Tokio: Różnice pomiędzy wersjami

{{nihongo|'''{{wymowa|ja-Tokyo.ogg|Tokio}}'''|東京都|Tōkyō-to}} – stolica i największe miasto [[Japonia|Japonii]], położone na południowo-wschodnim wybrzeżu [[Honsiu]] i zarazem największanajwiększy [[Metropoliaobszar (miasto)|metropoliametropolitalny]] na świecie<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.demographia.com/db-worldua.pdf|tytuł=Demographia: World Urban Areas|opublikowany=demographia.com|data=2017-04-21|data dostępu=2017-05-11}}</ref>.

Do 1868 roku miasto nazywało się '''Edo'''. Nazwa miasta ''Tōkyō'' oznacza ''Wschodnią Stolicę''. Tokio zostało zniszczone przez [[trzęsienie ziemi]] w [[1923]], a także przez amerykańskie bombardowania podczas [[II wojna światowa|II wojny światowej]] w maju 1945 roku. Miasto to było organizatorem [[Letnie Igrzyska Olimpijskie 1964|letnich igrzysk olimpijskich w 1964 roku]]. Znajduje się tutaj [[Tokyo Skytree]], pałac cesarski oraz zabytkowe świątynie i parki. Tokio jest siedzibą jednej z głównych giełd świata i rekordowej liczby dużych firm, przy znacznym udziale małych przedsiębiorstw<ref>''Nowa encyklopedia powszechna'', PWN, Warszawa 1995-1996</ref>.

Wschodnia część miasta leży na płaskim, a na wschód od Sumidy wręcz podmokłym terenie, podczas gdy zachodnia – na terenie lekko pofalowanym, z widocznymi dolinami i płytkimi wąwozami dawnych rzek. Jest to wschodni skraj wyżyny Musashino, ciągnącej się na zachód, aż po góry oddzielające ją od kotliny dawnej prowincji Kai. Góry zajmują duży obszar prefektury. Ich zbocza są strome i zalesione (lasem pokryte jest 36% obszaru ''Tōkyō-to''). Najwyższym szczytem jest　Kumotori o wysokości 2017 m n.p.m. Na terenie stołecznej prefektury znajdują się także inne szczyty, m.in.: Takanosu (1737 m n.p.m.), Ōdake (1267 m n.p.m.), czy otoczone szczególnym kultem Mitake (929 m n.p.m.) i Takao (599 m n.p.m.). Wysoko w górach na rzece [[Tama (rzeka)|Tama]]Tamie znajduje się największe jezioro na terenie prefektury – sztuczny zbiornik Okutama-ko.

Wielki zespół miejski południowego Kantō, którego stolica Japonii stanowi centrum, tworzy obszar zurbanizowany, zajmujący większą część ''Tōkyō-to'' oraz prefektury [[Prefekturaprefektura Kanagawa|prefektury Kanagawa]] (gdzie leży [[Jokohama]], drugie co do wielkości miasto Japonii), jak również znaczną część prefektur [[Prefekturaprefektura Chiba|Chiba]] i [[Prefekturaprefektura Saitama|Saitama]]. W strefie bezpośredniego oddziaływania miasta pozostają również prefektury: [[Prefekturaprefektura Gunma|Gunma]], [[Prefekturaprefektura Ibaraki|Ibaraki]], [[Prefekturaprefektura Tochigi|Tochigi]], [[Prefekturaprefektura Yamanashi|Yamanashi]] i [[Prefekturaprefektura Shizuoka|Shizuoka]].

Tokio leży w strefie dużej aktywności sejsmicznej, co stwarza specyficzne wymagania dla zabudowy. Istnieje realne zagrożenie kolejnym wielkim [[Trzęsienie ziemi|trzęsieniem ziemi]], które mogłoby ponownie zniszczyć miasto<ref>Strona oficjalna o formach zabezpieczenia na wypadek kataklizmu: [http://www.bousai.metro.tokyo.jp/english/index.html ''TMG’s Disaster Prevention Information''] {{lang|en}}.</ref>. Mimo to miasto wciąż przyciąga ludzi z całego kraju, a nawet świata. Od dłuższego czasu imigracja lokuje się głównie nie w samym mieście, ale na obszarze szeroko pojętej aglomeracji.

Szacuje się, że już w I połowie XVIII wieku liczba ludności Tokio (ówczesnego Edo) przekroczyła 1 milion ludności czyniąc to miasto największym na świecie. Przez kolejne 100 lat populacja miasta pozostawała na podobnym poziomie, choć bywały okresy znacznych ubytków wynikających z katastrof naturalnych (pożarów, trzęsień ziemi, tajfunów, powodzi), rzadziej w wyniku powstań i epidemii. Rewolucja Meiji z 1868 r., jak również wielki pożar z 1871 r., wpłynęły na znaczne zmniejszenie populacji stolicy. Koniec XIX i początek XX wieku charakteryzowały się ponownym przyrostem ludności wynikającym z industrializacji kraju, dalszej urbanizacji i modernizacją na styl zachodni miasta. W 1923 r. miasto i jego okolice nawiedziło potężne trzęsienie ziemi, co istotnie wpłynęło na populację (większość terenów miasta została doszczętnie zniszczona w wyniku drgań skorupy ziemskiej i następujących po tym pożarów). W kolejnych latach (zwłaszcza w latach 30. XX wieku) miasto doświadczyło nieznanego w historii wzrostu liczby ludności (głównie powrotu rdzennych tokijczyków oraz migracji nowej ludności z terenów wiejskich) wynikającego z odbudowy zniszczonych dzielnic, przebudowy pozostałych terenów (unowocześnienia infrastruktury, założenia nowych zakładów przemysłowych, powstania nowoczesnych osiedli mieszkaniowych). Pod koniec II wojny światowej miasto doświadczyło kolejnego znacznego spadku liczby ludności w wyniku amerykańskich nalotów bombowych, które zniszczyły około 70% powierzchni miasta. Od 1946 r. Tokio zostaje odbudowywane i ponownie przeżywa powrót tokijczyków do stolicy oraz napływ nowej ludności z okolicznych regionów. Od 1967 r. migracje do/z Tokio charakteryzowały się saldem ujemnym, z wyjątkiem 1985 roku. W 2004 r. zanotowano saldo dodatnie 72 tys. osób (na 795 tys. osób migrujących). Jednakże nie oznacza to, że wzrost miasta został zahamowany, ponieważ urbanizacji ulegają tereny położone poza 23 okręgami specjalnymi i Prefekturą Tokijską. Na przykład sieć transportowa zachodnich dzielnic Kawasaki i Jokohamy, nakierowana raczej na Tokio, niż na centra obu miast, świadczy niezbicie o tym, że wzrost ich populacji jest w gruncie rzeczy wzrostem bezpośrednio związanym z Tokio. Prefektura ma 5,866 milionów gospodarstw domowych (średnio 2,14 osób na gospodarstwo). W 2005 r. w prefekturze mieszkało 360 tys. obcokrajowców (liczba ta wzrosła od 1995 r. o 40%), z czego Chińczyków było ok. 120 tys., Koreańczyków – ok. 103 tys., Brazylijczyków – ok. 100 tys., Filipińczyków – ok. 31,5 tys., Amerykanów – ok. 18 tys., Brytyjczyków – ok. 7,5 tys.

Proces starzenia się populacji jest jednym z większych problemów demograficznych Japonii. W Tokio w 1985 r.roku 8,9% ludności znajdowało się w grupie powyżej 65 lat, a w 2000 r.było –to 17,3%. W 2000 r.roku liczba osób w wieku produkcyjnym wynosiła 6,47 mln, z czego 312 tys.tysięcy pozostawało bez zatrudnienia. Spośród zatrudnionych mieszkańców Tokio 46,3% pracowało na stanowiskach urzędniczych, 29,9% w usługach, 24% w przemyśle i transporcie, 0,5% w rolnictwie i rybołówstwie<ref>[http://www.metro.tokyo.jp/ENGLISH/PROFILE/overview03.htm Tokyo Metropolitan Government, ''Overview of Tokyo'', ''Population of Tokyo''], dane z września 2007.</ref>.

[[Plik:Karta över Tokyo, Nordisk familjebok.png|thumb|Plan Tokio z ok.około 1905 r.]]

[[Plik:Tokyo-edohakub-ginza.jpg|thumb|Zabudowa Chūō-dōri w 1872 r. (makieta w Edo-Tōkyō Hakubutsukan)]]

[[Plik:Tokyo-3c25818v.jpg|thumb|Ulica tokijska, ok.około 1905 r.]]

Pierwsza wzmianka o osadzie rybackiej na przedpolu późniejszego [[Zamekzamek Edo|zamku Edo]] pojawiła się w XII wieku. [[Ieyasu Tokugawa]] – założyciel dynastii [[siogun]]ów, panującej od XVII do XIX w.wieku, uzyskawszy od [[Hideyoshi Toyotomi]] ziemie Kantō jako dzierżawę lenną (lata 90. XVI w.), uczynił z Edo centrum swoich dóbr, a potem faktyczną stolicą kraju. Edo było siedzibą dynastii [[Ród Tokugawa|Tokugawa]] do [[Restauracjarestauracja Meiji|restauracji Meiji]] w XIX wieku.

Na początku [[Meiji (okres)|okresu Meiji]] (1868 r.) miasto otrzymało nową nazwę ''Tōkyō'', co znaczy „wschodnia stolica”<ref>Chiński znak 東 (czytany po japońsku ''higashi'', a sinojapońsku ''tō'') oznacza „wschód”; znak　京 (czytany po japońsku ''miyako'', a sinojapońsku ''kyō'') oznacza „stolicę”.</ref>, i oficjalnie stało się siedzibą cesarza i władz kraju. W 1871 r. utworzono {{nihongo|prefekturę Tokio|東京府|Tōkyō-fu}}, która rok później uzyskała granice zbliżone do obecnych; obejmowała ona 15 {{nihongo|dzielnic|区|''ku''}} miasta i kilka powiatów. W 1889 r. dzielnice te weszły w skład nowo utworzonej jednostki – {{nihongo|miasta Tokio|東京市|Tōkyō-shi}}. Jako jednostka administracji terytorialnej istniała do 1943 r., w granicach powiększonych w 1932 r. i składała się z 35 dzielnic.

W 1872 r. pożar strawił część śródmieścia. Odbudowa była pierwszą próbą wprowadzenia architektury zachodniej: powstała wówczas „georgiańska” obudowa głównej ulicy Ginzy – Chūō-dōri. W 1876 r. otwarto [[park Ueno]], pierwszy wielki kompleks zieleni publicznej, założony obok XVII-wiecznej świątyni [[Tōshō-gū]]. W 1882 r. znalazło w nim lokalizację [[tokijskie Muzeum Narodowe]] (założone w 1872 r. jako pierwsze muzeum w Japonii). W tym samym roku założono ogród zoologiczny. W parku organizowano wielkie wystawy, m.in. w 1877 r. (I Krajowa Wystawa Przemysłowa), 1890 r. (III Wystawa), 1907 r. (Wystawa Przemysłowa Meiji), 1922 r. (Wystawa Pokoju). Powstawały dla nich okazałe pawilony, będące nieraz manifestacją najmodniejszych form architektury Zachodu. W 1877 r. otwarto [[Uniwersytet Tokijski]]. Jego główny kampus powstał na terenie dawnego majątku rodziny Maeda, na zachód od parku Ueno.

W 1872 r. otwarto pierwszą w kraju linię kolejową, łączącą tokijską dzielnicę Shimbashi z Jokohamą. Drugą – doprowadzono w 1883 r. od północy do [[Dworzec Ueno|dworca Ueno]]. Obie linie połączyła w 1885 r. obwodnica kolejowa. Linia ta, zwana [[Linia Yamanote|linią Yamanote]] (lub Yamate), choć budowana jeszcze w znacznym oddaleniu od zabudowy, wyznaczyła przyszły obszar dzielnic centralnych i miała odegrać wielką rolę w ukształtowaniu współczesnego miasta. W 1882 r. w mieście uruchomiono pierwszą linię tramwaju konnego. Elektryfikacja sieci następowała od 1903 r. Mniej więcej w pierwszej dekadzie XX w. zabudowa miasta osiągnęła linię obwodnicy Yamanote, a wraz z nią rozbudowywano linie tramwajowe. Sieć ta znalazła się pod jednym zarządem, a w 1911 r. została wykupiona przez miasto.

Charakterystyczne drewniane mosty z okresu Edo przetrwały najdłużej na węższych rzekach i kanałach. Na Sumidzie proces zastępowania ich konstrukcjami żelaznymi zaczął się w 1874 r. (''Umaya-bashi''), a skończył w 1911 r. (''Shin-ōhashi''). Most ''Nihonbashi'', zastąpiony konstrukcją kamienną w 1911 r., uzyskał atrakcyjną oprawę architektoniczną<ref>Zachował się do dzisiaj, jako jeden z dwóch większych mostów pamiętających okres Meiji. Stracił jednak wiele po przeprowadzeniu nad nim wiaduktu miejskiej autostrady.</ref>.

Modernizacja miasta na większą skalę nastąpiła poprzez budowę dzielnicy rządowej. Ulokowano ją wokół Pałacu Cesarskiego, na terenie uzyskanym po zlikwidowanych rezydencjach ''daimyō''. Powstały wówczas liczne budynki urzędów w [[Kasumigaseki]], a [[Marunouchi]] położone bezpośrednio na zachód od wzniesionego w 1914 r. [[Dworzec Tōkyō|dworca Tōkyō]], stało się komercyjną dzielnicą biurową. Kanał, stanowiący południową fosę dawnego pierścienia domów samurajskich, został zasypany, aby umożliwić budowę szerokiej ulicy obwodowej. Pomiędzy Marunouchi i Kasumigaseki urządzono publiczny [[park Hibiya]], otwarty w 1903 roku. Japońską wersję [[Wersal]]u zrealizowano w postaci pałacu [[Akasaka]] (arch. Tōkuma Katayama, 1909 r.) przeznaczonego dla następcy tronu. Jednocześnie, w 1908 r., pojawiła się pierwsza w mieście (i kraju) kamienica czynszowa. Zbudowano ją koło parku Ueno i nazwano „Ueno Club”<ref>Isao Hatate, [http://d-arch.ide.go.jp/je_archive/society/wp_je_unu57.html ''Urbanization and the real-estate business''] na witrynie IDE-JETRO.</ref>.

Wskutek braku dostępnych terenów w śródmieściu, duże kompleksy zielone zakładano na obrzeżach miasta. W 1906 r. otwarto park Shinjuku, a w latach 20. urządzono kompleks parkowo-architektoniczny chramu Meiji, poświęcony [[Mutsuhito|cesarzowi]] i cesarzowej Meiji (zm. 1912 r. i 1914 r.).

W drugiej połowie okresu Meiji wzrost liczby ludności Tokio stymulowany był rozwojem przemysłu. W 1897 r. były 333 fabryki zatrudniające 30 tys. osób, zaś w 1919 r. –roku 7233 fabryki zatrudniały niemal 190 tys. osób. Głównym miejscem, gdzie lokował się przemysł, początkowo głównie w postaci małych i średnich przedsiębiorstw, były wschodnie nabrzeża Sumidy, gdzie grunty były podmokłe i przez to tanie<ref>Isao Hatate, ''Urbanization...''</ref>. Później popularnymi lokalizacjami dla fabryk stały się północne obszary Senju ([[Adachi (Tokio)|Adachi]]) i Ōji ([[Kita (Tokio)|Kita]]).

[[Plik:Desolation of Nihonbashi and Kanda after Kanto Earthquake.jpg|thumb|1000px|centre|Tokio. Pogorzelisko po trzęsieniu ziemi, 1923 r.; w głębi po prawej most Nihonbashi]]

W dniu 1 września 1923 r. region Kantō nawiedziło potężne [[Wielkie trzęsienie ziemi w regionie Kantō (1923)|trzęsienie ziemi]] o sile 8,3]] w [[skala Richtera|skali Richtera]]. Ogromny pożar strawił dwie trzecie obszaru Tokio: całą zabudowę po wschodniej stronie rzeki Sumida, wszystkie dzielnice na jej zachodnim brzegu od Asakusa na północy, przez śródmieście po Shimbashi oraz bezpośrednie otoczenie kompleksu Pałacu Cesarskiego. Liczbę ofiar obliczano na 142 807 osób<ref>W 2005 r. liczbę tę zmniejszono do 105 000, części ofiar nigdy nie odnaleziono.</ref>. Była to jedna z największych katastrof w historii ludzkości.

Po trzęsieniu ziemi rozpoczęto intensywną odbudowę, której kierunki wyznaczyła Agencja Odbudowy Stolicy Cesarskiej pod kierownictwem wybitnego polityka i „modernizatora” Japonii, [[Shinpei Gotō]]. Plan zakładał poważne zmiany ukształtowania najbardziej zniszczonych dzielnic, budowę szerokich arterii wyposażonych w odpowiednią infrastrukturę, m.in. Yasukuni-dōri i Shōwa-dōri, zespołu dużych mostów na Sumidzie, urządzenie wielkich parków (w tym na nabrzeżach rzeki), urządzenie hal targowych (m.in. targu w Tsukiji), budowę wielu szkół elementarnych i towarzyszących im terenów zielonych. Chociaż części tych zamierzeń nigdy nie zrealizowano<ref>''Goto Shinpei – Designer of Modern Japan. Catalogue of the exhibition commemorating the 150th anniversary of his birth'', Tokyo Institute for Municipal Research, Tōkyō, 2007.</ref>, zakres dokonanych restrukturyzacji układu działek i kwartałów śródmieścia oraz liczba przebić i poszerzeń ulic jest imponująca. Już wówczas zasypano wiele kanałów śródmiejskich, traktowanych jak anachronizm, i przeznaczono je pod ulice lub zabudowę. Zupełne zniszczenie miasta ułatwiło też Kolejom Rządowym przeprowadzenie dwóch nadziemnych linii średnicowych łączących dworzec Tōkyō z [[Dworzec Ueno|dworcem Ueno]] oraz [[dworzec Ryōgoku]] z powstałą wcześniej linią Chūō (1932 r.), krzyżujących się w [[Akihabara]]. Natomiast prywatne konsorcja budowały kolejne odcinki podziemnej linii [[Metro w Tokio|metra]] – pierwszy otwarto między Asakusa i Ueno w 1929 r., a całą trasę do [[Shibuya (Tokio)|Shibuya]] otwarto w 1939 r. Jednocześnie urządzano planowane wcześniej nowe koryto rzeki Ara, które przebiega poza wschodnimi rubieżami ówczesnego miasta (ukończone przed 1932 r.).

[[Plik:Kasumigaseki brick street.jpg|thumb|Kasumigaseki, ok. 1930 r.]]

[[Plik:Asakusa Rokku.jpg|thumb|Asakusa, rejon kin i "czerwonych„czerwonych latarni"latarni”, 1937 r.]]

[[Plik:Yamanote Line 1925.jpg|thumb|Elektryczny pociąg linii Yamanote po otwarciu pełnego pierścienia, 1925 r.]]

W okresie międzywojennym przemiana obrazu architektonicznego historycznego śródmieścia w kierunku wzorca metropolii Zachodu była już bardzo zaawansowana. Szczególnie wiele okazałych gmachów istniało już w Nihonbashi, Kyōbashi i Ginzy. W [[Nagata-chō]] ukończono (1925 r.) monumentalny gmach [[Zgromadzenie Narodowe (Japonia)|parlamentu]] z osiowym przedpolem (arch. F. Watanabe, Sh. Takeuchi), w stylu klasycyzującego modernizmu. Rok później ukończono podobny w formie gmach Galerii Obrazów Meiji (arch. Masatsu Kobayashi). Stopniowo próbowano też stworzyć budowle bardziej związane z tradycją narodową. Przykładem jest gmach główny Muzeum Narodowego wzniesiony w 1932 r. w [[park Ueno|parku Ueno]]. Jego styl określano jako „koronno-imperialny” (arch. Jin Watanabe). Stosowano też formy bardziej surowe, modernistyczne – np. budynek [[Dworzec Ueno|dworca Ueno]] (1932).

W 1943 r. wprowadzono wspólną administrację miasta i prefektury, tworząc specjalną prefekturę stołeczną ''Tōkyō-to''. Dzielnice tworzące dawne miasto Tokio uzyskały status podobny do innych gmin (miast) istniejących wcześniej na terenie prefektury.

[[Plik:Firebombing of Tokyo.jpg|thumb|Bombardowanie miasta 26 maja 1945 r.]]

U schyłku [[II wojna światowa|II wojny światowej]] miasto zostało ponownie zniszczone przez bombardowania, zwłaszcza przez wielki pożar wywołany amerykańskim [[nalot dywanowy|nalotem dywanowym]] 9 marca 1945 roku. Zginęło około 200 tys. osób, więcej niż w wybuchach bomb atomowych w [[Hiroszima|Hiroszimie]] i [[Nagasaki]]. Ludność prefektury, licząca w 1940 r.roku 7,35 mln zmalała w 1945 r. do 3,5 mln. Powojenny wzrost ludności, potęgowany imigracją, postępował szybko: w 1962 r. prefektura liczyła już ponad 10 mln mieszkańców. Oba kataklizmy i kolejne odbudowy przyczyniły się do tego, że wschodnie i centralne obszary śródmieścia mają bardziej regularny układ kwartałów i więcej szerokich ulic, niż obszary zachodnie. Tokio jest zasadniczo miastem o nowej zabudowie, nawet większość zabytków musiało być odbudowanych – zwykle w starych kształtach, ale w nowej konstrukcji (np. Sensō-ji).

Do lat 50. XX wieku Tokio było siedzibą amerykańskich wojsk okupacyjnych. Rezydowały one m.in. na terenie dawnego placu ćwiczeń wojskowych w [[Yoyogi]], przylegającego do świątyni Meiji. W 1964 r. obszar ten stał się głównym terenem olimpijskim, a w 1967 r. otwarto tam [[park Yoyogi]].

Widocznym wyrazem modernizacji miasta po wojennych zniszczeniach była zabudowa z niepalnych materiałów, zdecydowanie większej skali, w formach modernistycznego „stylu międzynarodowego”. Organizacja Olimpiady letniej w 1964 r. spowodowała przyśpieszenie inwestycji, przede wszystkim w urządzenia sportowe – powstał wówczas m.in. kompleks stadionów w Yoyogi (arch. [[Kenzō Tange]]) oraz ważne inwestycje komunikacyjne. Symbolem tych ostatnich była sieć miejskich dróg ekspresowych, prowadzonych na estakadach (wyjątkowo w tunelach). Trasy, budowane w korytarzach kanałów i rzek tokijskich, właściwie usunęły ze śródmieścia ten tradycyjny element jego pejzażu. Innym symbolem była kolej jednoszynowa Tōkyō Monorail do [[Port lotniczy Tokio-Haneda|lotniska Haneda]]. Jednocześnie znacznie przyśpieszono budowę metra, którym, wraz z rozwijaną siecią autobusową, do 1972 r. zastąpiono tramwaje.

W okresie boomu gospodarczego trwała urbanizacja terenów zewnętrznych. Na południowym zachodzie od Tokio, teoretycznie na obszarze miast Kawasaki i Jokohama, kolej prywatna Tōkyū rozpoczęła po 1953 r. zabudowę pasa zurbanizowanego wzdłuż specjalnie zbudowanej linii – tzw. Tama Den’entoshi (Miasto-Ogród Tama), obecnie pas ten wybiega na ok. 20 km od granic Tokio. Również inne koleje prywatne zaangażowały się w działalność deweloperską. Prefektura Tokio podjęła w 1965 r. wielki projekt budowy miasta satelitarnego ''Tama New Town''.

Osuszania tych terenów dokonuje się od początku [[Edo (okres)|okresu Edo]] i jest ono jednym z głównych kierunków rozwoju przestrzennego miasta. Już przed pierwszą wojną światową zabudowywano zespół sztucznych wysp Tsukishima i Kachidoki u wylotu Sumidy, a rejon Shibaury znajdował się w trakcie osuszania. Na mocy Planuplanu Odbudowyodbudowy z 1923 r. doszedł rejon Minato-Minami, na wschód od dworca Shinagawa, leżącego pierwotnie na nabrzeżu (prace na przełomie lat 20. i 30. XX wieku) oraz kompleksy wysp: Harumi,　Toyosu, Shiomi – wszystkie na nabrzeżu wschodniej części miasta. Po wojnie kontynuowano prace. Powstały wówczas m.in. wyspy: Shin-Kiba, Tatsumi, Heiwajima,　Katsushima,　Yashio. Na nowych terenach mieszczą się obiekty o różnych funkcjach: mieszkaniowych, biurowych, sportowo-rekreacyjnych (np. tor wyścigów konnych Ōi, [[park Kasairinkai]], [[Tokyo Disney Resort|tokijski Disneyland]]<ref>Tokyo Disney Resort,　formalnie położony jest tuż za granicą prefektury Tokio, w mieście Urayasu.</ref>). Są tam fabryki, składy i urządzenia portowe (w tym np. lotnisko Haneda, kolejowy dworzec kontenerowy i wagonownia pociągów Shinkansen). Sporządzona w 1960 r.196 przez zespół K. Tange wizja rozwoju miasta na wielkich osiach w poprzek Zatoki mogła wydawać się „wielką utopią”; jednak obecnie pomysł ten wydaje się bliski realizacji, chociaż w odmiennej formie. Cezurą w procesie zagospodarowywania terenu zatoki była budowa ''Tōkyō Rinkai'' („Tokyo Waterfront”) – kompleksu mieszkalno-usługowego Odaiba-Ariake, z pewną przesadą reklamowanego jako „nowe centrum Tokio”. Poszczególne wyspy, usypane za linią dawnego wału ''odaiba'', połączone są siecią tuneli i mostów drogowych i kolejowych, w tym autostradą. Ekspansja miasta na teren Zatoki jest prowadzona nadal w postaci zagospodarowywania wielu wolnych terenów na już powstałych wyspach oraz tworzenia nowych.

Innym kierunkiem ewolucji miasta jest ciągła intensyfikacja wykorzystania terenu. Tradycyjny model „nisko-gęsto” zmienił się w wielu miejscach w gęstą zabudowę średnio-wysoką (do 10 pięter). Dominującym czynnikiem decydującym o intensywności jest rachunek ekonomiczny, a nie wartość zabytkowa czy architektoniczna (symptomatyczna była rozbiórka w 1968 r.hotelu „Hotelu Imperial”Imperial [[Frank Lloyd Wright|F. L. Wrighta]]).

Od lat 70. XX w.wieku [[Lista najwyższych budynków w Tokio|buduje się wieżowce]]. Pierwszą dzielnicą wysokich biurowców stało się zachodnie Shinjuku (Nishi-Shinjuku). W 1991 r. powstała tam dwuwieżowa siedziba władz miasta (proj. [[Kenzō Tange]]) o wysokości 243 m. W śródmieściu, na terenach dawnego dworca towarowego JR Shimbashi-Shiodome, dzielnica wieżowców powstała na przełomie wieków.

Roppongi stało się miejscem lokalizacji dwóch gigantów: [[Roppongi Hills Mori Tower]] (2003 r., 238 m) i [[Tokyo Midtown]] (2007 r., 248 m). Stanowią one kompleksy wielofunkcyjne, godząc biura z kulturą i rozrywką. Dzielnicą coraz wyższej zabudowy staje się też śródmiejskie Marunouchi. W trosce o spójność między wysoką dostępnością a intensywnością wykorzystania terenu, skupiska wieżowców lokalizowane są głównie w sąsiedztwie ważniejszych dworców kolei JR (np. Shinjuku, Ikebukuro, Shiodome, Shinagawa, Akihabara). Mimo to Tokio pozostaje metropolią o stosunkowo niskiej gęstości zaludnienia – także w obszarze centralnym, co jest nie tylko efektem exodusu ludności wypieranej przez funkcje komercyjne, ale również wynika z zachowania się na wielu obszarach tradycyjnej jednorodzinnej zabudowy. Poza obszarem zniszczonym podczas wojny, średnio-wysoka zabudowa powstała często tylko wzdłuż głównych ulic i skrywa dzielnice tradycyjne na tyłach.

Większość współczesnych dzielnic (-ku, ang.: ward) powstała w 1947 r. z połączenia mniejszych dzielnic miasta Tokio. Poniżej podano także dawne nazwy ze względu na ich znaczenie historyczne.

[[Plik:Yokojukkengawa01s3200.jpg|thumb|Wschodnie dzielnice pocięte są siecią kanałów – na zdjęciu Yokojikken, przekopany w 1659 r., Kōtō-ku]]

Dzielnice obecne, położone głównie na obszarze miasta w granicach sprzed 1932 r.:

* [[Kōtō (Tokio)|Kōtō]] – powstała z połączenia dzielnic Fukagawa i Jōtō (do 1932 r. poza miastem)

* [[Shinjuku (Tokio)|Shinjuku]] – powstała z połączenia dzielnic Ushigome, Yotsuya oraz Yodobashi (do 1932 r. poza miastem; obejmowała właściwe Shinjuku)

Dzielnice obecne, położone na terenach włączonych w 1932 r.:

* [[Nerima (Tokio)|Nerima]] – wydzielona z Itabashi w 1947 r.

W geograficznym środku [[Okręgi specjalne Tokio|''23-ku'']] wznosi się [[Pałac Cesarski w Tokio|Pałac Cesarski]] i otaczające go ogrody. Kompleks ten stanowił do rewolucji Meiji siedzibę siogunów i nosił nazwę „Zamek Edo” (''Edo-jō''). Sam pałac, z lat 60. XX w.wieku, ukryty jest wewnątrz pierścienia zachowanych XVII-wiecznych „quasi-bastionów” i towarzyszących mu szerokich fos. Na wschód od niego, aż po linię dawnego kanału, widoczną dzisiaj w przebiegu autostrady śródmiejskiej, rozciągają się

* '''Tsukiji''' – dzielnicy znanej z targu rybnego, w 1935 r. przeniesionego z Nihonbashi, oraz ze świątyni ''Tsukiji Hongan-ji'', budowli o orientalizujących formach z II dekady XX w.wieku

Bezpośrednio na południe od Pałacu Cesarskiego znajduje się założony w 1903 r. park Hibiya, a obok zaczyna się kompleks urzędów państwowych, zlokalizowanych w

* [[Ikebukuro]] – podcentrum o zwartej i jednorodnej strukturze, również rozwinięte wokół stacji kolei państwowych i dworców kolejek prywatnych, tym razem Seibu i Tōbu. Dworzec, nadbudowany kompleksem domów towarowych, zamykających perspektywę zadrzewionego bulwaru Green-Ō-dōri, jest chyba najlepiej wkomponowany w układ urbanistyczny ze wszystkich dworców linii Yamanote. Na zachód od dworca wzniesiono centrum kulturalne Tokyo Metropolitan Art Space, poprzedzone rzadkim w mieście pieszym placem. Około 600 m od dworca na wschód znajduje się wieżowiec Sunshine City – kompleks hotelowy i handlowy, zbudowany na terenie odzyskanym po likwidacji dużego więzienia Sugamo. Wyrasta on nieoczekiwanie z morza zabudowy jednorodzinnej, dzielącej Ikebukuro od śródmieścia, przez którą wije się ostatnia linia tokijskiego tramwaju. Duży kompleks zieleni tworzy zespół świątyni Gokoku-ji z 1681 r., będącej też mauzoleum rodziny cesarza Meiji. Od strony miasta świątynię poprzedza jedna z najdłuższych osi akcentujących wejście główne – ponad kilometrowej długości ulica Otowa-dōri. Na zachód od tej ulicy znajduje się katedra katolicka, charakterystyczna budowla o ekspresyjnej formie – kolejne dzieło K.Tange Tangego.

* '''[[Shinbashi]]''', w którym do 1914 r. znajdował się dworzec pierwszej japońskiej kolei, a potem duży dworzec towarowy. Na gruntach tego dworca wybudowano w latach 90. XX w. kompleks wielofunkcyjnych wysokościowców ''Shiodome Shiosaito''.

[[Plik:20031123 23 November 2003 Tokyo Tower 2 Shibakouen Tokyo Japan.jpg|thumb|[[Tokyo Tower]] z 1958 r., tuż na prawo od wieży widoczny dach świątyni Zōjō-ji; zdjęcie z Roppongi Hills]]

Ogromne centrum finansowo-handlowe i przemysłowe. Tokio ma największą na świecie gospodarkę wśród innych metropolii: 35 mln mieszkańców aglomeracji generowało w 2005 r. dochód 1191 mld dolarów USA; wiodąca pozycja miasta ma się utrzymać w najbliższej przyszłości<ref>PriceWaterhouseCoopers [http://www.ukmediacentre.pwc.com/imagelibrary/downloadMedia.asp?MediaDetailsID=863 ''UK Economic Outlook'', March 2007].</ref>.

W przemyśle wytwórczym największy udział (2004 r.) ma [[poligrafia]] (16,2% produkcji w prefekturze), następnie produkcja środków transportu (11,6%), [[elektronika]] (11,5%), produkcja maszyn elektrycznych (7,9%) wreszcie produkcja innych maszyn (7,7%)<ref>Tokyo Metropolitan Government, ''Appendices'', [http://www.metro.tokyo.jp/ENGLISH/PROFILE/appendix2.htm ''Statistics''], dane wzięte IX 2007.</ref>. Na przełomie wieków w Hachiōji był przemysł jedwabniczy. W górach trudniono się hodowlą jedwabników, wydobywaniem wapienia, także tkactwem.

Port handlowy, zarządzany przez prefekturę, ma nabrzeża łącznej długości 2,64 km, ok. 1 km² odkrytej powierzchni magazynowej, dostępnej publicznie oraz ok. 0,2 km² hal magazynowych<ref>Tokyo Metropolitan Government, Bureau of Port & Harbour, [http://www.kouwan.metro.tokyo.jp/english/portoftokyo2007/index.html ''Port of Tokyo 2007''].</ref>. W 2005 r. obsłużono 32 180 statków i przeładowano 92 mln ton ładunków, z czego połowę w handlu międzynarodowym (trzecie miejsce w kraju). Specyfiką portu jest wielki udział transportu kontenerowego (93% tonażu) oraz przeładunek towarów wysokiej wartości. Instalacje portu występują na wielu sztucznych wyspach: Yashio, Jōnan, Hinode, Aomi, Ariake. Funkcje portowe wymuszają budowę powiązań między wyspami w postaci wysokich mostów lub tuneli (tych drugich na kanałach portowych jest większość). Dla obsługi części portu leżącego w południowych dzielnicach miasta poprowadzono specjalną linię kolei Tōkaidō Kamotsu, od strony dworca towarowego Kawasaki przebiegającą tunelem pod basenami portowymi. Obsługą statków zajmują się ponadto inne porty Zatoki Tokijskiej w Jokohamie, Kawasaki i Chibie.

Ruch miejski obsługuje przede wszystkim trzynaście linii [[Metrometro w Tokio|trzynaście linii metra]], o łącznej długości 312 km, należących do dwóch zarządów: Tōkyō Metro i Toei (czyli prefektury Tōkyō-to).

Podobnie jak w innych miastach kraju, w Tokio właściwie nie ma zbiorowego transportu nocnego{{fakt}}. WieleWszystkie liniikoleje autobusowychmiejskie kończykończą pracę ok. 21, wszystkie koleje miejskie ok.około 0:30. Nocą jedynym publicznym środkiem transportu są taksówki{{fakt}}.

Struktura modalna przemieszczeń na obszarze prefektury kształtowała się w 1998 r. następująco: pieszo i rowerem – 25% podróży, samochodem – 25%, koleją – 47%, autobusem – 3%. Udział poszczególnych rodzajów kolei w przewozach w całym regionie tokijskim przedstawia się następująco (1995): JR – 40%, koleje prywatne – 38%, metro – 22%<ref>E. Aoki, M. Imashiro, A. Kato, Y. Wakuda, ''A History of Japanese Railways 1872-1999'', East Japan Cultural Foundation, Tōkyō, 2001.</ref>.

* ''[[Uniwersytet Tokijski|Tōkyō Daigaku]]'' (ang.: Tokyo University)

* ''Tōkyō Kōgyō Daigaku'' (ang.: Tokyo Institute of Technology), w skrócie Tokyo Tech, TiTech, ''Tōkōdai''

* ''[[Uniwersytet Ochanomizu|Ochanomizu Joshi Daigaku]]'' (ang.: Ochanomizu University) – prestiżowy uniwersytet dla kobiet

* ''Tōkyō Gakugei Daigaku'' (ang.: Tokyo Gakugei University), w skrócie ''Gakudai'' – uniwersytet pedagogiczny

* ''Tōkyō Ika Shika Daigaku'' (ang.: Tokyo Medical and Dental University)

* ''Tōkyō Geijutsu Daigaku'' (ang.: Tokyo National University of Fine Arts and Music), w skrócie 芸大 ''Geidai'' – w Ueno

* ''Shuto Daigaku Tōkyō'' (ang.: Tokyo Metropolitan University) – w mieście Hachiōji

* ''Meiji Daigaku'' (ang.: Meiji University) – zał. 1888, Ochanomizu i dwa inne kampusy w mieście

* ''[[Uniwersytet Keiō|Keiō Gijuku Daigaku]]'' (ang.: Keio University)

* ''[[Uniwersytet Waseda|Waseda Daigaku]]'' (ang.: Waseda University), w skrócie ''Sōdai''

* ''Tōkyō Rika Daigaku'' (ang.: Tokyo University of Science)

* ''Tōkyō Ika Daigaku'' (ang.: Tokyo Medical University, TMU)

* ''Tōkyō Kōgei Daigaku'' (ang.: Tokyo Polytechnic University), studia m.in. nad mangą i animacją

* ''Tōkyō Nōgyō Daigaku'' (ang.: Tokyo University of Agriculture), w skrócie ''Nōdai''

* ''Seishin Joshi Daigaku'' (ang.: University of the Sacred Heart), studia humanistyczne dla kobiet

* ''Tōkyō Joshi Daigaku'' (ang.: Tokyo Woman’s Christian University), w skrócie ''Tōnjo''

* ''Kokuritsu Kokkai Toshokan'' (ang.: National Diet Library, pol.: Biblioteka Parlamentu) – 12 mln woluminów

* ''Tōkyō Daigaku Toshokan'' (ang.: Tokyo University Library) – 8 mln woluminów

* ''Tōkyō Toritsu Toshokan'' (ang.: Tokyo Metropolitan Library), główna siedziba w Minami Azabu; ma m.in. dużą kolekcję dokumentów dotyczących historii miasta

* ''[[Muzeum Narodowe w Tokio|Tōkyō Kokuritsu Hakubutsukan]]'' (ang. Tokyo National Museum), Muzeum Narodowe w Tokio – najstarsze i największe muzeum w Japonii, założone w 1872 r.

* ''Nippon Kagaku Miraikan'' (ang. National Museum of Emerging Science and Innovation) – „Muzeum Przyszłości”, otwarte na wyspie [[Odaiba]] w 2001 r.

* ''[[Naukowe Muzeum Morskie w Tokio|Fune no Kagakukan]]'' (ang. Museum of Maritime Science), Naukowe Muzeum Morskie w Tokio – otwarte w 1974 r. w dzielnicy Shinagawa, poświęcone technice morskiej i związkom Japonii z morzem

XVIII Igrzyska Olimpijskie w 1964 roku odbyły się w Tokio. Stały się imprezą łączącą tradycje ze współczesnością (zastosowano m.in. najnowsze techniki pomiarów wyników). Po wykluczeniu przez organizatorów niektórych sportowców z Indonezji oraz Korei Północnej kraje te wycofały swoje reprezentacje. MKOL nie wyraził zgody na występ ekip RPA, co było reakcją na rasistowską (w stosunku do czarnoskórej większości) politykę rządu w Pretorii.

* ''Meiji Jingū Yakyūjō'', Stadion Meiji Jingu – stadion [[baseball]]u z 1926 r., używany przez klub Tokyo Yakult Swallows; własność Świątyni Meiji

* ''Tōkyō Tai’ikukan'', Tokyo Metropolitan Gymnasium – kryta hala z 1954 r.

* Komazawa Olympic Park z 1959 r., ze stadionem [[Piłka nożna|piłkarskim]] i halą [[Lekkoatletyka|lekkoatletyczną]] – w Setagaya-ku

* ''Kokuritsu Yoyogi Kyōgijō'' (ang.: Yoyogi National Gymnasium) – duża i mała hala, pierwotnie pływalnia, obecnie głównie hokej i koszykówka (zbud. 1964);

* {{Flaga|CHN}} [[Chińska Republika LudowaPekin]]: [[Pekin]](Chiny)

* {{Flaga|EGY}} [[EgiptKair]]: [[Kair]](Egipt)

* {{Flaga|IDN}} [[IndonezjaDżakarta]]: [[Dżakarta]](Indonezja)

* {{Flaga|RUS}} [[RosjaMoskwa]]: [[Moskwa]](Rosja)

* {{Flaga|AUS}} [[Australia]]: [[Nowa Południowa Walia]] (Australia)

* {{Flaga|USA}} [[Stany Zjednoczone]]: [[Honolulu]], [[Stany Zjednoczone|Nowy Jork]] (Stany Zjednoczone)

* {{Flaga|DEU}} [[NiemcyBerlin]]: [[Berlin]](Niemcy)

* {{Flaga|FRA}} [[FrancjaParyż]]: [[Paryż]](Francja)

* {{Flaga|ITA}} [[WłochyRzym]]: [[Rzym]](Włochy)

* {{Flaga|BRA}} [[Brazylia]]: [[São Paulo]] (Brazylia)

* {{Flaga|KOR}} [[Seul]] (Korea Południowa]]: [[Seul]])