Ołdrzychowice Kłodzkie: Różnice pomiędzy wersjami

Ołdrzychowice Kłodzkie są położone w [[Dolina|Dolinie]] [[Biała Lądecka|Białej Lądeckiej]] pomiędzy [[Wzgórza Rogówki|Wzgórzami Rogówki]], należącymi do [[Kotlina Kłodzka|Kotliny Kłodzkiej]] na północnym zachodzie oraz [[Góry Złote|Górami Złotymi]] na północnym wschodzie, a [[Krowiarki (góry)|Krowiarkami]], będącymi częścią [[Masyw Śnieżnika|Masywu Śnieżnika]] na południu<ref>K. Kuchta: ''Dzieje Ołdrzychowic Kłodzkich do 1526 r.'', mps. pracy dyplomowej z historii, Wrocław 2009, s. 4.</ref>. Od [[Kłodzko|Kłodzka]] oddalone są o 9 &nbsp;km na południowy-wschód<ref>''Kotlina Kłodzka. Mapa turystyczna 1:100 000'', Eko-Graf, Wrocław 1997.</ref>. Od strony zachodniej graniczą z [[Żelazno (województwo dolnośląskie)|Żelaznem]] i [[Marcinów (województwo dolnośląskie)|Marcinowem]], na północy z [[Jaszkowa Górna|Jaszkową Górną]] i [[Rogówek (powiat kłodzki)|Rogówkiem]], na wschodzie ze [[Skrzynka (województwo dolnośląskie)|Skrzynką]] i [[Trzebieszowice|Trzebieszowicami]] w [[Lądek-Zdrój (gmina)|gminie Lądek-Zdrój]], a na południu z [[Romanowo (województwo dolnośląskie)|Romanowem]]<ref>Opracowano na podstawie map sołectw gmin: Kłodzko i Lądek-Zdrój dostępnych w urzędach obu gmin.</ref>.

Ołdrzychowice Kłodzkie należą do największych wsi łańcuchowych na [[ziemia kłodzka|ziemi kłodzkiej]]. Ich zabudowania ciągną się na długości 4 &nbsp;km nad [[Biała Lądecka|Białą Lądecką]], łącząc się na zachodzie z Żelaznem, zaś na wschodzie z Trzebieszowicami. W samej miejscowości do Białej uchodzi potok [[Brodek (dopływ Skrzynczany)|Brodek]]<ref>''Słownik geografii turystycznej Sudetów'', pod red. M. Staffa, t. 15, Wrocław 1994, s. 319.</ref>. Różnica wzniesień wynosi ok. 30 m. W najniższym punkcie wysokość wynosi ok. 330 m n.p.m., a w najwyższym - ok. 360 m n.p.m.<ref> K. Kuchta, ''op. cit.'', s. 4.</ref> Niewielkie lasy porastają tylko niektóre szczyty wzniesień, głównie [[Sośnina (Kotlina Kłodzka)|Sośninę]] i [[Bukówka (Kotlina Kłodzka)|Bukówkę]], które górują nad miejscowością od północy. Najwyższym wzniesieniem jest [[Sarnica]] (552 m n.p.m.) znajdująca się na północy między Ołdrzychowicami a Rogówkiem. W [[1745]] r. wprowadzono do okolicznych upraw leśnych [[modrzew]]<ref name=autonazwa1>''Słownik geografii turystycznej Sudetów, op. cit.'', s. 319.</ref>.

Średniowieczne dzieje wsi możemy analizować tylko i wyłącznie na podstawie zachowanych dokumentów kupna i sprzedaży oraz zachowanych do naszych czasów protokołów sądowych. Pierwszym znanym z imienia właścicielem wsi był [[Hanko Knoblauchsdorf]]<ref>J. Kögler, ''Historische Beschreibung des in der Grafschaft Glatz und zwar im Glatzer Kreise gelegenen Dorfes Ullersdorf'', [w:] „Die Chroniken der Grafschaft Glatz”, nowe wydanie pod red. Dietera Pohla, t. 5, s. 361.</ref>. Trzydzieści lat później jako właściciel wolnego sędziostwa wymieniany jest Nikolas Ulersdorf. Późniejsi jego posiadacze często używali nazwiska ''von Ullersdorf'' - od nazwy wsi. W 1384 pojawia się pierwsza wzmianka historyczna dotycząca kościoła parafialnego. Przez cały ten czas istniało dziedziczne, wolne sędziostwo, które obejmując w 1413 jeden łan gruntów, stało się przedmiotem transakcji Wano i jego matką Mertin Wankinne, a Casparem von Ullrichsdorffem<ref>K. Kuchta, ''op. cit.'', s. 27.</ref>. W 1420 sędziostwo posiadała Margaretha, córka Jürga von Zaucha. W 1466 istniał tu duży [[folwark]], którego właścicielem był w 1476 Petir Lauterbach. W 1481 wieś odwiedził [[Biskupi wrocławscy|biskup wrocławski]], który poświęcił nowy kościół i ołtarz<ref>J. Kögler, ''op. cit.'', s. 333.</ref>. W 1488 r. posiadaczem wolnego sędziostwa był Bertel Lischke. Pod koniec XV wieku posiadaczem lenna rycerskiego był przez pewien czas ród [[Haugwitz]]ów<ref name=autonazwa3 />.

W 1742 na mocy [[pokój wrocławski|pokoju wrocławskiego]] Śląsk i hrabstwo kłodzkie dostały się pod panowanie pruskie, co ostatecznie zostało usankcjonowane w 1763 ([[pokój w Hubertusburgu]])<ref> A. i A. Galasowie, ''Dzieje Śląska w datach'', Wrocław 2001.</ref>. Ołdrzychowice dzieliły się na dwie części, co wynikało ze skonfiskowania przez króla Prus [[Fryderyk II Wielki|Fryderyka II Wielkiego]] majątku należącego do Scheckendorfa. Został on następnie podarowany przez niego gen. por. von Lechwaldowi, hr. [[Heinrich August de la Motte Fouqué|de la Motte Fouqué]] i płk. Puttkamerowi, którzy posiadali go do 1748. W tym okresie we wsi istniały: kościół, 2 dwory, 2 młyny wodne. W 1749 właścicielką wsi została hr. von Henim, która w 1761 przekazała majątek synowi, baronowi Karolowi von Henim. W 1765 r. jego części wsi zamieszkiwało 26 [[kmieć|kmieci]], 83 [[zagrodnik|ogrodników]] (zagrodników) i 51 chałupników, w tym 17 rzemieślników. Natomiast druga część należała do hr. von Wallisa i zamieszkiwało ją 5 kmieci, 14 ogrodników i 4 chałupników, w tym tylko 1 rzemieślnik<ref>J. Kögler, ''op. cit.'', s. 342-343.</ref>.

U progu XIX wieku rezydencja ołdrzychowicka Magnisów była tak znana, że 22 sierpnia 1800 roku zatrzymała się w niej [[Luiza Pruska|królowa pruska Luiza]], odbywająca z mężem [[Fryderyk Wilhelm III Pruski|Fryderykiem Wilhelmem III Hohenzollernem]] podróż po Śląsku. Zmierzała w tym czasie na kuracje do Lądka-Zdroju. Według niektórych relacji miała nawet tutaj nocować. Specjalnie na ten przyjazd hr Magnis założył przypałacowy park ze sztuczną grotą nazwany jej imieniem wraz z fontanną. Na [[Klekotka (Kotlina Kłodzka)|Klekotce]] zbudowano altanę widokową,a jednym z punktów programu była asysta władczyni przy udoju krów, który odbywał się w sielankowo-ludowej atmosferze, co zrelacjonował jeden z towarzyszy podróży - ówczesny ambasador Stanów Zjednoczonych, [[John Quincy Adams]] (późniejszy prezydent)<ref> M. Perzyński, ''Gminy wiejskiej Kłodzko skarby i osobliwości. Przewodnik dla dociekliwych'', Wrocław 2002, s. 25.</ref>. Pobyt władczyni upamiętnił także hr von Magnis, ustawiając w 1802 żeliwną kolumnę przy szosie w centrum wsi, która została odlana w jego hucie w [[Ozimek|Małej Panwi]] i uchodziła za wybitne osiągnięcie techniczne (pierwszy tej wielkości odlew). Miała 22,5 m wysokości i ważyła 25 tysięcy funtów. Odsłonięcia dokonał [[Friedrich Wilhelm von Reden|hr. von Reden]], minister Śląska<ref>[[Franz Ludwig|F. Ludwig]], ''Grafschaft Glatz in Wort und Bild'', Glatz 1896-1897, s. 130-131.</ref>.

W pierwszej połowie XIX wieku Ołdrzychowice Kłodzkie stały się dużą i ludną wsią, w której rozwinął się przemysł. W 1816 wieś nadal dzieliła się na cztery części. W 1822 wrocławski kupiec [[Hermann Dietrich Lindheim]] założył pierwszą w Prusach maszynową przędzalnię bawełny. Do poruszania maszyn o 9000 wrzecion i ogrzewania pomieszczeń wprowadził napęd parowy, doprowadzając wodę specjalnym kanałem z rzeki<ref>M. Myška, ''Hermann Dietrich Lindheim a początki nowoczesnego przemysłu w Monarchii Habsburskiej'', s. 22.</ref>. Następnie trwała rozbudowa zakładu: wzniesiono m.in. odlewnię oraz budynki mieszkalne dla robotników. Wieś w tym czasie przeżywała gospodarczy wzrost. Zakłady Lindheima zatrudniały blisko 900 ludzi. Przypuszcza się, że w jego fabryce powstała pierwsza na Śląsku lokomotywa parowa<ref> M. Perzyński, ''Gminy wiejskiej Kłodzko skarby i osobliwości. Przewodnik dla dociekliwych'', Wrocław 2002.</ref>. W połowie XIX wieku Ołdrzychowice Kłodzkie miały już charakter przemysłowego osiedla. We wsi znajdował się kościół i szkoła wybudowana w 1837. Nauczał w niej nauczyciel i pomocnik nauczyciela. Oprócz tego był szpital, 3 młyny wodne, browar, gorzelnia, 2 wapienniki, 2 kamieniołomy, cegielnia o produkcji około 40 tysięcy cegieł, a także działało aż 83 różnych rzemieślników, zatrudniających do tego kilkudziesięciu czeladników. Wśród rzemieślników najliczniejszą grupę stanowili: tokarze, ślusarze, giserzy. Był też mechanik. Nadal wieś złożona była z czterech części, z których główna wraz z wolnym sędziostwem należała do von [[Magnis]]ów. Obejmowała 224 domy, pałac, 3 folwarki, w których trzymano 1430 [[merynosy|merynosów]] i 219 wołów. Za parkiem pałacowym znajdowała się osada fabryczna składająca się z 17 budynków i należąca do braci Lindheimów. W 1823 powstała w niej szkoła przyfabryczna, w której zatrudniony był nauczyciel. Mieściła się w budynku przędzalni, a przy niej zaś znajdował się zakład mechaniczny z odlewnią. Łącznie oba zakłady zatrudniały około 600 robotników. Druga część Ołdrzychowic, licząca 65 domów i folwark z 200 merynosami , posiadała Charlotta, wdowa po landgrafie zu Fürstenburg. Dwie pozostałe części należały do wolnych kmieci i składały się na nie odpowiednio 13 i 3 budynki oraz część kmieca w obrębie Romanowa<ref name=autonazwa4 />.

Rezultatem drugiej wojny światowej było przyłączenie m.in. [[ziemia kłodzka|ziemi kłodzkiej]] do Polski. Na [[konferencja jałtańska|konferencji jałtańskiej]] mocarstwa zgodziły się także na przeprowadzenie masowych wysiedleń ludności w związku z podjętymi zmianami granic. Ullersdorf został włączony do Polski - początkowo jako ''Sułkowa''<ref>[http://maps.mapywig.org/m/WIG_maps/series/500K_post-WW2/MAPA_POLSKI_1_500_000_KATOWICE_10.jpg Mapa WIG z 1947 r., {(dostęp: 1.11.2010)]</ref>, ostatecznie jednak przyjęto nazwę ''Ołdrzychowice''. Dotychczasowi mieszkańcy wsi zostali wysiedleni do Niemiec (do 1947), zaś na ich miejsce przybyła ludność polska. W tym czasie nowi mieszkańcy założyli jedną z [[Ochotnicza Straż Pożarna w Ołdrzychowicach Kłodzkich|pierwszych na ziemi kłodzkiej ochotniczych straży pożarnych]]<ref>''Popularna Encyklopedia Ziemi Kłodzkiej'', pod red. J. Laski i M. Kowalcze, t. 3, KTO, Kłodzko 2011, s. 63.</ref>.

W Ołdrzychowicach Kłodzkich od czasów nowożytnych działała szkoła katolicka znajdująca się w budynku położonym przy parafii, który jako murowany obiekt powstał w XVIII wieku<ref>F. A. Zimmermann, Beytrage zur Beschreibung von Schlesien, Bd. 9, Breslau 1789.</ref>. W związku z rozwojem osady, wzrostem liczby mieszkańców w XIX wieku oraz zwiększeniem się społeczności protestanckiej we wsi powstała, z inicjatywy przemysłowca [[Hermann Dietrich Lindheim|Hermanna Dietricha Lindheima]], niewielka szkoła ewangelicka<ref>M. Perzyński, ''Gminy wiejskiej Kłodzko skarby i osobliwości, op cit.'', s. 31.</ref>. W okresie dwudziestolecia międzywojennego w Ołdrzychowicach Kłodzkich działały trzy szkoły elementarne, z czego dwie należały do katolików. Nauczali w nich: Sarmebe, Nowak oraz Ruprecht (ewangelik)<ref>F. Stein, ''op. cit.'', s. 153.</ref>.

W Ołdrzychowicach Kłodzkich działa od 1959 [[Koło gospodyń wiejskich|Koło Gospodyń Wiejskich]], które prezentuje często miejscowość oraz gminę na wielu imprezach. Przepisy miejscowych gospodyń znajdują się m.in. w folderze ''Kłodzkie smaki i klimaty''<ref>''Popularna Encyklopedia Ziemi Kłodzkiej'', pod red. J. Laski i M. Kowalcze, t. 1, Kłodzko 2009</ref>.

Wieś posiada różnorodną infrastrukturę handlowo-usługową w postaci wielu prywatnych sklepów wielobranżowych.

W Ołdrzychowicach Kłodzkich pierwsze boisko postałopowstało w 1. połowie XX wieku za kościołem parafialnym. We wsi od 1947 działał klub sportowy „Lech” Ołdrzychowice, którego najważniejszą sekcją była sekcja piłkarską. Wchodził on w skład [[Ludowe Zespoły Sportowe|Ludowych Zespołów Sportowych]]<ref>''Słownik geografii turystycznej Sudetów, op. cit.'', s. 325.</ref>. W latach 60. XX wieku na potrzeby kluby zostało zbudowane nowe boisko przy ul. Sportowej. Największym sukcesem tej lokalnej drużyny było uczestnictwo w rozgrywkach [[klasa okręgowa|klasy okręgowej]] w latach 80. XX wieku oraz awans w sezonie 1987/1988 do [[IV liga (piłka nożna)|IV ligi]], z której wkrótce spadła<ref>K. Mielczarek, A. Padewski, ''120 lat piłkarskiej historii Dolnego Śląska'', Wrocław 2012, s. 229.</ref>. W 2007 na skutek braku funduszy i kadry zespół został wycofany z rozgrywek [[Klasa B w piłce nożnej|klasy B]]. We wsi do tej pory istnieje boisko sportowe znajdujące się przy ul. Sportowej. Drużyna piłkarska została reaktywowana w 2011 roku jako „Lechia” Ołdrzychowice<ref>Informacja uzyskana w OZPN Wałbrzych w dniu 12.10.2011 roku</ref>.