|
|język = cerkiewnosłowiański | przymiotnik2 = cerkiewnosłowiańskiego
}}
'''Język cerkiewnosłowiański''' ({{W języku|cu|црькъвьнословѣньскъ ѩзыкъ}}, [[Język{{w rosyjskijęzyku|ru|ros.]] церковнославянский язык}}, [[Język{{w ukraińskijęzyku|uk|ukr.]] церковнослов'янська мова}}, [[Język{{w serbskijęzyku|sr|serb.]] црквенословенски језик}}, [[Język macedoński|mac.]] старословенски јазик) – język literacki i liturgiczny używany w [[cerkiew prawosławna|cerkwi prawosławnej]] (także przez prawosławnych w Polsce) i [[Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-słowiańskiego w Polsce|Kościele neounickim]]. Wywodzi się z [[język staro-cerkiewno-słowiański|języka staro-cerkiewno-słowiańskiego]].
Nie jest [[Klasyfikacja języków|językiem żywym]], gdyż nie ma grupy etnicznej używającej go jako [[język ojczysty|języka ojczystego]] (macierzystego), ani [[język wymarły|językiem wymarłym]], gdyż jest językiem używanym na co dzień, zatem klasyfikowany powinien być jako [[Klasyfikacja języków#Klasyfikacje funkcjonalne|język wegetujący]].
== Historia ==
Język cerkiewnosłowiański od [[X wiek]]uwieku zaczął się rozprzestrzeniać wśród [[Słowianie|Słowian]] południowych i wschodnich, żył jeszcze jakiś czas na terenie [[Czechy|czeskim]], ominął natomiast [[Słowenia|Słowenię]], nie dotarł do [[plemiona lechickie|Lechitów]] i [[Łużyczanie|Łużyczan]]. W krajach, w których się pojawił, służył jako [[język liturgiczny]] i [[język literacki|literacki]], zapisywany [[cyrylica|cyrylicą]].
Wraz z rozpowszechnianiem się [[liturgia|liturgii]] słowiańskiej, księgi kościelne były przepisywane na różnych terenach i kopiści coraz częściej pozostawiali w nich ślady swej wymowy. Z biegiem czasu różnice pomiędzy poszczególnymi [[języki słowiańskie|językami słowiańskimi]] stawały się coraz większe i coraz większe były odstępstwa od języka "kanonu"„kanonu” – [[język staro-cerkiewno-słowiański|staro-cerkiewno-słowiańskiego]]. Na terenie [[Serbia|Serbii]] rozwinęła się serbska redakcja języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, na terenie [[Chorwacja|Chorwacji]] – chorwacka, w [[Bułgaria|Bułgarii]] – bułgarska, na Rusi – ruska. Język tych redakcji nazywany jest cerkiewnosłowiańskim, co rezerwuje określenie "staro-cerkiewno-słowiański" dla tekstów najstarszych. Języki te miały charakter ponaddialektalny. Język cerkiewnosłowiański oparty jest na gwarze okolic [[Saloniki|Salonik]] i przyswoił sobie elementy czeskie, ([[Morawianie|morawskie]]), [[Panonia|panońskie]], potem znów nasycał się elementami bułgarskimi, [[Macedonia|macedońskimi]], serbsko-chorwackimi.
== Losy języka cerkiewnosłowiańskiego od [[XI wiek]]uwieku ==
=== Bułgaria i Macedonia ===
Piśmiennictwo cerkiewnosłowiańskie rozwija się aż do czasu niewoli [[Turcja|tureckiej]]. Sprzyja temu odrodzone w [[1186]] [[drugie państwo bułgarskie|Drugie Carstwo Bułgarskie]]. W [[XIV wiek|XIV w.]] [[piśmiennictwo]] to zamiera, przepisywane są tylko księgi kościelne, część z nich, sprowadzana z Rusi, ma wschodniosłowiańskie zabarwienie językowe.
=== Serbia ===
Piśmiennictwo cerkiewnosłowiańskie rozwija się w okresie niezależnego Królestwa i Carstwa Serbskiego, zanika w okresie niewoli tureckiej, ugruntowanej ostatecznie w połowie [[XV wiek|XV w]].
=== Chorwacja ===
Aż do [[XIX wiek|XIX w.]] [[głagolica]] była narodowym pismem chorwackim i dlatego piśmiennictwo cerkiewnosłowiańskie ograniczone było tylko do części obszaru i pełniło głównie rolę [[język liturgiczny|języka kościelnego]]. Chorwacka redakcja języka cerkiewnosłowiańskiego została przeniesiona w XIV w. do [[Praga|Pragi]] i [[Kraków|Krakowa]].
=== Ruś ===
[[Plik:Oldchurchslavonic.jpg|thumb|350px|Modlitwa ''Ojcze nasz'' zapisana cyrylicą w języku cerkiewnosłowiańskim redakcji ruskiej]]
Język cerkiewnosłowiański szeroko rozpowszechniony. Do czasu upadku [[Ruś Kijowska|Rusi Kijowskiej]] ([[1240]]) głównym ośrodkiem piśmiennictwa był [[Kijów]], przenikały więc do jęz. głównie elementy południowo-ruskie. Wzrastające w potęgę od drugiej połowy [[XIII wiek|XIII w.]] Księstwo Moskiewskie, od r. 1389 Wielkie Księstwo Moskiewskie, od [[1547]] Carstwo, a także przeniesienie głównej metropolii Kościoła Prawosławnego z [[Kijów|Kijowa]] przez [[Włodzimierz (Rosja)|Włodzimierz]] do [[Moskwa|Moskwy]] ([[1329]]) stworzyły warunki rozwojowe cerkiewszczyzny redakcji rosyjskiej, związanej z podłożem językowym środkowo-rosyjskim. Rosyjska odmiana języka cerkiewnosłowiańskiego była mniej przesycona elementami narodowymi niż odmiana ukraińska i białoruska. Pierwsze próby ograniczenia panowania języka cerkiewnosłowiańskiego w piśmiennictwie rosyjskim przyniósł dopiero w. XVIII.
Ważna rolę w rozwoju piśmiennictwa cerkiewnego na Rusi odegrała od końca [[XIV wiek|wieku XIV]] aż do końca [[XVI wiek|wieku XVI]] tzw. druga fala wpływów południowo-słowiańskich związana z działalnością bułgarskich i serbskich pisarzy, uchodźców z [[Półwysep Bałkański|Półwyspu Bałkańskiego]], a także pojawienie się pierwszych opisów języka cerkiewnosłowiańskiego, ujmujących w reguły gramatyczne cerkiewszczyznę redakcji [[język ukraiński|ukraińskiego języka]]. Głównym czynnikiem normalizującym język cs. i to nie tylko na Rusi była gramatyka Melecjusza Smotryckiego (ok. 1578-16331578–1633), wydana po raz pierwszy pod [[Wilno|Wilnem]] w [[1618]].
Rozwijające się w [[XIX wiek|XIX w.]] nowożytne literackie języki słowiańskie zepchnęły cerkiewszczyznę do jej pierwotnej, wyłącznie kościelnej funkcji.
== Zarys historii rosyjskiego języka literackiego ==
Historia rosyjskiego języka literackiego jest przede wszystkim historią zmagania się elementów rodzimych i cerkiewnosłowiańskich. Już w [[X wiek|X w.]], od momentu [[chrzest|chrztu]] Rusi za [[Włodzimierz I Wielki|Włodzimierza Wielkiego]], wraz z liturgią słowiańską pojawiły się na Rusi księgi cerkiewne.
Do XII – XIII w. język cerkiewnosłowiański i [[język staroruski|staroruski]] były sobie bliskie do tego stopnia, że można je było uważać za warianty jednego języka. Od XII w. w językach wschodniosłowiańskich zaczęły zachodzić zjawiska, które w istotny sposób zmieniły ich budowę gramatyczną. Proces zbliżania się języka cerkiewnosłowiańskiego z językami mówionymi dokonywał się wprawdzie nadal poprzez wzajemne wpływy w zakresie słownictwa, ale różnice [[gramatyka|gramatyczne]] stawały się coraz większe i trzeba mówić o rozchodzeniu się tych języków.
| 