Wikipedia

Natan mędrzec: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja nieprzejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
drobne redakcyjne
Dodaję informacje dot. fabuły, interpretacji. Uzupełnienia i poprawki.
Linia 44:
 
== Opis fabuły ==
Akcja dramatu rozgrywa się w [[Jerozolima|Jerozolimie]] w czasie trzeciej wyprawy krzyżowej przypadającej na lata 1189–1192. Natan, znany i powszechnie ceniony za swą mądrość Żyd, wraca z podróży handlowej i dowiaduje się, że jego przybrana córka Recha została wydobytauratowana ze stojącego w płomieniachz domupożaru przez młodego [[Templariusze|templariusza]]. Ten zawdzięczaz swojekolei życiemógł muzułmańskiemudokonać władcybohaterskiego [[Saladyn]]owiczynu tylko dlatego, któryże spośródżycie wszystkichi skazańcówwolność ułaskawiłdarował tylkomu jegomuzułmański władca [[Saladyn]], jakoktóremu żemłodzieniec przypominał on mujego brata – Assada. Mimo zbiegu tych niezwykłych okoliczności Natan, zwolennik racjonalizmu, nie uważa tego za cud i przekonuje Rechę, że wiara, iż to anioły ją ocaliły, jest szkodliwa. ▼
Akcja dramatu rozgrywa się w [[Jerozolima|Jerozolimie]] w czasie trzeciej wyprawy krzyżowej przypadającej na lata 1189–1192.
 
Natan odnajduje wybawcę córki i mimo niechęci templariusza przekonuje go, by ten złożył wizytę w jego domu i przyjął podziękowania Rechy.▼
▲Natan wraca z podróży handlowej i dowiaduje się, że jego córka Recha została wydobyta ze stojącego w płomieniach domu przez młodego [[Templariusze|templariusza]]. Ten zawdzięcza swoje życie muzułmańskiemu władcy [[Saladyn]]owi, który spośród wszystkich skazańców ułaskawił tylko jego, jako że przypominał on mu brata – Assada. Mimo zbiegu niezwykłych okoliczności Natan nie uważa tego za cud i przekonuje Rechę, że wiara, iż to anioły ją ocaliły, jest szkodliwa.
 
Główny bohater słynie nie tylko ze swego umysłu, ale i z bogactwa, w związku z tym zostaje wezwany przez Saladyna, który zamierza zaciągnąć u Natana pożyczkę. Władca chce przy okazji wystawić na próbę mądrość Żyda, zadaje mu więc pytanie pułapkę o to, która z trzech religii monoteistycznych jest prawdziwa. Ten odpowiada mu przypowieścią o pierścieniu, której głównym przesłaniem jest równorzędność wszystkich religii, o ile służą one dobru człowieka i rzeczywiście dobro to same czynią. Po wrażeniem odpowiedzi, Sułtan pragnie przyjaźni z Żydem i ku swemu zaskoczeniu rzeczywiście zyskuje wraz z oczekiwaną pożyczką.
▲Natan odnajduje wybawcę córki i przekonuje go, by ten złożył wizytę w jego domu i przyjął podziękowania Rechy.
 
Templariusz zakochuje się w Rechy i pragnie ją poślubić. Od zarządczyni Natana, Dai dowiaduje się jednak, że prawdziwymi rodzicami Rechy byli chrześcijanie, po których śmierci Natan adoptował osieroconą dziewczynę. Natan przyjmuje oświadczyny z dystansem. Templariusz udaje się więc po poradę do patriarchy Jerozolimy, któremu w zawoalowany sposób opowiada historię Rechy. Hierarcha, ukazany w dramacie w zdecydowanie najgorszym świetle, żąda wskazania „owego Żyda”, który dopuścił się "porwania" chrześcijańskiego dziecka i doprowadzenia do jego [[apostazja|apostazji]], za co formalnie groziła kara spalenia na stosie.
W związku z problemami finansowymi Saladyn przyzywa Natana. Chce także sprawdzić sławną mądrość Żyda, pytając go, która z trzech religii monoteistycznych jest prawdziwa. Ten odpowiada mu przypowieścią o pierścieniu. Sułtan szybko pojmuje przesłanie równoprawności wszystkich religii. Będąc pod dużym wrażeniem odpowiedzi, pragnie przyjaźni z Żydem, ku swemu zaskoczeniu, otrzymuje on także od niego pożyczkę.
 
DziękiW finale dramatu odsłonięte zostają wszystkie zawiłości i rodzinne koligacje pomiędzy głównymi postaciami utworu. Oto dzięki zapiskom zachowanym przez jednego z braci zakonnych okazuje się, że Recha i templariusz są rodzeństwem, i dziećmipotomstwem Assada, brata Saladyna. Natan zostaje zaś ostatecznie uznany prawowitymza prawowitego ojcemojca adopcyjnymadopcyjnego. W ten sposób następuje symboliczne powiązanie trzech religii.▼
Templariusz zakochuje się w córce Natana i pragnie ją poślubić. Od zarządczyni Natana Dai dowiaduje się, że Recha została przezeń adoptowana, a jej prawdziwi rodzice byli chrześcijanami. Natan przyjmuje oświadczyny z dystansem, a templariusz udaje się po radę do patriarchy Jerozolimy. Głowa kościoła nakazuje poszukiwania „owego Żyda”, nosząc się z zamiarem spalenia go na stosie za porwanie chrześcijańskiego dziecka i jego [[apostazja|apostazję]].
 
▲Dzięki zapiskom zachowanym przez jednego z braci zakonnych okazuje się, że Recha i templariusz są rodzeństwem i dziećmi Assada, brata Saladyna. Natan zostaje ostatecznie uznany prawowitym ojcem adopcyjnym. W ten sposób następuje symboliczne powiązanie trzech religii.
 
== Przypowieść o pierścieniu ==
[[Plik:Maurycy Gottlieb - Recha Welcoming Her Father - 1877.jpg|thumb|200px|[[Maurycy Gottlieb]]:''Recha wita swojego ojca'']]
Idea tolerancji zawarta w przypowieści o pierścieniu została ujęta już w XIV wieku przez Boccaccia w jego [[Dekameron]]ie. Autor opowiada tam historię ojca, który zgodnie z tradycją oddaje pierścień najumiłowańszemuumiłowanemu synowi (pierścień, czyniącyby czynił jego posiadacza miłym Bogu i ludziom). W utworze Lessinga można znaleźć lekko zmodyfikowaną wersję tego samego podania.
 
Saladyn wzywa do siebie Natana i pyta go, którą z monoteistycznych religii uważa za prawdziwą. Ten szybko rozpoznaje pułapkę zastawioną przez władcę. Jeśli uzna wyższość swej wiary, obrazi w ten sposób majestat [[sułtan]]a, jeśli natomiast wstawi się za [[islam]]em, to może oczekiwać pytania, dlaczego wciąż jest Żydemżydem. Unikając więc jasnych stwierdzeń, Natan odpowiada mu przypowieścią: Oto pewien mężczyzna posiadał pierścień, który odziedziczył po ojcu. Każdy, kto go nosił z niezachwianym przekonaniem, był miły Bogu i ludziom. Pierścień był przekazywany z pokolenia na pokolenie, a dostawał go zawsze ten syn, którego ojciec kochał najbardziej ze wszystkich. Zdarzyło się jednak, iż jeden z ojców w kolejnym pokoleniu, mający trzech synów, nie faworyzował żadnego z nich. Nakazał więc artyście stworzyć duplikaty klejnotu, a następnie każdemu z nich ofiarował pierścień, zapewniając przy tym o jego autentyczności. Po jego śmierci wszyscy synowie udali się do sądu, aby rozstrzygnąć, który z pierścieni jest tym prawdziwym. Sędzia jednak nie był w stanie tego stwierdzić. Przypomniał jednak, że klejnot ma właściwość czynienia jego posiadacza miłym Bogu i ludziom, zażądał więc wskazania brata, którego miłują między sobą między sobą najbardziej. Jako że nie potrafili tego uczynić, sędzia uznał za możliwe zaginięcie klejnotu. Nazywając braci "okłamanymi kłamcami" ostatecznie doradził im jednak, by każdy z nich traktował własny pierścień jak autentyczny, wskazując, że ojciec zapewne kochał każdego z nich jednakowo i nie mógł znieść myśli o faworyzowaniu żadnego z nich. Radą sędziego jest zarzucenie sporów o prawdziwość pierścienia i wyższość jednego z nich, a zamiast tego stosowanie się do przesłania wpisanego w klejnot, czyli działanie miłe Bogu i ludziom.
 
Przypowieść o pierścieniu staje się więc wezwaniem do bezinteresownej miłości bliźniego oraz zarzucenia jałowych sporów religijnych. Ten fragment dramatu Lessinga uważany jest za jeden z kluczowych tekstów [[Oświecenie (epoka)|epoki oświeceniowej]], wyrażających idee humanizmu i tolerancji.
Pewien mężczyzna posiadał pierścień, który odziedziczył po ojcu. Każdy, kto go nosił z niezachwianym przekonaniem, był miły Bogu i ludziom. Pierścień był przekazywany z pokolenia na pokolenie, a dostawał go zawsze ten syn, którego ojciec kochał najbardziej ze wszystkich.
 
Jednak zdarzyło się, iż pewien ojciec, mający trzech synów, nie faworyzował żadnego z nich. Nakazał więc artyście stworzyć duplikaty klejnotu, a następnie każdemu z nich ofiarował pierścień, zapewniając przy tym o jego autentyczności.
 
Po jego śmierci wszyscy synowie udali się do sądu, aby rozstrzygnąć, który z pierścieni jest tym prawdziwym. Sędzia jednak nie był w stanie tego stwierdzić. Przypomniał on jednak, że klejnot ma właściwość czynienia jego posiadacza miłym Bogu i ludziom. Jako iż wydaje się to nie mieć przełożenia na żadnego z synów, to możliwe jest, że autentyczny pierścień się zagubił. (Sędzia nie odpowiada jednoznacznie na zapytania, kiedy mogłoby do tego dojść, teoretycznie nawet pierścień ojca mógł być fałszywy). Ostatecznie doradza im, by każdy z nich myślał, że to jego pierścień jest autentyczny i dodaje, że ojciec kochał każdego z nich jednakowo, tak iż nie mógł on znieść myśli o faworyzowaniu żadnego z nich (wbrew tradycji). Jeśli jednak jeden z klejnotów rzeczywiście jest autentyczny, to należy wyczekiwać jego cudownego działania w przyszłości, a każdy z jego posiadaczy powinien się starać, aby ów efekt przywołać.
 
Przypowieść o pierścieniu uważana jest za kluczowy tekst [[Oświecenie (epoka)|epoki oświeceniowej]] i jest ona sztandarowym ujęciem idei tolerancji.
 
== Interpretacja ==
Linia 77 ⟶ 69:
Zgodnie z cechami przypowieści (z 3 aktu) rzeczywistość i fikcja nachodzą na siebie. Historia Natana, którą ten opowiada sułtanowi, jest pośrednią odpowiedzią na jego pytanie i jednocześnie próbą zanegowania jego sensu, ponieważ podług protagonisty (i Lessinga) każdy człowiek musi znaleźć i szanować swoją własną religię, nie podważając przy tym autentyczności innych. Zafascynowany opowieścią Saladyn odsyła Natana, by zastanowić się nad wymową podania. To, że akceptuje on naukę zawartą w przypowieści, jest jednocześnie zachętą dla czytelnika, by ten podążał podobną ścieżką.
 
FiguraPostać Natana to także literacki pomnik postawiony przyjacielowi Lessinga [[Moses Mendelssohn|Mosesowi Mendelssohnowi]].
 
Skrajnie negatywną postacią dramatu pozostaje katolicki patriarcha Jerozolimy, antysemita, zamknięty w sztywnych schematach prawa kanonicznego, gotów do radykalnych działań wbrew rozsądkowi i dobru bezpośrednio zainteresowanych, za to w interesie własnej instytucji. Przyjmuje się, że pierwowzorem dla tej postaci był luterański teolog i pastor Johann Melchior Goeze, z którym Lessing prowadził w latach 1774-1780 zażarte spory teologiczne.
 
== Recepcja w Polsce<ref>Por. Olga Dobijanka-Witczakowa: Lessing auf polnischen Bühnen, w: Lessing-Konferenz Halle 1979, red. Hans-Georg Werner. Halle (Saale): Martin-Luther-Universität 1980. cz. 2, s. 484–497; Paweł Zarychta: Die schwierige Präsenz. Zur Rezeption von Lessings „Nathan der Weise” in Polen, w: Dirk Niefanger, Gunnar Och, Birka Siwczyk (red.): Lessing und das Judentum. Lektüren, Dialoge, Kontroversen im 18. und 19. Jahrhundert. Hildesheim/Zürich/New York 2015, s. 375-398.</ref> ==
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Natan_mędrzec”