Historia Sławkowa: Różnice pomiędzy wersjami

[[Prawa miejskie]] otrzymał Sławków w okresie lokacji najstarszych miast małopolskich w XIII w. Z powodu zaginięcia aktu lokacyjnego nie jest jednak znana dokładna data ich nadania. Opierając się na pośrednich źródłach historycznych zwykło się jedynie sądzić, że nastąpiło to między rokiem 1279 a 1286.

W dokumencie wystawionym przez [[Bolesław V Wstydliwy|Bolesława Wstydliwego]] {{data|1279-12-6}} Sławków nazywany jest bowiem jeszcze [[wieś|wsią]] biskupią (''villa episcopalis'')<ref>''Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej św. Wacława'', t. I, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1874, nr 83.</ref><ref>''Kodeks dyplomatyczny Małopolski'', wyd. F. Piekosiński, Kraków 1876, nr 57.</ref>, a w datowanej na 30 listopada 1286 ugodzie biskupa [[Paweł z Przemankowa|Pawła z Przemankowa]] z księciem [[Leszek Czarny|Leszkiem Czarnym]] pojawia się już jako [[miasto]] (''civitas'')<ref>''Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej św. Wacława'', t. I, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1874, nr 88.</ref>. Za datę otrzymania praw miejskich przyjęto więc umownie rok 1286. Historyków nie przestają jednak nurtować wątpliwości dotyczące faktycznej daty ich uzyskania. Sądzi się bowiem, że wzmianka o „wsi biskupiej Sławków” w dokumencie z 1279 nie dotyczy obecnego Sławkowa, lecz istniejącej obok miasta jeszcze jakiś czas po jego założeniu osady przedlokacyjnej, nazywanej w źródłach „starym Sławkowem”<ref>Inaczej J. Pierzak: ''Najdawniejsze dzieje'', w: F. Kiryk (red.), ''Dzieje Sławkowa'', Kraków 2001, s. 68.</ref><ref>Wieś Sławków odnotowana została również w 1327 roku, wiadomo też, że istniała jeszcze w XVI wieku, por. F. Kiryk: ''Miasto średniowieczne'', w: tegoż (red.): ''Dzieje Sławkowa'', Kraków 2001, s. 84.</ref>. Ponieważ zaś dokument z 1286 potwierdza miastu i kasztelanii sławkowskiej wszelkie prawa, jakimi cieszyły się one za panowania Bolesława Wstydliwego (1243–1279)<ref>„[...] ''ipsiusque omnibus villis et vniueris earum incolis plenarie conferremus, vtque Slawkouiensem Castellaniam totam cum suis villis cunctisque inhabitatoribus ipsarum et cum ciuitate ibidem ea, quam habuit tempore domini Boleslai pie memorie condam ducis predecessoris nostri et patrui, gaudere faceremus perpetua libertate'' [...]”, ''Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej św. Wacława'', t. I, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1874, nr 88, s. 120.</ref>, przyjąć można, że Sławków posiadał status miasta już przed rokiem 1279. Przypuszcza się, że mógł go uzyskać staraniem biskupów krakowskich w trzeciej ćwierci XIII w.<ref>F. Kiryk: ''Miasto średniowieczne'', w: tegoż (red.), ''Dzieje Sławkowa'', Kraków 2001, s. 83-84.</ref>

 

Miasto [[Lokacja (historia)|lokowane]] było na [[Prawo magdeburskie|prawie magdeburskim]], potwierdzanym wielokrotnie w następnych wiekach. Lokacja dokonała się w oparciu o osadników niemieckich. Świadczą o tym nie tylko zachowane do naszych czasów imiona i nazwiska pierwszych mieszczan sławkowskich, lecz również fakt poparcia przez nich biskupa [[Jan Muskata|Muskaty]] i [[bunt wójta Alberta|wójta Alberta]]<ref>F. Kiryk: ''Miasto średniowieczne'', w: tegoż (red.): ''Dzieje Sławkowa'', Kraków 2001, s. 89.</ref> w walce z [[Władysław I Łokietek|Władysławem Łokietkiem]]. Z XIV-wiecznych dokumentów watykańskich znani są np. niejacy Gerlach, Sygard i Peszke, którzy z innymi mieszczanami sławkowskimi (''cum civibus suis de Slacovia'') służyli w oddziałach biskupich<ref>''Monumenta Poloniae Vaticana'', t. III, wyd. J. Ptaśnik, Kraków 1914, s. 80.</ref>. Liczne inne dokumenty z przełomu XIII i XIV wieku świadczą o niemieckim pochodzeniu pierwszych mieszczan sławkowskich, którzy mieli również swoją kolonię w Krakowie<ref>F. Kiryk: ''Miasto średniowieczne'', w: tegoż (red.), ''Dzieje Sławkowa'', Kraków 2001, s. 86.</ref>. Wskutek braku dokumentów źródłowych nie wiadomo jednak skąd przybyli do Sławkowa niemieccy osadnicy. Nieznani pozostają również zarówno [[zasadźca]] miasta, jak i jego pierwsi [[wójt]]owie dziedziczni. Niewiadomych pozostaje także wiele innych faktów dotyczących lokacji Sławkowa. Regularny układ przestrzenny miasta dowodzi jednak, że założone ono zostało obok osady przedlokacyjnej, na tzw. [[Lokacja na surowym korzeniu|surowym korzeniu]]. Miejsce lokacji na nierównym sławkowskim wzgórzu świadczy natomiast o górniczym charakterze miasta, które posadowiono tutaj z powodu bliskości kruszców, nie oglądając się zbytnio na niedogodności terenu<ref>F. Kiryk: ''Miasto średniowieczne'', w: tegoż (red.), ''Dzieje Sławkowa'', Kraków 2001, s. 91-92.</ref>. Pierwsze wiadomości o ustroju miejskim Sławkowa pochodzą jednak dopiero z wieków późniejszych. W 1303 na prawie sławkowskim (''iure civitatis nostre Slavcoviensis'') Jan Muskata lokował pobliską wieś [[Jeleń (Jaworzno)|Jeleń]]<ref>''Zbiór dokumentów małopolskich'', wyd. S. Kuraś, cz. I, Wrocław 1962, nr 14.</ref>. Z dokumentu wystawionego w 1337 wiadomo, że władze miasta reprezentowali wobec biskupa krakowskiego wójt wraz z czteroosobową [[Ława (prawo)|ławą]]<ref>''Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej św. Wacława'', wyd. F. Piekosiński, t. I, Kraków 1874, nr. 161.</ref>. Dokument z 1419 zaświadcza zaś o istnieniu – obok wymienionych organów – również [[Rada gminy|rady miejskiej]]<ref>Archiwum Państwowe w Krakowie, rkps. dep. 36 (Księga wójtowsko-ławnicza miasta Chrzanowa), s. 143, cyt. za F. Kiryk: ''Miasto średniowieczne'', w: tegoż (red.), ''Dzieje Sławkowa'', Kraków 2001, s. 91.</ref>. Od czasu wcielenia [[Małopolska|Małopolski]] do państwa [[Piastowie|Piastów]] gród i osada znajdowały się w ziemi krakowskiej. Nie wiadomo kiedy Sławków stał się stolicą biskupiej [[Kasztelania|kasztelanii]] majątkowej ([[klucz sławkowski]]). Istnienie tej kasztelanii poświadczone jest pośrednio w dokumencie z 1238, wymieniającym jej zarządcę – wojskiego Augustyna (''Augustinus tribunus de Zlaucow'')<ref>''Monografia cystersów w Mogile. Zbiór dokumentów klasztoru mogilskiego'', oprac. E. Janota, Kraków 1867, nr 16.</ref>. Powstała ona prawdopodobnie poprzez wydzielenie z [[Kasztelania bytomska|bytomskiej]] w XII wieku<ref>''Slavia occidentalis'', Uniwersytet Poznański, Instytut Zachodnio-Słowiański, t. 6-7 z 1927, s. 36; J. Rejman: ''Pogranicze śląsko-małopolskie w średniowieczu'', 2000, s. 67.</ref>. Nie jest wszelako wykluczuczone, że przed wejściem w skład kasztelanii bytomskiej Sławków sam stanowił siedzibę kasztelanii terytorialnej<ref>''Revue trimestrielle d’histoire'', Instytut Historii PAN, t. 77, s. 19.</ref>. Sławkowska kasztelania biskupia ulegała z czasem powiększeniu drogą zakupów i nadań<ref>Z. Wojciechowski: ''Momenty terytorialne organizacji grodowej w Polsce piastowskiej'', nakładem Towarzystwa Naukowego 1924, s. 52.</ref>. Biskupi sprawowali w niej półudzielną władzę świecką, stanowiąc podatki, nadając przywileje i wykonując sądownictwo<ref>J. Padzur (red.), ''Z dziejów górnictwa i hutnictwa'', Wyd. Geologiczne, t. 8-10, s. 333.</ref>. Natomiast pod względem administracji kościelnej stanowił Sławków jeszcze w początkach XIV w. siedzibę [[Dekanat sławkowski|dekanatu sławkowskiego]], obejmującego blisko 30 parafii i ciągnącego się od [[Parafia Zesłania Ducha Świętego w Nowej Górze|Nowej Góry]] po [[Parafia św. Wawrzyńca w Zabrzu-Mikulczycach|Mikulczyce]]<ref>{{cytuj książkę | inni = [[Jan Ptaśnik]] (redakcja)| tytuł = Monumenta Poloniae Vaticana T.1 Acta Camerae Apostolicae. Vol. 1, 1207-1344| wydawca = Sumpt. Academiae Litterarum Cracoviensis| miejsce = Cracoviae| rok = 1913| strony = 141-143| url = http://www.kpbc.ukw.edu.pl/dlibra/docmetadata?id=23551&from=&dirids=1&ver_id=&lp=4&QI=51AD482DA2B36ED801EE899F17FA474F-1}}</ref>. W 1179 dekanat ten przecięty został [[Śląsk#Rozbicie dzielnicowe|nową granicą małopolsko-śląską]]<ref>Archiwa, biblioteki i muzea kościelne. Katolicki Uniwersytet Lubelski. Ośrodek Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych, 1999, s. 381.</ref>. Jego olbrzymia powierzchnia sugeruje, że była to bardzo stara struktura kościelna, sięgająca najpewniej początków [[Archidiecezja krakowska|biskupstwa krakowskiego]]<ref>J. Rajman: ''Pogranicze śląsko-małopolskie w średniowieczu'', 2000, s. 66.</ref>. Przy sławkowskim kościele prawdopodobnie już w XIII w. działała [[Szkoły parafialne|szkoła parafialna]], której absolwenci w XIV w. zajmowali wysokie stanowiska w kurii biskupiej oraz obejmowali inne eksponowane stanowiska kościelne<ref>''Bullorum Poloniae'' II, 996, 1024, 1038, 1644, 2142.</ref>.