Wersja z 08:47, 4 maj 2018 edytuj Joanna Kośmider (dyskusja \| edycje) 57 596 edycji m WP:SK, drobne redakcyjne ← poprzednia edycja		Wersja z 11:33, 23 lis 2018 edytuj anuluj edycję Mechanik rowerowy (dyskusja \| edycje) Redaktorzy 1728 edycji na zlecenie Centrum Badań nad Centrum i Okolicą (edycja niepłatna) następna edycja →
Linia 1: {{Inne znaczenia\|zdolności wnioskowania o stanach umysłu innych istot\|[[ślepota umysłu]] (brak tej umiejętności)}} '''Teoria umysłu''' ('''teoria mechanizmu umysłowego''') – charakterystyczne dla [[hominini\|homininów]] i prawdopodobnie także innych [[człowiekowate\|człowiekowatych]] rozumienie innych istot (osób, osobników) poprzez uświadomienie sobie, że mają umysły, dzięki którym mogą mieć inną wiedzę o otaczającym świecie. Dzięki niej jednostki mogą przyjmować czyjąś perspektywę i rozumieć czyjeś intencje. Jest ona tożsama z [[intencjonalność\|intencjonalnością]] drugiego rzędu (przekonanie o czyimś przekonaniu){{odn\|Gamble\|Gowlett\|Dunbar\|2017\|s=68-71, 217}}. Umiejętność ta nie jest efektem [[socjalizacja\|socjalizacji]], lecz jest wrodzona, uaktywniająca się u ludzi przed końcem piątego roku życia{{odn\|Szlendak\|Kozłowski\|2008\|s=62}}. Procesy zachodzące w umyśle innego człowieka są nieobserwowalne, ~~możemy~~można więc o nich wnioskować tylko na podstawie [[mimika\|mimiki]], [[gest]]ykulacji, [[wypowiedź\|wypowiedzi]], [[zachowanie\|zachowania]] oraz doświadczeń wynikających z kontaktów społecznych i uświadamiania sobie własnych stanów umysłu ([[introspekcja (psychologia)\|introspekcja]]). Posiadanie takiej teorii jest podstawą przystosowawczych zachowań społecznych (zob. [[Adaptacja (psychologia)\|adaptacja w psychologii]] i [[Adaptacja (socjologia)\|w socjologii]]), gdyż pozwala na rozumienie i przewidywanie zachowań innych ludzi{{r\|Ramachandran}}. Dzięki niej możliwe jest też podejmowanie działań zależnie od sytuacji i oczekiwań innych, rozumienie [[norma społeczna\|norm społecznych]], manipulowanie innymi{{odn\|Szlendak\|Kozłowski\|2008\|s=66}}, a także rozumienie puenty w dowcipach{{odn\|Kozłowski\|2007\|s=40-41}}.▼ ~~{{Dopracować\| Jest pożądane wszechstronne ujęcie tematu, z wykorzystaniem bogatego piśmiennictwa.}}~~ ~~'''Teoria umysłu''' – [[system]] [[pojęcie\|pojęć]], który umożliwia [[Wikt:Istota\|istocie]] wyciąganie wniosków o stanie [[umysł]]u innych istot.~~ == Badanie teorii ~~mechanizmu umysłowego~~umysłu ==▼ [[Konstrukt]] został po raz pierwszy określony mianem „teorii umysłu” w 1978 roku przez [[David Premack\|D. Premacka]] i G. Woodruffa, autorów artykułu pt. ''Does the chimpanzee have a theory of mind?''. Stwierdzili oni, że szympansy, podobnie jak ludzie, dysponują „[[teoria\|teorią]]”, dzięki której możliwe jest wnioskowanie o stanach innych umysłów{{r\|Premack-Woodruff}}. Termin „teoria umysłu” wprowadzony został w [[1978 w nauce\|1978]] roku przez [[David Premack\|D. Premacka]] i G. Woodruffa, autorów artykułu pt. ''Does the chimpanzee have a theory of mind?''. Stwierdzili oni, że szympansy, podobnie jak ludzie, dysponują „[[teoria\|teorią]]”, dzięki której możliwe jest wnioskowanie o stanach innych umysłów{{r\|Premack-Woodruff}}. W prowadzonych przez nich eksperymentach szympansy podejmowały decyzje zależnie od zaobserwowanych działań biorących udział w eksperymencie ludzi, co miało świadczyć o rozumieniu celu działania. Sceptycznie nastawieni badacze interpretowali jednak wyniki jako efekt kojarzenia, a nie rozumienia działań. Koncepcja ta stała się później popularna wśród filozofów i [[psychologia rozwoju człowieka\|psychologów rozwojowych]]{{odn\|Witkowski\|2005\|s=88-90}}. Funkcjonowanie teorii umysłu (teorii mechanizmu umysłowego) jest badane przy pomocy historyjek obrazkowych testujących rozumienie fałszywych przekonań. Umiejętność dokonywania atrybucji I rzędu polegających na zrozumieniu, że X coś zrobił, ponieważ coś pomyślał, jest badana przy pomocy różnych wariantów zadania „Sally-Ann”{{r\|Sally-Ann}}, wykorzystanego po raz pierwszy w badaniach przeprowadzonych przez H. Wimmer i J. Pemer w 1983 roku. Sally i Ann przebywają w tym samym pomieszczeniu. Sally chowa piłeczkę w swoim koszyczku i wychodzi z pokoju. Podczas jej nieobecności Ann przenosi piłeczkę do własnego pudełka. Kluczowe pytanie zadawane badanemu brzmi „gdzie Sally będzie szukała swojej piłeczki?”. Większość prawidłowo rozwijających się dzieci w wieku 4 lat jest w stanie poprawnie rozwiązać to zadanie. Wyniki badań przeprowadzonych przez S Baron-Cohena i S. Holroyd sugerują, że 20–30% osób z autyzmem może osiągnąć poziom zdrowych czterolatków w wieku kilkunastu lat. Autystycy posługujący się teorią umysłu na poziomie atrybucji I rzędu przewyższają dzieci zdrowe znajdujące się na tym samym poziomie rozwoju ~~TOMM~~teorii umysłu nie tylko pod względem wieku chronologicznego, lecz także pod względem dojrzałości intelektualnej. Z tych samych badań wynika, że osoby z autyzmem nie osiągają poziomu, który jest łatwy dla zdrowych 6–7-latków, a mianowicie atrybucji II rzędu. Zdolność do atrybucji II rzędu umożliwia tworzenie następujących konstrukcji myślowych: „X zrobił coś, ponieważ pomyślał, że Y pomyślał”, które są podstawą rozumienia znaczenia intencji, kłamstwa i przenośni.▼ ▲Procesy zachodzące w umyśle innego człowieka są nieobserwowalne, możemy więc o nich wnioskować tylko na podstawie [[mimika\|mimiki]], [[gest]]ykulacji, [[wypowiedź\|wypowiedzi]], [[zachowanie\|zachowania]] oraz doświadczeń wynikających z kontaktów społecznych i uświadamiania sobie własnych stanów umysłu ([[introspekcja (psychologia)\|introspekcja]]). Posiadanie takiej teorii jest podstawą przystosowawczych zachowań społecznych (zob. [[Adaptacja (psychologia)\|adaptacja w psychologii]] i [[Adaptacja (socjologia)\|w socjologii]]), gdyż pozwala na rozumienie i przewidywanie zachowań innych ludzi{{r\|Ramachandran}}. Teoria umysłu [[~~szympan~~szympans]]~~sów~~ów została w 2017 roku potwierdzona doświadczalnie z użyciem testu fałszywych przekonań{{r\|Great-apes}}, analogicznego do {{Link-interwiki\|Test Sally–Anne\|en\|Sally–Anne test\|testu Sally–Anne}} (~~test~~testu niespodziewanej zmiany).▼ ▲Teoria umysłu [[szympan]]sów została w 2017 roku potwierdzona doświadczalnie z użyciem testu fałszywych przekonań{{r\|Great-apes}}, analogicznego do {{Link-interwiki\|Test Sally–Anne\|en\|Sally–Anne test\|testu Sally–Anne}} (test niespodziewanej zmiany). == Zaburzenie teorii umysłu w autyzmie == Założenie przedstawione przez Premacka i Woodruffa stało się punktem wyjścia dla obecnie najbardziej owocnego badawczo, diagnostycznie i terapeutycznie nurtu prac psychologicznych dotyczących [[Spektrum autystyczne\|autyzmu]]. W roku 1985 [[Simon Baron-Cohen\|S. Baron-Cohen]], A. Leslie i U. Frith wysunęli hipotezę, że podłożem obserwowanych w autyzmie jakościowych zaburzeń w kontaktach społecznych, komunikacji i wyobraźni jest deficyt poznawczy. Deficyt ten dotyczy zaburzenia rozwoju wrodzonego modułu zwanego teorią umysłu. W autyzmie nie dochodzi do osiągnięcia pełnej dojrzałości systemu odpowiedzialnego za rozpoznawanie własnych stanów umysłu oraz wnioskowanie przez analogię o stanach umysłu innych ludzi. Leslie przypuszcza, że uszkodzeniu ulega mechanizm odpowiedzialny za tworzenie reprezentacji nadrzędnych dotyczących zdarzeń, które nie mogą być obserwowane bezpośrednio. Takimi zdarzeniami są zdarzenia psychiczne (reprezentacje II rzędu). Brak możliwości budowania reprezentacji II rzędu jest podstawą występujących u dobrze funkcjonujących autystów trudności z: Linia 17 ⟶ 19: * '''Zrozumieniem przenośni''' – możliwą jest sytuacja, w której osoba z autyzmem, słysząc komentarz kolegów do jakiejś szczególnie ekscytującej sceny w filmie brzmiący „ale czad”, zapyta „Czy macie nieszczelny piec?”. Dla poprawnego zaistnienia w tej hipotetycznej sytuacji konieczne jest zintegrowanie informacji dotyczących gestykulacji, mimiki (wskaźniki [[Emocja\|emocji]]) z wiedzą na temat tego, czym koledzy są zainteresowani. Na tej podstawie możliwe jest przypisanie stanu umysłu – zachwyt, ekscytacja. Stan umysłu, czyli wyobrażenie sobie, co dana osoba chciała wyrazić, mówiąc „ale czad”, pozwala na pominięcie dosłownego znaczenia tego komunikatu. === System czytania umysłu === S. Baron-Cohen{{r\|Baron-Cohen}}, jeden z głównych badaczy teorii umysłu w autyzmie, zakłada istnienie systemu czytania umysłu, którego dojrzewanie pozwala na coraz sprawniejsze dokonywanie [[atrybucja\|atrybucji]] stanu umysłu innego podmiotu. System czytania umysłu zawiera cztery składowe: * '''ID – „wykrywacz intencji”'''. Jest to prymitywny mechanizm o charakterze popędowym, niezwiązany z żadnym ze zmysłów. Efektem jego działania jest dążenie w kierunku lub unikanie bodźca. Prawdopodobnie na tym poziomie występuje już u [[noworodek\|noworodka]]. * '''EDD – „wykrywacz kierunku patrzenia”'''. Jego zadaniem jest wykrywanie obecności oczu oraz tworzenie reprezentacji zachowania wzrokowego. * '''SAM – mechanizm współdzielenia uwagi'''. Jego zadaniem jest odczytywanie, czy podmiot i inna osoba dzielą zainteresowanie tym samym obiektem. * '''TOMM – teoria mechanizmu umysłowego''' (teoria umysłu). Jest to system umożliwiający przypisywanie stanu umysłu, interpretowanie zachowania jako wyniku tego stanu i przewidywanie dalszego zachowania. Integruje on wiedzę na temat stanów umysłu w spójną teorię. U dzieci rozwijających się prawidłowo wszystkie wymienione poziomy są rozwinięte w wieku około 4 lat. U osób z autyzmem zaburzenie może dotyczyć zarówno ~~SAM~~mechanizmu współdzielenia uwagi, jak i ~~TOMM~~teorii umysłu (problemy pojawiają się przed 18 miesiącem życia i są głębokie) lub tylko posiadania i dojrzewania samego TOMM (zaburzenie pojawia się po 18 miesiącu życia i jego symptomy są nieco lżejsze). Wykrywanie kierunku patrzenia nie jest konieczne do rozwinięcia teorii umysłu, ponieważ rozwija się ona także u osób niewidomych{{odn\|Kozłowski\|2007\|s=40}}.▼ ~~U dzieci rozwijających się prawidłowo wszystkie wymienione poziomy są rozwinięte w wieku około 4 lat.~~ ▲U osób z autyzmem zaburzenie może dotyczyć zarówno SAM i TOMM (problemy pojawiają się przed 18 miesiącem życia i są głębokie) lub tylko posiadania i dojrzewania samego TOMM (zaburzenie pojawia się po 18 miesiącu życia i jego symptomy są nieco lżejsze). ==== Mechanizm współdzielenia uwagi – wczesne diagnozowanie autyzmu ==== Wiedza na temat zaburzeń dotyczących SAM pozwala na wczesne (około 18 mies. życia) wykrywanie dzieci zagrożonych wystąpieniem pełnych objawów zaburzenia autystycznego. Duże znaczenie diagnostyczne mają tu następujące objawy: Linia 34 ⟶ 35: * '''Brak naprzemiennej zabawy społecznej''' (np. „a kuku” lub zabawa paluszkowa „sroczka” – brak satysfakcji czerpanej z zabawy i dążenia do jej kontynuowania). === Teoria umysłu a wnioskowanie === ▲== Badanie teorii mechanizmu umysłowego == Funkcjonowanie TOMM jest badane przy pomocy historyjek obrazkowych testujących rozumienie fałszywych przekonań. Umiejętność dokonywania atrybucji I rzędu polegających na zrozumieniu, że X coś zrobił, ponieważ coś pomyślał, jest badana przy pomocy różnych wariantów zadania „Sally-Ann”{{r\|Sally-Ann}}, wykorzystanego po raz pierwszy w badaniach przeprowadzonych przez H. Wimmer i J. Pemer w 1983 roku. Sally i Ann przebywają w tym samym pomieszczeniu. Sally chowa piłeczkę w swoim koszyczku i wychodzi z pokoju. Podczas jej nieobecności Ann przenosi piłeczkę do własnego pudełka. Kluczowe pytanie zadawane badanemu brzmi „gdzie Sally będzie szukała swojej piłeczki?”. ▲Większość prawidłowo rozwijających się dzieci w wieku 4 lat jest w stanie poprawnie rozwiązać to zadanie. Wyniki badań przeprowadzonych przez S Baron-Cohena i S. Holroyd sugerują, że 20–30% osób z autyzmem może osiągnąć poziom zdrowych czterolatków w wieku kilkunastu lat. Autystycy posługujący się teorią umysłu na poziomie atrybucji I rzędu przewyższają dzieci zdrowe znajdujące się na tym samym poziomie rozwoju TOMM nie tylko pod względem wieku chronologicznego, lecz także pod względem dojrzałości intelektualnej. Z tych samych badań wynika, że osoby z autyzmem nie osiągają poziomu, który jest łatwy dla zdrowych 6–7-latków, a mianowicie atrybucji II rzędu. Zdolność do atrybucji II rzędu umożliwia tworzenie następujących konstrukcji myślowych: „X zrobił coś, ponieważ pomyślał, że Y pomyślał”, które są podstawą rozumienia znaczenia intencji, kłamstwa i przenośni. ~~== Pytania i wątpliwości ==~~ Baron-Cohen i współpracownicy (1994) podjęli próby eksperymentalnego ustalenia okolic [[Mózgowie\|mózgu]], których uszkodzenie może być odpowiedzialne za przedstawione deficyty. Uzyskane dane wskazują, że zaburzenie dotyczy [[Kora mózgu\|kory]] nadczołowej prawej półkuli. Uszkodzenie tego obszaru prowadzi do zaburzeń [[Introspekcja (psychologia)\|introspekcji]]. Linia 45 ⟶ 42: == Zobacz też == * [[Neurony lustrzane]] * [[Przekładalność perspektyw]] == Przypisy == Linia 58 ⟶ 56: * {{Cytuj książkę \| autor = Marta Białecka-Pikul \| tytuł = Narodziny i rozwój refleksji nad myśleniem \| wydawca = Marta Białecka-Pikul & Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego; Preprint \| miejsce = Kraków \| data = 2012 \| strony = 1–361 \| isbn = 978-83-233-3425-5 \| url = https://www.wuj.pl/UserFiles/File/A-Darmowe%20ebooki/9788323387817.pdf}} * {{Cytuj pismo \| autor = S. Baron-Cohen, A. Leslie, U. Frith \| tytuł = Does the autistic child have a “theory of mind”? \| czasopismo = Cognition \| wydawca = Elsevier Sequoia \| wolumin = 21 \| strony = 37–46 \| język = en \| data = 1985 \| url = http://autismtruths.org/pdf/3.%20Does%20the%20autistic%20child%20have%20a%20theory%20of%20mind_SBC.pdf}} * {{Cytuj pismo \| odn = tak \| nazwisko = Kozłowski \| imię = Tomasz \| tytuł = Naśladownictwo i odtwarzanie w ontogenezie człowieka. W jaki sposób rozwój psycho-społeczny może warunkować memetyczną replikację – luźne rozważania nad zachowaniami trzylatków \| url = http://www.memetyka.us.edu.pl/dokumenty/pliki/zm11_2007_3Kozlowski.pdf \| czasopismo = Teksty z Ulicy. Zeszyt memetyczny \| rok = 2007 \| wolumin = 11 \| issn = 2081-397X }} * {{Cytuj książkę \| odn = tak \| nazwisko = Gamble \| imię = Clive \| autor link = Clive Gamble \| nazwisko2 = Gowlett \| imię2 = John \| autor link2 = John Gowlett \| nazwisko3 = Dunbar \| imię3 = Robin \| autor link3 = Robin Dunbar \| tytuł = Potęga umysłu. Jak ewolucja życia społecznego kształtowała ludzki umysł \| wydawca = Copernicus Center Press \| miejsce = Kraków \| rok = 2017 \| isbn = 978-83-7886-340-3 }} * {{Cytuj książkę \| odn = tak \| nazwisko = Szlendak \| imię = Tomasz \| autor link = Tomasz Szlendak \| nazwisko2 = Kozłowski \| imię2 = Tomasz \| tytuł = Naga małpa przed telewizorem. Popkultura w świetle psychologii ewolucyjnej \| wydawca = Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne \| miejsce = Warszawa \| rok = 2008 \| isbn = 978-83-60807-85-9 }} * {{Cytuj książkę \| odn = tak \| nazwisko = Witkowski \| imię = Tomasz \| autor link = Tomasz Witkowski \| tytuł = Inteligencja makiaweliczna \| wydawca = Moderator \| miejsce = Taszów \| rok = 2005 \| isbn = 83-920207-3-1 }} == Linki zewnętrzne == * {{Cytuj stronę \| url = http://philpapers.org/rec/PREDTC \| tytuł = Does the chimpanzee have a theory of mind? (Behavioral and Brain Sciences 4 (4):515-629, 1978) - opis na: philosophical research online \| autor = David Premack, G. Woodruff \| praca = PhilPapers Archive: Similar books and articles (10 pozycji); Citations of this work (613 pozycji) \| opublikowany = philpapers.org \| język = en \| data dostępu = 2016-05-10}} * Chris Frith, [[Uta Frith]], [http://www.cell.com/current-biology/fulltext/S0960-9822%2805%2900960-7# Quick guide Theory of mind], Current Biology, Vol. 15, Issue 17, pR644–R645, 6 September 2005 * [https://www.ted.com/talks/rebecca_saxe_how_brains_make_moral_judgments?language=pl Rebecca Saxe, ''W jaki sposób umysł dokonuje sądów moralnych''], [[TED (konferencja)\|TED]], lipiec 2009 Linia 69 ⟶ 70: {{Zastrzeżenia\|Medycyna}} [[Kategoria:~~Teorie~~Psychologia ~~psychologiczne~~ewolucyjna]] [[Kategoria:Filozofia umysłu i kognitywistyka]]

Teoria umysłu: Różnice pomiędzy wersjami