Żeleznodorożnyj: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
+wikisłownik |
Nie podano opisu zmian |
||
Linia 11:
|powierzchnia =
|wysokość = 35
|rok =
|liczba ludności =
|gęstość zaludnienia =
|numer kierunkowy =
Linia 29:
== Historia ==
[[Plik:Изображение 901.jpg|mały|lewo|Pozostałości zamku]]
W połowie [[XIII wiek]]u [[Prusowie|pruski]] wódz Gierdawe założył gród na wzniesieniu nad rzeką Ometą. Podczas [[II powstanie pruskie|II powstania pruskiego]], w roku [[1262]], Gierdawe odmówił walki z [[zakon krzyżacki|Krzyżakami]], spalił gród i uciekł do kontrolowanego przez Krzyżaków [[Kaliningrad|Królewca]]. Za rządów komtura Heinricha von Eysenberga na miejscu pruskiego grodu, zbudowano w [[1325]] roku zamek, w celu ochrony ziem Zakonu przed [[Litwini|Litwinami]] i w [[1368]] roku nazwano go ''Gerdauen'', od imienia wodza pruskiego Gierdawy. W [[1347]] roku Litwini pod wodzą wielkiego księcia [[Olgierd Giedyminowic|Olgierda]] oblegali bezskutecznie zamek<ref name=os>[https://www.ostpreussen.net/ostpreussen/orte.php?_l=2&bericht=637]</ref>. Pod rządami [[Winrich von Kniprode|Winricha von Kniprode]], w połowie XIV wieku, wokół zamku zaczęli osiedlać się osadnicy niemieccy. 21 września [[1398]] roku wielki mistrz Zakonu [[Ulrich von Jungingen]] lokował miasto na [[prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]]. Miasto otoczono murami i wybudowano w nim kościół, a w [[1428]] roku powstał klasztor [[Zakon Kaznodziejski|dominikański]]
=== Pod zwierzchnictwem polskim ===
Po utworzeniu [[Królestwo Prus|Królestwa Prus]] w [[1701]] roku Gierdawy zostały włączone do powiatu (''Landkreis'') [[Kętrzyn|kętrzyńskiego]]. W [[1708]] król [[Fryderyk I Pruski|Fryderk I]] nadał miastu prawo do organizowania 4 razy w roku jarmarku. W czasie [[wojna siedmioletnia|wojny siedmioletniej]], w [[1757]] roku, miasto zniszczyli [[Kozacy]]. Po reformie administracyjnej Prus w [[1818]] roku miasto stało się siedzibą powiatu. W [[1858]] roku Gierdawy otrzymały połączenie drogowe z [[Węgorzewo|Węgorzewem]], w [[1871]] do miasta dotarła linia kolejowa [[Toruń]] – [[Czerniachowsk|Wystruć]], a w [[1888]] linia do [[Kaliningrad|Królewca]]. Dzięki korzystnym połączeniom komunikacyjnym, miasto stało się ważnym ośrodkiem handlu zbożem, a także ośrodkiem przemysłu odzieżowego i garbarskiego. Funkcjonował tu browar Kinderhof.▼
[[Plik:AGAD Stany pruskie oddaja swe ziemie krolowi polskiemu Kazimierzowi Jagiellonczykowi i koronie polskiej.jpg|mały|lewo|Akt oddania się stanów pruskich [[Król Polski|królowi Polski]] [[Kazimierz IV Jagiellończyk|Kazimierzowi IV Jagiellończykowi]] i [[Korona Królestwa Polskiego|Koronie Królestwa Polskiego]], 15 kwietnia 1454 roku]]
Gierdawy przynależały do [[Związek Pruski|Związku Pruskiego]], który na początku 1454 zwrócił się do polskiego króla z prośbą o przyłączenie Prus do [[Korona Królestwa Polskiego|Korony Królestwa Polskiego]]. W lutym 1454 [[Kazimierz IV Jagiellończyk]] przychylił się do prośby i [[Inkorporacja terytorium|inkorporował]] region z miastem do Polski, po czym wybuchła [[wojna trzynastoletnia]], w trakcie której miasto było skutecznie bronione przed [[zakon krzyżacki|Krzyżakami]]{{r|os}}. W trakcie obrony w 1455 zamek uległ częściowemu zniszczeniu. Po [[Pokój toruński (1466)|pokoju toruńskim]], miasto na krótko powróciło w ręce Krzyżaków, jednakże pozostając pod zwierzchnictwem polskim jako [[lenno]]. W 1469 z powodu problemów finansowych państwa krzyżackiego, miasto zostało oddane w zastaw braciom von Schlieben (Georg i Christopher){{r|os}}, którzy później stali się dziedzicznymi właścicielami miasta. W [[1485]] roku miasto strawił pożar, po którym odbudowa trwała 8 lat. W dobie [[reformacja|reformacji]] (1530) zamknięto klasztor dominikański. W 1585 miał miejsce kolejny pożar{{r|os}}.
Miasto pozostawało częścią [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|I Rzeczypospolitej]] jako lenno do 1657, następnie znajdowało się pod panowaniem elektorów brandenburskich. Przed ucieczką do Polski (1670) starostą gierdawskim był jeden z przywódców opozycji antyelektorskiej, zwolennik powrotu regionu pod zwierzchnictwo polskie – [[Jan Teodor Schlieben]]. Zamek, należący do rodziny Schliebenów<ref>[https://www.ostpreussen.net/ostpreussen/orte.php?_l=2&bericht=639]</ref>, po 1672 pozostał niezamieszkany i stopniowo popadał w ruinę.
W czasie [[I wojna światowa|I wojny światowej]] zabudowa miejska doznała poważnych zniszczeń. Do 1921 dzięki pomocy miast partnerskich – [[Budapeszt]]u i [[Berlin|Berlina-Wilmersdorf]]<ref>obecnie część Berlina w dzielnicy [[Charlottenburg-Wilmersdorf]]</ref> przeprowadzono odbudowę w duchu romantycznej stylizacji. W procesie tym znaczącą rolę odegrał arch. Heinz Stoffregen z Bremy, autor wielu projektów domów w północnej części starego miasta. W 1939 w mieście mieszkało 5118 osób. Podczas [[II wojna światowa|II wojny światowej]] miasto doznało jedynie niewielkich zniszczeń. Zdobyte przez oddziały 2 Frontu Białoruskiego 27 stycznia 1945.▼
=== W granicach Prus i Niemiec ===
W dniu 15 lipca 1945 roku podpisano dokument zdawczo-odbiorczy, w którym radzieckie władze wojskowe przekazywały Gierdawy polskiej administracji. Do 16 sierpnia 1945 w mieście ulokowana była siedziba polskiej administracji – starostwa [[Powiat gierdawski|powiatu gierdawskiego]], przeniesiona następnie do [[Skandawa|Skandawy]]. 4 września 1945 roku polski pełnomocnik na Okręg Mazurski płk J.Prawin został poinformowany pisemnie, że władze ZSRR wydały staroście gierdawskiemu Janowi Kaszyńskiemu nakaz opuszczenia powiatu przez administrację i ludność polską<ref>{{Cytuj | url=http://historia-wyzynaelblaska.pl/granica-polsko-radziecka-w-b.-prusach-wschodnich.html | tytuł=Granica polsko-radziecka w b. Prusach Wschodnich | opublikowany=historia-wyzynaelblaska.pl | język=pl | data dostępu=2017-11-28}}</ref>.▼
[[Plik:Gerdauen.jpg|mały|lewo|Zniszczone miasto po [[I wojna światowa|I wojnie światowej]]]]
▲Po utworzeniu [[Królestwo Prus|Królestwa Prus]] w [[1701]] roku Gierdawy zostały włączone do powiatu (''Landkreis'') [[Kętrzyn|kętrzyńskiego]]. W [[1708]] król [[Fryderyk I Pruski|
▲W czasie [[I wojna światowa|I wojny światowej]] zabudowa miejska doznała poważnych zniszczeń. Do 1921 dzięki pomocy miast partnerskich – [[Budapeszt]]u i [[Berlin|Berlina-Wilmersdorf]]<ref>obecnie część Berlina w dzielnicy [[Charlottenburg-Wilmersdorf]]</ref> przeprowadzono odbudowę w duchu romantycznej stylizacji. W procesie tym znaczącą rolę odegrał arch. Heinz Stoffregen z [[Brema|Bremy]], autor wielu projektów domów w północnej części starego miasta. W 1939 w mieście mieszkało 5118 osób. Podczas [[II wojna światowa|II wojny światowej]] miasto doznało jedynie niewielkich zniszczeń.
Następnie miasto zostało włączone do [[obwód kaliningradzki|obwodu kaliningradzkiego]] w [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]]. W 1946 nazwę miasta zmieniono na ''Żeleznodorożnyj'' (ros.-kolejowy). Pod rządami radzieckimi Żeleznodorożnyj podupadł i utracił prawa miejskie. Do czasów współczesnych zachowały się relikty niewielkiego zamku krzyżackiego i ruina gotyckiego kościoła z XV wieku. Przetrwała część zabudowy starego miasta z lat odbudowy po 1914, m.in. kilkanaście kamieniczek i 2 szkieletowe spichlerze na zapleczu zburzonej po 1945 północnej pierzei rynku. Zachował się także młyn z 1909 oraz pałac von Schliebenów.▼
Miasto zostało zdobyte przez oddziały 2 Frontu Białoruskiego 27 stycznia 1945.
=== W granicach Polski ===
[[Plik:Ehemaliges Landratsamt Gerdauen Ausschnitt.jpg|mały|Dawny polski Urząd Powiatowy]]
{{Osobny artykuł|Powiat gierdawski}}
▲W czerwcu 1945, jako ostatnie na Warmii i Mazurach, obsadzone zostało przez polską administrację stanowisko starosty gierdawskiego. Pierwszym polskim powojennym starostą został Jan Kaszyński<ref>F. Sokołowski, ''Materiały źródłowe do początków administracji polskiej na Warmii i Mazurach w 1945 roku'', ''Rocznik Olsztyński'', 1972, t. X, s. 323–329</ref>. W dniu 15 lipca 1945 roku podpisano dokument zdawczo-odbiorczy, w którym radzieckie władze wojskowe przekazywały Gierdawy polskiej administracji.
=== W granicach ZSRR ===
Następnie miasto zostało włączone do [[obwód kaliningradzki|obwodu kaliningradzkiego]] w [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]]. W 1946 nazwę miasta zmieniono na ''Żeleznodorożnyj'' (ros.-kolejowy). Pod rządami radzieckimi Żeleznodorożnyj podupadł i utracił prawa miejskie.
{{Galeria|Nazwa=Wybrane zabytki
|Grafika:Железнодорожный Кирха 5 сентября 2016.jpg|Ruiny kościoła
|Grafika:Гердауэн3.jpg|Brama zamkowa
|Grafika:Водяная мельница. Калининградская область, пгт. Железнодорожный.jpg|Młyn
|Grafika:Водонапорная башня Гердауэна.jpg|Wieża ciśnień
}}
▲
{{Przypisy}}
== Bibliografia ==
Linia 46 ⟶ 73:
* Vadim Jur'evič Kurpakov, ''Kaliningradskaja oblast. Putevoditel'', Kaliningrad, Terra Baltika, 2007, {{ISBN|978-5-98777-012-2}}
* Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. 1946 nr 44 poz.)
▲== Przypisy ==
▲{{Przypisy}}
== Linki zewnętrzne ==
| |||