Friedrich Krupp (przedsiębiorstwo): Różnice pomiędzy wersjami

'''Friedrich Krupp AG''' – niemiecki [[koncern]] [[stal]]owy założony w 1903 jako [[spółka akcyjna]], będący kontynuacją przedsiębiorstwa, które w 1811 założył [[Friedrich Krupp]]. Siedziba przedsiębiorstwa znajdowała się w [[Essen]], w [[Niemcy|Niemczech]]. Przedsiębiorstwo zajmowało się wydobyciem [[rudy żelaza|rudy żelaza]], produkcją i obróbką stali, systemów transportowych, [[elektronikaElektronika|elektroniki]], [[maszynaMaszyna|maszyn przemysłowych]] oraz [[uzbrojenieUzbrojenie|uzbrojenia]] i [[amunicjaAmunicja|amunicji]].

Od 1811 przedsiębiorstwo funkcjonowało jako [[Odlewnictwo|odlewnia]] stali. W związku ze zmianami w [[Przemysł|przemyśle]] zapoczątkowanymi przez [[Rewolucja przemysłowa|rewolucję przemysłową]], a w szczególności w latach 1814–1825 kiedy wynaleziono [[Lokomotywa parowa|parowóz]] i nowy środek transportu, [[Transport kolejowy|kolej]] – powstał ogromny popyt na wyroby stosowane w przemyśle kolejowym. [[Alfred Krupp]], syn założyciela, zainwestował w nowe technologie przemysłowego odlewu stali i przed 1840 uczynił firmę znaczącym producentem lokomotyw i materiałów dla kolei (np. [[Szyna (profil)|szyn]] i [[zwrotnicaZwrotnica torowa|zwrotnic]]). Krupp inwestował także w najnowsze technologie wytopu stali, m.in. za pomocą wysokotemperaturowych [[Piec fluidyzacyjny|pieców fluidyzacyjnych]] i konwertorowego procesu [[Henry Bessemer|Bessemera]] (wytop stali z [[Surówka hutnicza|surówki]] o niskiej zawartości [[siarkaSiarka|siarki]] i [[fosfor]]u). Jednocześnie kontynuowano proces przejmowania [[kopalniaKopalnia|kopalń]] w Niemczech i we [[Francja|Francji]], w celu zapewnienia stałych dostaw [[rudaRuda|rud]] [[metalMetal (materiałoznawstwo)|metali]]. Począwszy od 1840 Krupp zaczął produkować [[Działo|działa]] stalowe i dostarczać je armii [[Rosja|rosyjskiej]], [[Turcja|tureckiej]] i [[Królestwo Prus|pruskiej]]. Do 1880, wskutek niskiego popytu na wyroby niewojskowe i dzięki [[Subwencja|subsydiom]] rządowym, firma wyspecjalizowała się w produkcji [[uzbrojenieUzbrojenie|uzbrojenia]] (w 1880 stanowiło ono 50% całkowitej produkcji przedsiębiorstwa). W 1892 [[Friedrich Alfred Krupp]] dokonał [[Wrogie przejęcie|wrogiego przejęcia]] i zdobył 51% akcji [[Grusonwerk]], dotąd skutecznie rywalizującego w produkcji wież pancernych do okrętów i fortyfikacji, powstały w wyniku tego Grusonwerk Krupp stał się największym w Niemczech producentem elementów pancernych fortyfikacji i okrętów oraz dział. Wieże produkowane w Grusonwerk miały umieszczane tabliczki „Gruson-Krupp” i były uważane za najlepsze w Europie{{odn|Kaufmann, Kaufmann|Jurga|2011|s=24-27.}}. W 1902 roku Krupp nabył stocznię [[Friedrich Krupp Germaniawerft|Germania]].

W 1903 zakłady Kruppa zostały przekształcone w [[spółkaSpółka akcyjna|spółkę akcyjną]] (''Aktiengesselschaft'' – AG), a tuż przed [[I wojna światowa|I wojną światową]] w [[koncern]]. W 1910 Krupp AG należał do czołówki międzynarodowych [[monopol]]i zbrojeniowych – produkował różne typy uzbrojenia dla ponad 50 państw z całego świata. W tym czasie do koncernu należało 17 [[Wielki piec|wielkich pieców]] [[hutnictwoHutnictwo|hutniczych]], 53 [[Piec martenowski|pieców martenowskich]], 17 [[walcowanieWalcowanie|walcarek]] oraz kilkaset kopalń [[Węgle kopalne|węgla]] i rudy [[żelazo|żelaza]]. W czasie I wojny światowej łączny [[zysk]] netto Krupp AG wyniósł 432 mln [[markaMarka niemiecka|marek]], a majątek koncernu zwiększył się w tym czasie czterokrotnie.

Po dojściu [[Narodowy socjalizm|nazistów]] do władzy w 1933, Krupp AG do roku 1939 przekazał [[Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników|NSDAP]] ponad 12 mln marek – dzięki temu wsparciu właściciele koncernu zaczęli zajmować kluczowe stanowiska w instytucjach niemieckiej gospodarki, istotnej dla przemysłu stalowego np. Gustaw Krupp był członkiem Rady Generalnej Gospodarki oraz przewodniczącym Związku Przemysłu Niemieckiego. Jego syn, [[Alfried Krupp von Bohlen und Halbach|Alfried Krupp]] (gruppenführer [[Schutzstaffel|SS]]), był członkiem Rady Zbrojeniowej i prezydium Zjednoczenia Przemysłu Węglowego. W 1939 koncern kontrolował 170 przedsiębiorstw w Niemczech oraz 60 za granicą. W czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]] koncern Kruppa był jednym z największych producentów uzbrojenia dla armii niemieckiej ([[Działo|działa]], [[samochódSamochód ciężarowy|samochody ciężarowe]], [[czołg]]i oraz ciągniki artyleryjskie). Jeden z zakładów Kruppa produkujących uzbrojenie, znajdujący się w Essen, od 1 stycznia 1943 do końca wojny wyprodukował 100% wszystkich dział [[Kaliber broni|kalibru]] ponad 240 mm, 25% ciężkich czołgów wyprodukowanych przez przemysł niemiecki oraz 30% [[działoDziało przeciwlotnicze|dział przeciwlotniczych]].

W 1944 całkowity majątek koncernu oszacowano na ponad 2 mld marek niemieckich. Do Krupp AG należało wtedy 110 wielkich przedsiębiorstw niemieckich, 41 za granicą – koncern kontrolował dodatkowo poprzez udziały 127 mniejszych firm oraz 25 za granicą. W 1945 oszacowano majątek koncernu na 1,3 mld marek – po odjęciu strat powstałych w wyniku [[alianciAlianci|alianckich]] bombardowań i demontażu części przedsiębiorstw należących do koncernu.