Demiurg: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
→Geneza pojęcia: styl |
platon |
||
Linia 1:
{{Warsztat PopArt}}
[[Plik:Europe a Prophecy, copy D, object 1 (Bentley 1, Erdman i, Keynes i) British Museum.jpg|thumb|[[William Blake]], ''[[Urizen stwarzający świat]]'' (akwarela, 1794). Postać Urizena wzorowana jest na gnostyckim demiurgu.]]
'''Demiurg''' ([[język starogrecki|gr.]] ''δημιουργός dēmiourgós'') – w filozofii i religiach starożytnych istota boska stwarzająca świat materialny.
Linia 10 ⟶ 11:
U Homera występuje również drugie znaczenie słowa demiurg, jako urzędnika czy osoby sprawującej funkcje publiczne<ref>Homer, Odyseja, 19:135</ref>{{odn|Bianchi|2005|s=2272}}. W tym znaczeniu używane jest m.in. u [[Tukidydes]]a. W niektórych [[polis|poleis]] (np. [[Dorowie|doryckich]]) tym mianem określano pewne ustalone urzędy. W [[Związek Achajski|Związku Achajskim]] ważną rolę odgrywało kolegium 10 demiurgów.
==
Filozoficzne znaczenie pojęciu demiurga nadał Platon{{odn|Bambrought|2006|s=698}}. Obok potocznego znaczenia, używa go w nowym sensie, jako rzemieślnika-stwórcy materialnej postaci świata. Ta nowa postać demiurga pojawia się marginalnie w ''[[Państwo (dialog)|Państwie]]'' (507, 530) , ''[[Sofista (dialog)|Sofiście]]'' (234a-b), ''[[Prawa (dialog)|Prawach]]'' (902), ''[[Polityk (dialog)|Polityku]]'' (270, 273, 308) i ''[[Fileb]]ie'' (27){{odn|Bambrought|2006|s=698}}{{odn|Bianchi|2005|s=2273}}. W rozwiniętej postaci figura demiurga przedstawiona jest w ''[[Timajos (dialog)|Timajosie]]'' i to z tego dialogu wywodzi się późniejsze znaczenie demiurga w filozofii i religii.
''Timajos'' jest głównym dziełem Platona poświęconym [[filozofia przyrody|filozofii przyrody]]. W dialogu Platon przedstawia koncepcje fizyczne i [[kosmologia|kosmologiczne]] będące podsta
Grekom obca była myśl, by świat mógł zostać [[creatio ex nihilo|stworzony z niczego (''ex nihilo'')]]. Pierwotnym stanem był [[chaos (mitologia)|chaos]], w którym istniała [[materia (filozofia)|materia]] w stanie nieuporządkowania. Chaos dopiero później został przekształcony w [[Kosmos (filozofia)|Kosmos]], czyli znany świat złożony z uporządkowanej materii.
Demiurg tworzy świat poprzez porządkowanie i przekształcanie istniejącej uprzednio materii, na podobieństwo rzemieślnika, który wydobywa kształty z surowca. Tworząc świat wzoruje się na idealnym świecie [[idea|idei]], jednak proces tworzenia jest ograniczony warunkami materii i koniecznością (''[[ananke (mitologia)|ananke]]''). Postać demiurga jest istotnym elementem [[dualizm ontologiczny|dualistycznej ontologii]] Platona, w której świat idei i materii są wyraźnie oddzielone. Demiurg nie stwarza żadnego z tych światów, a jedynie wprowadza świat idei w świat materialny, w tym najwyższą z idei, ideę [[dobro|Dobra]]{{odn|Bianchi|2005|s=2273}}. Demiurg w ujęciu Platona jest bytem świadomym i dobroczynnym, czym różni się od późniejszego demiurga [[gnostycyzm|gnostyków]]. Z kolei od Boga judaizmu i chrześcijaństwa różni go to, że nie jest prawdziwym stwórcą świata{{odn|Bianchi|2005|s=2273-2274}}.
Proces tworzenia jest kilkustopniowy. Na początku demiurg "wziął wszechświat cały widzialny, który nie miał spokoju, tylko się poruszał byle jak i bez porządku, wyprowadził go z chaosu i doprowadził do ładu"<ref>Platon, Timaios, tłum. [[Władysław Witwicki]].</ref>. Umieścił [[rozum]] w [[Anima mundi|duszy świata]], a następnie duszę w ciele świata. Demiurg tworzy też [[mitologia grecka|bogów]], a ci z kolei wykańczają szczegóły stworzenia. Demiurg stworzył też wyższą, nieśmiertelną część [[dusza (filozofia)|duszy ludzkiej]], która umieścił w gwiazdach i wyposażył w idee moralne. Następnie niżsi bogowie tworzą niższą, śmiertelną część duszy i umieszczają je w ciałach{{odn|Bambrought|2006|s=698}}{{odn|Bianchi|2005|s=2273-2274}}.
Już autorzy starożytni uważali, że Platon nie wierzył w istnienie osobowego demiurga, lecz traktował go jako metaforę czy personifikację sił kosmologicznych. Demiurg nie był u Platona istotą, którą się czci, lecz sposobem na wyjaśnienie świata. Stąd też chronologiczny schemat powstania świata nie powinien być odczytywany dosłownie{{odn|Bambrought|2006|s=698-699}}. Odmienną interpretację (mniejszościową), zgodnie z którą Platon dosłownie zapisał chronologię powstania świata uznawali [[Arystoteles]] i [[Plutarch]]{{odn|Bambrought|2006|s=699}}.
== Chrześcijaństwo ==
[[Benedykt XVI]] wskazał na fakt, że „świat grecko-rzymski nie znał żadnego Boga Stwórcy i że budowa świata należała do demiurga, bóstwa niższej rangi". W ich mentalności bóstwo najwyższe nie mogło, by tak rzec, ubrudzić sobie rąk stworzeniem materii. Natomiast Bóg Biblii jest całkiem inny: On, Jedyny Bóg żyjący i prawdziwy, jest zarazem Stwórcą"<ref>[https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/benedykt_xvi/przemowienia/francja_kultura_12092008.html „Benedykt XVI, Fundamentem prawdziwej kultury jest poszukiwanie Boga. Przemówienie w Kolegium Bernardynów (Paryż) 12 września 2008”], opoka.org.pl</ref>.
== Gnostycyzm ==
W doktrynie [[gnostycyzm|gnostyków]] demiurg był przywódcą upadłych aniołów, odpowiedzialnym za stworzenie świata<ref>{{Cytuj stronę|url=http://histmag.org/?id=713|tytuł=Starożytne ruchy gnostyckie|data dostępu=2013-06-30}}</ref>.
== Przypisy ==
| |||