Wojna o panowanie w Ameryce Północnej: Różnice pomiędzy wersjami

|commons = Category:French and Indian War

}}

[[Plik:Wojna 7-letnia w ameryce.svg|thumb|upright=1.3|Mapa konfliktu brytyjsko-francuskiego]]

'''Wojna o panowanie w Ameryce Północnej''', także '''wojna francusko-indiańska''' lub '''wojna z Francuzami i Indianami''' ([[Język angielski|ang.]] ''French and Indian War'', [[Język francuski|fr.]] ''Guerre de la Conquête'') – ostatnie, rozstrzygające starcie wieloletniego konfliktu pomiędzy [[Wielka Brytania|Wielką Brytanią]] a [[Francja|Francją]] o dominację w [[Ameryka Północna|Nowym Świecie]], które rozpoczęło się w roku 1754. Wojna ta – jak nazwano szereg potyczek i bitew toczonych niewielkimi siłami na nieopanowanych jeszcze obszarach kontynentu – była jedną z pośrednich przyczyn, a zarazem częścią szerszego konfliktu międzynarodowego toczonego głównie w [[Europa|Europie]], a zwanego [[wojna siedmioletnia|wojną siedmioletnią]].

W roku 1608 Champlain założył prowincję i miasto [[Québec (miasto)|Québec]], zajmując tym samym dla Francji całą dolinę Rzeki Św. Wawrzyńca. Nie zależało mu jednak na szerokim osadnictwie. [[Nowa Francja]], bo tak zaczęto kolonię nazywać, miała bowiem być miejscem pozyskiwania dóbr natury, a zwłaszcza cennych futer dzikich zwierząt. Francuzi wznieśli niewiele miast – [[Port Royal (Akadia)|Port Royal]] (1605), wspomniany Quebec, [[Montreal]] (1642), [[Nowy Orlean]] (1718) i [[Twierdza Louisbourg|Louisburg]] (1720) były podstawą handlowej egzystencji, ale rolnictwo w kolonii prawie nie istniało{{odn|Sandler|2008|s=130–131}}. Taką sytuację zastał energiczny [[Ludwik XIV]], który postawił na konsolidację potęgi zamorskiej Francji, a to oznaczało zwiększenie liczby rolników i rozwój Nowej Francji. Jednakże jego ''intendant'' (administrator) w Ameryce, [[Louis de Buade de Frontenac|Louis de Frontenac]], miał inne zamiary: z jego polecenia znany [[traper|''coureur de bois']] [[Louis Jolliet]] oraz [[jezuici|jezuita]] o. [[Jacques Marquette]] ruszyli na zachód w poszukiwaniu [[Przejście Północno-Zachodnie|przejścia północno-zachodniego]], co mogło otworzyć drogę do handlu z [[Daleki Wschód|Dalekim Wschodem]]. Wyprawa nie spełniła wprawdzie oczekiwań, ale Joliet odkrył rzekę [[Missisipi (rzeka)|Missisipi]], a tym samym w orbitę francuskich wpływów dostało się ogromne terytorium [[Luizjana (kolonia)|Luizjany]]{{odn|Axelrod|2007|s=26}}, co położyło kres królewskim planom{{odn|Borneman|2007|s=5}}.

 

 

Tymczasem pomiędzy linią francuskich fortów a grzbietem [[Appalachy|Appalachów]] rozciągały się „niczyje”, szerokie na 500–700 km lesiste ziemie w [[Kraj Ohio|dolinie rzeki Ohio]] (Francuzi nazywali ją Belle-Rivière), tereny łowieckie Indian i nielicznych traperów. Rościli sobie do tych ziem prawa zarówno Francuzi, jak i Anglicy, ale ci ostatni mieli ogromną przewagę populacji. W roku 1754 dzisiejszą [[Kanada|Kanadę]] zamieszkiwało 55 tysięcy francuskich osadników oraz być może dalsze 25 tysięcy w Akadii i Luizjanie{{odn|Borneman|2007|s=12}}, podczas gdy kolonie angielskie liczyły ponad milion białych mieszkańców plus około 300 tysięcy czarnoskórych niewolników. Działo się tak m.in. dlatego, że w Nowej Francji mogli osiedlać się tylko rodowici Francuzi-katolicy, a [[trzynaście kolonii]] angielskich stanowiło istny tygiel, w którym mieszały się grupy narodowościowe i religijne. Nawet wydaleni z Francji [[hugenoci]] tam właśnie znaleźli swe miejsce{{odn|Borneman|2007|s=13}}.

Ostatecznie wybrali najmniej oczekiwane miejsce. Ku zaskoczeniu Francuzów, Brytyjczycy próbowali zdobyć 31 lipca przyczółek u stóp wodospadu [[Montmorency (wodospad)|Montmorency]]. Wolfe stracił ponad 400 grenadierów i wycofał się. Ta porażka Brytyjczyków skłoniła gubernatora Rigaud do nieco przedwczesnej uwagi: „Nie muszę się już o Quebec obawiać”{{odn|Gipson|1949|s=396}}. Na przeciwległym, wysokim brzegu rzeki, w odległości 900 m od cytadeli stanęła bateria składająca się z czterech moździerzy i sześciu dział 32-funtowych, a wkrótce dwie dalsze baterie na Pointe Lévis{{odn|Gipson|1949|s=379}}{{odn|Borneman|2007|s=211}}. Montcalm – zamiast skoncentrować swą armię w mieście – rozstawił ją wzdłuż łagodnego brzegu Beauport, gdzie Wolfe zamierzał lądować. Francuski generał nie miał zamiaru dać się zamknąć w pułapce, lecz – gdyby Quebec jednak padł – wycofać się w górę rzeki{{odn|Borneman|2007|s=212}}.

 

{{Osobny artykuł|Bitwa na Równinie Abrahama}}

Cały sierpień trwały przygotowania Brytyjczyków do uderzenia. Wolfe nie mógł się zdecydować, czy lądować w miejscu zwanym Cap Rouge (12 km od Quebecu), czy jeszcze dalej. W końcu 8 września kazał [[Robert Monckton|Robertowi Moncktonowi]] wysadzić desant pod Pointe aux Trembles odległym od miasta o 16 km, podczas gdy inne oddziały pod [[George Townshend|Georgem Townshendem]]<ref group=uwaga>Walter Borneman podaje błędnie (s. 206) Charles Townshed.</ref> miały dokonać lądowania pod klifem Anse au Foulon niemal na przedpolach miasta, na wysokości niezadrzewionej połaci zwanej przez Francuzów ''Plaines d’Abraham''. W ten sposób miano zatrzymać na miejscu dowódcę zachodniego odcinka obrony Quebecu, a w przyszłości słynnego podróżnika i odkrywcy, [[Louis Antoine de Bougainville|Louisa Bougainville’a]]<ref group=uwaga>Walter Borneman podaje błędnie (s. 82, 346) Louis-Antoine de Bougainville.</ref>, by nie mógł przeszkodzić operacji Moncktona{{odn|Gipson|1949|s=398}}. Townshenda, zdziwionego takim rozkazem (klif był stromy i broniony), Wolfe upewnił, że sam weźmie udział w ataku. 12 września wieczorem 4000 żołnierzy załadowało się na barki na południowym brzegu Świętego Wawrzyńca, a o godz. 2.00 dnia 13 września 1759 roku lądowało pod Anse au Foulon{{odn|Gipson|1949|s=413}}. Wspinali się po stromiźnie w ciszy, ale zaskoczenie nie udało się; 60 kanadyjskich milicjantów, będących w tym miejscu na straży, otworzyło ogień. W tym momencie Wolfe podał w dół, na plażę, niezrozumiały rozkaz, by wstrzymać desant. Francuzi oddali drugą salwę, po której padło kilku zabitych i rannych, wśród nich Wolfe; kula poszarpała mu nadgarstek. Na trzecią salwę milicjantów Brytyjczycy odpowiedzieli jedną, która zmusiła przeciwnika do ucieczki, ale wcześniej Wolfe odniósł dwie kolejne rany, w pierś i krocze{{odn|Cawthorne|2014|s=102}}, Monckton leżał śmiertelnie ranny, Issac Barré stracił pół twarzy, Murray ugrzązł w boju z posiłkami nadciągającymi od [[Saint Charles]] i czołowymi elementami kolumny Bougainville’a{{odn|Borneman|2007|s=222}}. W tej sytuacji dowodzenie objął Townshend. Rozsądnie wycofał oddziały i czekał na dalszy rozwój wypadków. Nie doczekał się; bitwa była skończona{{odn|Gipson|1949|s=419}}.