Wikipedia

Rośliny lecznicze: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Dopisałam dwa akapity. Pierwszy dotyczy uprawy, drugi rozmnażania roślin leczniczych.
Kenraiz (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
104 302 edycje
usuwam treści bez źródeł (zagadnienie dot. ziołolecznictwa/medycyny!) i przedstawiające temat z bardzo lokalnej perspektywy
Linia 1:
{{Dopracować|źródła=2019-01}}
'''Rośliny lecznicze''' – najczęściej rośliny lądowe z których pozyskuje się [[surowiec zielarski|surowce zielarskie]], zawierające substancje czynne, stosowane w [[medycyna|medycynie]] i [[ziołolecznictwo|ziołolecznictwie]]. Z niektórych części tych roślin wyrabia się [[lek]]i (np. z [[korzeń|korzeni]], [[łodyga|łodyg]], [[liść|liści]], [[kwiat]]ów). Na świecie poznano ok. 2500 gatunków roślin leczniczych. W Polsce rośnie ich ok. 400, a w praktyce stosowanych jest ok. 200. Zdecydowana większość z nich to [[rośliny naczyniowe]], nieliczne należą do [[paprotniki|paprotników]], [[porosty|porostów]] i [[glony|glonów]]. Niektóre z gatunków ziół stosowane dawniej w ludowej medycynie, obecnie nie są już używane.
 
Większość roślin leczniczych jest również [[rośliny trujące|roślinami trującymi]]. Ich stosowanie wymaga fachowej wiedzy. Różnice między dawką leczniczą a toksyczną są niewielkie. Istnieją też różnego rodzaju przeciwwskazania co do stosowania ziół przy niektórych chorobach, stanach fizjologicznych organizmu, itp. W związku z tym stosowanie ziół w celu leczniczym wymaga konsultacji z lekarzem.
 
== Znaczenie roślin leczniczych ==
Bardzo liczną grupę wśród [[rośliny użytkowe|roślin użytkowych]] stanowią rośliny lecznicze. Należą do nich gatunki dziko rosnące jak i wyhodowane z nich odmiany uprawne, które z uwagi na zawartość substancji czynnych znalazły zastosowanie w [[medycyna|lecznictwie]]. Z wielu roślin pozyskuje się ponadto olejki dla [[przemysł perfumeryjny|przemysłu perfumeryjnego]] i [[przemysł spożywczy|spożywczego]]. Inne dostarczają [[drewno (technika)|drewna]], [[garbniki|garbników]] dla [[przemysł garbarski|przemysłu garbarskiego]], [[włókno roślinne|włókien]] dla [[przemysł tekstylny|przemysłu tekstylnego]] lub też [[naturalne barwniki|barwników]] stosowanych w [[tkactwo artystyczne|tkactwie artystycznym]] i [[archeologia doświadczalna|archeologii doświadczalnej]].
 
Wśród roślin leczniczych istnieją gatunki używane wyłącznie w lecznictwie, jak np. gatunki [[rośliny trujące|trujące]] w tym: [[lulek czarny]], [[ciemiężyca biała|ciemierzyca biała]], [[bieluń dziędzierzawa]], [[naparstnica wełnista]]. Z gatunków nie trujących: [[wilżyna ciernista]], [[babka lancetowata]], [[miodunka plamista]], [[mącznica lekarska]] czy też [[rzepik pospolity]].
 
Przykładem roślin znajdujących szersze zastosowanie, ale głównie używanych w lecznictwie są: [[bez czarny]] używany również do sporządzania napojów orzeźwiających i [[wino domowe|win domowych]]; [[drapacz lekarski]] służący do wyrobu [[likier]]ów; [[rumianek pospolity]] wykorzystywany min. do produkcji olejków i [[kosmetyki|preparatów kosmetycznych]]; [[miłek wiosenny]] sadzony w ogrodach jako ozdobna roślina skalna.
 
Istnieją także rośliny lecznicze, których zastosowanie w medycynie jest ograniczone, ale które mają znaczenie jako [[rośliny przyprawowe]] i należą do nich: [[cebula zwyczajna|cebula]], [[czosnek pospolity]], [[szczypiorek]], [[chrzan pospolity]], [[pasternak zwyczajny]], [[pietruszka zwyczajna]], [[kolendra siewna]], [[koper ogrodowy]], [[macierzanka tymianek|tymianek pospolity]].
Niektóre rośliny uprawowe mają również działanie lecznicze jak: [[mak lekarski]], [[len zwyczajny]], [[chmiel zwyczajny]], [[gorczyca czarna]].
 
Jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku [[Farmaceuta|aptekarze]] używali suszonych [[Zioła|ziół]] do sporządzania różnych herbat ziołowych. Oprócz tego przygotowywali z nich [[Nalewka (farmacja)|nalewki]], [[Wyciąg (farmacja)|wyciągi]], [[sok]]i, które przerabiali następnie na [[krople]], [[syrop]]y, [[odwar]]y, [[Maść (medycyna)|maści]] i środki do nacierania ciała.
W drugiej połowie XIX wieku nastąpił gwałtowny rozwój [[chemia|chemii]] i ówcześni chemicy zainteresowali się szczególnie roślinami leczniczymi (ziołami), z których wyodrębniali grupy substancji czynnych, często zastępujących zioła. Wkrótce pojawiły się na rynku pierwsze [[leki syntetyczne]], które usunęły na dalszy plan zioła i preparaty ziołowe.
 
Wiele leków roślinnych nie może być zastąpionych przez leki syntetyczne. Należą do nich [[glikozydy nasercowe]] pozyskiwane z [[naparstnica wełnista|naparstnicy wełnistej]], [[naparstnica purpurowa|naparstnicy purpurowej]], [[miłek wiosenny|miłka wiosennego]] czy [[konwalia majowa|konwalii majowej]]. Zaliczają się do nich również alkaloidy pozyskiwane z [[przetrwalnik]]ów [[buławinka czerwona|buławinki czerwonej]], które samoistnie lub w połączeniu z innymi substancjami czynnymi znajdują szerokie zastosowanie w [[położnictwo|położnictwie]], leczeniu chorób wewnętrznych, [[choroba|chorób]] [[układ nerwowy|układu nerwowego]].
 
Z niektórych ziół lub ich wysuszonych części nadal sporządza się [[Wyciąg (farmacja)|wyciągi]] wodne lub alkoholowe, [[Nalewka (farmacja)|nalewki]] i [[mieszanka ziołowa|mieszanki ziołowe]]. Czasem ze świeżych roślin wytłacza się sok, który zagęszcza się. Np. z korzenia kozłka lekarskiego sporządza się nalewkę lub wyciąg stosowany jako środek uspokajający.
 
== Rośliny lecznicze w przemyśle spożywczym ==
Rośliny lecznicze znajdują szerokie zastosowanie również w przemyśle spożywczym, zwłaszcza przy produkcji odżywek dietetycznych. Dotyczy to przede wszystkim tych gatunków roślin, które zawierają [[substancje aromatyczne]], pobudzające trawienie, [[witaminy]], [[enzymy]] i [[aminokwasy]]. W barwinku pospolitym odkryto [[rezerpina|rezerpinę]] – [[Alkaloidy|alkaloid]] obniżający [[Ciśnienie tętnicze|ciśnienie krwi]]. Nawet w wielu znanych od wieków ziołach, znajdowane są nowe, specyficzne substancje czynne np. w olejku lotnym rumianku pospolitego – substancje czynne i przeciwzapalne jak chamazulen i bizabolol, a w roślinach z rodziny baldaszkowatych liczne substancje czynne pomocne w leczeniu [[Interna|chorób wewnętrznych]].
 
== Roślinne substancje czynne ==
* [[alkaloidy]]
* [[glikozydy]]
* [[saponiny]]
* [[olejek eteryczny]]
* [[gorycze]]
* [[garbniki]]
* [[śluz roślinny|śluzy]]
* [[flawonoidy]]
* Inne grupy substancji czynnych
 
== Ogólne zasady pozyskiwania ziół ==
* Zbiór
* Suszenie
 
== Uprawa roślin leczniczych ==
Pierwsze uprawy roślin leczniczych w [[Europa|Europie]] miały miejsce w przyklasztornych ogrodach. W [[Polska|Polsce]], ślady takich ogrodów zachowały się do dnia dzisiejszego. Przykładem są pozostałości ogrodu przy klasztorze na [[Łysa Góra (Góry Świętokrzyskie)|Łysiej Górze]], czy w [[Jędrzejów|Jędrzejowie]].
 
Rośliny lecznicze uprawiane są na skalę przemysłową. Mogą być także uprawiane na użytek własny, w balkonowych skrzynkach albo na niewielkiej przestrzeni ogrodowej. Zasady uprawy są zbliżone do tych, stosowanych przy uprawie innych [[Rośliny ozdobne|roślin ozdobnych]] lub [[Rośliny ogrodowe|ogrodowych]]. Należy jednak zawsze zwrócić uwagę na charakterystyczne dla danej rośliny warunki [[Uprawa roślin|uprawy]] oraz sposób i termin zbioru [[Surowiec zielarski|surowca]]. Wszystko to jest warunkiem występowania leczniczo-czynnych [[Związki organiczne|związków]] danej rośliny.
 
'''Gleba'''
 
[[Gatunek|Gatunki]] roślin leczniczych wymagają żyznych, próchniczych i przepuszczalnych [[Gleba|gleb]]<ref>{{Cytuj |autor = |tytuł = Rośliny, które leczą |data = 28.01.2019 |data dostępu = 28.01.2019 |opublikowany = dom365 |url = http://www.dom365.eu/rosliny-ktore-lecza}}</ref>. Znaczna część z nich preferuje miejsca nasłonecznione i jest wrażliwa na działanie silnego wiatru. Przed sadzeniem należy odpowiednio przygotować glebę – starannie ją odchwaścić, przekopać i nawieźć. Odradza się stosowanie naturalnych nawozów, gdyż mogą one niekorzystnie wpłynąć na tworzenie się [[Substancja czynna|substancji czynnych]], a także zwiększyć podatność na choroby – rozprzestrzenienie się [[Rdza (choroba)|rdzy]] na roślinach pochodzących z rodziny wargowych, takich jak [[Melisa (roślina)|melisa]] czy [[mięta pieprzowa]] oraz u roślin ślazowych, takich jak [[malwa czarna]].
 
== Rozmnażanie ==
[[Rozmnażanie roślin|Rozmnażanie]] roślin leczniczych odbywa się za pomocą [[Sadzonka|sadzonek]] lub [[Siew|siewu]]. Sadzonki mogą być zdrewniałe, siewne (w momencie gdy ukorzenia się niezdrewniały pęd zielny) oraz otrzymane poprzez podział podziemnych lub nadziemnych rozłogów, a także starych krzaków.
 
Najczęściej praktykowanym sposobem rozmnażania jest siew bezpośrednio do gruntu. W zależności od gatunku roślin, siew taki przeprowadza się w trzech różnych terminach:
 
* siew wiosenny – od połowy marca do połowy maja;
* siew letni – w lipcu i sierpniu;
* siew jesienny – od listopada do początku grudnia.
 
Drobne nasiona, przeznaczone do siewu, warto wcześniej zmieszać z wilgotnymi, drewnianymi trocinami bądź piaskiem.
 
Rośliny lecznicze można także rozmnażać sposobem [[wegetatywnym]] – z fragmentu [[Roślina mateczna|rośliny matecznej]]. Istnieje kilka sposobów tego typu rozmnażania. Do podstawowych zalicza się:
 
* podział karp korzeniowych – młode, dwu, trzyletnie, uprzednio wykopane rośliny, delikatnie się rozrywa, a następnie szybko wysadza do gruntu. Zbyt długie [[korzenie]] oraz nadziemny [[Pęd (botanika)|pęd]] należy wcześniej uciąć do wysokości około 10 cm.
* rozmnażanie rośliny z [[Kłącze|kłączy]] lub [[Bulwa|bulw]] – podziemne [[rozłogi]] tnie się ostrym nożem na zawierające od 2 do 4 węzłów kawałki. Gdy sadzonki się ukorzenią należy przesadzić je do gruntu. Gatunki roślin, które maja kłącza należy wykopać w całości, a następnie oddzielić młode kłącze, przyciąć je i wysadzić w miejsce, w którym rosnąć ma na stałe.
 
Niektóre rośliny posiadają zdolność do wytwarzania nadziemnych pędów – zdrewniałych lub zielnych. Te, przy stworzeniu optymalnych warunków, ukorzeniają się. Ten sposób można stosować przy rozmnażaniu takich roślin jak na przykład [[szałwia]], [[lawenda]], [[mięta]], [[Bylica draganek|estragon]], [[Macierzanka tymianek|tymianek]], [[Melisa (roślina)|melisa]] czy [[rozmaryn]]<ref>{{Cytuj |autor = Maria Dziak, Barbara Kuźnicka |tytuł = Zioła i ich zastosowanie |data = Warszawa 1987 |isbn = 83-200-0747-X |wydanie = IV |miejsce = Warszawa |wydawca = Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich}}</ref>. Należy wówczas ściąć zdrowe pędy, pociąć je na kawałki, lecz zachować od 2 do 4 par liści. Cięcia trzeba dokonać tuż nad nasadą liścia. Od głównego pędu można także oderwać pęd boczny. Otrzymane w ten sposób sadzonki należy wsadzić do skrzynki wypełnionej wilgotną ziemią i kilkucentymetrową warstwą piasku, a następnie trzymać je w ciepłym miejscu i regularnie zraszać wodą. Gdy sadzonki się ukorzenią można przesadzić je w stałe miejsce.
 
== Wykaz roślin leczniczych ==
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Rośliny_lecznicze”