Chanat Kazański: Różnice pomiędzy wersjami

'''Chanat Kazański''' – państwo z ośrodkiem w [[Kazań|Kazaniu]] powstałe około połowy XV wieku w wyniku rozpadu [[Złota Orda|Złotej Ordy]], w 1552 roku podbite przez [[Wielkie Księstwo Moskiewskie]].

 

Początki Chanatu Kazańskiego związane są z [[Uług Mehmed]]em, synem krótkotrwałego [[chan (władca)|chana]] Złotej Ordy [[Dżalal ad-Din]]a (1411-1412). Kiedy w roku 1437 ostatecznie przegrał on walkę o tron Złotej Ordy z [[Küczük Mehmed]]em (1435-1439), odszedł wraz ze swoją [[orda|ordą]] z [[Półwysep Krymski|Krymu]] na północ, gdzie wkrótce pokonał atakującą go armię wielkiego księcia Moskiewskiego [[Wasyl II Ślepy|Wasyla II]] (1425-1462) pod Bielewem w pobliżu granicy moskiewsko-[[Wielkie Księstwo Litewskie|litewskiej]]. W roku 1438 Uług Mehmed obległ [[Moskwa|Moskwę]] i zniszczył [[Kołomna|Kołomnę]], by później w dalszych walkach z wojskami moskiewskimi przesunąć się na wschód wzdłuż rzeki [[Oka (dopływ Wołgi)|Oki]]. W roku 1445 syn Uług Mehmeda, [[Mahmutek]] (1445-1462) pokonał Wasyla II w [[bitwa pod Suzdalem|bitwie pod Suzdalem]] i wziął go do niewoli, z której ten uwolnił się w zamian za obietnicę zapłacenia ogromnego okupu i podwyższenia trybutu. W tym samym roku Mahmutek zajął też Kazań, należący do miejscowego władcy Ali Bega, tym samym zakładając podwaliny pod istnienie chanatu. W roku następnym Mahmutek zabił swojego ojca, a jego dwaj bracia, [[Kasym-chan|Kasym]] i Jakub uciekli do Moskwy. Kasym otrzymał od wielkiego księcia miasto Gorodziec, które na jego cześć zostało nazwane [[Kasimow]] i stało się ośrodkiem zależnego od Moskwy [[chanat Kasymowski|Chanatu Kasymowskiego]]. Mahmutek panował do roku 1462, potem zaś rządzili kolejno jego synowie [[Chalil]] (1462-1467) i [[Ibrahim-chan|Ibrahim]] (1467-1479). Ibrahim wszczął wojnę z Moskwą, w której początkowo odnosił sukcesy, jednak w roku 1469 [[Rosjanie]] przeszli do ofensywy i oblegli Kazań. Ibrahim został zmuszony do wypuszczenia wszystkich jeńców znajdujących się w jego rękach, ale Moskwie nie udało się ustanowić chanem swojego protegowanego Kasyma.

 

Od tej chwili Chanat Kazański stał się przedmiotem rywalizacji kandydatów popieranych przez [[Chanat Krymski|chanów krymskich]] oraz przez Moskwę. W roku 1519 Moskwa osadziła w Kazaniu swojego kandydata, Chana Kasymowa [[Szejch Ali|Szejcha Alego]] (1519-1521, 1546, 1551-1552). W roku 1521 został on obalony przez miejscowych możnych, którzy poprosili Chana Krymskiego [[Mehmed I Girej|Mehmeda Gireja]] (1515-1523) o przysłanie na chana swojego brata [[Sahib I Girej|Sahiba Gireja]] (1521-1524), który poprzez swoją matkę był przyrodnim bratem Mehmeda Emina i Abdullatifa. W tym samym roku Mehmed i Sahib przeprowadzili wspólny atak na Wielkie Księstwo Moskiewskie, rozbijając jego oddziały i uprowadzając tysiące jeńców, nie będąc jednak w stanie zdobyć jego stolicy. Po śmierci Mehmeda w roku 1523 Sahib zdecydował się starać o tron Krymu i opuścił Kazań, pozostawiając jako jego władcę swojego trzynastoletniego bratanka, [[Safa Girej|Safę Gireja]] (1524-1532, 1534-1546, 1546-1549). [[Wasyl III]] (1505-1533) zakazał wówczas moskiewskim kupcom handlować w Kazaniu i założył konkurencyjny targ w Niżnym Nowogrodzie. Jednocześnie wraz z rozpoczęciem budowy twierdzy [[Wasilsursk]] w pobliżu zbiegu [[Wołga|Wołgi]] i [[Sura (rzeka)|Sury]] w roku 1523 rozpoczęła się okupacja regionu Środkowej Wołgi przez Rosjan. W roku 1530 moskiewska armia pomaszerowała na Kazań i zaczęła ostrzeliwać jego mury, by w następnym roku we współdziałaniu z miejscowym stronnictwem promoskiewskim zmusić Safę Gireja do ucieczki do swojego ojczyma, [[Bej|bega]] [[Orda Nogajska|Nogajów]] [[Mamaj-beg|Mamaja]]. Chanem został wówczas brat Szejcha Alego, [[Dżan Ali]] (1532-1534). W roku 1534 zginął on w zamachu stanu przeprowadzonym przez zwolenników Safy Gireja, który tym samym powrócił do władzy. W roku 1546 siły moskiewskie na krótki czas z powrotem ustanowiły władzę Szejcha Alego, jednak natychmiast po ich wycofaniu się Safa Girej odzyskał swój tron. Następcą zmarłego w 1549 roku Safy Gireja został jego dwunastoletni syn [[Utemysz Girej|Utemysz]] (1549-1551). W roku 1551 Moskwa zastąpiła go raz jeszcze Szejchem Alim, jednak ludność Kazania, nie akceptująca jego niepopularnych rządów oraz niezadowolona także z powodu zajęcia przez [[Iwan IV Groźny|Iwana IV]] (1533-1584) zachodniego brzegu Wołgi i praktycznej utraty suwerenności wszczęła bunt i wyrżnęła moskiewski garnizon. Tytuł chana zaproponowano wywodzącemu się od [[chanat Astrachański|chanów astrachańskich]] [[Edygler Machmet|Jadyger Mehmedowi]] (1551-1552). Po krótkim oblężeniu Kazań został jednak zdobyty w wyniku moskiewskiego szturmu 2 października 1552 roku i tym razem został bezpośrednio włączony do posiadłości Moskwy.

 

* [[Uług Mehmed]] (1445)

* [[Mahmutek]] (1446-1462)