Jan Karski: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
m MalarzBOT: poprawiam link tożsamy z tekstem linka
int.
Linia 4:
|pseudonim = Witold
|grafika = Jan Karski - Instytut w Rudzie Śląskiej.jpg
|opis grafiki =
|podpis =
|data urodzenia = 24 czerwca 1914
|miejsce urodzenia = [[Łódź]]
Linia 54:
=== Okres powojenny, USA ===
[[Plik:Jan Karski and Pola Nirenska section 40 - Mt Olivet - Washington DC - 2014.jpg|mały|Nagrobek Jana Karskiego i jego żony [[Pola Nireńska|Poli Nireńskiej]] na cmentarzu Mount Olivet w [[Waszyngton]]ie]]
Jan Karski po wojnie związał się z jezuickim [[Georgetown University|Uniwersytetem Georgetown]] w [[Waszyngton]]ie. Zdobył tu stopień naukowy doktora, później profesora nauk politycznych<ref name="gazeta.us.edu.pl" /> i przez 40 lat wykładał na Wydziale Służby Zagranicznej stosunki międzynarodowe i teorię komunizmu. W 1970 roku napisał fundamentalną monografię „The Great Powers and Poland, 1919-19451919–1945: From Versailles to Yalta” („Wielkie mocarstwa wobec Polski 1919-19451919–1945. Od Wersalu do Jałty”), a w lipcu tego roku został odznaczony [[Krzyż Armii Krajowej|Krzyżem Armii Krajowej]]<ref>{{cytuj książkę |autor = [[Stanisław Jankowski (architekt)|Stanisław Jankowski]] |tytuł = Karski. Raporty tajnego emisariusza |miejsce = Poznań |data = 2009 |strony = 520 |isbn = 978-83-75-10395-3}}</ref>. Członek [[Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie|Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie]] (od 1985). 16 lipca 1986 został odznaczony przez prezydenta RP na uchodźstwie [[Order Odrodzenia Polski|Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski]] ''za długoletnią pracę i wysiłek w szerzeniu prawdy o rzeczywistości w Kraju w walce Narodu przeciw niemieckiemu najeźdźcy, oraz za obronę dobrego imienia Narodu Polskiego na arenie międzynarodowej''<ref>{{Cytuj pismo |tytuł = Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski |url = http://eprints.hist.pl/380/1/1986-07-16_nr3.pdf|czasopismo = [[Dziennik Ustaw|Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej]] |strony = 49 |data = nr 3 z 16 lipca 1986}}</ref>.
 
W 1965 roku poślubił 54-letnią warszawiankę żydowskiego pochodzenia [[Pola Nireńska|Polę Nireńską]] (1910-19921910–1992), znaną tancerkę i choreografkę. Byli małżeństwem do jej tragicznej samobójczej śmierci w lipcu 1992<ref name="newsweeksz">{{Cytuj stronę|url = http://stylzycia.newsweek.pl/kaja-mirecka-moje-zycie-jak-film,57715,1,1.html|tytuł = Kaja Mirecka: moje życie jak film|autor = Rafał Geremek |opublikowany = stylzycia.newsweek.pl |data dostępu = 2014-09-26}}</ref>. Nie mieli dzieci<ref>{{Cytuj |tytuł = Wyborcza.pl |data dostępu = 2018-11-20 |opublikowany = www.wysokieobcasy.pl |url = http://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/1,53662,19138718,tancerka.html?disableRedirects=true}}</ref>. Śmiercią samobójczą zginął też brat Jana Karskiego, Marian Kozielewski (1897-19641897–1964)<ref name="W1964-39" /><ref>{{Cytuj |autor = Dziennik Wschodni |tytuł = Brat z brata! 120 rocznica urodzin pułkownika Mariana Kozielewskiego - Dziennik Wschodni |czasopismo = Dziennik Wschodni |data dostępu = 2018-11-20 |url = https://www.dziennikwschodni.pl/kraj-swiat/brat-z-brata-120-rocznica-urodzin-pulkownika-mariana-kozielewskiego,n,1000205097.html |język = pl}}</ref>. Przyjaciółką Jana Karskiego przez ostatnie 8 lat życia była projektantka mody [[Kaya Mirecka-Ploss]]<ref name="newsweeksz" />.
 
Udział w filmie ''[[Shoah (film)|Shoah]]'' (1985) [[Claude Lanzmann|Claude’a Lanzmanna]] przywrócił dla światowej opinii publicznej Jana Karskiego i jego zapomniane czyny z okresu wojny i ich wymiar moralny. W 1982 roku otrzymał tytuł [[Sprawiedliwy wśród Narodów Świata|Sprawiedliwego wśród Narodów Świata]] i posadził drzewko na terenie Instytutu [[Jad Waszem]] w [[Jerozolima|Jerozolimie]]. Przyjął go prezydent [[Izrael]]a. W 1994 roku otrzymał honorowe obywatelstwo państwa Izrael. 8 maja 1995 roku w 50. rocznicę kapitulacji hitlerowskich Niemiec otrzymał [[Order Orła Białego]]. Osiem uniwersytetów amerykańskich i polskich (m.in. [[Uniwersytet Warszawski]] 18 czerwca 1991<ref>{{cytuj stronę|url= http://web.archive.org/web/20131022102044/http://www.uw.edu.pl/o_uw/historia/dhcuw.html|tytuł= Doktoraty HC|opublikowany=uw.edu.pl|data=|data dostępu=2012-04-24}}</ref>, [[Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie|Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej]] 28 czerwca 1995<ref>{{cytuj stronę|url= http://www.umcs.pl/pl/doktorzy-honorowi,1739.htm|tytuł=Doktorzy honoris causa UMCS|opublikowany=umcs.lublin.pl|data=|data dostępu=2012-04-24}}</ref>, i [[Uniwersytet Łódzki]] 1996)<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.uni.lodz.pl/ouni/wybitni,wybitni,karski#id_opis|tytuł=Doktorzy honoris causa UŁ|opublikowany=|data=|data dostępu=2012-04-24}}</ref> uhonorowało go doktoratami [[Doctor honoris causa|honoris causa]]. W 1996 roku zrealizowano o nim dokumentalny film Waldemara Piaseckiego i [[Michał Fajbusiewicz|Michała Fajbusiewicza]], ''Moja misja''<ref>[http://www.filmpolski.pl/fp/index.php?film=4224893 film ''Moja misja'']; filmpolski.pl.</ref>. Podczas pobytu w Polsce na początku lutego 1997 otrzymał Nagrodę im. brata Alberta ''za heroiczną służbę Polsce''<ref>{{Cytuj pismo |tytuł = 24 godziny |url = http://www.sbc.org.pl/dlibra/docmetadata?id=76228|czasopismo = [[Trybuna Śląska]] |strony = 1 |data = nr 28 z 3 lutego 1997}}</ref>. W 1998 roku, w 50. rocznicę powstania państwa Izrael został nominowany do Pokojowej [[Nagroda Nobla|Nagrody Nobla]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.polskieradio.pl/218/4035/Artykul/1260455,Jan-Karski-ludzie-nie-moga-zapomniec-co-to-jest-Holokaust- |tytuł = Jan Karski: ludzie nie mogą zapomnieć, co to jest Holokaust |data dostępu = 2015-01-27}}</ref>.
Linia 66:
== Upamiętnienie ==
[[Plik:Mural Jan Karski Kto nie potępia ten przyzwala ul. Lubelska w Warszawie.JPG|mały|Mural ''Kto nie potępia ten przyzwala '' upamiętniający Jana Karskiego przy ul. [[Ulica Lubelska w Warszawie|Lubelskiej]] 30/32 w Warszawie]]
* W 2001 r. imieniem Jana Karskiego nazwano ulicę w [[Łódź|Łodzi]]<ref>{{Cytuj|autor=Uchwała Rady Miejskiej w Łodzi|tytuł=http://bip.uml.lodz.pl/index.php?str=161&id=10092}}</ref>.
* 29 maja 2012 Prezydencki Medal Wolności przyznany pośmiertnie Janowi Karskiemu odebrał w Waszyngtonie z rąk prezydenta USA Baracka Obamy były minister spraw zagranicznych RP, Adam Daniel Rotfeld<ref>{{Cytuj |url=http://muzhp.pl/pl/c/855/prezydent-usa-barack-obama-uhonorowal-jana-karskiego-medalem-wolnosci |tytuł=Prezydent USA Barack Obama uhonorował Jana Karskiego Medalem Wolności – Muzeum Historii Polski<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> |opublikowany=muzhp.pl |język=pl |data dostępu=2017-11-24}}</ref>. Rodzina&nbsp;Karskiego, której odznaczenie należne było z mocy prawa, została w procedowaniu pominięta.&nbsp;Prawdopodobnie strona amerykańska nie została powiadomiona o jej istnieniu. Podczas uroczystości doszło do użycia przez Baracka Obamę określenia „[[Polskie obozy zagłady|polskie obozy koncentracyjne]]”, które wywołało liczne protesty, a po nich – oficjalne sprostowanie prezydenta USA i wyrażenie przezeń ubolewania za przejęzyczenie.
* Od początku 2010 r. Muzeum Historii Polski w Warszawie prowadzi program „Jan Karski. Niedokończona misja”, który ma na celu przywrócenie pamięci o czynach i osobie legendarnego emisariusza w Polsce i na świecie.
* Rok 2014 uchwałą [[Sejm Rzeczypospolitej Polskiej VII kadencji|Sejmu RP VII kadencji]] z 6 grudnia 2013 został ogłoszony [[Patronat roku ustanowiony przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej|Rokiem Jana Karskiego w Polsce]]<ref>{{Monitor Polski|2013|1019}}.</ref><ref>{{cytuj stronę |url = http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/komunikat.xsp?documentId=E4DD282E98C80DE3C1257C39004A9936| tytuł = Zakończyło się 55. posiedzenie Sejmu |opublikowany = sejm.gov.pl| data = 2013-12-06| język = pl| data dostępu = 2014-02-04}}</ref>. W programie obchodów Roku znalazły się różnorodne działania i wydarzenia takie jak wystawy, warsztaty edukacyjne, panele dyskusyjne, konferencje i pokazy filmów organizowane w kraju i za granicą. Międzynarodowe upamiętnianie legendarnego emisariusza rozpoczęła konferencja „Responsibility to protect – the legacy of Jan Karski” oraz wystawa w Parlamencie Europejskim w Brukseli. W ciągu roku w kilkunastu miastach Polski odbyły się Dni Karskiego organizowane lokalnie, z inicjatywy władz miasta i innych instytucji publicznych przy wsparciu Muzeum Historii Polski. Panelową wystawę “Jan Karski. Człowiek Wolności” zaprezentowano w kilku językach w kilkudziesięciu miejscach na całym świecie, w tym w Polsce.
* Na początku lutego 2014 roku Towarzystwo Jana Karskiego i rodzina bohatera wystąpiły do Prezydenta RP, Bronisława Komorowskiego, o pośmiertne awansowanie Jana Karskiego do stopnia generała brygady w uznaniu zarówno jego własnych zasług wojennych, jak też zasług wszystkich kurierów i emisariuszy Polski Podziemnej<ref name="rmf24.pl" /><ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.wprost.pl/ar/436263/Karski-zostanie-posmiertnie-nominowany-do-stopnia-generala/| tytuł = Karski zostanie pośmiertnie nominowany do stopnia generała?|autor = |opublikowany = wprost.pl|data = |data dostępu = 2014-02-15}}</ref>. Minister obrony narodowej&nbsp;nie wystąpił do Prezydenta RP z wnioskiem o taki awans, co wywołało wiele interpelacji poselskich oraz głosów krytyki z trybuny sejmowej. W 2016 r. następny minister obrony narodowej wystąpił do Prezydenta RP Andrzeja Dudy z wnioskiem o taki awans i postanowieniem Prezydenta RP z 2 września 2016 r. porucznik Jan Kozielewski (Karski) pośmiertnie został mianowany generałem brygady<ref>{{Cytuj |url=http://www.monitorpolski.gov.pl/mp/2016/1091/1 |tytuł=Postanowienie nr 112.34.2016 Prezydenta Rzeczypospolitej – Monitor Polski<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> |opublikowany=monitorpolski.gov.pl |język=pl |data dostępu=2017-11-24}}</ref>. Nominację ogłoszono i wręczono z okazji Święta Niepodległości 11 listopada 2016 r.<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.prezydent.pl/aktualnosci/nominacje/art,37,prezydent-jan-karski-byl-wielkim-zolnierzem-rzeczypospolitej.html |tytuł = Prezydent: Jan Karski był wielkim żołnierzem Rzeczypospolitej |data = 2016-12-07 |opublikowany = prezydent.pl |data dostępu = 2016-12-07}}</ref>
* Amerykański tygodnik „[[Newsweek]]” uznał Karskiego za jedną z najwybitniejszych postaci XX wieku, zaś jego misję wojenną określił mianem jednego z moralnych kamieni milowych cywilizacji upływającego stulecia.
* Francuski pisarz [[Yannick Haenel]] opisał losy Karskiego w wydanej w sierpniu 2009 powieści pt. ''Jan Karski'', która wywołała wiele kontrowersji we Francji. Opisany w książce [[Claude Lanzmann]], autor filmu [[Shoah (film)|Shoah]], zarzucił autorowi manipulowanie historią. Autor książki postawił z kolei dokładnie ten sam zarzut reżyserowi na łamach Le Monde<ref>[http://www.gandalf.com.pl/b/jan-karski/ recenzja i opis polemiki Lanzmana i Yannicka].</ref>.
* 5 czerwca 2014 r. w [[Warszawa|Warszawie]] w [[Ogród Sprawiedliwych w Warszawie|Ogrodzie Sprawiedliwych]] odsłonięto kamień upamiętniający jego osobę i posadzono drzewo pamięci.
* 24 kwietnia 2014 roku [[Narodowy Bank Polski]] wprowadził do obiegu monety „100. rocznica urodzin Jana Karskiego” o nominałach 200 zł, 10 zł i 2&nbsp;zł<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/banknoty_i_monety/monety_okolicznosciowe/2014.html#m06|tytuł=Jan Karski (1914-2000)|opublikowany=NBP|język=pl|data dostępu=2015-02-09}}</ref>.
* W dniach 23 i 24 czerwca 2014 r. w rocznicę  100-lecia urodzin Jana Karskiego Towarzystwo Jana Karskiego zorganizowało Międzynarodową Konferencję „Jan Karski. Misja kompletna. Mission Accomplished” pod patronatem noblisty [[Elie Wiesel]]a, [[Aleksander Kwaśniewski|Aleksandra Kwaśniewskiego]] - Prezydenta RP w l. 1995-2005,  Mosze Kantora, prezesa Europejskiego Kongresu Żydów i  [[Michael Schudrich|Michaela Schudricha]], Naczelnego Rabina Polski<ref>{{Cytuj |autor = Dziennik Wschodni |tytuł = Jan Karski wraca do Lublina. Program dwudniowych uroczystości - Dziennik Wschodni |czasopismo = Dziennik Wschodni |data dostępu = 2018-11-20 |url = https://www.dziennikwschodni.pl/lublin/jan-karski-wraca-do-lublina-program-dwudniowych-uroczystosci,n,140629946.html |język = pl}}</ref><ref>[http://www.sprawiedliwi.org.pl/en/cms/news-archive/1068,karski-eagle-award-presented-in-lublin/ Karski Eagle Award Presented in Lublin], 2014-06-25, sprawiedliwi.org.pl {{lang|en}}.</ref>.
* 24 czerwca 2014 r., dokładnie w setną rocznicę urodzin, w Lublinie, w sąsiedztwie pomnika Ofiar Getta Lubelskiego posadzono Dąb Pamięci Jana Karskiego. Dokonały tego: siostra cioteczna bohatera Edwarda Natkański, jego bratanica i córka chrzestna dr Wiesława Kozielewska-Trzaska, naczelny rabin Polski [[Michael Schudrich|Michael Shudrich]] i biskup [[Tadeusz Pieronek]]<ref>{{Cytuj |autor = Dziennik Wschodni |tytuł = Dąb Jana Karskiego już rośnie w Lublinie (wideo, zdjęcia) - Dziennik Wschodni |czasopismo = Dziennik Wschodni |data dostępu = 2018-11-20 |url = https://www.dziennikwschodni.pl/lublin/dab-jana-karskiego-juz-rosnie-w-lublinie-wideo-zdjecia,n,140629773.html |język = pl}}</ref>. Tego samego dnia w [[Bazylika archikatedralna św. Stanisława Kostki w Łodzi|Bazylice Archikatedralnej w Łodzi]] odsłonięto tablicę poświęconą osobie Jana Karskiego. W uroczystej mszy, której przewodniczył metropolita łódzki abp [[Marek Jędraszewski]] uczestniczyła rodzina Karskiego i przyjaciele, a także m.in. delegacja z łódzkiej szkoły jego imienia, naukowcy oraz [[Hanna Zdanowska|prezydent Łodzi]]<ref>{{Cytuj stronę|url = http://www.katedra.lodz.pl/co-w-katedrze/aktualnosci/158-ods%C5%82oni%C4%99cie-i-po%C5%9Bwi%C4%99cenie-tablicy-jana-karskiego-w-archikatedrze-%C5%82%C3%B3dzkiej|tytuł = Odsłonięcie i poświęcenie tablicy Jana Karskiego w archikatedrze łódzkiej |opublikowany = katedra.lodz.pl |data dostępu = 2014-09-25}}</ref>.
* 5 czerwca 2017 roku w Muzeum Powstania Warszawskiego inaugurowano, z inicjatywy Towarzystwa Jana Karskiego obchody 75-lecia wojennej misji bohatera, nad którymi patronat przyjął Prezydent RP<ref>{{Cytuj |autor = prezydent.pl |tytuł = Oficjalna strona Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej / Kancelaria / Aktywność ministrów / Inauguracja obchodów 75-lecia Misji Jana Karskiego |data dostępu = 2018-11-20 |opublikowany = www.prezydent.pl |url = http://www.prezydent.pl/kancelaria/aktywnosc-ministrow/art,747,inauguracja-obchodow-75-lecia-misji-jana-karskiego.html |język = pl}}</ref>. Dla uświetnienia  rocznicy Towarzystwo  wybiło Medal 75-lecia Misja Jana Karskiego w edycji zaledwie trzydziestu egzemplarzy. Autorem projektu jest wybitny artysta-plastyk Janusz Kapusta z Nowego Jorku, a wykonawcą znany polski medalier Wiesław Kulej. Pierwszy medal został wręczony w Watykanie  papieżowi  Franciszkowi. Na liście uhonorowanych znajdują się m.in. prezydenci państw, których obywatelem był Jan Karski – Polski, Stanów Zjednoczonych i Izraela identyfikujący się z jego dziełem wojennym<ref>{{Cytuj |tytuł = Papież Franciszek otrzymał medal 75-lecia misji Jana Karskiego |czasopismo = dzieje.pl |data dostępu = 2018-11-20 |url = https://dzieje.pl/aktualnosci/papiez-franciszek-otrzymal-medal-75-lecia-misji-jana-karskiego |język = pl}}</ref>.
* W ramach obchodów 75-lecia wojennej misji Jana Karskiego, 3 grudnia 2017 roku odsłonięty został w Izbicy koło Krasnegostawu monument dłuta [[Andrzej Pityński|Andrzeja Pityńskiego]]  upamiętniający 75-lecie wejścia na początku października 1942 roku  emisariusza do zorganizowanego w tej miejscowości przez hitlerowskiego okupanta obozu tranzytowego dla Żydów, skąd  transportami kolejowymi wywożeni byli do obozów Zagłady w Bełżcu i Sobiborze<ref>{{Cytuj |tytuł = Misja Jana Karskiego upamiętniona w Izbicy |data dostępu = 2018-11-20 |opublikowany = www.poland.us |url = http://www.poland.us/strona,25,28866,0,misja-jana-karskiego-upamietniona-w-izbicy.html |język = pl}}</ref>.
* Imię Jana Karskiego nosi sześć szkół w Polsce:
** Publiczne Gimnazjum nr 18 w Łodzi<ref>[http://gim18.szkoly.lodz.pl/patron.php Gimnazjum nr 18 w Łodzi].</ref>
** Publiczne Gimnazjum nr 14 w Rudzie Śląskiej<ref>[http://gim14rs.edupage.org/text5/? Gimnazjum nr 14 w Rudzie Śląskiej].</ref>
Linia 86:
** Zespół Szkół Społecznych SPLOT w Nowym Sączu
** Publiczne Gimnazjum w Wiśniowej Górze<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.wikom.pl/gimwg/pictures/2015-10-12%20Zmiany%20w%20statucie.pdf |tytuł = Zmiany w Statucie Gimnazjum im. J.Karskiego w Wiśniowej Górze na 01 IX 2015 r. |opublikowany = Publiczne Gimnazjum w Wiśniowej Górze |strony = 6–7 |język = pl |data dostępu = 2016-11-20}}</ref>
* Imieniem Jana Karskiego nazwano w 2016 r. ulicę w [[Częstochowa|częstochowskiej]] dzielnicy [[Kiedrzyn (Częstochowa)|Kiedrzyn]]<ref>{{Cytuj|tytuł=Kilka ulic i rond w Częstochowie z nowymi patronami|czasopismo=wCzestochowie.pl|data dostępu=2016-10-31|url=http://www.wczestochowie.pl/artykul/26216,kilka-ulic-i-rond-w-czestochowie-z-nowymi-patronami|język=pl}}</ref>.
* [[Nagroda Jana Karskiego i Poli Nireńskiej]], ufundowana w 1992 przez prof. Jana Karskiego
 
=== Ławki Karskiego ===
Linia 103:
== Publikacje autorstwa Karskiego ==
* ''Courier from Poland: The Story of a Secret State'', Boston 1944 (wyd. pol. ''Tajne państwo: opowieść o polskim Podziemiu'', przekład i uzupełnienie Waldemar Piasecki, Warszawa 1999, Wydawnictwo „Twój Styl”, {{ISBN|83-7163-177-4}}, wyd. 2, Warszawa 2004, Wydawnictwo Rosner & Wspólnicy; {{ISBN|83-89217-39-2}}; Kraków 2014 [nowe tłumaczenie], wyd. Znak Horyzont {{ISBN|978-83-240-3005-7}}).
* ''Wielkie mocarstwa wobec Polski: 1919-19451919–1945 od Wersalu do Jałty''. wyd. I krajowe Warszawa 1992, Wyd. [[Państwowy Instytut Wydawniczy|PIW]] {{ISBN|83-06-02162-2}}, wyd. ang. ''The Great Powers and Poland, 1919-19451919–1945: From Versailles to Yalta'', 1985
* ''Tajna dyplomacja Churchilla i Roosevelta w sprawie Polski: 1940–1945'', wyd. krajowe Lublin, 1995
* ''Polska powinna stać się pomostem między narodami Europy Zachodniej i jej wschodnimi sąsiadami'', Łódź 1997.
Linia 119:
* ''Jan Karski a odpowiedzialność za ochronę'', [[Wydawnictwo Naukowe Semper|Wydawnictwo Semper]] i Fundacja Edukacyjna Jana Karskiego, Warszawa 2015.
* Waldemar Piasecki, J''an Karski. Jedno życie, tom. I „Madagaskar”'', Wydawnictwo Insignis, Kraków 2015.
* Waldemar Piasecki, ''Jan Karski. Jedno życie, tom. II „Inferno”'', Wydawnictwo Insignis, Kraków 2017.
 
== Filmografia ==