Mińsk: Różnice pomiędzy wersjami

 

Pierwsze utrwalenie nazwy ''Minsk'' (''Mynsko'') uczeni odnaleźli w łacińskojęzycznej księdze kancelaryjnej z 1502 r. Później w dokumentach polskojęzycznych XVI-XVII w. coraz częściej używana jest transkrypcja ''Minsk''. Profesor katedry białoruskiej filologii [[Uniwersytet Warszawski|Uniwersytetu Warszawskiego]] A. Abremska-Jabłońska wykazała przekonująco, że nazwa „Minsk” pojawiła się pod wpływem polskiego [[Mińsk Mazowiecki|Mińska Mazowieckiego]] wskutek polskiej ekspansji administracyjnej i językowej<ref name="pam-1">[[Іван Крамко|Крамко І.І.]] [[Георгі Штыхаў|Штыхаў Г.В.]] Калі Менск стаў Мінскам // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. – Мн.: БЕЛТА, П15 2001. С. 34–35.</ref>.

Forma ''Mińsk'' w oficjalnych dokumentach ostatecznie zastępuje ''Miensk'' dopiero w XVIII w. razem z wypieraniem [[Język ruski|języka starobiałoruskiego (ruskiego)]] z użytku państwowego. Po [[Rozbiory Polski|rozbiorach I Rzeczypospolitej]] z polskich dokumentów i map nazwa została mechanicznie przeniesiona do dokumentów i map rosyjskich<ref name="sybeka">Шыбека З.В., Шыбека С.Ф. Мінск: Старонкі жыцця дарэв. горада/ Пер. з рускай мовы М.Віжа; Прадмова С.М. Станюты. – Мн.: Полымя, 1994. С. 10.</ref><ref name="pam-2">[[Іван Крамко|Крамко І.І.]] [[Георгі Штыхаў|Штыхаў Г.В.]] Калі Менск стаў Мінскам // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. – Мн.: БЕЛТА, П15 2001. С. 36.</ref>.

 

== Historia ==

[[Plik:Miensk. Менск (N. Orda, XIX).jpg|mały|Wysoki Rynek w XIX wieku]]

 

=== Wielkie Księstwo Litewskie ===

 

=== I Rzeczpospolita ===

[[Plik:Miensk. Менск (1772).jpg|mały|Mińsk w 1772 roku]]

 

W 1708, na rozkaz [[Piotr I Wielki|Piotra I]], miasto zostało spalone przez Rosjan. W 1733 miasto okupowała prawie dwa lata armia rosyjska. W 1773 Komisja Edukacji Narodowej utworzyła w mieście „szkołę akademicką”. Wskutek zagarnięcia w [[I rozbiór Polski|I rozbiorze]] części wschodnich województw przez [[Imperium Rosyjskie|Rosję]], odbywające się od 1599 sesje Trybunału Litewskiego przeniesiono w 1775 z Mińska do [[Grodno|Grodna]], co spowodowało dalszą utratę znaczenia przez miasto.

=== W zaborze rosyjskim ===

[[Plik:Miensk, I. Peška.jpg|mały|Wysoki Rynek w XIX wieku]]

 

[[Plik:Demonstracja Mińsk 1 maja 1917.jpg|mały|{{nowrap|Demonstracja pierwszomajowa w 1917}}]]

19 stycznia 1918 polscy i białoruscy mieszkańcy Mińska rozbroili część uciekających bolszewików i przejęli władzę w mieście. Polacy administrowali większą, zachodnią częścią miasta, Białorusini – wschodnią. 21 stycznia polsko-białoruska administracja przekazała władzę wkraczającym do miasta wojskom niemieckim<ref>{{cytuj książkę | tytuł = Między nadzieją..| strony = 144–146| rozdział = W kręgu polityki i spraw wojskowych. Działalność wojskowa}}</ref>. Pod niemiecką okupacją w mieście funkcjonowały podziemne organizacje polskie, m.in. [[Rada Okręgowa]] i zajmująca mniej ważną pozycję [[Rada Polska Ziemi Mińskiej]]. Pod koniec 1917 r. w Mińsku powstał Związek Zawodowy im. Stanisława Staszica, usiłujący utworzyć polską kooperatywę. Mimo że był on nieokreślony ideowo, władze okupacyjne dotkliwie go prześladowały<ref name=gierowska262>{{cytuj książkę | nazwisko = Gierowska-Kałłaur| imię = Joanna| autor link = | tytuł = Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich (19 lutego 1919 – 9 września 1920)| url = | wydanie = 1| wydawca = Wydawnictwo Neriton, Instytut Historii PAN| miejsce = [[Warszawa]]| rok = 2003| strony = 262–263| rozdział = Rozdział VIII. Program ZCZW w odniesieniu do ziem Litwy i Białorusi| adres rozdziału = | nazwisko r = Gierowska-Kałłaur| imię r = Joanna| autor r link = | isbn = 83-88973-60-6| data dostępu =}}</ref>.

Jesienią 1918 powstała Samoobrona Ziemi Mińskiej i Grodzieńskiej – polska organizacja wojskowa mająca na celu obronę tych ziem przed bolszewikami. W Mińsku jej organizatorem był gen. [[Aleksander Bernatowicz]]. Z nominacji Piłsudskiego dowodzenie nad nią przejął płk [[Fabian Kobordo|Kobordo]]<ref name=wojna>{{cytuj książkę | nazwisko = Wyszczelski| imię = Lech| autor link = Lech Wyszczelski| tytuł = Wojna polsko-rosyjska 1919–1920| url = | inni = | wydanie = 1| wydawca = Bellona| miejsce = [[Warszawa]]| rok = 2010| strony = 47–48| rozdział = Wstępna faza walk| adres rozdziału = | nazwisko r = Wyszczelski| imię r = Lech| autor r link = | isbn = 978-83-11-11934-5| język = | data dostępu =}}</ref>.

 

=== W składzie Białoruskiej SRR ===

W lipcu 1920 miasto zdobyli bolszewicy podczas [[Wojna polsko-bolszewicka|wojny polsko-bolszewickiej]], jednakże po zwycięskiej dla strony polskiej [[Bitwa nad Niemnem|bitwie niemeńskiej]], 12 października 1920 14. Dywizja Piechoty Wielkopolskiej ponownie wkroczyła do Mińska<ref>Lech Wyszczelski "Wojna o polskie Kresy, str. 381, podaje datę 15 X godz. 13:30</ref>, ale zaledwie na kilka dni. 13 października Piłsudski kategorycznie zabronił zajmowania tego miasta, a 15 października o 18:00 gen. Skierski nakazał opuszczenie miasta, co zresztą Tuchaczewski chciał wyegzekwować siłą. Ku wielkiej rozpaczy Polaków – mińszczan, na mocy [[Traktat ryski (1921)|traktatu ryskiego]] Mińsk ostatecznie został włączony do [[Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka|Białoruskiej SRR]] (od 1922 [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]]). W latach trzydziestych (podczas [[Wielki terror (ZSRR)|„wielkiego terroru”]]) i po [[Agresja ZSRR na Polskę|agresji ZSRR na Polskę]] ośrodek terroru [[NKWD]] – kilkadziesiąt tysięcy osób ludobójczo rozstrzelano i pochowano m.in. w [[Kuropaty|Kuropatach]], w tym duży odsetek mińskich Polaków.

[[Plik:Katyn.png|mały]]

Przed zajęciem Mińska przez Niemców [[NKWD]] w czerwcu 1941 wymordowała część polskich więźniów osadzonych w Więzieniu Centralnym i tzw. Amerykance, a pozostałych [[Droga śmierci Mińsk-Czerwień|wysłano w kierunku Czerwienia]]<ref>„Przedmiotowe śledztwo swym zakresem przedmiotowym obejmuje mordy dokonane przez funkcjonariuszy NKWD na ludności polskiej w okresie 17 września 1939r do końca czerwca 1941r (tj. ewakuacji więzienia w Mińsku), nie tylko w samych więzieniach w Mińsku, ale i na trasie ewakuacji z Mińska do miejscowości [[Czerwień (Białoruś)|Ihumeń]] (tzw. „Marsz Śmierci”). W oparciu o zgromadzony materiał dowodowy ustalono, że w Mińsku były dwa więzienia prowadzone przez NKWD: 1./ więzienie Centralne, które mieściło się w dawnym zamku Sapiehów, 2./ tzw. „Okrąglak” lub „Amerykanka”. Więzienia te były we wrześniu 1939r przepełnione- znajdowało się w nich 2 razy więcej więźniów niż było miejsc w celach. Likwidacja obu więzień rozpoczęła się w nocy z 22/23 czerwca 1941 r. Nieustalona do chwili obecnej liczba więźniów została zamordowana przez NKWD na terenie więzień, część więźniów została wywieziona transportem kolejowym, zaś pozostałych więźniów podzielono na grupy i wyprowadzono z mińskich więzień, gnając ich w kierunku miejscowości [[Czerwień (Białoruś)|Ihumeń (Czerwień)]]. Grupy były prowadzone w pewnych odległościach. Marsz ten trwał kilka dni. W czasie tego marszu NKWD mordowało więźniów, a ciała były pozostawiane przy drodze. Z wyprowadzonych z Mińska więźniów w ilości około kilku tysięcy do Czerwienia dotarła zaledwie grupa około 2 tys. więźniów. W Czerwieniu funkcjonariusze NKWD na grupie ocalałych z „Marszu Śmierci” więźniów, zaczęli ponownie dokonywać zabójstw. Mord w Czerwieniu przeżyło zaledwie kilkadziesiąt osób, a to dzięki temu, że enkawudziści uciekli przed niemieckim bombardowaniem. Obecnie trwają dalsze czynności mające na celu ustalenie liczby osób pomordowanych i ich tożsamości. Czynności, są także prowadzone w zakresie ustalenia obecnie żyjących pokrzywdzonych lub osób dla nich najbliższych celem zabezpieczenie materiału dowodowego. Nadto, są na bieżąco przesłuchani ustaleni pokrzywdzeni i prowadzona jest analiza materiałów archiwalnych. Celem tego śledztwa, jest także ustalenie sprawców ww. czynów oraz osób wydających, w tym zakresie rozkazy”. Wykaz śledztw prowadzonych przez OKBZPNP w Warszawie dostępny 8.09.2008.</ref>. Od lipca 1941 r. do lipca 1944 r. Mińsk był okupowany przez Niemców, którzy [[Getto w Mińsku na Białorusi|wymordowali miejscowych Żydów]]. Tutaj działał i zginął w wyniku zamachu [[gauleiter]] Okręgu Generalnego Białoruś [[Wilhelm Kube]], jego następcą został [[Curt von Gottberg]]. Obszar IV [[Wachlarz (organizacja zbrojna)|Wachlarza Armii Krajowej]] obejmował Mińsk, w tutejszym więzieniu przebywali aresztowani żołnierze Wachlarza. 3 lipca 1944 Armia Czerwona odbiła miasto z rąk niemieckich.

 

=== W Białorusi ===

Od 1991 Mińsk jest stolicą suwerennej [[Białoruś|Republiki Białorusi]] oraz centrum politycznym i kulturowym białoruskiego narodu. Według spisu ludności z 2015 najliczniejszymi mniejszościami narodowymi białoruskiej stolicy są Rosjanie, Ukraińcy, Polacy, Litwini, Żydzi, Tatarzy i Ormianie. Przez wieki zamieszkany przez wiele narodów, Mińsk stanowi ważny ośrodek życia kulturalnego Białorusi. W 2017 działały w nim 23 szkoły wyższe, na których studiowało około 200 tysięcy studentów z Białorusi oraz zagranicy.

 

 

== Zabytki ==

[[Plik:Касьцёл Сьвятога Язэпа, Менск 03.jpg|mały|[[Kościół św. Józefa i klasztor Bernardynów w Mińsku|Kościół św. Józefa]]]]

[[Plik:Belarus-Minsk-Holy Trinity Church-1.jpg|mały|[[Kościół św. Rocha (św. Trójcy) w Mińsku|Kościół św. Rocha]]]]

[[Plik:Manor of Wańkowic family Minsk Filimonov 24.JPG|mały|[[Pałac Wańkowiczów w Mińsku|Pałac Wańkowiczów w Ślepiance Wielkiej]]]]

[[Plik:Belarus-Minsk-Loshytsa-Manor of Lubanski Family-2.jpg|mały|Dwór Lubańskich]]

'''zachowane:'''

* [[Kościół św. Józefa i klasztor Bernardynów w Mińsku|Kościół św. Józefa i klasztor Bernardynów]], barokowy (ob. biblioteka)

* Kościół bernardynek (obecnie prawosławny [[Sobór Ducha Świętego w Mińsku|sobór św. Ducha]]) i klasztor z 1642 r.,

 

== Transport i infrastruktura ==

Posiada sieć [[Tramwaje w Mińsku|tramwajową]], rozwiniętą sieć [[Trolejbusy w Mińsku|trolejbusową]] i [[Autobusy w Mińsku|autobusową]] oraz dwie linie [[Metro w Mińsku|metra]] o łącznej długości 35,5&nbsp;km na których rozmieszczone jest 28 stacji.

 

 

== Polacy w Mińsku ==

Według spisu powszechnego z 1897 r. Polacy stanowili 11,4% mieszkańców miasta, jednak według radzieckiego spisu z 1959 r. Polacy stanowili już tylko 1,1% (5 599 osób). W związku z liberalizacją przepisów spowodowanych rewolucją 1905 roku, w latach 1906-1907 w Mińsku powstały dwie polskie organizacje: Ognisko Polskie (prezes Hieronim Drucki-Lubecki) i [[Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”]] (prezes Władysław Kryński), w 1905 towarzystwo „Oświata” przekształcone w 1917 roku w „Macierz Szkolną”, a w 1914 roku miński oddział „Polskiego Towarzystwa dla pomocy ofiar wojny” oraz od 1916 roku miński oddział warszawskiego [[Towarzystwo Opieki nad Zabytkami|Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości]]. Jesienią 1917 roku Bronisław Skąpski założył w Mińsku Teatr polski. W 1912 roku ukazał się pierwszy numer polskiej gazety „Nad Świsłoczą” (14 numerów), którą od 1915 roku zastąpił tygodnik „Pogoń” oraz wydawany przez Józefa Hłaskę „Nowy Kuryer Litewski”. W maju 1917 roku powstała Polska Rada Ziemi Mińskiej, która wydawała „Dziennik Miński”. Wychodziły także pisma to „Wieś i zaścianek”, „Placówka”, „Na straży”, „Siew bellony”. Pisma te były kolportowane do miejscowości, w których mieszkała w większej liczbie mniejszość polska tj. na północny wschód od miasta w kierunku [[Borysów (miasto)|Borysowa]]<ref>[[Tygodnik Ilustrowany]], maj-czerwiec 1918</ref>.

 

 

== Ludzie związani z miastem ==

{{Kategoria główna|Ludzie związani z Mińskiem}}

 

[[Kategoria:Stolice państw w Europie]]

[[Kategoria:Miasta królewskie I Rzeczypospolitej (województwo mińskie)]]

[[Kategoria:Miasta wojewódzkie I Rzeczypospolitej]]

[[Kategoria:Miejscowości odznaczone Orderem Lenina]]