Nazwisko patronimiczne: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
XD Znaczniki: Zastąpiono usuwanie dużej ilości tekstu (filtr nadużyć) |
m Wycofano edycje użytkownika 188.146.193.112 (dyskusja). Autor przywróconej wersji to 212.109.154.62. Znacznik: Wycofanie zmian |
||
Linia 1:
'''Nazwisko patronimiczne, patronimik''' ([[łacina|łac.]] ''patronymicum'') – [[nazwisko]] utworzone na podstawie imienia ojca. Znacznie rzadszym zjawiskiem jest '''nazwisko matronimiczne, matronimik''' utworzony na podstawie imienia matki.
== Rosja ==
{{Zobacz też|Imię odojcowskie}}
Współczesne rosyjskie imiona odojcowskie (''otczestwa'') biorą swój początek od patronimików, stosowanych na Rusi. Ruskie imiona odojcowskie pojawiły się w X wieku. Pierwsza wzmianka o patronimikach pochodzi z 945 roku<ref>Por.: ''В год 6453 (945)'', w: ''Повесть временных лет'', s. [http://www.old-russian.chat.ru/01povest.htm].</ref>. Do XIII stulecia częstotliwość używania imion odojcowskich była znikoma.
=== Męskie imiona odojcowskie ===
Forma męskiego patronimika w [[Język ruski|języku ruskim]] z końcówką '''-icz''' była w użyciu u rodów bojarskich [[Ruś Kijowska|Rusi Kijowskiej]] i [[Księstwo Moskiewskie|Księstwa Moskiewskiego]]: na przykład Jarosław'''icz''', Wsiesław'''icz''', Dobryn'''icz'''. Niższe warstwy nie miały pozwolenia na dodawanie imienia ojca do własnego.
Od XV wieku za szczególny przywilej uznawano dodanie do imienia ojca końcówki '''-wicz''': Jarosławo'''wicz''', Wsiesławo'''wicz''', Dobryno'''wicz'''. Takie wyróżnienie otrzymywało się od cara za szczególne zasługi. Na przykład, w 1610 roku car [[Wasyl IV Szujski|Wasyl Szujski]], w podzięce za pomoc kupców [[Stroganowowie|Stroganowych]] w przyłączeniu [[Ural]]u i [[Syberia|Sybiru]] do państwa moskiewskiego, wydał pozwolenie Maksymowi i Nikicie Stroganowym oraz ich potomkom dodawać końcówkę '''-wicz'''. W XVII wieku Stroganowowie byli jedynymi przedstawicielami kupiectwa posiadającymi taki przywilej.
Patronimiki ludzi z niższych warstw początkowo tworzono przez dodanie krótkiej formy przymiotników dzierżawczych imienia ojca: Iwan Pietrow znaczyło Iwan syn Piotra.
=== Żeńskie imiona odojcowskie ===
Patronimiki żeńskie formowane były na dwa sposoby, przy czym w obu przypadkach powstawały w oparciu o regułę tworzenia imion odojcowskich ludzi z niższych warstw.
* Patronimiki męskie, kończące się na spółgłoskę przekształcano na formę przymiotnika dzierżawczego i dodawano końcówkę '''-na''': Borys-Borysow-Borysow'''na''', Andriej-Andriejew-Andriejew'''na''' (tę formę tworzenia patronimików wraz z formą męską można łatwo zapamiętać kojarząc z polskim tytułem [[król]], gdzie syn króla to królew'''icz''', natomiast córka to królew'''na''')
* W przypadku, gdy imię męskie kończyło się na samogłoskę, przekształcano je w krótką formę przymiotnika dzierżawczego i dodawano końcówkę '''-iczna''': Łuka-Łukin-Łukin'''iczna''', Foma-Fomin-Fomin'''iczna'''. Wyjątki stanowią takie patronimiki jak: Nikita-Nikitin-Nikiticzna (nie Nikitiniczna), Sawwa-Sawwin-Sawwiczna (nie Sawwiniczna), Zosima-Zosimin-Zosimowna (nie Zosiminiczna)
Zasady tworzenia patronimików ukraińskich i białoruskich prawie nie różnią się od zasad rosyjskich<ref>Б.О. Унбегаун, ''Русские фамилии'', Москва 1995. {{ISBN|5-01-001045-3}}.</ref>.
We współczesnych kulturach wywodzących się z Rusi Kijowskiej imiona odojcowskie funkcjonują na zasadzie drugiego imienia, nie zastępują nazwiska. Niemniej jednak znane są nazwiska pochodzenia patronimicznego funkcjonujące jako typowe, dziedziczone z pokolenia na pokolenie, np. Wasiliew, Iwanow, Michajłow.
== Skandynawia ==
W [[Skandynawia|Skandynawii]] patronimiki używane były jako nazwisko (i do dziś nazwiskami są; nie zmieniają się już jednak z pokolenia na pokolenie, a funkcjonują tak jak w Polsce). Patronimiki te były tworzone za pomocą końcówek:
* ''-sen'' lub ''-son'' (w przypadku mężczyzn, oznaczające "syn")
* ''-dottir'' lub ''-dóttir'' (w przypadku kobiet, oznaczające "córka")
Na przykład syn Sørena to Sørensen, a córka to Sørensdottir.
=== Islandia ===
{{osobny artykuł|Islandzkie nazwiska}}
Przetrwały one w swojej pierwotnej postaci jedynie na [[Islandia|Islandii]], gdzie nadal tworzone są zgodnie z podanymi wyżej zasadami (końcówki -son lub -dóttir w zależności od płci). Dla obcokrajowców może stanowić to więc zaskoczenie, gdy członkowie tej samej [[rodzina (socjologia)|rodziny]] mogą nosić cztery różne "nazwiska" (tzn. matki, ojca, męskich i żeńskich potomków; na przykład rodzice: Jón Stefánsson i Bryndís Atladóttir mogą mieć syna o nazwisku Fjalar Jónsson i córkę o nazwisku Kata Jónsdóttir). Jednocześnie na Islandii nazwisko patronimiczne ma drugorzędne znaczenie, a mieszkańcy, nawet w sytuacjach oficjalnych, zwracają się do siebie i mówią o sobie po imieniu. Także abonenci w książce telefonicznej są ułożeni w kolejności alfabetycznej ich imion<ref>[http://web.archive.org/web/20140826112836/http://dolinatrolli.pl/po-nazwisku-to/ Dolina Trolli: Po nazwisku to...]</ref>.
== Holandia ==
W [[Holandia|Holandii]] stosowało się końcowki ''-zoon'' (dla syna) i ''-dochter'' (dla córki) (stąd ''Abel Janszoon Tasman'' to ''Abel, syn Jana Tasmana'', ''Rembrandt Harmenszoon van Rijn'' to ''Rembrandt, syn Harmena van Rijn'', zaś ''Kenau Simonsdochter Hasselaer'' to ''Kenau, córka Simona Hasselaera''). Z czasem końcówki te skróciły się do – odpowiednio – ''-sz'' (''-s'') i -''dr''. Stosowano również końcówki ''-se''/''-sen'' (na północy nawet tylko ''-s'' zarówno dla synów, jak i córek). Nazwiska patronimiczne przekształciły się później w nazwiska i dziedziczone były tak, jak m.in. w Polsce.
== Anglia, Szkocja i Irlandia ==
W [[Szkocja|Szkocji]] oraz [[Irlandia|Irlandii]] popularny był przedrostek ''Mac'' (rzadko spotykany odpowiednik dla córek: ''Nic''). Przykładowo ''MacCoinneach'' (w wersji zanglicyzowanej: ''Mackenzie'') oznacza ''syn Coinneacha'', zaś ''NicDhòmhnaill'' – ''córka Dòmhnailla'' (zob. [[Lenicja]]). Istnieją też przykłady nazwisk matronimicznych, na przykład MacInnes (syn Ines) lub MacBeth (syn Beth).
W [[Irlandia|Irlandii]] równie popularny był przedrostek ''Ó'' (zanglicyzowane: ''O''), oznaczające wnuka, np. O'Brian.
W całej [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]] i [[Irlandia|Irlandii]] można spotkać również przedrostek ''fitz'' (który pochodzi od archaicznej francuskiej formy ''fitz'', czyli syn; por. dzisiejsze francuskie ''fils''). Na Wyspy Brytyjskie zaniesiony został przez [[Normanowie|Normanów]], np. Fitzroy, Fitzgerald. W późniejszych czasach oznaczał nieślubne dziecko królewskie lub książęce<ref>{{cytuj stronę| url = http://dictionary.reference.com/browse/fitz| tytuł = Fitz| data dostępu = 7 kwietnia 2009| autor = | język = en}}</ref>, uznane przez ojca.
== Węgry ==
Rzadko spotykana przechowana obecnie w nazwiskach – jest końcówka ''-fi'' (lub ''-fy''), przeznaczona dla synów, np. [[Sándor Petőfi]], aczkolwiek w tym przypadku jest to nazwisko dosłownie przetłumaczone; ojciec poety był zmadziaryzowanym Serbem i nazywał się Petrović. W [[język węgierski|języku węgierskim]] nazwisko zapisywane jest zawsze przed imieniem.
== Rumunia ==
Bardzo popularne w [[Rumunia|Rumunii]] są nazwiska zakończone na ''-escu'', np. ''Petrescu'' (czyli ''syn osoby o imieniu Petru'').
== Pozostałe kraje europejskie ==
* [[Hiszpania]] – ''-ez'', niekiedy ''-az'', ''-es'' (np. [[Luis Henríquez]], [[Feliciano López]], [[Susana Díaz]])
* [[Gruzja]] – ''-szwili'' (np. [[Lewan Kobiaszwili]], [[Micheil Saakaszwili]])
== Etiopia ==
W [[Etiopia|Etiopii]] na prawach nazwiska funkcjonuje imię ojca w niezmienionej postaci, np. Mengesza syn Johannysa będzie się nazywał Mengesza Johannys, a gdy on sam będzie miał syna o imieniu Tewodros, będzie on nazywał się Tewodros Mengesza. Decyduje kolejność, np. Mengesza Tewodros oznaczać będzie zupełnie inną osobę.
== Irak ==
W Iraku większość ludzi nie ma nazwisk, ludzie nazywani są w następujący sposób: imię własne + imię ojca + imię dziadka (od strony ojca)+opcjonalnie miejsce pochodzenia.<br /> Przykład: [[Muhamad Salih Dilan]] znaczy tyle co Muhamad, syn Saliha, który jest synem Dilana<ref>Jest to znany poeta iracki narodowości kurdyjskiej: [[:en:Muhamad_Salih_Dilan|Muhamad Salih Dilan]]</ref>.
Chociaż niektórzy mają również nazwisko pochodzące od klanu albo plemienia, z którego pochodzą, jak na przykład Al Dulaimi.
== Użycie patronimików w Polsce ==
[[polskie nazwiska|Polskimi przykładami nazwisk]] patronimicznych są ''Wojciechowski, Andrzejczak, Janowski, Domin''.
Śladem dawnych patronimików w Polsce są nazwiska z końcówką '-ic' lub 'icz' (pod wpływem języka ruskiego) np. ''Piotrowicz, Markiewicz'' itp. Znacznie częściej nazwiska na ic/icz tworzone były od nazw osobowych (przydomków) np. ''Babic/cz, Czernic, Głowicz'' lub zawodów/urzędów np. ''Cieślic, Wojewodzic, Księżyc'' (syn ''księdza'', czyli księcia) itp.
Patronimiki są jeszcze używane na [[Podhale|Podhalu]], obecnie już tylko w sytuacjach potocznych; przykładem osób z patronimicznym członem nazwiska byli bracia Jan i [[Józef Gąsienica Tomków]], znani przewodnicy [[Tatry|tatrzańscy]].
== Inne obszary ==
Przykłady patro- i matronimików można odnaleźć w bardzo wielu, poza wyżej wymienionymi, obszarach kulturowych i językowych.
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
== Zobacz też ==
* [[imię]] – [[najpopularniejsze imiona na świecie]]
{{Kontrola autorytatywna}}
[[Kategoria:Nazwiska| ]]
[[Kategoria:Socjologia i antropologia rodziny]]
| |||