Wikipedia

Szamotuły: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja nieprzejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m Dodano kategorię "Miasta w Polsce lokowane w XIV wieku" za pomocą HotCat
m UWAGA! Usunięcie treści (strona pozostała pusta)!
Znaczniki: Usunięcie całej zawartości strony blanking (filtr nadużyć)
Linia 1:
{{Inne znaczenia|miasta|[[Szamotuły (ujednoznacznienie)|inne znaczenia tego słowa]]}}
{{Polskie miasto infobox
|nazwa = Szamotuły
|dopełniacz nazwy = Szamotuł
|zdjęcie = Szamotuły kolaż.jpg
|opis zdjęcia = [[Zamek w Szamotułach|Zamek Górków]], [[Bazylika kolegiacka Matki Bożej Pocieszenia i św. Stanisława Biskupa w Szamotułach|Bazylika kolegiacka]], [[Baszta Halszki]], Rynek, Młyn Żytni, Rzeźby na placu H.Sienkiewicza, ul.Dworcowa, Budynek Urzędu Miasta i Gminy
|herb = POL Szamotuły COA.svg
|flaga =
|dewiza =
|województwo = wielkopolskie
|powiat = [[powiat szamotulski|szamotulski]]
|gmina = [[Szamotuły (gmina)|Szamotuły]]
|aglomeracja = poznańska
|data założenia = XI w.
|prawa miejskie = 1383 (nowa lokacja)
|stanowisko zarządzającego =
|zarządzający = Włodzimierz Kaczmarek<ref>[http://www.szamotuly.pl/burmistrz-miasta-i-gminy-szamotuly.html Burmistrz Miasta i Gminy Szamotuły – szamotuly.pl].</ref>
|powierzchnia = 11,08
|wysokość = 115
|rok = 30.06.2016
|liczba ludności = 18 799<ref name="populacja2016">[http://www.polskawliczbach.pl/Szamotuly Szamotuły] polskawliczbach.pl, w oparciu o dane GUS.</ref>
|gęstość zaludnienia = 1696,7
|strefa numeracyjna = (+48) 61
|kod pocztowy = 64-500
|tablice rejestracyjne = PSZ
|kod mapy = Szamotuły (gmina)
|współrzędne = 52°36′40″N 16°34′44″E
|TERYT = 3024074
|SIMC = 0971531
|hasło promocyjne =
|adres urzędu miasta = ul.Dworcowa 26<br />64-500 Szamotuły
|commons = Category:Szamotuły
|wikinews =
|wikicytaty =
|wikisłownik =
|www = http://www.szamotuly.pl
|bip = http://bip.szamotuly.pl
}}
'''Szamotuły''' ({{w języku|de|Samter}}) – [[miasto]] w [[województwo wielkopolskie|województwie wielkopolskim]], w [[powiat szamotulski|powiecie szamotulskim]], siedziba [[Szamotuły (gmina)|gminy miejsko-wiejskiej Szamotuły]]. Położone nad rzeką [[Sama|Samą]], na [[Pojezierze Wielkopolskie|Pojezierzu Wielkopolskim]], ok. 35 km na północny zachód od centrum [[Poznań|Poznania]].
 
Według danych w roku 2011 miasto miało 19 090 mieszkańców<ref name="Ludność2010-12">{{cytuj pismo |tytuł= Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 III 2011 r.) |url= http://stat.gov.pl/spisy-powszechne/nsp-2011/nsp-2011-wyniki/ludnosc-w-gminach-stan-w-dniu-31-marca-2011-r-nsp-2011,17,1.html |czasopismo=|wydawca=Główny Urząd Statystyczny |miejsce=Warszawa |data=2011-06-10 |issn=1734-6118}}</ref>.
 
Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1383 roku położone było w XVI wieku w [[województwo poznańskie (I Rzeczpospolita)|województwie poznańskim]]<ref>Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 177.</ref>.
 
== Położenie ==
Szamotuły położone są nad rzeką [[Sama|Samą]] na około 35 kilometrów na północny zachód od [[Poznań|Poznania]]<ref>{{Cytuj |autor=Trol InterMedia |tytuł=Położenie – Szamotuły |data dostępu=2016-09-11 |opublikowany=www.szamotuly.pl |url=http://www.szamotuly.pl/pl/turystyka.html}}</ref><ref name=":1" /><ref name=":18">{{Cytuj |autor=ARENA INTERNET (www.arena.net.pl) |tytuł=Miasto Szamotuły / Wirtualne spacery :: WirtualnaStrefa |data dostępu=2016-09-11 |opublikowany=www.wirtualnastrefa.pl |url=http://www.wirtualnastrefa.pl/?mod=82&cPath=73_13307&t=iP}}</ref>. Powierzchnia miasta wynosi około 10 km²<ref name=":18" /><ref>{{Cytuj |autor=Urząd Miasta i Gminy Szamotuły |tytuł=Raport o stanie Miasta i Gminy Szamotuły |data=2001 |miejsce=Szamotuły}}</ref>
[[Plik:Szamotuly7.jpg|mały|Rynek]]
 
== Historia ==
[[Plik:Szamotuły 422-64.jpg|thumb|lewo|[[Baszta Halszki]] (z lewej) wraz [[Zamek w Szamotułach|zamkiem Górków]]]]
[[Plik:Szamotuły 422-40.jpg|mały|lewo|Bazylika kolegiacka w Szamotułach]]
Według legendy nazwa Szamotuły pochodzi od rzeki [[Sama]], która tuła (Samatuła – Szamotuły) się przez równiny, płynąc do ujścia w [[Warta|Warcie]]. Na obszarze, gdzie leżą Szamotuły rzeka zakręca kilka razy omijając suche bagienne kępy, na których później powstało miasto<ref name=":0">{{Cytuj |autor=Paweł Mordal |tytuł=Ziemia Szamotulska |data=1993 |miejsce=Poznań |wydawca=Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza}}</ref>.
 
Najstarsze ślady szamotulskiej osady sięgają XI wieku. W odległości 2,5 kilometra od dzisiejszego rynku na północ znajdowała się osada Szamotulskich herbu [[Nałęcz (herb szlachecki)|Nałęcz]]. Z kolei najstarsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1231 roku, a przed 1257 rokiem [[Przemysł I]] – książę wielkopolski nadał osadzie prawo do odbywania targów. Prawo to potwierdził w 1284 roku [[Przemysł II]], książę wielkopolski, a później [[Król Polski|króla Polski]]. W tamtej osadzie w XII bądź XIII wieku wybudowano kościół pod wezwaniem św. Marcina (pierwsza wzmianka o kościele pochodzi z 1298 roku). W niektórych źródłach mowa jest również o wcześniejszym kościele św. Trójcy powstałym w XI bądź XII wieku<ref name=":1" /><ref name=":0" /><ref name=":3">{{Cytuj |autor=Teresa Ruszyńskia, Aniela Sławska |tytuł=Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom V, Zeszyt 23. |data=1966 |miejsce=Warszawa |wydawca=Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk}}</ref><ref name=":4">{{Cytuj |autor=Trol InterMedia |tytuł=Kalendarium historyczne – Szamotuły |data dostępu=2016-09-06 |opublikowany=www.szamotuly.pl |url=http://www.szamotuly.pl/pl/kalendarium-historyczne.html}}</ref><ref name=":5" /><ref name=":7" />.
 
Na południe od osady Szamotulskich powstała nowa osada, która w 1284 roku od [[Przemysł II|Przemysła II]] uzyskała prawo odbywania targów. Prawdopodobnie 1292 roku w osadzie tej wzniesiono drewniany kościół pod wezwaniem [[Stanisław ze Szczepanowa|św. Stanisława]] (pierwsza wzmianka o kościele pochodzi z 1306 roku)<ref name=":1" /><ref name=":0" /><ref name=":3" /><ref name=":5" /><ref name=":7" />.
[[Plik:Szamotuły 422-42.jpg|mały|lewo|Kościół św. Krzyża w Szamotułach i dawny klasztor]]
Po powstaniu nowej osady, starą zaczęto nazywać Starymi Szamotułami. Prawdopodobnie ta osada, w 1383 roku uległa zniszczeniu w [[Wojna Grzymalitów z Nałęczami|wojnie domowej pomiędzy Nałęczami i Grzymalitami]]. Starej osadzie nie przywrócono dawnej świetności, a na początku XIX wieku ostatecznie zniknęła z map. Kościół św. Marcina do 1486 roku był kościołem parafialnym, następnie został wcielony do parafii [[Stanisław ze Szczepanowa|św. Stanisława]]. Kościół św. Marcina istniał jeszcze w 1787 roku, przestał funkcjonować przed 1797 rokiem<ref name=":1" /><ref name=":0" /><ref name=":4" /><ref name=":5" /><ref name=":7">{{Cytuj |autor=Romuald Krygier |tytuł=Ziemia Szamotulska |data=1972 |miejsce=Poznań |wydawca=Wydawnictwo Poznańskie}}</ref>.
 
Na południe od obecnego rynku, na prawym brzegu [[Sama|Samy]] znajdowała się osada. Obszar ten nosił nazwę Świdlin – Ostrówek, a to z uwagi na rosnące tam gęste drzewa i krzewy [[Dereń świdwa|derenia-świdwy]]. Z nasion świdwy uzyskiwano olej wykorzystywany do oświetlania. Nasiona świdwy stały się podstawą przemysłu olejarskiego w Szamotułach w XIV wieku. Oprócz nazwy obszaru również ród Nałęczów szamotulskich zaczerpnął swą nazwę od tego krzewu. Osada leżała na terenie, przez który przebiegał stary szlak handlowy prowadzący z Wielenia przez Wronki do Poznania. Osada w 1352 roku należała do Dzierżykraja (zwanego Świdwą), a następnie do jego wnuka [[Sędziwój Świdwa z Szamotuł|Sędziwoja Świdwy]], wojewody poznańskiego. Prawdopodobnie to za jego sprawą w drugiej połowie XIV wieku wybudowano murowany zamek (pierwsza wzmianka o zamku pochodzi z 1381 roku, zamek prawdopodobnie powstał w miejscu dawnego drewnianego zamku)<ref name=":1" /><ref name=":0" /><ref name=":4" /><ref name=":7" />.
 
Czwartą istotną osadą była Osówka. Położona w odległości około 1 kilometra na zachód od Szamotuł, przy dzisiejszej drodze do [[Gałowo (województwo wielkopolskie)|Gałowa.]]Grodzisko typu stożkowatego powstało w XI wieku. Najstarsze dzieje Szamotuł związane są właśnie tą osadą. Od XII wieku pod Osówką rozbudowywały się dwa podgrodzia, a w XIV wieku grodzisko zostało umocnione dwoma murami obronnymi. W trakcie wojny Nałęczów z Grzymalitami, przebywał wojewoda poznański Sędziwój Świdwa<ref name=":1" /><ref name=":0" /><ref name=":4" /><ref name=":5" /><ref name=":7" />.
 
W źródłach nie zachował się przywilej nadania Szamotułom praw miejskich. Być może prawa miejskie zostały nadane przez któregoś z książąt wielkopolski (w latach 1364–1368) lub też za czasów [[Ludwik Węgierski|Ludwika Węgierskiego]] (w latach 1373–1382). Pierwsza wzmianka o mieście Szamotuły pochodzi jednak z 1383 roku, choć już nadaniem targów w 1284 roku należy uważać za namiastkę przyznania praw miejskich. W 1420 roku król [[Władysław II Jagiełło|Władysław Jagieło]] ponowił prawa miejskie Szamotuł, a król [[Kazimierz IV Jagiellończyk|Kazimierz Jagiellończyk]] potwierdził je w 1450 roku i 1455 roku. Prawdopodobnie wtedy również nastąpiła zmiana herbu Szamotuł. Dotychczasowy herb – głowa św. Jana Chrzciciela w złotej misie na czerwonym tle została zastąpiona głową mężczyzny z brodą, w złotej koronie, pod którą znajdują się dwa klejnoty. Zmieniono również tło herbu na niebieski<ref name=":1" /><ref name=":0" /><ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref name=":5" /><ref name=":7" />.
 
Miasto zostało rozlokowane na suchych kępach otoczonych wodami i moczarami. Wpłynęło to na współczesny – wrzecionowaty – układ centralnej części miasta. W źródłach historycznych brak informacji o murach obronnych w mieście, jednakże prawdopodobnie miasto otoczone było w średniowieczu murami. Dostęp do trzech głównych ulic prowadzących na rynek – to jest Poznańskiej, Wronieckiej i Klasztornej (obecnie Dworcowej) prowadził przez [[Grobla|groble]]. Prawdopodobnie w tych trzech miejscach znajdowały się również bramy wjazdowe. Na rynku znajdował się ratusz, a mieście oprócz kościoła kolegiackiego funkcjonowały jeszcze trzy: św. Ducha (przy dzisiejszej ulicy Poznańskiej), św. Barbary (przy dzisiejszej ulicy Sukienniczej) oraz św. Marcina (przy dzisiejszej ulicy Wronieckiej)<ref name=":0" /><ref name=":3" /><ref name=":7" />.
 
Położenie miasta na ważnej trasie handlowej ze Szczecina do Poznania wpływało na systematyczny rozwój miasta, które stało się istotnym ośrodkiem handlowym i rzemieślniczym. W mieście istniało wiele warsztatów rzemieślniczych<ref name=":0" />.
 
W latach 1423–1431 w miejscu dawnego kościoła z 1292 roku pod wezwaniem [[Stanisław ze Szczepanowa|św. Stanisława]] wybudowano nową murowaną świątynię w stylu gotyckim (obecnie – [[Bazylika kolegiacka Matki Bożej Pocieszenia i św. Stanisława Biskupa w Szamotułach|Bazylika kolegiacka Matki Bożej Pocieszenia i św. Stanisława Biskupa]])<ref name=":0" /><ref name=":4" /><ref name=":7" />.
 
Z 1429 roku pochodzi najstarszy zachowany w Polsce list miłosny nadany w Szamotułach przez Marcina z Międzyrzecza, sekretarz biskupa poznańskiego [[Stanisław Ciołek (biskup)|Stanisława Ciołka]]. Oryginał listu znajduje się w zbiorach [[Biblioteka Jagiellońska|Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie]]. List został napisany [[Pismo gotyckie|pismem gotyckim]] w [[Język staropolski|staropolskim języku]]<ref name=":0" /><ref name=":4" />.
 
W 1445 roku kasztelan poznański Dobrogost Świdwa założył szkołę parafialną. Wielu absolwentów tej szkoły kontynuowały naukę na [[Uniwersytet Jagielloński|Akademii Krakowskiej]] (w XV i XVI wieku – 110 Szamotulan). Wśród wybitnych Szamotulan – absolwentów tej akademii znajdują się między innymi: rektor Akademii Krakowskiej i [[Akademia Lubrańskiego|Akademii Lubrańskiego]] w Poznaniu, profesor prawa – [[Grzegorz Snopek z Szamotuł|Grzegorz Snopek]], autor trzech kazań o Matce Bożej Jan Paterka oraz wykładowca filozofii i lekarz [[Aleksander Jagiellończyk|króla Aleksandra]] i [[Elżbieta Rakuszanka|królowej Elżbiety]] – Wojciech Krypa. W 1458 roku Szamotuły na wyprawę malborską wysłały 12 żołnierzy<ref name=":0" /><ref name=":5" />.
 
Początek XV wieku to podział szamotulskich dóbr i miasta na dwie części – pomiędzy synów wojewody poznańskiego Sędziwoja Świdwy. Wincent Świdwa Szamotulski, kasztelan międzyrzecki otrzymał południową część miasta z zamkiem. Natomiast Dobrogost kasztelan poznański północną część miasta, gdzie w 2 połowie XV wieku powstał drugi w mieście niewielki zamek. W 1511 roku po śmierci Andrzeja Szamotulskiego północna część miasta weszła w posiadanie jego zięcia (męża Katarzyny Szamotulskiej) – wojewody poznańskiego – [[Łukasz II Górka|Łukasza II Górki]]. W latach 1518–1521 dokonał znacznej rozbudowy zamku w [[Neogotyk|stylu neogotyckim]]. Stworzył imponującą rezydencję, otoczoną murem wraz z czterema basztami i fosą. Do dziś zachował się [[Zamek w Szamotułach|zamek]] oraz jedna [[Baszta Halszki|baszta]]<ref name=":1" /><ref name=":0" /><ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref name=":5" /><ref name=":7" />.
 
W 1 połowie XVI wieku do Szamotuł zaczęli napływać [[Luteranizm|luteranie]], [[Kalwinizm|kalwini]] oraz [[bracia czescy]]. Do Polski przyjeżdżali głównie z uwagi na prześladowania religijne. Właściciele Szamotuł – Łukasz II Górka i Jan Świdwa popierali reformatorów, dzięki czemu w XVI wieku Szamotuły były ważnym ośrodkiem reformacji w Polsce. Prawdopodobnie w 1551 roku w oficynie szamotulskiego zamku powstała pierwsza w Wielkopolsce drukarnia. Drukarnią w latach 1558–1561 kierował Aleksander Aujezdecki – czeski drukarz. Za jego kadencji w szamotulskiej drukarni wydano osiem książek w językach polskim, czeskim i łacińskim o łącznej objętości ponad 260 stron. Drukarnia została zlikwidowana w 1575 roku<ref name=":1" /><ref name=":0" /><ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref name=":5" /><ref name=":7" />.
 
W pierwszej połowie XVI wieku w Szamotułach wybudowano dwa nowe kościoły. Drewniany kościół pod wezwaniem [[Mikołaj z Miry|św. Mikołaja]] od strony ulicy Wronieckiej (rozebrany ze względu na zły stan techniczny na początku XVII wieku) oraz kościół pod wezwaniem [[Duch Święty|Ducha Świętego]] od strony ulicy Poznańskiej, w latach 1594–1620 użytkowany przez braci czeskich, w 1769 roku poświęcono nowy kościół na jego miejscu, a rozebrano go w XIX wieku<ref name=":0" /><ref name=":3" />.
[[Plik:Szamotuły 873-14.jpg|mały|upright|Pomnik Wacława z Szamotuł]]
Po 1520 roku w Szamotułach urodził się [[Wacław z Szamotuł]], nadworny muzyk króla [[Zygmunt II August|Zygmunta Augusta]]. Jeden z najwybitniejszych polskich muzyków epoki renesansu. Autor między innymi siedmiu lamentacji czterogłosowych. Często porównywany do włoskich i niderlandzkich kompozytorów<ref name=":0" /><ref name=":7" />.
 
W 1542 roku kościół [[Stanisław ze Szczepanowa|św. Stanisława]] został wyniesiony do godności kolegiaty<ref name=":4" />.
 
W 1580 roku umarł ostatni męski potomek Świdów rządzących południową częścią miasta – Jan Świdwa – Szamotulski. Południowa część Szamotuł najpierw stała się własnością Rokossowskich, potem Kostków, Łąckich, następnie Kąsinowskich, Mycielskich, a w XIX wieku niemieckiego rodu książęcego von Sachsen Coburg – Gotha<ref name=":1" /><ref name=":0" /><ref name=":3" /><ref name=":4" />.
 
Na przełomie XVI i XVII wieku Szamotuły osiągnęły szczyt gospodarczego rozwoju, chociaż sam intensywny rozwój rozpoczął się już w XIV i XV wieku (w 1450 roku liczba jarmarków wzrosła z 2 do 12). W ciągu 7 lat liczba ludności wzrosła prawie 3 krotnie (do 4 tys. w 1620 roku). W mieście funkcjonowało 14 cechów rzemieślniczych i handlowych. W XVII wieku miasto było znane głównie z produkcji sukna. W miejscu dzisiejszej ulicy Sukienniczej istniały 3 manufaktury i mieszkało tam około 300 sukienników. Z Szamotuł do Rosji, Niemiec i Szkocji sukna eksportowały szkockie domy handlowe – Johnstonów, Forbesów i Gordonów. Szamotulskie sukna były barwne i wysokiej jakości, stąd były tak popularne w innych krajach. Miasto ponadto było ważnym ośrodkiem produkcyjnym przemysłu olejarskiego, garncarskiego oraz powroźniczego. W 1603 roku w Szamotułach urodził się potomek szkockich osadników [[Jan Jonston]], pedagog, lekarz i przyrodnik, mówiący w 12 językach obcych, autor dzieła Zarys historii powszechnej<ref name=":1" /><ref name=":0" /><ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref name=":5" /><ref name=":7" />.
 
Rozwój gospodarczy Szamotuł wyhamował w drugiej połowie XVII wieku i okres ten trwał do końca wieku XVIII. W 2 połowie XVII wieku właściciel Szamotuł, Jan Korzbok Łącki – kasztelan kaliski sprowadził do miasta ojców franciszkanów – reformatów, którzy w latach 1675–1682 na murach dawnego zamku Świdwów wznieśli kościół i klasztor<ref name=":1" /><ref name=":0" /><ref name=":5" />.
 
=== Rozbiory Polski ===
{{Osobny artykuł|Powstanie wielkopolskie 1794 roku|Powstanie wielkopolskie 1806 roku|Powstanie wielkopolskie 1848 roku}}
Od pierwszego rozbioru Polski w 1793 roku do 1818 roku, kiedy utworzono powiat szamotulski, Szamotuły znajdowały się administracyjnie w obrębie powiatu obornickiego. W 1793 roku miasto liczyło 149 domów, z czego dwa murowane, a pozostałe drewniane ze słomianymi dachami, ulice natomiast były brukowane. Miasto zamieszkiwało 1120 mieszkańców trudniących się głównie rzemiosłem (w tym produkcją wódki i piwa). W pobliżu miasta znajdowały się trzy wiatraki oraz młyn wodny. Od 1807 roku miasto należało do [[Księstwo Warszawskie|Księstwa Warszawskiego]], a od 1815 do [[Wielkie Księstwo Poznańskie|Wielkiego Księstwa Poznańskiego]]. W 1808 roku w mieście powstała szkoła ludowa według zasad [[Komisja Edukacji Narodowej|Komisji Edukacji Narodowej]]. W okresie zaborów prowadzone działania miały na celu zachowanie polskości. W 1835 roku powstało Koło Towarzyskie dla Szlachty Folwarcznej i Dzierżawców Miasta i Okolic Szamotuł. W 1838 roku powołano Kasyno Obywatelskie, które pełniło funkcję edukacyjnego, kulturalnego i gospodarczego centrum polskości. Na potrzeby tej organizacji wybudowano [[Budynek tzw. Ogniska w Szamotułach|budynek Ogniska]] (obecnie budynek biblioteki miejskiej) – reprezentacyjny empirowy budynek w szamotulskim rynku. Z kolei w 1840 roku członkowie Szamotulskiego Kasyna (m.in. [[Jędrzej Moraczewski (historyk)|Jędrzej Moraczewski]] i [[Emil Kierski]]) założyli [[Towarzystwo Zbieraczów Starożytności Krajowych]] – pierwsze polskie towarzystwo archeologiczne, którego głównym zadaniem było zbieranie pamiątek narodowych dla przyszłych muzeów. Organizacja przetrwała do 1848 roku, kiedy w obawie przed wybuchem powstania pruskie władze zlikwidowały Kasyno Obywatelskie oraz wszystkie organizacje w nim działające. Zbiory szamotulskiego towarzystwa trafiły najpierw do szamotulskiej kolegiaty, a następnie w 1857 roku zostały przeniesione do [[Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk|Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauki]]. Szamotulanie walczyli również w powstaniach. [[Edmund Callier]] – szamotulski historyk i publicysta, w trakcie [[Powstanie styczniowe|powstania styczniowego]] był dowódcą oddziałów na [[Mazowsze|Mazowszu]]<ref name=":0" /><ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref name=":5">{{Cytuj |autor=Trol InterMedia |tytuł=Rys historyczny – Szamotuły |data dostępu=2016-09-06 |opublikowany=www.szamotuly.pl |url=http://www.szamotuly.pl/pl/rys-historyczny.html}}</ref><ref name=":7" />.
 
W pierwszej połowie XIX wieku na placu Sienkiewicza wzniesiono ewangelicki [[Kościół ewangelicki w Szamotułach|kościół]] według projektu Fryderyka Augusta Stullera (kościół został zburzony w 1958, oficjalnie z powodu złego stanu technicznego – wieża była przekrzywiona). W pobliżu kościoła wzniesiono również [[Budynek dawnej pastorówki i dawnego szpitala Diakonisek w Szamotułach|pastorówkę oraz szpital]]. Za szpitalem i pastorówką znajdował się natomiast cmentarz ewangelicki zlikwidowany w 2 połowie XX wieku<ref name=":1" /><ref name=":3" /><ref>{{Cytuj |autor=Super User |tytuł=Historia |data dostępu=2016-09-06 |opublikowany=www.szamotuly.med.pl |url=http://www.szamotuly.med.pl/index.php/onasm/historiam}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł=Nowa strona 32 |data dostępu=2016-09-06 |opublikowany=www.eszkola-wielkopolska.pl |url=http://www.eszkola-wielkopolska.pl/eszkola/projekty/liceum-wronki/1_powazny_projekt/php/32.php}}</ref>.
 
W 1848 roku oddano do użytku linię kolejową [[Linia kolejowa nr 351|Poznań – Szczecin]] przez [[Krzyż Wielkopolski|Krzyż]], [[Wronki]] i Szamotuły<ref>{{Cytuj |tytuł=mojeWronki.pl {{!}} Historia |data dostępu=2016-09-06 |opublikowany=mojeWronki |url=http://mojewronki.pl/miasto/historia/ |język=pl}}</ref>.
 
Przełom XIX i XX wieku to okres uprzemysłowienia miasta<ref name=":0" />. W 1892 roku zawiązano spółkę „Cukrownia Szamotulska – Zuckerfabrik Samter G.m.b.H.”, którą kierował hrabia Twardowski z [[Kobylniki (powiat szamotulski)|Kobylnik]]. W 1894 roku spółka kupiła 50 [[Morga|mórg magdeburskich]] pod budowę fabryki, która została ukończona w 1895 roku. Wykonawcą robót była firma Halleska Fabryka Maszyn. Dyrektorem cukrowni do 1899 roku był największy udziałowiec – Nord, a następnie jego zięć.<ref name=":1">{{Cytuj |autor=Paweł Mordal, Marek Krygier |tytuł=Inwentaryzacja Krajoznawcza Miasta i Gminy Szamotuły |data=1989 |miejsce=Szamotuły |wydawca=Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze}}</ref><ref name=":12">{{Cytuj |tytuł=Nowa strona 62 |data dostępu=2016-09-06 |opublikowany=www.eszkola-wielkopolska.pl |url=http://www.eszkola-wielkopolska.pl/eszkola/projekty/liceum-wronki/1_powazny_projekt/php/62.php}}</ref> W 1897 roku bracia Koerpel założyli przy ulicy Dworcowej meblarnię, która do wybuchu [[II wojna światowa|II wojny światowej]] pozostawała pod nazwą „Meblarnia braci Koerpel” (budynki meblarni częściowo rozebrane, na ich miejscu w XXI wieku wybudowano supermarket, pozostała część meblarni sprzedana)<ref name=":1" /><ref name=":13">{{Cytuj |tytuł=Nowa strona 61 |data dostępu=2016-09-06 |opublikowany=www.eszkola-wielkopolska.pl |url=http://www.eszkola-wielkopolska.pl/eszkola/projekty/liceum-wronki/1_powazny_projekt/php/61.php}}</ref><ref name=":2">{{Cytuj |autor=Studio Fabryka |tytuł=Meblarnia sprzedana! |data dostępu=2016-09-06 |opublikowany=www.powiat-szamotuly.pl |url=http://www.powiat-szamotuly.pl/Meblarnia_sprzedana!,11887.html}}</ref>. W 1905 roku Gorzelańczyk zbudował [[Młyn Żytni w Szamotułach|młyn żytni]] przy ulicy Młyńskiej (w 2014 roku budynek dawnego młyna zaadaptowano na mieszkania)<ref name=":1" /><ref name=":0" /><ref name=":14">{{Cytuj |tytuł=Młyn żytni w Szamotułach – mieszkania Szamotuły sprzedaż, młyn żytni. |data dostępu=2016-09-06 |opublikowany=mlynzytni.pl |url=http://mlynzytni.pl/}}</ref><ref name=":15">{{Cytuj |tytuł=Młyn Żytni. Lofty na każdą kieszeń [ZDJĘCIA PRZED I PO] |data dostępu=2016-09-06 |url=http://www.bryla.pl/bryla/1,85301,17700398,Mlyn_Zytni__Lofty_na_kazda_kieszen__ZDJECIA_PRZED.html |język=pl}}</ref>. W 1910 roku przy ulicy Dworcowej powstała olejarnia (rozebrana w XXI wieku i przeniesiona na ulicę Bolesława Chrobrego)<ref name=":1" />. W 1927 roku bracia Koerpel zbudowali młyn parowy przy ulicy Bolesława Chrobrego. Młyn składał się z dwóch części – ośmio (niektóre źródła podają dziewięcio) i sześcio-kondygnacyjnej (obecnie funkcjonuje tylko elewator zbożowy). W 1905 roku wybuchł strajk cieśli, w 1907 strajkowali pracownicy cukrowni, w 1908 – pracownicy fabryki mebli i młynów, a w 1911 roku robotnicy budowlani<ref name=":0" /><ref name=":4" /><ref name=":5" /><ref name=":7" /><ref name=":2" /><ref>{{Cytuj |autor=PSNC, Poznan Supercomputer and Networking Center |tytuł=Gazeta Szamotulska: niezależne pismo narodowe, społeczne i polityczne 1933.08.01 R.12 Nr88 |data=1933-08-01 |data dostępu=2016-09-06 |url=http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/plain-content?id=248673}}</ref>
 
W 1906 roku wybuch strajk dzieci w szkołach. Z kolei w 1908 roku dzieci gromadziły się na tajnych zebraniach w związku z ustawą kagańcową zabraniającą używać języka polskiego na zebraniach. Z kolei w 1913 roku w szkole agronomicznej powstała drużyna harcerska, a w 1917 Towarzystwo imienia Tomasza Zona<ref name=":7" />.
 
=== Dwudziestolecie międzywojenne ===
[[Plik:Jan Proszyk jr (1901-1973) Szamotuły powstaniec wielkopolski.jpg|thumb|Jan Proszyk z Szamotuł w mundurze powstańca wielkopolskiego]]
Szamotulanie aktywnie uczestniczyli w [[Powstanie wielkopolskie|powstaniu wielkopolskim]]. 28 grudnia 1918 roku miasto mieszkańcy sami odbili miasto z niemieckich rąk. Ponadto szamotulanie uczestniczyli w odbiciu poligonu w Biedrusku, jak również wyzwoleniu Sierakowa, Czarnkowa oraz Wronek<ref name=":1" /><ref name=":0" />.
 
Dwudziestolecie międzywojenne to okres kulturalnego rozkwitu Szamotuł. Systematycznie rosła również liczba ludności w 1921 roku wynosiła 6772 osoby, a w 1938 roku już 9197 (wobec 1355 osób w 1817 roku i 3075 w 1860 roku)<ref name=":0" />.
 
W 1922 roku zaczęto wydawać Gazetę Szamotulską w Drukarni nakładowej Józefa Kawalera, a w 1924 roku powstało Akademickie Koło Szamotulan<ref name=":7" />.
 
=== II wojna światowa ===
{{Osobny artykuł|Kraj Warty|Wysiedlenia Polaków z Wielkopolski 1939–1941}}
7 września 1939 roku wojska niemieckie zajęły miasto. Od 13 września w mieście funkcjonował posterunek niemieckiej grupy operacyjnej [[Einsatzgruppe VI]] prowadzącej akcje eliminacyjne w ramach [[Intelligenzaktion]] oraz [[Operacja Tannenberg|operacji Tannenberg]]{{odn|Böhler|Mallmann|Matthäus|2009|s=56–57}}. W latach 1939–1941 polska ludność została niemal całkowicie wysiedlona z miejscowości w ramach czystek etnicznych w czasie tworzenia przez Niemców [[Kraj Warty|Kraju Warty]]. W zamian osiedlano Niemców w ramach akcji [[Heim ins Reich]]. Okupacja trwała do 27 stycznia 1945<ref name=":4" />. Przy ul. Powstańców Wielkopolskich w okresie powojennym ustawiono obelisk ku czci żołnierzy radzieckich poległych podczas wyzwalania ziemi szamotulskiej (w tym miejscu były groby 66 żołnierzy radzieckich)<ref>Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, {{ISBN|83-217-2709-3}}, s. 575.</ref>.
 
=== Okres powojenny ===
W 1946 roku liczba ludności wynosiła 8800, a w 1961 roku 12046 mieszkańców. Do 1975 roku, do czasu [[Reforma administracyjna w Polsce (1975)|reformy administracyjnej]], Szamotuły stanowiły siedzibę [[Powiat szamotulski|powiatu szamotulskiego]]. Ponowna [[Reforma administracyjna w Polsce (1999)|reforma]] w 1999 roku przywróciła powiaty i Szamotuły z powrotem stały się siedzibą powiatową.
 
W 1989 roku przywrócono niezależny miejsko-gminny samorząd<ref name=":4" />.
 
=== III RP ===
W latach 2001–2006 upadają szamotulskie zakłady przemysłowe – meblarnia, cukrownia oraz młyny<ref name=":6">{{Cytuj |tytuł=16.03.07 – SENSACJA ARCHEOLOGICZNA W SZAMOTUŁACH – Odnaleziono zaginione miasto pod ziemią |data=2007-03-16 |data dostępu=2016-09-06 |url=http://wielkopolskie.naszemiasto.pl/artykul/16-03-07-sensacja-archeologiczna-w-szamotulach-odnaleziono,198795,art,t,id,tm.html |język=pl}}</ref>.
 
13 marca 2007 roku po wielu latach poszukiwań archeolodzy odnaleźli tzw. Stare Szamotuły, w odległości około dwóch kilometrów od obecnego miasta w pobliżu [[Piotrkówko (województwo wielkopolskie)|Piotrkówka]] [[Szczuczyn (województwo wielkopolskie)|Szczuczyna]] i [[Mutowo|Mutowa]]. Przy poszukiwaniu Starych Szamotuł wykorzystano najnowsze technologie poszukiwawcze. Na podstawie dokonanych zdjęć lotniczych wiadomo, że osada zlokalizowana była wokoło rynku na planie czworoboku o długości około 76–80 m na około 68–73 m. Z każdej z czterech stron znajdowało się około 7-9 parcel o wymiarach około 10 metrów szerokości na 22 metry długości, a na każdej parceli był budynek mieszkalny (o rozmiarach od 7,5 do 11,5 m długości oraz od 6 do 8 m szerokości) i gospodarczy. Podstawą rozplanowania osady oprócz rynku była również jedna główna ulica przylegająca od wschodu do rynku i przebiegająca w układzie północ – południe. Układ ulic na rynku był identyczny jak w obecnych Szamotułach. Na miejscu znajduje się dużo popiołu, co może potwierdzać tezę, że Stare Szamotuły uległy spaleniu. Jest to jedyne takie stanowisko archeologiczne w Europie<ref name=":6" /><ref>{{Cytuj |autor=Wojciech Pastuszka |tytuł=Zaginione Szamotuły znalezione dzięki suszy |data=2007-03-13 |data dostępu=2016-09-06 |opublikowany=Archeowieści |url=http://archeowiesci.pl/2007/03/13/zaginione-szamotuly-znalezione-dzieki-suszy/}}</ref><ref>{{Cytuj |autor=Trol InterMedia |tytuł=Pierwsze Szamotuły – Szamotuły |data dostępu=2016-09-06 |opublikowany=www.szamotuly.pl |url=http://www.szamotuly.pl/pl/pierwsze-szamotuly.html}}</ref><ref>{{Cytuj |autor r=Ryszard Pietrzak, Włodzimierz Rączkowski |redaktor=Izabela Skierska |rozdział=Od przybytku głowa...boli |tytuł=Szamotuły Karty z dziejów miasta 2 |data=2009 |miejsce=Szamotuły |wydawca=Muzeum Zamek Górków w Szamotułach}}</ref>.
 
== Zabytki i ochrona przyrody ==
Do wojewódzkiego rejestru zabytków nieruchomych wpisane są następujące obiekty w Szamotułach:[[Plik:Szamotuły Zamek 1.JPG|mały|Zamek Górków w Szamotułach]]
* historyczny układ urbanistyczny (XIV-XX wiek) – nr rej.: 486/Wlkp/A z 28.06.2007<ref name=":21">{{Cytuj |tytuł=Rejestr zabytków {{!}} Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Poznaniu |data dostępu=2016-09-15 |opublikowany=poznan.wuoz.gov.pl |url=http://poznan.wuoz.gov.pl/rejestr-zabytkow}}</ref>,
* '''[[Bazylika kolegiacka Matki Bożej Pocieszenia i św. Stanisława Biskupa w Szamotułach|bazylika kolegiacka pod wezwaniem Matki Bożej Pocieszenia i św. Stanisława Biskupa]]''' (1423 rok) – nr rej.: 2455/A z 21.12.1932<ref name=":21" />,
* zespół klasztorny reformatów obejmujący:
** kościół pod wezwaniem Świętego Krzyża (lata 1675–1682) – nr rej.: 2456/A z 21.12.1932<ref name=":21" />,
** oraz klasztor (2. połowy XVII wieku) – nr rej.: 1090/A z 27.04.1970<ref name=":21" />,
[[Plik:Szamotuły 422-65.jpg|mały|Baszta Halszki w Szamotułach]]
* '''[[Zamek w Szamotułach|zespół zamkowy – Górków]]''' (109/Az 1.06.1968)<ref name=":21" /> obejmujący:
** wieżę mieszkalną '''„[[Baszta Halszki]]”''' (z XIV w., przebudowaną w 1518 i 1869) – nr rej.: 2457/A z 21.12.1932<ref name=":21" />,
** budynek na podzamczu, tzw. Zamek (zbudowany w końcu XV w., przebudowany w 1518-1549, 1869),
** oficyna (z końca XVIII w.),
** park z fragmentami fosy i wałów ((XV) XIX w.),
* dom przy ul. Braci Czeskich 8, szachulcowy, budynek dawnej poczty konnej (z XIX w.) – nr rej. 774/A z 14.11.1969<ref name=":21" />,
* dom przy Rynku 10 – [[Budynek tzw. Ogniska w Szamotułach|budynek dawnego Ogniska]], obecnie biblioteka miejska (z połowy XIX w.) – nr rej.: 1224/Az 3.09.1970<ref name=":21" />.
 
Z kolei do Centralnego rejestru form ochrony przyrody wpisane są następują pomnik przyrody:
* grupa 3 cisów pospolitych na terenie szamotulskiego parku zamkowego – Dz. Urz. Woj. Poznańskiego z dnia 15 marca 1988 r. Nr 2, poz. 18<ref name=":22">{{Cytuj |tytuł=CRFOP – Wyszukiwanie |data dostępu=2016-09-15 |opublikowany=crfop.gdos.gov.pl |url=http://crfop.gdos.gov.pl/CRFOP/search.jsf}}</ref> oraz
* dąb Sienkiewicz – w parku Sienkiewicza – Dz. Urz. Woj. Poznańskiego z dnia 15 marca 1988 r. Nr 2, poz. 18<ref name=":22" />.
Pozostałe obiekty:
* [[Budynek Poczty Polskiej w Szamotułach|budynek Poczty Polskiej]] (przełom XIX/XX w.).
 
== Demografia ==
* Piramida wieku mieszkańców Szamotuł w 2014 roku<ref name="populacja2016" />.
<br />[[Plik:Piramida wieku Szamotuly.png|690x480px]]
 
== Gospodarka ==
[[Plik:Szamotuły 873-02.jpg|thumb|Wielkopolskie Zakłady Tłuszczowe ADM Szamotuły Sp. z o.o.]]
Pierwszy poważny rozwój gospodarczy Szamotuł rozpoczął się na przełomie XIV i XV wieku i trwał do drugiej połowy XVII wieku. W tym czasie Szamotuły wyspecjalizowały się w produkcji sukna, które eksportowano do wielu krajów. Szamotuły znane były również z przemysłu olejarskiego (olej wytwarzano z nasion [[Dereń świdwa|derenia-świdwy]]), garncarskiego i powroźniczego<ref name=":1" /><ref name=":0" /><ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref name=":5" /><ref name=":7" />.
 
Przełom XIX i XX wieku to okres uprzemysłowienia miasta. W tym czasie powstało wiele zakładów przemysłowych – dwa młyny, olejarnia, cukrownia i meblarnia.
 
„Cukrownia Szamotulska – Zuckerfabrik Samter G.m.b.H.” została wybudowana pod [[Zabór pruski|zaborem Pruskim]] w 1895 roku<ref>{{Cytuj |autor = Wykrętowicz, Stanis·law. |tytuł = Najnowsze dzieje cukrownictwa w Polsce: (1944-1989): (studium historyczno-ekonomiczne) |data = 1997 |isbn = 8385337334 |miejsce = Poznań |wydawca = Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie |s = 9 |oclc = 163498714}}</ref>. Zakład został upaństwowiony po II wojnie światowej. Pod koniec lat 80. zatrudniał około 350 osób i obsługiwał 15 gmin [[Województwo poznańskie (1945–1975)|województwa poznańskiego]] i [[Województwo pilskie|pilskiego]]<ref name=":1" /><ref name=":12" />. W latach 90. cukrownia została wykupiona przez [[Nordzucker AG]], a następnie w 2003 r. zlikwidowana<ref>Gazeta Cukrownicza: organ Stowarzyszenia Techników Cukrowników i przemysłu cukrowniczego. 0016-5395. R. 113, nr 2 (2005), s. 34–47.</ref><ref>{{Cytuj |autor = Świetlicki, Stanisław |tytuł = Wyniki techniczno produkcyjne polskich cukrowni w latach 1990 i 2004 |data = 2005 |opis = Materiały z konferencji: Konferencja pokampanijna STC w Warszawie; Warszawa, 10 lutego 2005. |s = 3}}</ref>, tereny po niej zostały sprzedane w 2004 roku<ref>{{Cytuj |autor=Magda Prętka |tytuł=Cukrownia w Szamotułach – co powstanie na jej terenie |data=2013-09-27 |data dostępu=2016-09-10 |url=http://szamotuly.naszemiasto.pl/artykul/cukrownia-w-szamotulach-co-powstanie-na-jej-terenie,2012338,art,t,id,tm.html |język=pl}}</ref><ref>{{Cytuj |autor=Ludmiła Binek |tytuł=ALLTER POWER |data dostępu=2016-09-10 |opublikowany=allterpower.pl |url=http://allterpower.pl/pl/o_firmie.html}}</ref>.
 
„Meblarnia braci Koerpel” została założona w 1897 roku. Po drugiej wojnie światowej zakład został upaństwowiony, działał najpierw jako Szamotulska Fabryka Mebli, a następnie jako spółka-córka Wielkopolskich Fabryk Mebli z siedzibą w [[Oborniki Wielkopolskie Miasto|Obornikach]]. Fabryka mebli pod koniec lat 80. zatrudniała około 450 osób, a ponad 80% produkcji stanowił eksport, głównie do [[Republika Federalna Niemiec (1949–1990)|Republiki Federalnej Niemiec]] i [[Szwecja|Szwecji]]. Spółka WFM od 1998 roku notowała straty, została wdrożona restrukturyzacja, której elementem była likwidacja szamotulskiej meblarni w wyniku czego pracę straciło około 120 osób. Po zamknięciu fabryki część terenów sprzedano, a w miejscu fabrycznych budynków powstał supermarket [[Tesco]]<ref name=":1" /><ref name=":13" /><ref name=":2" /><ref>{{Cytuj |autor=Magda Prętka |tytuł=Słów kilka o meblarni, która dawała pracę znacznej części społeczności |data=2011-09-20 |data dostępu=2016-09-10 |url=http://szamotuly.naszemiasto.pl/artykul/slow-kilka-o-meblarni-ktora-dawala-prace-znacznej-czesci,1087413,artgal,t,id,tm.html |język=pl}}</ref>.
[[Plik:Szamotuły 873-56.jpg|mały|Szamotuły, dawny młyn braci Koerpel zbudowany w 1927 roku, obecnie elewator zbożowy]]
[[Plik:Młyn Żytni w Szamotułach elewacja południowa.jpg|mały|Dawny młyn żytni w Szamotułach, w 2014 obiekt zaadaptowano na mieszkania]]
Młyn żytni przy ulicy Młyńskiej (zbudowany 1905) oraz Młyn parowy bracie Koerpel (zbudowany 1927), upaństwowione po 1945 roku. Młyn parowy przy ulicy Chrobrego rozbudowany w latach 60 i 70 o silosy o pojemności 50 tysięcy ton oraz magazyn wyrobów gotowych. Pod koniec lat 80 zatrudniały około 200 osób i wchodziły w skład Zespołu Spichrzy i Młynów w Szamotułach jako młyn numer 9 i 10 oraz elewator nr 31. W szamotulskich młynach produkowano mąkę w charakterystycznych torebkach z wizerunkiem pary w tradycyjnym szamotulskim stroju. Produkcji zaprzestano na początku XXI wieku. Budynek [[Młyn Żytni w Szamotułach|młyna żytniego]] zaadaptowano na osiedle o tej samej nazwie, z kolei w miejscu młyna parowego funkcjonuje elewator zbożowy<ref name=":1" /><ref name=":14" /><ref name=":15" /><ref>{{Cytuj |tytuł=Elewator zbożowy w Szamotułach {{!}} Glencore Polska |data dostępu=2016-09-10 |opublikowany=glencorepolska.pl |url=http://glencorepolska.pl/elewatory/elewator-zbozowy-w-szamotulach/}}</ref>.
 
Meblarnia, cukrownia i młyn na początku XXI wieku zostały zlikwidowane. Jedynym zakładem z tamtego okresu, który ocalał jest olejarnia. Zbudowano ją w 1910 roku, przy ulicy Dworcowej. W 1952 roku rozbudowano o silosy. Pod koniec lat 80 zatrudniała około 330 osób, produkowano w nim oleje roślinne. Na początku XXI wieku olejarnia przy ulicy Dworcowej została zamknięta, a zakład funkcjonuje przy ulicy Bolesława Chrobrego jako ADM Wielkopolskie Zakłady Tłuszczowe. Na miejscu dawnej olejarni powstał market [[Lidl]], osiedle mieszkaniowe, a dawny biurowiec prywatny inwestor wyremontował i przeznaczył na wynajem. Obecny zakład należy do amerykańskiej grupy ADM, która zatrudnia w polskich zakładach w Szamotułach i Czerminie około 480 osób. ADM obecny jest w 43 krajach na świecie. Zakład w Szamotułach zajmuje się tłoczeniem nasion oleistych i rafinowaniem oleju<ref name=":1" /><ref name=":0" /><ref>{{Cytuj |tytuł=ADM: Poland |data dostępu=2016-09-10 |opublikowany=www.adm.com |url=http://www.adm.com/pl-PL/worldwide/poland/Strony/default.aspx}}</ref>.
 
Obok Wielkopolskich Zakładów Tłuszczowych jeszcze do niedawna funkcjonowała margarynowania Royal Brinkers Polska wybudowana w 2004 roku. W hali o powierzchni prawie 3 tysięcy metrów kwadratowych pracowało kilkadziesiąt osób, a linia technologiczna pozwalała na produkcję do 3 ton margaryny na godzinę. Obecnie budynek margarynowni wystawiony jest na sprzedaż<ref>{{Cytuj |tytuł=Otwarto fabrykę margaryny – Poznań – NaszeMiasto.pl |data dostępu=2016-09-10 |opublikowany=poznan.naszemiasto.pl |url=http://poznan.naszemiasto.pl/archiwum/otwarto-fabryke-margaryny,200227,art,t,id,tm.html |język=pl}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł=Margarynownia Szamotuly – NaszeMiasto.pl |data dostępu=2016-09-10 |opublikowany=pila.naszemiasto.pl |url=http://pila.naszemiasto.pl/archiwum/tag/margarynownia-szamotuly.html |język=pl}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł=Hala produkcyjno-magazynowa |data dostępu=2016-09-10 |opublikowany=otodom.pl |url=https://otodom.pl/oferta/hala-produkcyjno-magazynowa-ID2YIYm.html}}</ref>.
 
Drugim głównym zakładem przemysłowym obok zakładów tłuszczowych jest wytwórnia pasz treściwych. Wybudowana również przy ulicy Bolesława Chrobrego w 1962 roku. Pod koniec lat 80 należała do Rejonowego Przedsiębiorstwa Przetwórczego Przemysłu Paszowego Bacutil w Poznaniu i zatrudniała około 120 osób. Następnie przejęta przez holenderskie [[Agrifirm|Cehave]], a od 2010 roku [[Agrifirm]] (wskutek fuzji Cehave Landbouwbelang i Agrifirm)<ref name=":1" /><ref>{{Cytuj |autor=Maciej Roszak |tytuł=Pasze dla zwierząt {{!}} Żywienie zwierząt {{!}} Producent pasz – Agrifirm Polska |data dostępu=2016-09-10 |opublikowany=www.agrifirm.pl |url=http://www.agrifirm.pl/pl.html}}</ref><ref>{{Cytuj |autor=Maciej Roszak |tytuł=Fuzja Cehave Landbouwbelang i Agrifirm: Pasze dla zwierząt {{!}} Żywienie zwierząt {{!}} Producent pasz – Agrifirm Polska |data dostępu=2016-09-10 |opublikowany=www.agrifirm.pl |url=http://www.agrifirm.pl/pl/aktualnosci/fuzja_cehave_landbouwbelang_i.html}}</ref>.
 
W 2008 roku przy ulicy Nowowiejskiego swój zakład produkcyjny otworzył jeden z głównych producentów foteli autobusowych, tramwajowych „Ster Sp. z o.o.”. Firma w swoich zakładach w [[Poznań|Poznaniu]], [[Swadzim (województwo wielkopolskie)|Swadzimiu]] i Szamotułach zatrudnia około 300 osób<ref>{{Cytuj |autor=Bartłomiej Waraczyński |tytuł=Ster Sp. z o.o. – O firmie |data dostępu=2016-09-10 |opublikowany=www.ster.com.pl |url=http://www.ster.com.pl/index.php/pl/0-firmie.html}}</ref>.
 
Pozostałe zakłady przemysłowe zlokalizowane są poza miastem. W 2008 roku w Mutowie otwarto najnowocześniejszą pralnie ekologiczną w Polsce, która wykorzystuje najczystszą technologię cleanroom (prania w strefie bezpyłowej). W pierwszym roku działalności pralnia zatrudniała około 40 osób. Zakład należy do grupy Berendsen Textile Service<ref>{{Cytuj |tytuł=Cleanroom – odzież cleanroom, odzież bezpyłowa – Berendsen – Poland |data dostępu=2016-09-10 |opublikowany=www.berendsen.pl |url=http://www.berendsen.pl/cleanroom}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł=MUTOWO – Nowy zakład, kolejne miejsca pracy – Warszawa – NaszeMiasto.pl |data dostępu=2016-09-10 |opublikowany=warszawa.naszemiasto.pl |url=http://warszawa.naszemiasto.pl/archiwum/mutowo-nowy-zaklad-kolejne-miejsca-pracy,1657660,art,t,id,tm.html |język=pl}}</ref>. Z kolei w Jastrowie swoją siedzibę ma duża meblarnia, zatrudniająca ponad 500 osób – Collection AB oraz zakład Hercules produkujący sprężyny (zatrudnienie około 100 osób)<ref>{{Cytuj |autor=Trol InterMedia |tytuł=Herkules mało znany – Szamotuły |data dostępu=2016-09-10 |opublikowany=www.szamotuly.pl |url=http://www.szamotuly.pl/pl/aktualnosci/herkules-malo-znany.html}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł=NIP COLLECTION AB SP Z O O 787-00-22-058 / kod pocztowy 64-500 Szamotuły |data dostępu=2016-09-10 |opublikowany=www.money.pl |url=http://www.money.pl/rejestr-firm/nip/787-00-22-058/kod-pocztowy/64-500/}}</ref>.
 
Z kolei w sektorze usług w Szamotułach działają między innymi:
* w handlu:
** cztery markety elektroniczne ([[Avans]], [[Domar]], [[Neonet]] i [[Media Expert]]),
** dwie drogerie sieciowe ([[Hebe (drogerie)|Hebe]] i [[Rossmann]]), jedna niesieciowa i dziewięć aptek,
** kilka sieciowych marketów spożywczych (trzy [[Biedronka (sieć handlowa)|Biedronki]], [[Dino Polska|Dino]], [[Firma Michałowski|Irena]], [[Lidl]], [[Netto (francuska sieć handlowa)|Netto]], dwie [[Polska Chata|Polskie Chaty]], [[Mila (sieć handlowa)|Mila]], [[Tesco]], [[Stokrotka (sieć handlowa)|Stokrotka]]) i jeden niesieciowy,
** jeden market dom i ogród ([[Bricomarché]]) i dwa markety budowlane,
* w finansach:
** oddziały wielu banków ([[Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski|PKO BP]], [[Bank Zachodni WBK|BZ WBK]], [[Alior Bank]], [[Getin Bank]], [[Euro Bank]], [[Bank BPH|BPH]], [[Santander Consumer Bank|Santander]], [[Bank BGŻ BNP Paribas|BGŻ BNP Paribas]], [[Crédit Agricole|Credit Agricole]]), dwie placówki SKOK, ponadto w Szamotułach swoją siedzibę ma [[Bank Spółdzielczy Duszniki]],
** kilkanaście agencji ubezpieczeniowych.
 
W [[Krajowy Rejestr Sądowy|Krajowym Rejestrze Sądowym]] zarejestrowanych jest 190 podmiotów z siedzibą w Szamotułach. Natomiast w rejestrze Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej zarejestrowanych jest 1647 osób prowadzących działalność z siedzibą w Szamotułach<ref>{{Cytuj |tytuł=E-MS-Portal {{!}} Składanie wniosku S24 |data dostępu=2016-09-15 |opublikowany=ems.ms.gov.pl |url=https://ems.ms.gov.pl/krs/wyszukiwaniepodmiotu?t:lb=t}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł=CEIDG – Przed wypełnieniem wniosku, wniosek o zawieszenie działalności gospodarczej, własna działalność, własna firma |data dostępu=2016-09-15 |opublikowany=prod.ceidg.gov.pl |url=https://prod.ceidg.gov.pl/ceidg/ceidg.public.ui/Search.aspx}}</ref>.
 
Szamotuły cechuje niska stopa bezrobocia. Na koniec sierpnia 2016 r. w tutejszym urzędzie pracy zarejestrowanych było 458 szamotulan. Dla całego [[Powiat szamotulski|powiatu szamotulskiego]] stopa bezrobocia wynosi około 5%<ref>{{Cytuj |tytuł=PUP Szamotuły – Sierpień_2016 |data dostępu=2016-09-18 |opublikowany=www.pupszamotuly.pl |url=http://www.pupszamotuly.pl/PL/437/877/Sierpien_2016/k/}}</ref><ref>{{Cytuj |autor=Studio Fabryka |tytuł=Bezrobocie w Powiecie Szamotulskim najniższe od 15 lat! |data dostępu=2016-09-18 |opublikowany=www.powiat-szamotuly.pl |url=http://www.powiat-szamotuly.pl/Bezrobocie_w_Powiecie_Szamotulskim_najnizsze_od_15_lat!,12718.html}}</ref>.
 
== Transport ==
Przez Szamotuły przebiegają trzy drogi wojewódzkie:
* [[Droga wojewódzka nr 184]]: [[Poznań]] – Szamotuły – [[Ostroróg]] – [[Wronki]]
* [[droga wojewódzka nr 184|Droga wojewódzka]] [[droga wojewódzka nr 185|nr 185]]: Szamotuły – [[Obrzycko]] – [[Czarnków]]
* [[droga wojewódzka nr 184|Droga wojewódzka]] [[droga wojewódzka nr 187|nr 187]]: [[Pniewy]] – Szamotuły – [[Oborniki]] – [[Murowana Goślina]]
[[Plik:Szamotuły PKP.JPG|mały|Stacja kolejowa w Szamotułach]]
Przez Szamotuły przebiega również jeden z najważniejszych i najstarszych (od 1848 roku) szlaków kolejowych w Polsce: linia kolejowa [[Linia kolejowa nr 351|Poznań Główny – Szczecin Główny]]. Szamotuły posiadają bezpośrednie połączenia kolejowe z wieloma miastami w Polsce między innymi z: [[Warszawa Centralna|Warszawą]], [[Poznań Główny|Poznaniem]], [[Szczecin Główny|Szczecinem]], [[Lublin (stacja kolejowa)|Lublinem]], [[Łódź Kaliska (stacja kolejowa)|Łodzią]], [[Gorzów Wielkopolski (stacja kolejowa)|Gorzowem Wielkopolskim]], [[Katowice (stacja kolejowa)|Katowicami]], [[Kraków Główny|Krakowem]], [[Wrocław Główny|Wrocławiem]], [[Leszno (stacja kolejowa)|Lesznem]], [[Zakopane (stacja kolejowa)|Zakopanem]], [[Przemyśl Główny|Przemyślem]], [[Konin (stacja kolejowa)|Koninem]], [[Września (stacja kolejowa)|Wrześnią]], [[Zabrze (stacja kolejowa)|Zabrzem]]<ref>{{Cytuj |tytuł=Internetowa wyszukiwarka połączeń kolejowych |data dostępu=2016-09-10 |opublikowany=www.rozklad-pkp.pl |url=http://www.rozklad-pkp.pl/pl/sq?ld=s34&input=5100143&boardType=&date=&dateStart=&dateEnd=&REQ0JourneyDate=&time=&REQ0JourneyTime=&maxJourneys=15&productsFilter=0&showAdvancedProductMode=yes&start=yes}}</ref><ref name=":11" />.
 
Z Szamotuł do 1995 roku kursowały również pociągi na linii [[Linia kolejowa nr 368|Szamotuły – Międzychód]]<ref name=":11">{{Cytuj |autor=Marek Potocki |tytuł=Szamotuły |data dostępu=2016-09-10 |opublikowany=www.bazakolejowa.pl |url=https://www.bazakolejowa.pl/index.php?dzial=stacje&id=31&ed=0&okno=start}}</ref>.
 
W Szamotułach od poniedziałku do soboty funkcjonuje miejska komunikacja autobusowa (20 kursów w dni robocze i 16 w soboty)<ref>{{Cytuj |autor=Trol InterMedia |tytuł=Komunikacja – Szamotuły |data dostępu=2016-09-10 |opublikowany=www.szamotuly.pl |url=http://www.szamotuly.pl/pl/komunikacja.html}}</ref>.
 
W 2014 przy ul. Zamkowej oddano do użytku śmigłowcowe [[lądowisko Szamotuły-Szpital]]. Około 11 km na północ od miasta funkcjonuje [[lądowisko Jaryszewo]].
 
== Administracja ==
W Szamotułach działają wszystkie urzędy szczebla gminnego i powiatowego<ref>{{Cytuj |autor=Trol InterMedia |tytuł=Urzędy i instytucje – Szamotuły |data dostępu=2016-09-11 |opublikowany=www.szamotuly.pl |url=http://www.szamotuly.pl/pl/urzedy-i-instytucje.html}}</ref>:
* Urząd Miasta i Gminy,
* [[Urząd stanu cywilnego|Urząd Stanu Cywilnego]],
* [[Straż gminna|Straż Miejska]],
* [[Ośrodek Pomocy Społecznej|Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej]],
* [[Starostwo powiatowe|Starostwo Powiatowe]],
* [[Urząd pracy|Powiatowy Urząd Pracy]],
* [[Policja|Komenda Powiatowa Policji]],
* [[Państwowa Straż Pożarna]],
* [[Urząd skarbowy|Urząd Skarbowy]],
* [[Zakład Ubezpieczeń Społecznych]],
* [[Państwowa Inspekcja Sanitarna]],
* Wielkopolski [[Zarząd dróg wojewódzkich|Zarząd Dróg Wojewódzkich]],
* Zarząd Dróg Powiatowych,
* [[Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa]],
* [[Sąd rejonowy|Sąd Rejonowy]],
* [[Prokuratura rejonowa|Prokuratura Rejonowa]].
 
== Kultura ==
Szamotuły posiadają duże tradycje kulturalno-oświatowe i [[folklor]]ystyczne<ref>{{Cytuj |autor=Trol InterMedia |tytuł=Kultura w Szamotułach – Szamotuły |data dostępu=2016-09-11 |opublikowany=www.szamotuly.pl |url=http://www.szamotuly.pl/kultura-w-szamotulach.html}}</ref>.
[[Plik:Szamotuły, szopka bożonarodzeniowa na rynku.jpg|mały|Szamotuły, szopka bożonarodzeniowa na rynku zbudowana z drewnianych rzeźb stworzonych w trakcie szamotulskiego V pleneru rzeźbiarskiego Wielki Powrót Rzeźb 2015]]
W ramach Szamotulskiego Ośrodka Kultury działa 30 sekcji – muzycznych, tanecznych, sportowych czy fotograficznych. Ośrodek organizuje ponadto liczne koncerty, festyny, a także co roku (od 2011) roku wielki plener rzeźbiarski, który jest kontynuuje tradycje szamotulskich plenerów rzeźbiarskich z lat 70. Co roku impreza ma inny motyw przewodni, a rzeźby z niej ustawiane są w innej części miasta. W 2016 roku motywem przewodnim były bajki, a rzeźby zostały ustawione na skwerze [[Maksymilian Ciężki|Maksymiliana Ciężkiego]]. Z kolei w 2015 roku rzeźbiarze tworzyli figury do szopki bożonarodzeniowej, która stanęła na szamotulskim rynku. Szamotulski Ośrodek Kultury jest właścicielem Kina Halszka, bardzo popularnego w latach 60, 70 i 80. Lata 90 to okres powolnego zamierania kina, które z uwagi na brak odpowiednich finansów i popularność multipleksów nie wytrzymywało konkurencji. XXI wiek to czas powrotu widzów do kin studyjnych, w 2012 roku przeprowadzono duży remont w szamotulskim kinie, wręcz rewolucję. W kinie zamontowano projektor 3D, kino zyskało cyfrowy dźwięk i obraz. W 2013 roku wyremontowano klatkę schodową i górny hol oraz zainstalowano klimatyzację w sali kinowej, a dwa lata wcześniej salę kinową i hol wejściowy. Dzięki tym wszystkim zmiano „Halszka” znów tętni życiem. W 2012 roku od maja do grudnia kino odwiedziło 23 tysiące widzów. Podczas gdy w całym 2011 roku było to zaledwie 6,3 tys. osób. Z kolei od stycznia do maja 2013 roku było to 10 tys. widzów<ref>{{Cytuj |tytuł=Szamotulski Ośrodek Kultury – Instytucja Kultury |data dostępu=2016-09-11 |opublikowany=Szamotulski Ośrodek Kultury |url=http://szok.info.pl/ |język=pl}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł=Sekcje – Szamotulski Ośrodek Kultury |data dostępu=2016-09-11 |url=http://szok.info.pl/sekcje/ |język=pl}}</ref><ref>{{Cytuj |autor=Magda Prętka |tytuł=Plener rzeźbiarski w Szamotułach przeszedł do historii [DZIEŃ CZWARTY I PIĄTY] |data=2015-09-01 |data dostępu=2016-09-11 |url=http://szamotuly.naszemiasto.pl/artykul/plener-rzezbiarski-w-szamotulach-przeszedl-do-historii,3495527,artgal,t,id,tm.html |język=pl}}</ref><ref>{{Cytuj |autor=Magda Prętka |tytuł=Plener rzeźbiarski w Szamotułach dobiegł końca [ZDJĘCIA] |data=2016-08-29 |data dostępu=2016-09-11 |url=http://szamotuly.naszemiasto.pl/artykul/plener-rzezbiarski-w-szamotulach-dobiegl-konca-zdjecia,3840126,gal,t,id,tm.html |język=pl}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł=Wyborcza.pl |data dostępu=2016-09-11 |opublikowany=poznan.wyborcza.pl |url=http://poznan.wyborcza.pl/poznan/1,36001,13776253,Male_kina_odzyskaly_blask__I_widzow.html?disableRedirects=true}}</ref><ref>{{Cytuj |autor=Magda Prętka |tytuł=Cyfrowe kino „Halszka” z roczkiem na karku! |data=2013-05-23 |data dostępu=2016-09-11 |url=http://szamotuly.naszemiasto.pl/artykul/cyfrowe-kino-halszka-z-roczkiem-na-karku,1868029,art,t,id,tm.html |język=pl}}</ref><ref>{{Cytuj |autor=Magda Prętka |tytuł=Szamotulskie kino objęte projektem ogólnopolskim „W małym kinie”! |data=2012-07-20 |data dostępu=2016-09-11 |url=http://szamotuly.naszemiasto.pl/artykul/szamotulskie-kino-objete-projektem-ogolnopolskim-w-malym,1483517,art,t,id,tm.html |język=pl}}</ref><ref>{{Cytuj |autor=Magda Prętka |tytuł=Z sentymentem o kinie „Halszka” |data=2012-02-09 |data dostępu=2016-09-11 |url=http://szamotuly.naszemiasto.pl/artykul/z-sentymentem-o-kinie-halszka,1273961,artgal,t,id,tm.html |język=pl}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł=Kino Halszka z 3D – Szamotulski Ośrodek Kultury |data=2012-05-16 |data dostępu=2016-09-11 |url=http://szok.info.pl/kino-halszka-z-3d/ |język=pl}}</ref>.
 
12 lutego 1945 został założony Zespół Folklorystyczny „Szamotuły”, którego celem było zachowanie kultury stroju, muzyki i tańca szamotulskiego. Przez wiele lat choreografem i kierownikiem zespołu była zasłużona szamotulska działaczka, współzałożycielka zespołu – Janina Foltyn. Pierwszy koncert szamotulskiego zespołu odbył się 16 maja 1945 roku. Było to widowisko zatytułowane „Wesele Szamotulskie” autorstwa Władysława Frąckowiaka, do muzyki Stanisława Zgaińskiego. Zespół koncertował nie tylko w Polsce, ale również w krajach europejskich i poza Europą (m.in. w Brazylii i Indiach). Wystąpił również w filmie Tadeusza Chmielewskiego z 1971 roku pod tytułem „[[Nie lubię poniedziałku]]”. Obecnie zespół liczy około 100 członków. Do najważniejszych nagród zdobytych przez zespół należą: Grand Prix XXXI Ogólnopolskiego Konkursu Tradycyjnego Tańca Ludowego w Rzeszowie (w 2015 roku), wygrana w X Festiwalu „Polonez” w [[Słonim]]iu (w 2014 roku). Zespół został również uhonorowany Nagrodą Główną Wielkopolskiego Towarzystwa Kulturalnego (w 2009 roku), statuetką „Złotego Hipolita” wraz z prawem do używania znaku „Dobre bo polskie” (w 2005 roku), Nagrodą imienia Oskara Kolberga (w 1985 roku), Nagrodą Ministra Kultury i Sztuki (dwukrotnie w 1974 i 1985 roku), Nagrodą Wielkopolskiego Towarzystwa Kulturalnego (dwukrotnie w 1970 i 1980 roku), Odznaką honorową za zasługi dla województwa poznańskiego i wielkopolskiego (w 1970 i 2005 roku). Repertuar zespołu to szamotulskie tańce, pieśni i obrzędy (na przykład „Wesele szamotulskie” i dożynki). Ponadto zespół wykonuje pieśni i przyśpiewki regionu Kurpi, Rzeszowskiego i Lubuskiego oraz tańce narodowe takie jak oberek, kujawiak oraz polonez. Z kolei grupa dziecięca w swoim repertuarze ma tańce, zabawy, przyśpiewki z regionu szamotulskiego, ale również z Górnego Śląska (w tym topienie marzanny) i Ziemi Lubuskiej<ref>{{Cytuj |tytuł=Historia – Zespół Folklorystyczny Szamotuły |data dostępu=2016-09-11 |opublikowany=www.folklorszamotuly.pl |url=http://www.folklorszamotuly.pl/historia/}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł=Zespół dziś – Zespół Folklorystyczny Szamotuły |data dostępu=2016-09-11 |opublikowany=www.folklorszamotuly.pl |url=http://www.folklorszamotuly.pl/zespol-dzis/}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł=Repertuar – Zespół Folklorystyczny Szamotuły |data dostępu=2016-09-11 |opublikowany=www.folklorszamotuly.pl |url=http://www.folklorszamotuly.pl/repertuar/}}</ref>.
 
Tradycje biblioteczne w Szamotułach sięgają XV wieku, kiedy powstały biblioteka kościelna i dworska. W XVII wieku powstała biblioteka klasztorna. Z kolei pod koniec XIX wieku tworzono biblioteki publiczne, które działały przy parafiach w całym szamotulskim regionie. W dwudziestoleciu międzywojennym duży księgozbiór posiadała biblioteka przy szamotulskiej kolegiacie. Niestety wiele z tych zbiorów zostało zrabowane przez hitlerowców. W 1945 rozpoczęto zbiórkę książek z przedwojennych bibliotek i od osób prywatnych w celu utworzenia biblioteki publicznej. Udało się zebrać 622 pozycje, co dało skromny początek bibliotece powiatowe. W 1946 roku zakupiono nowe książki, a w 1947 otwarto 10 punktów bibliotecznych w gminach wiejskich. W 1948 roku powstała Miejska Biblioteka Publiczna w Szamotułach, dla której zakupiono niewielki księgozbiór. W tym samym roku liczba punktów biblioteki powiatowej powiększyła się o 4 kolejne placówki. Rok później wszystkie punkty biblioteki powiatowej zostały przejęte przez gminy. W 1954 roku biblioteka miejska i powiatowa zostały połączone w jedną bibliotekę, która od 1 stycznia 1955 roku nosiła nazwę Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna. W 1962 roku utworzono w niej oddział dziecięcy, a w kolejnym roku biblioteka zyskała patrona – Edmunda Calliera. W 1975 po reformie administracyjnej i likwidacji powiatów szamotulska biblioteka zmieniła nazwę (Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy Szamotuły im. Edmunda Calliera) i zasięg działania. Poza biblioteką miejską funkcjonowały trzy wiejskie filie (w Otorowie, Piaskowie i Pamiątkowie). Od 1961 roku biblioteka ma swoją siedzibę w [[Budynek tzw. Ogniska w Szamotułach|budynku dawnego Ogniska]] na szamotulskim rynku. W tym samym roku budynek ozdobiono podobiznami Edmunda Calliera i Wacława z Szamotuł. Obecnie biblioteka ma dwie filie wiejskie w Pamiątkowie i Otorowie oraz jedną filię miejską, przy ulicy Łąkowej. Zbiory szamotulskiej biblioteki wynoszą około 100 tysięcy wolumenów<ref>{{Cytuj |tytuł=Historia biblioteki {{!}} Biblioteka Publiczna MiG Szamotuły im. Edmunda Calliera |data dostępu=2016-09-11 |opublikowany=www.biblioteka-szamotuly.pl |url=http://www.biblioteka-szamotuly.pl/node/19}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł=Filie {{!}} Biblioteka Publiczna MiG Szamotuły im. Edmunda Calliera |data dostępu=2016-09-11 |opublikowany=www.biblioteka-szamotuly.pl |url=http://www.biblioteka-szamotuly.pl/node/6}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł=Informacje ogólne {{!}} Biblioteka Publiczna MiG Szamotuły im. Edmunda Calliera |data dostępu=2016-09-11 |opublikowany=www.biblioteka-szamotuly.pl |url=http://www.biblioteka-szamotuly.pl/node/8}}</ref>.
 
Poza biblioteką miejsko-gminną w Szamotułach działa również Biblioteka Pedagogiczna (od 1953 roku) oraz Biblioteka Powiatowa (od 2000 roku)<ref>{{Cytuj |tytuł=Powiatowa Biblioteka Publiczna w Szamotułach |data dostępu=2016-09-11 |opublikowany=www.powiat-szamotuly.pl |url=http://www.powiat-szamotuly.pl/biblioteka/o_biblio.html}}</ref><ref>{{Cytuj |autor=OpenSolution.org |tytuł=Historia – Biblioteka Pedagogiczna w Szamotułach |data dostępu=2016-09-11 |opublikowany=szamotuly.pbp.poznan.pl |url=http://szamotuly.pbp.poznan.pl/?historia,27}}</ref>.
 
W 1957 roku powstało w Szamotułach Muzeum Ziemi Szamotulskiej. Do 1989 roku muzeum miało swoją siedzibę w Baszcie Halszki [[Baszta Halszki]], natomiast w 1989 roku zostało przeniesiono do wyremontowanego [[Zamek Górków|Zamku Górków]] (remont trwał w latach 1976–1989). W wyniku remontu powstało założenie zamkowe składające się z zamku, baszty i trzech oficyn. W 1990 roku zmieniono nazwę na Muzeum – Zamek Górków w Szamotułach. Swą nazwę muzeum zaczerpnęło od znamienitego szesnastowiecznego rodu Górków, którzy zamieszkiwali Szamotuły, ale także Poznań, Sieraków i Koźmin. W tym samym roku muzeum uzyskało statut placówki państwowej. W latach 90 pozyskano ponad 6000 tysięcy nowych zbiorów do muzeum, z czego ponad 1000 to obiekty związane ze sztuką cerkiewną. Pozyskano je z Urzędów Celnych. Od 1999 roku muzeum jest placówką powiatową. Zbiory muzeum to około 11 tysięcy obiektów. Do najcenniejszych należy jedna z największych kolekcji ikon (około 1500 sztuk, XVII, XVIII, XIX i początku XX wieku). W 2005 roku w szamotulskim muzeum zaczęto tworzyć również galerię malarstwa współczesnego, w której gromadzone są prace wyłącznie polskich artystów, namalowane nie wcześniej niż w 1945 roku. Dotychczas udało się zgromadzić prace między innymi [[Jerzy Nowosielski|Jerzego Nowosielskiego]], [[Tadeusz Brzozowski (malarz)|Tadeusza Brzozowskiego]], [[Janina Kraupe-Świderska|Janiny Kraupe – Świderskiej]], [[Zbigniew Makowski (malarz)|Zbigniewa Makowskiego]], [[Józef Robakowski|Józefa Robakowskiego]], [[Leon Tarasewicz|Leona Tarasewicza]], [[Edward Dwurnik|Edwarda Dwurnika]], [[Andrzej Szewczyk|Andrzeja Szewczyka]], [[Erna Rosenstein|Erny Rosenstein]], [[Jan Berdyszak|Jana Berdyszaka]] czy [[Jarosław Modzelewski|Jarosława Modzelewskiego]]<ref>{{Cytuj |tytuł=Muzeum {{!}} Muzeum Zamek Górków w Szamotułach |data dostępu=2016-09-11 |opublikowany=zamek.informatycznynadzor.pl |url=http://zamek.informatycznynadzor.pl/asdfsdf/}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł=Mapa Kultury – KOLEKCJA IKON W MUZEUM – ZAMEK GÓRKÓW |data dostępu=2016-09-11 |opublikowany=www.mapakultury.pl |url=http://www.mapakultury.pl/art,pl,mapa-kultury,30053.html}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł=Wspaniała kolekcja ikon w Zamku Górków |data dostępu=2016-09-11 |opublikowany=www.smakizpolski.com.pl |url=http://www.smakizpolski.com.pl/wspaniala-kolekcja-ikon-zamku-gorkow/}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł=Szamotuły |data dostępu=2016-09-11 |opublikowany=www.baborowko.pl |url=http://www.baborowko.pl/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=29&Itemid=28}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł=Galeria Malarstwa Współczesnego – Deska {{!}} Muzeum Zamek Górków w Szamotułach |data dostępu=2016-09-11 |opublikowany=zamek.informatycznynadzor.pl |url=http://zamek.informatycznynadzor.pl/galeria-malarstwa-wspolczesnego-deska/}}</ref>. 17 października 2008 na Zamku Górków miała miejsce prapremiera barokowej opery komicznej ''[[Heca albo polowanie na zająca]]'' na [[Zamek w Szamotułach|zamku Górków]] – uznawanej za najstarszą polską zachowaną operę<ref>{{Cytuj |autor=Administrator |tytuł=Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu – Biblioteka w mediach |data dostępu=2016-09-19 |opublikowany=lib.amu.edu.pl |url=http://lib.amu.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=8&Itemid=160&limit=1&limitstart=8}}</ref>.
 
== Oświata ==
W Szamotułach działa wiele placówek oświatowych – żłobki, przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły ponadgimnazjalne oraz szkoła muzyczna.
* Przedszkola i żłobki:
** Przedszkole nr 1 „Jarzębinka” – 1 września 1961 r. przedszkole „Caritas” sióstr zakonnych ze Zgromadzenia Sióstr Służebniczek Najświętszej Maryi Panny przejęte zostało przez władze państwowe, a nazwa została zmieniona na Państwowe Przedszkole nr 1 w Szamotułach. W 1977 roku przedszkolu nadano nazwę „Jarzębinka”. Do przedszkola uczęszcza ponad 140 dzieci<ref>{{Cytuj |tytuł=Historia |data dostępu=2016-09-08 |opublikowany=jarzebinka.org |url=http://jarzebinka.org/naszeprzedszkole/Historia/}}</ref>.
** Przedszkole nr 3 „Rzepka” – powstało w 1958 roku. Do 1996 roku nosiło nazwę „Przedszkole przy Cukrowni”, a to z uwagi na to, że znajduje się na osiedlu mieszkaniowym zbudowanym pierwotnie z myślą o pracownikach szamotulskiej cukrowni<ref>{{Cytuj |tytuł=Z historii przedszkola {{!}} przedszkole-rzepka.pl |data dostępu=2016-09-08 |opublikowany=www.przedszkole-rzepka.pl |url=http://www.przedszkole-rzepka.pl/www/node/16}}</ref>.
** Przedszkole nr 4 „imienia Janka Wędrowniczka” – powstało w 1977 roku, jego siedziba znajduje się w tak zwanej willi Dullina, od nazwiska dawnego właściciela lekarza Dullina. Do przedszkola uczęszcza około 100 dzieci<ref>{{Cytuj |tytuł=Przedszkole im. Janka Wędrowniczka {{!}} Przedszkole |data dostępu=2016-09-08 |opublikowany=wedrowniczek4.pl |url=http://wedrowniczek4.pl/przedszkole/}}</ref>.
** Przedszkole nr 5 „Miś” – do przedszkola uczęszcza około 140 dzieci<ref>{{Cytuj |tytuł=Przedszkole nr 5 w Szamotułach |data dostępu=2016-09-08 |opublikowany=przedszkolemis.edupage.org |url=https://przedszkolemis.edupage.org/text7/?}}</ref>. Ponadto w Szamotułach działają 3 niepubliczne przedszkola i dwa niepubliczne żłobki<ref>{{Cytuj |autor=Agencja Interaktywna BE1 |tytuł=Przedszkole prywatne w Szamotułach |data dostępu=2016-09-15 |opublikowany=www.przedszkole-szamotuly.pl |url=http://www.przedszkole-szamotuly.pl}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł=PRZEDSZKOLE SŁONECZKO {{!}} MAŁYMI KROKAMI DO DUŻYCH EFEKTÓW |data dostępu=2016-09-15 |opublikowany=www.przedszkole-sloneczko.info |url=http://www.przedszkole-sloneczko.info/}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł=Uniwersytet Milusińscy |data dostępu=2016-09-15 |opublikowany=milusinscy.com.pl |url=http://milusinscy.com.pl/}}</ref><ref>{{Cytuj |autor=Super User |tytuł=CYPISEK – Prywatny Żłobek w Szamotułach |data dostępu=2016-09-15 |opublikowany=zlobek-cypisek.pl |url=http://zlobek-cypisek.pl/}}</ref>.
 
* Szkoły Podstawowe:
** Szkoła Podstawowa nr 1 im. Stanisława Staszica – budowa szkoły została rozpoczęta w 1925 roku i zakończona w 1928 roku. W 1929 roku rozpoczęto budowę sali gimnastycznej, którą ukończono rok później. Do szkoły uczęszcza ponad 770 uczniów<ref name=":1" /><ref>{{Cytuj |autor=Szkolnastrona.pl |tytuł=szkolnastrona – Szkoła Podstawowa nr 1 im. Stanisława Staszica w Szamotułach – Historia – Kalendarium część I (1904-1939) |data dostępu=2016-09-08 |opublikowany=sp1szamotuly.szkolnastrona.pl |url=http://sp1szamotuly.szkolnastrona.pl/index.php?p=m&idg=mg,38,46}}</ref><ref>{{Cytuj |autor=Szkolnastrona.pl |tytuł=szkolnastrona – Szkoła Podstawowa nr 1 im. Stanisława Staszica w Szamotułach – O szkole – Ogólne wiadomości o szkole |data dostępu=2016-09-08 |opublikowany=sp1szamotuly.szkolnastrona.pl |url=http://sp1szamotuly.szkolnastrona.pl/index.php?p=m&idg=mg,22,37}}</ref>.
** Szkoła Podstawowa nr 2 im. Marii Konopnickiej – szkoła uznawana za spadkobierczynię szkoły parafialnej z 1445 roku fundacji Dobrogosta Świdwy Szamotulskiego. Do szkoły uczęszcza około 230 dzieci. Zajęcia odbywają się w budynku z lat 70 XIV wieku<ref name=":1" /><ref>{{Cytuj |tytuł=Historia – Szkoła Podstawowa nr 2 im. Marii Konopnickiej w Szamotułach |data dostępu=2016-09-08 |opublikowany=sp2szamotuly.pl |url=http://sp2szamotuly.pl/o-szkole/historia/}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł=Pracowali i uczyli się w Dwójce – Szkoła Podstawowa nr 2 im. Marii Konopnickiej w Szamotułach |data dostępu=2016-09-08 |opublikowany=sp2szamotuly.pl |url=http://sp2szamotuly.pl/o-nas/pracowali-w-dwojce/}}</ref>.
** Szkoła Podstawowa nr 3 im. Adama Mickiewicza – szkoła została założona w 1946 roku, początkowo znajdowała się w budynku szkoły podstawowej nr 1. Z czasem z uwagi na znaczący przyrost dzieci po II wojnie podjęto decyzję o budowie odrębnego gmachu szkolnego. Budowę rozpoczęto w 1955 roku, a zakończono w 1957 roku. Do szkoły uczęszcza około 850 uczniów<ref>{{Cytuj |autor=Katarzyna Góral, Justyna Woźniak – Menclewicz |tytuł=Szkoła Podstawowa nr 3 im. Adama Mickiewicza w Szamotułach |data dostępu=2016-09-08 |opublikowany=www.sp3szamotuly.pl |url=http://www.sp3szamotuly.pl/}}</ref>.
** Szkoła Podstawowa nr 5 im. Jana Brzechwy (specjalna) – wspólnie z Gimnazjum nr 2 oraz Szkołą Specjalną Przysposabiającą Do Pracy tworzą Zespołu Szkół Specjalnych im. Jana Brzechwy. Szkoła podstawowa została założona w 1990 roku. Do zespołu szkół uczęszcza około 100 uczniów<ref name=":20">{{Cytuj |tytuł=Historia Szkoły |data dostępu=2016-09-15 |opublikowany=www.zss-szamotuly.com.pl |url=http://www.zss-szamotuly.com.pl/index.php/historia-szkoly}}</ref>.
 
* Gimnazja
** Gimnazjum nr 1 im. Powstańców Wielkopolskich – szkoła znajduje się w budynku dawnej szkoły Gimnazjum i Liceum ks. Piotra Skargi z II połowy XIX wieku, w 1929 roku przy szkole wybudowano salę gimnastyczną<ref>{{Cytuj |tytuł=Gimnazjum nr 1 im.Powstańców Wielkopolskich – O szkole |data dostępu=2016-09-08 |opublikowany=gim1szamotuly.edupage.org |url=https://gim1szamotuly.edupage.org/about/?}}</ref>.
** Gimnazjum nr 2 im. Jana Brzechwy (specjalne) – wspólnie ze Szkołą Podstawową nr 5 oraz Szkołą Specjalną Przysposabiającą Do Pracy tworzą Zespołu Szkół Specjalnych im. Jana Brzechwy. Szkoła podstawowa została założona w 1990 roku. Do zespołu szkół uczęszcza około 100 uczniów<ref name=":20" />.
** Gimnazjum nr 3 im. ks. Piotra Skargi – szkoła funkcjonuje w jednym budynku razem z Liceum Ogólnokształcące im. ks. Piotra Skargi i razem tworzą Zespół Szkół nr 1 Gimnazjum i Liceum im. ks. Piotra Skargi w Szamotułach (jest to odwołanie do historycznej nazwy szkoły z 1933 roku). Pierwsze Gimnazjum im. ks. Piotra Skargi w Szamotułach powstał w 1919 roku na bazie dawnej, wyższej niemieckiej szkoły rolniczej. Pierwotnie były cztery klasy gimnazjalne oraz dwie klasy wyższe rolnicze (do 1921 roku), swojego patrona szkoła otrzymała w 1921 roku (Progimnazjum im. Piotra Skargi). W szkole od 1921 do 1933 roku ośmioletnie gimnazjum, przekształcone następnie w czteroletnie i dwuletnie liceum. [[Reforma jędrzejewiczowska|Reforma szkolnictwa z 1948]] zlikwidowała gimnazja, natomiast przywrócono je [[Reforma systemu oświaty z 1999 roku|reformą szkolnictwa z 1999 roku]]. Do szkoły uczęszcza około 300 uczniów<ref name=":16">{{Cytuj |tytuł=Zespół Szkół Nr 1 Gimnazjum i Liceum im. ks. Piotra Skargi w Szamotułach Strona główna |data dostępu=2016-09-09 |opublikowany=www.skarga-szamotuly.edu.pl |url=http://www.skarga-szamotuly.edu.pl/index.php?zawartosc=historia_szkoly&menu_poziom_1=13&menu_poziom_2=1&menu_poziom_3=0}}</ref>.
** Gimnazjum nr 4 im. Stanisława Staszica – szkoła funkcjonuje w ramach Zespół Szkół nr 2 im. Stanisława Staszica<ref name=":19" />.
 
* Szkoły Ponadgimnazjalne
** Liceum Ogólnokształcące im. ks. Piotra Skargi (w ramach Zespołu Szkół nr 1 Gimnazjum i Liceum im. ks. Piotra Skargi w Szamotułach) – to najstarsza szkoła średnia w [[Powiat szamotulski|powiecie szamotulskim]]. Podobnie jak Gimnazjum nr 3 im. ks. Piotra Skargi powstało na bazie dawnej, wyższej niemieckiej szkoły rolniczej. Dwuletnie liceum kończące się maturą powstało w 1933 roku po przekształceniu ośmioletniego gimnazjum. Po drugiej wojnie światowej systematycznie rosła liczba uczniów (w 1966 roku – 588 uczniów) i niewystarczająca baza dydaktyczna spowodowały konieczność wybudowania nowego obiektu. W 1977 roku przy ulicy Mickiewicza oddano do użytku nowy budynek szkolny wraz z salą gimnastyczną. W 1988 roku dokonano rozbudowy obiektu o 6 sal dydaktycznych i szatnie<ref name=":16" />. W latach 2015–2016 przy szkole wybudowano nowe boiska, bieżnie i skocznie oraz ogłoszono przetarg na budowę nowej hali sportowej o wymiarach 44x28x8 m<ref name=":10">{{Cytuj |autor=Magda Prętka |tytuł=Zespół Szkół nr 1 w Szamotułach: Modernizacja bazy sportowej ruszyła z kopyta [ZDJĘCIA] |data=2015-10-02 |data dostępu=2016-09-09 |url=http://szamotuly.naszemiasto.pl/artykul/zespol-szkol-nr-1-w-szamotulach-modernizacja-bazy-sportowej,3527166,artgal,t,id,tm.html |język=pl}}</ref>.
** Zespół Szkół nr 2 im. Stanisława Staszica – placówka podobnie jak Zespół Szkół nr 1 Gimnazjum i Liceum im. ks. Piotra Skargi w Szamotułach wywodzi się ze szkoły rolniczej założonej we [[Wschowa|Wschowie]] w 1877 roku, a przeniesionej w 1880 roku do Szamotuł. W 1919 roku szkoła została przejęta przez państwo polskie, a w 1921 przestała istnieć szkoła rolnicza. W 1946 roku w Edwardowie utworzono Państwowe Męskie Liceum Gospodarstwa Wiejskiego, w 1948 roku szkołę przeniesiono do Szamotuł zmieniono też nazwę na Liceum Produkcji Roślinnej, a następnie na Liceum Hodowlane. W latach 1950–1956 szkoła istniała pod nazwą Państwowe Technikum Hodowlane, z kolei od 1956 do 1974 roku szkoła nosiła nazwę Państwowe Technikum Rolnicze. W latach 1974 do 1976 nazwa szkoły brzmiała – Zasadnicza Szkoła Rolnicza, a w 1976 została przekształcona w Zespół Szkół Rolniczych. Od 1977 roku szkoła ma swojego patrona – Stanisława Staszica. Aktualnie w skład zespołu szkół wchodzi: Gimnazjum nr 4, II Liceum Ogólnokształcące, Technikum nr 1, Szkoła Policealna nr 2 dla Dorosłych<ref name=":19">{{Cytuj |tytuł=Rekrutacja |data dostępu=2016-09-13 |opublikowany=www.zsnr2-szamotuly.pl |url=http://www.zsnr2-szamotuly.pl/index.php?option=com_content&view=section&layout=blog&id=8&Itemid=92}}</ref><ref>{{Cytuj |autor=Administrator |tytuł=Historia naszej szkoły |data dostępu=2016-09-13 |opublikowany=www.zsnr2-szamotuly.pl |url=http://www.zsnr2-szamotuly.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=97:historia-naszej-szkoy&catid=57:o-szkole&Itemid=93}}</ref>.
** Zespół Szkół nr 3 im. Hugona Kołłątaja przy ul. Mickiewicza
* Szkoła Muzyczna I i II stopnia im. Wacława z Szamotuł – państwowa szkoła muzyczna pierwszego stopnia została uruchomiona w 1981 roku, z kolei w 1990 roku uruchomiono szkołę drugiego stopnia (nabór wstrzymany w latach 1996–2003). Przy szkole działa Społeczne Ognisko Muzyczne prowadzone przez Poznańskie Stowarzyszenie Ognisk Artystycznych w Poznaniu<ref>{{Cytuj |tytuł=O Szkole – Państwowa Szkoła Muzyczna I i II st. im. Wacława z Szamotuł w Szamotułach |data dostępu=2016-09-15 |opublikowany=www.psmszamotuly.art.pl |url=http://www.psmszamotuly.art.pl/o-szkole/}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł=Społeczne Ognisko Muzyczne – Państwowa Szkoła Muzyczna I i II st. im. Wacława z Szamotuł w Szamotułach |data dostępu=2016-09-15 |opublikowany=www.psmszamotuly.art.pl |url=http://www.psmszamotuly.art.pl/spoleczne-ognisko-muzyczne/}}</ref>.
 
== Sport ==
Szamotuły dysponują dużą i nowoczesną bazą sportową. Przy ulicy Sportowej znajduje się kompleks w ramach którego funkcjonuje stadion piłkarski, basen, hala i hotel.
 
Stadion piłkarski został zbudowany w 1923 roku, a następnie w 1986 rozbudowany z okazji dożynek z udziałem władz centralnych (na dożynkach gościł między innymi [[Wojciech Jaruzelski]]). Stadion został zmodernizowany na początku XXI wieku. W 2006 roku rozegrane na nim zostały dwa mecze fazy grupowej [[Mistrzostwa Europy U-19 w Piłce Nożnej 2006|Mistrzostw Europy U-19 w piłce nożnej]] (Szkocja-Portugalia i Turcja – Portugalia). Stadion z trzech stron otoczony jest trybunami, jedna z nich przy budynku klubowym jest zadaszona. Stadion mieści około 3 tys. osób, z czego blisko 2400 miejsc to miejsca siedzące. Płyta stadionu ma wymiary 105×68m, wokół murawy znajduje się żużlowa bieżnia lekkoatletyczna. W 2012 roku z okazji obchodów 90 lecia istnienia klubu [[Sparta Szamotuły]], stadion został nazwany imieniem wieloletniego trenera i działacza tego klubu – Stanisława Kurowskiego. Przy stadionie znajdują się dwie płyty treningowe ze sztucznym oświetleniem, każda z nich o wymiarach 94,4×62,2m. 31 sierpnia podpisano umowę na modernizację boisk treningowych, w tym budowa jednej płyty ze sztuczną nawierzchnią oraz montaż nowego oświetlenia. Wartość projektu wynosi około 2 mln złotych<ref name=":1" /><ref name="spartaszamotuly.pl">{{Cytuj |tytuł=Sparta Szamotuły – Oficjalna Strona Internetowa Klubu |data dostępu=2016-09-10 |opublikowany=www.spartaszamotuly.pl |url=http://www.spartaszamotuly.pl/}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł=Centrum Sportu Szamotuły {{!}} Stadion, płyty treningowe |data dostępu=2016-09-10 |opublikowany=csszamotuly.pl |url=http://csszamotuly.pl/oferta/wynajem-obiektow/stadion/}}</ref><ref>{{Cytuj |autor=Magda Prętka |tytuł=Hala „Wacław” w Szamotułach – remont już tej jesieni! |data=2016-08-04 |data dostępu=2016-09-10 |url=http://szamotuly.naszemiasto.pl/artykul/hala-waclaw-w-szamotulach-remont-juz-tej-jesieni,3818508,art,t,id,tm.html |język=pl}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł=Centrum Sportu Szamotuły {{!}} UMOWA PODPISANA ! – SZTUCZNA PŁYTA JUŻ WKRÓTCE W SZAMOTUŁACH! |data dostępu=2016-09-10 |opublikowany=csszamotuly.pl |url=http://csszamotuly.pl/umowa-podpisana-sztuczna-plyta-juz-wkrotce-w-szamotulach/}}</ref><ref name=":17">{{Cytuj |autor=Trol InterMedia |tytuł=Sport w Szamotułach – Szamotuły |data dostępu=2016-09-11 |opublikowany=www.szamotuly.pl |url=http://www.szamotuly.pl/pl/sport-w-szamotulach.html}}</ref>.
 
Przy stadionie znajduje się Hotel Maraton zbudowany w 1977 roku, pierwotnie posiadał 24 pokoje, znajdowały się w nim również szatnie i biura klubu sportowego (przeniesione następnie do budynku przy stadionie). W 2014 roku zakończono rozbudowę hotelu o wartości 7 mln złotych, w wyniku której powstało 50 pokoi (cztery 1-osobowe, czterdzieści trzy 2-osobowe, dwa 3-osobowe oraz jeden dla osoby niepełnosprawnej). Ponadto powstała nowa kuchnia, jadalnia, sala bankietowa i sala konferencyjna. Hotel uzyskał status trzygwiazdkowego. W wyniku rozbudowy powstał również łącznik z Halą Wacław<ref name=":1" /><ref name=":17" /><ref name=":9">{{Cytuj |tytuł=Hotel Maraton w Szamotułach – rozbudowa |data dostępu=2016-09-10 |opublikowany=www.kompasinwestycji.pl |url=https://www.kompasinwestycji.pl/hotel-maraton-w-szamotulach-rozbudowa-10181}}</ref><ref>{{Cytuj |autor=Magda Prętka |tytuł=Hotel „Maraton” w Szamotułach oficjalnie otwarty! [ZDJĘCIA] |data=2014-01-11 |data dostępu=2016-09-10 |url=http://szamotuly.naszemiasto.pl/artykul/hotel-maraton-w-szamotulach-oficjalnie-otwarty-zdjecia,2126150,artgal,t,id,tm.html |język=pl}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł=Centrum Maraton Hotel & Sport {{!}} Hotel Maraton *** w Szamotułach. Pokoje, restauracja, konferencje. |data dostępu=2016-09-10 |opublikowany=centrummaraton.com |url=http://centrummaraton.com/hotel-maraton/}}</ref>.
 
Obok Hotelu Maraton znajduje się Hala Widowiskowo-Sportowa Wacław (od imienia muzyka [[Wacław z Szamotuł|Wacława z Szamotuł]]). Akt erekcyjny pod budowę hali wmurowano w 1984 roku. Rok później, w grudniu 1985 roku, dokonano podniesienia zmontowanego na ziemi dachu, był to pierwszy w Polsce duży dach wykonany tym sposobem. Płyta hali wykonana z nawierzchni pulastic ma powierzchnię 1000 metrów kwadratowych i mieście pełnowymiarowe boiska do koszykówki, siatkówki, piłki halowej czy tenisa ziemnego. Hala posiada stałe trybuny o pojemności 680 miejsc podzielone na trzy sektory. Ponadto w budynku hali znajdują się również: cztery szatnie wraz z łazienkami, sala konferencyjna, sala fitness, siłownia oraz grota solna. Po przebudowie Hotelu Maraton, we froncie hali od 2014 roku znajduje się recepcja hotelu. Hala Wacław połączona jest również łącznikiem z basenem. Pod koniec 2016 roku rozpocznie się przebudowa hali. Wartość projektu to około 5 mln złotych. W wyniku przebudowy zostanie zlikwidowana cześć stałych trybun, w to miejsce powstaną trybuny rozsuwane, dzięki temu powiększona zostanie płyta hali<ref name=":1" /><ref name=":17" /><ref name=":9" /><ref>{{Cytuj |tytuł=Centrum Sportu Szamotuły {{!}} Hala Wacław – Płyta Główna |data dostępu=2016-09-10 |opublikowany=csszamotuly.pl |url=http://csszamotuly.pl/oferta/wynajem-obiektow/plyta-glowna/}}</ref>.
 
Basen powstał jako ostatni obiekt przy ulicy Sportowej. W obiekcie znajduje się 25-metrowy, 6 torowy basen sportowy z niewielką trybuną, basen rekreacyjny, sztuczna rzeka, jacuzzi, sauna i 86 metrowa zjeżdżalnia<ref name=":17" /><ref>{{Cytuj |tytuł=Centrum Maraton Hotel & Sport {{!}} Pływalnia Szamotuły – basen sportowy i rekreacyjny |data dostępu=2016-09-10 |opublikowany=centrummaraton.com |url=http://centrummaraton.com/sport-i-rekreacja/obiekty/basen-sportowy-i-rekreacyjny/}}</ref>.
 
Z kolei przy ulicy Targowej na tak zwanych „Pioszczychach” znajduje się ośrodek sportowo-rekreacyjny. W 1975 roku wybudowano w tym miejscu 50 metrowy basen letni, brodzik, szatnie, budynek sezonowej kawiarni oraz 6 kortów tenisowych (z czasem powstały dwa kolejne). Korty tenisowe znajdują się w dobry stanie, natomiast sam basen, jego otoczenie i budynki wymagają remontu<ref name=":1" /><ref>{{Cytuj |autor=Magda Prętka |tytuł=Basen letni w Szamotułach. Jaka przyszłość go czeka? |data=2016-07-22 |data dostępu=2016-09-10 |url=http://szamotuly.naszemiasto.pl/artykul/basen-letni-w-szamotulach-jaka-przyszlosc-go-czeka,3806762,artgal,t,id,tm.html |język=pl}}</ref>.
 
Niedaleko, przy ulicy Wojska Polskiego, w pobliżu [[Wieża ciśnień w Szamotułach i szamotulskie wodociągi|szamotulskiej wieży ciśnień]] znajdują się również korty tenisowe TKKF „Wacław”<ref>{{Cytuj |tytuł=Oferta sportowo-rekreacyjna |data dostępu=2016-09-10 |opublikowany=www.powiat-szamotuly.pl |url=http://www.powiat-szamotuly.pl/ofertasport_pl.htm}}</ref>.
 
W 2006 roku, przy ulicy Adama Mickiewicza, na terenie Zespołu Szkół numer 3 oddano do użytku nową halę sportową „Nałęcz”. Obiekt o wymiarach 46,16m x 28,52m x 8m posiada nowoczesną nawierzchnię powierzchniowo – elastyczną na drewnianym ruszcie krzyżowym. Duża płyta pozwala grać w koszykówkę, siatkówkę oraz piłkę ręczną jednocześnie na trzech boiskach, lub w tenisa ziemnego na dwóch kortach. Obiekt posiada wysuwane trybuny z około 300 miejscami siedzącymi, 9 szatni z zapleczem, pokoje dla trenerów, saunę, siłownię, gabinet odnowy biologicznej oraz salę fitness<ref>{{Cytuj |tytuł=Zespół Szkół Nr3 im. Hugona Kołłataja w Szamotułach |data dostępu=2016-09-10 |opublikowany=www.zs3.szkola.pl |url=http://www.zs3.szkola.pl/index_pliki/hala1.htm}}</ref>.
 
Niedaleko hali Nałęcz, również na terenie Zespołu Szkół numer 3, przy ulicy [[Jan Paweł II|Jana Pawła II]], w 2011 roku oddano do użytku powiatowe centrum lekkoatletyczne. Na stadionie powstała 300 metrowa tartanowa bieżnia, skocznie i rzutnie, boisko do piłki nożnej i siatkówki, niewielka trybuna, natomiast w budynkach dawnych warsztatów powstały szatnie i pokoje dla trenerów. Obiekt kosztował około 2 mln złotych<ref>{{Cytuj |tytuł=SportPlus |data dostępu=2016-09-10 |opublikowany=esportplus.pl |url=http://esportplus.pl/index.php?act=article&sub=view&id=7505}}</ref>.
 
Po drugiej stronie ulicy Jana Pawła II znajdują się boiska i bieżnie Zespołu Szkół nr 1 zmodernizowane w latach 2015–2016. W 2016 roku powinna rozpocząć się również budowa nowej hali sportowej. Obecna sala gimnastyczna jest niewystarczająca, posiada tylko jedno boisko<ref name=":10" />.
 
W 2009 roku przy Szkole Podstawowej nr 3 powstały boiska typu [[Orlik 2012|Orlik]]<ref>{{Cytuj |autor=Magda Prętka |tytuł=Szamotulanie świętowali trzecie urodziny Orlika |data=2012-07-27 |data dostępu=2016-09-10 |url=http://szamotuly.naszemiasto.pl/artykul/szamotulanie-swietowali-trzecie-urodziny-orlika,1490663,art,t,id,tm.html |język=pl}}</ref>. W 2013 roku przy Szkole podstawowej nr 1 powstało nowe wielofunkcyjne boisko ze sztuczną nawierzchnią<ref>{{Cytuj |autor=Magda Prętka |tytuł=Boisko przy SP nr 1 w Szamotułach jeszcze w sierpniu |data=2013-07-18 |data dostępu=2016-09-10 |url=http://szamotuly.naszemiasto.pl/artykul/boisko-przy-sp-nr-1-w-szamotulach-jeszcze-w-sierpniu,1937249,art,t,id,tm.html |język=pl}}</ref>. Natomiast przy Szkole podstawowej nr 2, nowe boisko zostało oddane do użytku w 2016 roku<ref>{{Cytuj |autor=Magda Prętka |tytuł=Szamotulska „Dwójka” obchodziła święto patrona [ZDJĘCIA] |data=2016-05-23 |data dostępu=2016-09-10 |url=http://szamotuly.naszemiasto.pl/artykul/szamotulska-dwojka-obchodzila-swieto-patrona-zdjecia,3746655,gal,t,id,tm.html |język=pl}}</ref>.
 
15 grudnia 1649 roku aktem [[Jan II Kazimierz Waza|króla Jan Kazimierza]] zostało powołane Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Szamotułach. W 1995 roku bractwo zostało reaktywowane, a w 1996 zostało przyjęte w skład [[Zjednoczenie Kurkowych Bractw Strzeleckich RP|Zjednoczenia Kurkowych Bractw Strzeleckich RP]]<ref>{{Cytuj |autor=Super User |tytuł=Historia Bractwa po Reaktywacji – Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Szamotułach |data dostępu=2016-09-10 |opublikowany=bractwoszamotuly.pl |url=http://bractwoszamotuly.pl/index.php/historia-bractwa}}</ref>.
 
W 1887 roku w Szamotułach powstało [[Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”|Towarzystwo Gimnastyczne Sokół]]<ref>{{Cytuj |tytuł=Pamiętnik Jubileuszowy „Sokoła” w Szamotułach 1887-1927 |data=1927-01-01 |data dostępu=2016-09-10 |wydawca=Drukarnia Józefa Kawalera w Szamotułach |url=http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=233381&from=publication}}</ref>.
 
W Szamotułach działa kilka klubów sportowych między innymi: UKS Szamotulanin (siatkówka), Sparta Szamotuły (od 1922 roku, piłka nożna), Międzyszkolny Klub Sportowy „Baszta” (lekkoatletyka), Szamotulski Klub Tenisowy (tenis ziemny), Młodzieżowy Klub Tenisowy w Szamotułach (tenis ziemny) czy Klub brydżowy „Kleks”<ref name="spartaszamotuly.pl" /><ref>{{Cytuj |tytuł=SzKT Szamotuły |data dostępu=2016-09-10 |opublikowany=szkt.org.pl |url=http://szkt.org.pl/}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł=Młodzieżowy Klub Tenisowy w Szamotułach |data dostępu=2016-09-10 |opublikowany=Młodzieżowy Klub Tenisowy w Szamotułach |url=http://www.mkt-szamotuly.pl/ |język=pl}}</ref><ref>{{Cytuj |autor=Trol InterMedia |tytuł=Imponujące sukcesy szamotulskich brydżystów – Szamotuły |data dostępu=2016-09-10 |opublikowany=www.szamotuly.pl |url=http://www.szamotuly.pl/pl/aktualnosci/imponujace-sukcesy-szamotulskich-brydzystow.html}}</ref> W szamotulskiej szkółce piłkarskiej wychowano kilku cenionych zawodników takich jak: [[Łukasz Fabiański]], [[Jakub Wawrzyniak]], [[Łukasz Załuska]], [[Radosław Cierzniak]], [[Jarosław Fojut]], [[Grzegorz Rasiak]], [[Maciej Rybus]] czy [[Maciej Gostomski]]<ref>{{Cytuj |autor=radekmajdan11 |tytuł=Absolwenci – MSP Szamotuły |data dostępu=2016-09-10 |opublikowany=mspszamotuly.futbolowo.pl |url=http://mspszamotuly.futbolowo.pl/menu,6,absolwenci.html}}</ref>. Obok piłki nożnej chyba drugim najpopularniejszym sportem w Szamotułach jest siatkówka, a to za sprawą powstałego w 1995 roku klubu UKS Szamotulanin, który kultywuje szamotulskie tradycje siatkówki kobiecej z lat 60 i 70. Aktualnie w ramach klubu działa drużyna kadetek i dwie drużyny młodziczek, tym samym trenuje w nim około 60 dziewcząt<ref>{{Cytuj|tytuł=UKS Szamotulanin – drużyny|data dostępu=2016-09-19|opublikowany=www.uksszamotulanin.com|url=http://www.uksszamotulanin.com/druzyny-uks-szamotulanin.html}}</ref><ref>{{Cytuj|tytuł=O Klubie UKS Szamotulanin|data dostępu=2016-09-19|opublikowany=www.uksszamotulanin.com|url=http://www.uksszamotulanin.com/o-klubie-uks-szamotulanin.html}}</ref>. Przy klubie w 2013 roku powstała również Akademia Siatkówki UKS Szamotulanin, której celem jest szkolenie dziewcząt z szamotulskich szkół podstawowych<ref>{{Cytuj|tytuł=Akademia Siatkówki UKS Szamotulanin|data dostępu=2016-09-19|opublikowany=www.uksszamotulanin.com|url=http://www.uksszamotulanin.com/akademia-uks-szamotulanin.html}}</ref><ref>{{Cytuj |autor=Grupa Łukasz Piec – www.lukaszpiec.pl |tytuł=Akademia Siatkówki „SZAMOTULANIN” |data dostępu=2016-09-19 |opublikowany=Młodzieżowa Akademia Siatkówki |url=http://www.mlodziezowasiatkowka.pl/wydarzenia-projekty/akademia-siatkowki-&bdquoszamotulanin&rdquo_99,3006.html}}</ref>. W latach 2005–2014 w Szamotułach rozgrywano turniej siatkarski o [[Superpuchar Polski w piłce siatkowej kobiet|Superpuchar Polski kobiet w siatkówce]], w którym brały udział cztery najlepsze drużyny z [[Orlen Liga|ORLEN Ligi]]. Od 2015 roku rozgrywki zostały przeniesione do Zawiercia, a Szamotułach rozgrywany jest międzynarodowy turniej Szamotuły Cup z udziałem dwóch drużyn z polskiej ligi (w 2016 roku [[Impel Wrocław]] – brązowy medalista oraz [[Budowlani Łódź (piłka siatkowa kobiet)|Budowlani Łódź]] – 3 miejsce w Pucharze Polski) oraz dwóch drużyn z zagranicy – Mistrza Niemiec i Mistrza Czech<ref>{{Cytuj |autor=Trol InterMedia |tytuł=AMICA CUP Szamotuły 2016 – Szamotuły |data dostępu=2016-09-19 |opublikowany=www.szamotuly.pl |url=http://www.szamotuly.pl/pl/aktualnosci/amica-cup-szamotuly-2016.html}}</ref><ref>{{Cytuj |autor=Magda Prętka |tytuł=Amica Cup 2016 na przełomie września i października! |data=2016-09-15 |data dostępu=2016-09-19 |url=http://szamotuly.naszemiasto.pl/artykul/amica-cup-2016-na-przelomie-wrzesnia-i-pazdziernika,3857395,art,t,id,tm.html}}</ref><ref>{{Cytuj |autor=Radosław Patroniak |tytuł=Siatkówka: SGB Samsung Supercup w Szamotułach, czyli gwiazdy na parkiecie |data dostępu=2016-09-19 |url=http://www.gloswielkopolski.pl/artykul/8976145,siatkowka-sgb-samsung-supercup-w-szamotulach-czyli-gwiazdy-na-parkiecie,id,t.html}}</ref>.
 
Od 2011 r. w Szamotułach rokrocznie odbywa się [[Szamotuły Samsung półmaraton|Szamotuły Samsung Półmaraton]].
 
== Wspólnoty wyznaniowe ==
* [[Kościół łaciński|Kościół rzymskokatolicki]]:
:* [[Parafia Świętego Krzyża w Szamotułach|parafia Świętego Krzyża]]
:* [[Parafia Matki Bożej Pocieszenia i św. Stanisława Biskupa w Szamotułach|parafia Matki Bożej Pocieszenia i św. Stanisława Biskupa]]
* [[Świadkowie Jehowy]]:
:* zbór Szamotuły ([[Sala królestwa|Sala Królestwa]] ul. Borowa 1A)<ref>{{jw|data dostępu=2018-10-18}}</ref>.
 
== Miasta partnerskie ==
[[Plik:City Partnership, Board in Szamotuły.JPG|mały|Tablica z herbami Miast Partnerskich w Szamotułach]]
[[Plik:Groß-Gerau Partnerstädte Szamotuly Brignoles.jpg|mały|Groß-Gerau – herby miast partnerskich Szamotuł i Brignoles]]
Szamotuły w 1989 roku aktywnie rozpoczęły współpracę międzynarodową. W tym roku podpisały umowę o współpracy z niemiecki miastem [[Groß-Gerau]]. Tym samym weszły do grupy miast zaprzyjaźnionych z którymi nawiązały współpracę. Oprócz Groß-Gerau, były to także francuskie [[Brignoles]], belgijskie [[Tielt]] oraz włoskie [[Bruneck|Brunico]]. Miasta te prowadziły ze sobą współpracę partnerską od 1959 roku. Formalnie Szamotuły podpisały umowy z kolejnymi miasta w 1996 (Brignoles) 1997 (Brunico) i 1998 roku (Tielt). Współpraca z tymi miastami układa się bardzo dobrze i została doceniona nagrodami Komisji Europejskiej (Złota Gwiazda Partnerstwa) oraz Rady Europy (Dyplom Europy). W umowach partnerskich miasta jako obszary współpracy wskazały między innymi: sport, kulturę, wymianę młodzieży, turystykę, rolnictwo i leśnictwo, ochronę przyrody i ochronę zdrowia oraz administrację samorządową. Ponadto w ramach współpracy, co roku w innym mieście organizowane są Dni Europy. W trakcie których mieszkańcy mają okazję zobaczyć twórczą artystyczną przedstawicieli miast partnerskich. Na każde Dni Europy przyjeżdżają kilkudziesięcioosobowe delegacje z miast zaprzyjaźnionych. Ostatnie Dni Europy w Szamotułach odbyły w dniach od 12 do 14 czerwca 2015 roku<ref>{{Cytuj |autor=Trol InterMedia |tytuł=Dni Europy 2015 – Program – Szamotuły |data dostępu=2016-09-08 |opublikowany=www.szamotuly.pl |url=http://www.szamotuly.pl/pl/aktualnosci/dni-europy-2015-program.html}}</ref><ref name=":8" />. Ponadto w ramach współpracy, co roku w innym mieście organizowane są również obozy młodzieżowe. Stałym elementem partnerstwa miast są również coroczne Targi Wiosenne w Brignoles, na których rzemieślnicy z miast partnerski prezentują swoje wyroby. Co roku organizowane są również konferencje burmistrzów, na których podsumowuje się współpracę w bieżącym roku i planuje działania na kolejny rok. Oprócz imprez cyklicznych, w ramach współpracy partnerskiej organizowana jest wymiana pracowników samorządowych, młodzieży, sportowców i mieszkańców<ref name=":8" />.
 
Poza powyższymi miastami Szamotuły w 1991 roku nawiązały również partnerstwo z holenderskim [[Halderberge]] (dawniej Oud en Nieuw Gastel) i szwedzkim [[Kinna]]. W pierwszych latach współpraca z tymi miastami była bardzo intensywna. Następnie osłabła, szczególnie w przypadku holenderskiego Oud en Nieuw Gastel, które zostało wcielone do nowej gminy Halderberge. W 2001 roku podczas Dni Szamotuł uroczyście odnowiono umowę partnerską z Halderberge. W 2011 roku z uwagi na konieczność zerwania wszystkich umów partnerskich przez Halderberge umowa została zamieniona na partnerstwo honorowe<ref name=":8">{{Cytuj |autor=Trol InterMedia |tytuł=Współpraca zagraniczna – Szamotuły |data dostępu=2016-09-06 |opublikowany=www.szamotuly.pl |url=http://www.szamotuly.pl/pl/wspolpraca-zagraniczna.html}}</ref>.
 
Współpraca z miastami partnerskimi zaowocowała również znaczącą pomocą dla Szamotuł i całej [[Szamotuły (gmina)|gminy]], szczególnie w pierwszych latach transformacji gospodarczej miasta partnerskie w miarę swoich możliwości oferowały pomoc finansową i rzeczową (m.in. dwa używane wozy strażackie, czy używany autobus szkolny)<ref name=":8" />.
 
== Ludzie związani z Szamotułami ==
{{osobny artykuł|Kategoria:Ludzie związani z Szamotułami}}
 
== Zobacz też ==
* [[Areszt Śledczy Szamotuły]]
* [[Cmentarz żydowski w Szamotułach]]
 
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
 
== Bibliografia ==
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Böhler |imię =Jochen |nazwisko2 = Mallmann |imię2 = Klaus-Michael |nazwisko3 = Matthäus |imię3 = Jürgen |autor link = Jochen Böhler |tytuł = Einsatzgruppen w Polsce |wydawca = Bellona |miejsce = Warszawa |rok = 2009 |isbn = 978-83-11-11588-0|odn=tak}}
* Munch H. ''Geneza rozplanowania miast wielkopolskich XIII i XIV w.'', Kraków, 1946
* [[Ludwik Józef Gomolec|Gomolec L.]] ''Szamotuły, gród Halszki'', Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza, z. 2, 1958
* Jakimowicz T. ''Architektura 1500-1630, [w.] Dzieje Wielkopolski'', T. 1. Do roku 1793. Red. J. Topolski. Poznań, 1969
* Jakimowicz T. ''Wyniki wstępnych prac badawczych na zamku w Szamotułach'', KAU,18; z. 2, s. 167–176., 1973
* Gałka W. ''Z badań nad rozwojem ośrodka miejskiego w Szamotułach do końca XV w.'', Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza, t. 15(30), z. 2, 1983
* Stiller J. ''Zamek w Szamotułach. Historia architektoniczno-budowlana'', Maszynopis, 1996
* Krause E. ''Badania archeologiczne na zamku Górków w Szamotułach w latach 1973 oraz 1981-1983'', [w:] Badania archeologiczne na Ziemi Szamotulskiej. Poznań, 2002
 
== Linki zewnętrzne ==
* {{SgKP|XI|777|Szamotuły}}
* [http://repozytorium.fn.org.pl/?q=pl/node/5658 Kapela z Szamotuł] w kronice PKF w bazie [http://repozytorium.fn.org.pl Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej]
 
{{Miasta województwa wielkopolskiego}}
{{Gmina Szamotuły}}
{{Powiat szamotulski}}
{{Powiat szamotulski (dawny)}}
 
{{Kontrola autorytatywna}}
 
[[Kategoria:Szamotuły| ]]
[[Kategoria:Miasta w województwie wielkopolskim]]
[[Kategoria:Prywatne miasta szlacheckie I Rzeczypospolitej (województwo poznańskie)]]
[[Kategoria:Miasta w Polsce lokowane w XIV wieku]]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Szamotuły”