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]] i ludności cywilnej, aresztowań i wywózek do ZSRR. Pojęcia ''strefy operacji wojennych'' nie sprecyzowano.

 

27 lipca 1944 roku w imieniu PKWN [[Edward Osóbka-Morawski]] podpisał w Moskwie ''Porozumienie między PKWN a rządem ZSRR o polsko-radzieckiej granicy'' (którego tekstu nie ogłoszono do 1967), ustalając ją wzdłuż tzw. [[Linia Curzona|linii Curzona]] i zrzekając się tym samym terytorium [[Kresy Wschodnie|Kresów Wschodnich]]. Strona sowiecka odrzuciła postulaty PKWN co do korekt przebiegu linii granicznej na korzyść polską, z wyjątkiem przyjęcia podziału obszaru [[Puszcza Białowieska|Puszczy Białowieskiej]]<ref group=uwaga>Komisja PKWN, która została wyłoniona do opracowania polskich propozycji w tej kwestii stwierdzała, że „linia Curzona nie powinna ulec jakimkolwiek zmianom na niekorzyść Polski i rozgraniczenie Prus Wschodnich na część polską i sowiecką powinno uwzględnić większy dostęp do morza”. Sformułowano również postulaty dotyczące Puszczy Białowieskiej, Lwowa i Zagłębia Naftowego. Strona radziecka zdecydowanie odrzuciła, grożąc zerwaniem rozmów, wszystkie propozycje PKWN oprócz tych dotyczących Puszczy Białowieskiej. Anna Sobór-Świderska, ''Jakub Berman. Biografia komunisty'', IPN, Warszawa 2009, {{ISBN|978-83-7629-090-4}}, s. 128-129.</ref>. Dopiero po podpisaniu obu porozumień członkowie PKWN – i to nie wszyscy – znaleźli się w Chełmie<ref>[[Marek Łatyński]], ''Nie paść na kolana. Szkice o opozycji lat czterdziestych'', wyd. II rozszerzone, [[Zakład Narodowy im. Ossolińskich|Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum]], Wrocław 2002, {{ISBN|83-7095-056-6}}, s. 67-68.</ref>. Porozumienie dotyczyło, wbrew nazwie, również przebiegu polskiej granicy zachodniej. Rząd ZSRR po raz pierwszy stwierdził, że uznaje za granicę między Polską a Niemcami linię przebiegającą na zachód od Świnoujścia wzdłuż Odry i Nysy Łużyckiej, a przy tym „przyjmuje na siebie zobowiązanie przy ustalaniu granicy państwowej pomiędzy Polską a Niemcami popierać żądanie ustalenia granicy według wymienionej wyżej linii”<ref>{{cytuj książkę|autor=Ryszard Nazarewicz|tytuł=Armii Ludowej dylematy i dramaty|miejsce=Warszawa|rok=1988|strony=240|isbn=83-909166-0-6}}</ref>, co było prawdopodobnie motywem utajnienia tekstu porozumienia do 1967 – rozstrzygał bowiem o kwestii, której ZSRR nie ustalił jeszcze z Wielką Brytanią i USA<ref>[[Marek Łatyński]], ''Nie paść na kolana. Szkice o opozycji lat czterdziestych'', wyd. II rozszerzone, [[Zakład Narodowy im. Ossolińskich|Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum]], Wrocław 2002, {{ISBN|83-7095-056-6}}, s. 67.</ref>. Porozumienie stało się podstawą do zawarcia w dniu 9 września 1944 roku układu między PKWN i Ukraińską Socjalistyczną Republiką Radziecką o wymianie ludności między Polską a USRR<ref>Peter Raina, ''Jaruzelski'', Wydawnictwo „Efekt”, Warszawa 2001, {{ISBN|83-88900-00-5}}, s. 123.</ref>.

 

29 lipca 1944 [[Państwowy Komitet Obrony ZSRR]] przyjął postanowienie o utworzeniu na terytorium Polski (na zachód od ''[[Linia Curzona|linii Curzona]]'') [[Radzieckie komendantury wojskowe|radzieckich komendantur wojskowych]], do kompetencji których należały m.in. ''ustanowienie i ochrona porządku na tyłach Armii Czerwonej''<ref group=uwaga>Ich działalność określiła instrukcja marszałka [[Konstanty Rokossowski|Konstantego Rokossowskiego]] z [[23 sierpnia]] [[1944]] roku. Rada Wojenna Frontu miała wyznaczać komendantów powiatów i miast, a komendantów gmin i mniejszych miasteczek Rady Wojenne poszczególnych armii wchodzących w skład frontu. W przypadku braku w danej miejscowości organów podległych Polskiemu Komitetowi Wyzwolenia Narodowego komendanci radzieccy mieli wyznaczać tymczasowych starostów i wójtów. Radzieckie komendantury uzyskały też prawo do użycia broni palnej wobec polskiej ludności w razie zamieszek przerywających transport na front i zakłócających działalność organów administracji Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. Radzieccy komendanci mieli obowiązek domagania się od lokalnych władz Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego utworzenia w każdej miejscowości [[Milicja Obywatelska|Milicji Obywatelskiej]] dla ochrony porządku i ''walki z agentami nieprzyjaciela nasyłanymi na tyły'', jak też dla ''odebrania ludności miejscowej broni palnej, radiostacji i odbiorników radiowych''. [[Tadeusz Żenczykowski]], ''Polska lubelska'', Warszawa 1990, s. 122-124.</ref>. [[31 lipca]] [[1944]] [[Stawka Najwyższego Naczelnego Dowództwa|Kwatera Główna Naczelnego Dowództwa ZSRR]] (czyli w rzeczywistości Stalin) wydała dyrektywę określającą zasady mobilizacji na zajmowanych przez Armię Czerwoną ziemiach polskich, przewidującą aresztowanie ujawniających się wobec władz sowieckich oddziałów [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]] i innych formacji nie podporządkowanych PKWN. W dyrektywie stwierdzano, że jedyną legalną władzą na terytorium Polski jest PKWN i jego organy terenowe, natomiast osoby występujące w imieniu [[Rząd Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie|Rządu RP na uchodźstwie]] miały być traktowane jako niemiecka agentura<ref group=uwaga>„31 lipca 1944 roku Kwatera Główna Naczelnego Dowództwa Armii Czerwonej, czyli w istocie Stalin, wydał dyrektywę, która stwierdzała kategorycznie, że ''1. […] Prawo mobilizacji [obywateli – JMC] podlegających służbie wojskowej na terytorium Polski [to znaczy na terenach Polski nie kwestionowanych przez ZSRR położonych na zachód od linii Curzona – przypis JMC] ma tylko Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego jako organ rządowy suwerennego państwa polskiego. Na zlecenie Polskiego Komitetu Wyzwolenia narodowego mobilizacja może być przeprowadzona także przez Dowództwo Armii Czerwonej. 2. Mobilizacja prowadzona na terytorium Polski przez różne organizacje niezwiązane z Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego [Armię Krajową – JMC] jest bezprawna i osoby prowadzące taką mobilizację podlegają natychmiastowemu aresztowaniu jako agenci Niemców, powodujący zamieszanie wśród ludności polskiej''. Ten '''rozkaz – dyrektywa Stalina nakazywał w istocie rozbrajanie i aresztowanie przez Armię Czerwoną zmobilizowanych i ujawniających się wobec władz sowieckich oddziałów Armii Krajowej, a jej żołnierzy i dowódców utożsamiała z „niemiecką agenturą”, a ich polityczne władze naczelne – [[Rząd Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie|Rząd Polski w Londynie]] i jego [[Delegatura Rządu na Kraj|Delegaturę w Kraju]] – proklamował jako „nielegalne”'''”. [[Jan Ciechanowski (historyk)|Jan Ciechanowski]], ''Powstanie Warszawskie. Zarys podłoża politycznego i dyplomatycznego'', wydanie uzupełnione i poszerzone, [[Bellona (wydawnictwo)|Wydawnictwo Bellona]] i Aspra-JR, Pułtusk-Warszawa 2009, {{ISBN|978-83-7549-074-9}}. s. 422-423.</ref>.

 

 

6 sierpnia 1944 odbyły się w Moskwie rozmowy między premierem Rządu RP na uchodźstwie Stanisławem Mikołajczykiem i towarzyszącym mu [[Tadeusz Romer|Tadeuszem Romerem]] a przedstawicielami PKWN (m.in. Bierut, Osóbka-Morawski, Żymierski), które zakończyły się fiaskiem<ref>{{Cytuj|autor = Krystyna Kersten |tytuł = Narodziny systemu władzy. Polska 1943-1948 |data = 1990 |isbn = 83-85066-09-8 |miejsce = Poznań |wydawca = Kantor Wydawniczy SAWW |s = 76 |oclc = 834533924}}</ref>.

Na posiedzeniu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego 15 września 1944 roku w [[Lublin]]ie [[Bolesław Bierut]], [[Roman Zambrowski]], [[Jakub Berman]], [[Michał Rola-Żymierski]] omawiali możliwy rozwój wypadków w razie zwycięstwa [[Powstanie warszawskie|powstańców]]. [[Stanisław Radkiewicz]] uważał, że nie do pomyślenia było, ''żebyśmy pozwolili na wzięcie władzy komuś, mając cztery dywizje do dyspozycji. Wojsko porwie za sobą wszystko i wszelką próbę nieprawnego zagarnięcia władzy trzeba ukrócić z pomocą gen. [[Bolesław Kieniewicz|Kieniewicza]] i całej naszej 1. Armii''<ref>''Wojsko polskie na froncie wschodnim 1943-1945. Wybór materiałów źródłowych'', oprac. Czesław Grzelak, Henryk Stańczyk, Stefan Zwoliński, [[Bellona (wydawnictwo)|Bellona]], Warszawa 1994, {{ISBN|83-11-08253-7}}, s. 92.</ref>.

 

 

[[Krystyna Kersten]]:

* Dekret z dnia [[24 sierpnia]] 1944, „O rozwiązaniu tajnych organizacji wojskowych na terenach wyzwolonych”<ref>{{Dziennik Ustaw|1944|3|12}}.</ref> – uderzał on przede wszystkim w organizacje niepodległościowe uznające [[Rząd Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie|Rząd RP na uchodźstwie]], a w szczególności w [[Armia Krajowa|Armię Krajową]].

* Dekrety z dnia [[23 września]] 1944: [[Kodeks karny wojskowy|Kodeks Karny Wojska Polskiego]] (obowiązujący do [[19 kwietnia]] [[1969]])<ref>{{Dziennik Ustaw|1944|6|27}}.</ref> i „O ustroju sądów wojskowych i prokuratur wojskowych”<ref>{{Dziennik Ustaw|1944|6|29}}.</ref> (wcześniej funkcjonował w armii [[Zygmunt Berling|Berlinga]], od [[1 czerwca]] 1944, jako Wojskowy Kodeks Karny, przygotowany przez [[Centralne Biuro Komunistów Polski]]) – [[Kodeks (zbiór praw)|kodeks]] ten określał definicję tzw. [[Zdrada stanu|zbrodni stanu]] i kary wymierzane za jej popełnienie, dotyczył także ludności cywilnej oraz stanu gdy wymagał tego „interes obrony Państwa”. Kodeks w 10 na 19 artykułów przewidywał [[kara śmierci|karę śmierci]] m.in. za zbrodnię stanu. Na podstawie tego dekretu represjonowano żołnierzy Armii Krajowej i innych organizacji konspiracyjnych.

* Dekret z dnia [[7 października]] 1944 „O Milicji Obywatelskiej”<ref>{{Dziennik Ustaw|1944|7|33}}.</ref> regulował funkcjonowanie [[Milicja Obywatelska|MO]].

* Tego samego dnia dekretem PKWN został też powołany [[Państwowy Urząd Repatriacyjny]].