Popiel: Różnice pomiędzy wersjami

W związku z powyższym za pierwotną [[Andrzej Bańkowski]] uważał formę ''Pumpil'', z "[[Proteza (językoznawstwo)|protezą]]" [[samogłoska nosowa|samogłoski nosowej]], zaś Gerard Labuda za pierwotną uważał wersję ''Pompil'', a ''Pumpil'' za wtórną, ale zgadzał się co do sedna tj., że imię to zawierało samogłoskę nosową (w średniowieczu radzenie sobie z samogłoskami nosowymi, które nie posiadały swojego znaku graficznego w [[Alfabet łaciński|alfabecie łacińskim]], zależało od inwencji twórczej autora, w [[Kazania świętokrzyskie|Kazaniach świętokrzyskich]] używano greckiej litery [[Phi|φ]] (phi) np. ''uzasφpy'' = "w zastępy", ''pφte'' = "piąte", w innych pismach używano [[ø]] tzw. "o rogatego" np. ''prawdø'' = "prawdę", ''nademnø'' = "nade mną"<ref>Tomasz Lisowski, ''[http://www.kwartjez.amu.edu.pl/teksty2010_3-4/Lisowski_2010_3-4.pdf Pisownia polska. Główne fazy rozwoju]'', "[[Kwartalnik Językoznawczy]]", 2010/3-4 (3-4)</ref>, najczęściej jednak za pomocą "protez" oddających zbliżony dźwięk np. ''Wenczeslaus'' (1393 r.) = [[Więcesław]], czy ''Zambrowo'' (1425 r., obecnie [[Zambrów]]) od [[Nazwa własna|n.os.]] Ząbr ← [[Język staropolski|stpl.]] ząbr = współczesny, [[Hiperpoprawność|hiperpoprawnie]] [[Mazurzenie|odmazurzony]] [[Żubr europejski|żubr]]<ref>[[Kazimierz Rymut]], ''Nazwy miast Polski'', Wrocław 1980, s.274</ref>) i miało brzmienie '''Pąpyl'''<ref>Gerard Labuda, ''O najstarszych imionach dynastii piastowskiej'' [w:] ''Biedni i bogaci. Studia z dziejów społeczeństwa i kultury ofiarowane Bronisławowi Geremkowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin'', Warszawa 1992, s. 261-274</ref>, zaś Andrzej Bańkowski idzie dalej i wywodzi etymologię tej nazwy osobowej (inne warianty Pąpil, Pąpiel<ref>Aleksandra Cieślikowa, Janina Szymowa, Kazimierz Rymut, ''Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. Część 1: odapelatywne nazwy osobowe'', Kraków 2000, s. 230</ref>) od ''pąpyl'' tj. "pęcherz/nagniotek na skórze, bąbel" co miało być [[Symbolika|symbolem]]/[[Alegoria|alegorią]] "rządów bez prestiżu/uznania", ''pąpyl'' w znaczeniu "bąbel na skórze" pojawia się w XV wieku w [[Glosa (językoznawstwo)|glosie]] do łacińskiego ''Żywota św. Jadwigi'', wtórnie ''pąpel'', ''pępel'' w 1578 r., [[Liczba mnoga|l.mn.]] ''pępele'' w 1596 r., częściej przez ekspresywną [[Udźwięcznienie|sonoryzację]] ''bąbyl'', ''bąbel'', nazwa osobowa Pąpyl zanotowana w 1500 r. (Jan piwowar zwany Pąpyl, mieszczanin w [[Szczerzec|Szczercu]] lwowskim), czy nazwa miejscowa Pąpylew (1308 r., w 1947 r. jako Pęplewo, z [[język niemiecki|niem.]] Pemplow, leżące w [[Powiat kamieński|powiecie kamieńskim]]<ref>''[http://www.monitorpolski.gov.pl/M1947111000001.pdf Zarządzenia Władz Naczelnych. Poz. 719. Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 1 lipca 1947 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości]'' [w:] "[[Monitor Polski]]", 22 sierpnia 1947 r.</ref>) od [[Język prasłowiański|starosłowiańskiego]]<ref>Andrzej Bańkowski (podobnie jak i [[Zbigniew Gołąb]]) nie należy do zwolenników nazwy "prasłowiański", czy "Prasłowianie"</ref> ''pǫp-ylь'', ''pǫpъ'' (por. [[Język staropolski|stpl.]] ''pęp'' – pępowina, ale również pąk, ''pąpie'', ''pąpowie'' – pąki)<ref>Andrzej Bańkowski, ''Imiona przodków Bolesława Chrobrego u Galla Anonima – rozważania etymologiczne'', "Onomastica", t. 34, 1989, s. 103 – 138</ref><ref>Andrzej Bańkowski, ''Etymologiczny słownik języka polskiego'', t. II: K-P, Warszawa 2000, {{ISBN|83-01-13019-9}} , s. 521 i 538</ref>.

 

<blockquote>„...Był mianowicie w mieście [[Gniezno|Gnieźnie]], które po słowiańsku znaczy tyle co „gniazdo”, książę imieniem Popiel, który miał dwóch synów...” – [[Gall Anonim]] ,,[[Kronika Galla Anonima|Kronika Polska]]", "O księciu Popielu"<ref>[[Gall Anonim]], "Kronika polska", Zakład Narodowy Ossolińskich, Wrocław 2003, {{ISBN|9783939991649}}, str.11.</ref>..</blockquote>

 

Gall uzupełnia swoją relację historią, którą ''opowiadają starcy sędziwi'', według której wygnany z królestwa Popiel miał być prześladowany przez myszy, przed którymi schronił się w drewnianej wieży na wyspie. Tam miał zostać przez myszy zagryziony.

 

[[Wincenty Kadłubek]] w swojej ''[[Kronika Wincentego Kadłubka|Kronice]]'' rozbudował znacznie legendę o Popielu (nazywanym przezeń Pompiliuszem II), którego uczynił synem [[Popiel I|Popiela I]] i wnukiem [[Leszko III|Leszka III]]. Według Kadłubka miał być władcą gnuśnym, tchórzliwym, zniewieściałym i zdradzieckim. Za namową żony miał wytruć swoich dwudziestu stryjów (synów Leszka III), podając im w czasie uczty zatrute wino, a następnie odmówił pogrzebania ciał. Z trupów wylęgły się myszy, które długo ścigały Popiela wraz z żoną i dwoma synami. W końcu dopadły ich ukrytych w wysokiej wieży, gdzie zostali pożarci.

 

Według ''[[Kronika wielkopolska|Kroniki wielkopolskiej]]'' Popiel z uwagi na długie włosy otrzymał przydomek [[Chościsko]], czyli miotła (według Galla Anonima imię to nosił ojciec Piasta). ''Kronika wielkopolska'' podaje także jako miejsce śmierci władcy [[Mysia Wieża|Mysią Wieżę]] w [[Kruszwica|Kruszwicy]], co powtarzają następnie ''Kronika polsko-śląska'' i ''Kronika książąt polskich''. W rzeczywistości jednak wieża ta została zbudowana przez [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza Wielkiego]].

 

Kolejne wątki do legendy o Popielu dodał [[Jan Długosz]]. Według ''[[Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego|Roczników]]'' Chościsko było pogardliwym przydomkiem władcy, oznaczającym ''wyniszczoną i nędzną miotłę''. Demoniczna żona Popiela była według Długosza księżniczką niemiecką, a jego synowie nosili imiona Lech i Popiel. Kronikarz porównał także władcę z cesarzem niemieckim [[Arnulf z Karyntii|Arnulfem]].

 

Według [[Marcin Bielski|Marcina Bielskiego]] panowanie Popiela przypadło na czasy [[Ludwik I Pobożny|Ludwika Pobożnego]] (778-840 n.e.).

 

Jak wykazał [[Jacek Banaszkiewicz]], podana przez Galla Anonima legenda o pożarciu władcy przez myszy nie mogła zostać – wbrew popularnej teorii – zapożyczona z Niemiec, gdzie występuje często zwłaszcza na obszarze [[Nadrenia|Nadrenii]], gdyż pojawia się wcześnie na etapie powstawania "mysich legend", lecz jest po prostu elementem praindoeuropejskiej spuścizny symbolicznej.

 

Według hipotezy [[Henryk Łowmiański|Henryka Łowmiańskiego]] legendarny Popiel był władcą plemienia [[Goplanie|Goplan]], a obalenie go przez Siemowita to echo wyswobodzenia się plemienia [[Polanie|Polan]] spod dominacji Goplan. Wyspę, na której miał zginąć Popiel, Łowmiański zidentyfikował z [[Ostrów Lednicki|Ostrowem Lednickim]], zaś "myszy" byłyby symbolem buntu ludowego, być może jakiejś konkretnej grupy ludności (drużynników) związanej z okolicami pobliskiej wsi [[Myszki (województwo wielkopolskie)|Myszki]].

 

Ci, którzy przyjmują historyczność trzech poprzedników Mieszka I – Siemowita, Lestka i Siemomysła – przyjmują też zwykle historyczność Popiela. Pojawia się tu jednak pewien problem wynikający z nowych ustaleń archeologii i dendrochronologii. Popiel nie mógł rezydować w grodzie w Gnieźnie, ponieważ gród w Gnieźnie został zbudowany dopiero ok. 940 r., a rządy Popiela przypadały prawdopodobnie na II poł. IX wieku. Współczesnemu Popielowi Piastowi przypisuje się jako gniazdo rodowe istniejący w II poł. IX w. gród w Gieczu. Mogło więc być tak, że Popiel rezydował w jakimś nieznanym nam z nazwy grodzie plemiennym w ziemi gnieźnieńskiej, natomiast ideowo był związany z centrum kultowym na [[Wzgórze Lecha (Gniezno)|Górze Lecha w Gnieźnie]], dlatego nie znający szczegółów przekazu Gall Anonim powiązał go z Gnieznem.

Jak wskazuje archeologia – w czasach Popiela i Siemowita – nie istniały jeszcze silne podstawy ekonomiczno-militarne władzy książęcej, pozwalające na wznoszenie grodów państwowych przez ludność pod nadzorem aparatu przymusu, czyli drużyny. Władza Popiela i Siemowita miała charakter nietrwały (organizacja wodzowska według P. Urbańczyka) i była kontrolowana w dużym stopniu przez wiec. Popiel prawdopodobnie nie sprostał zadaniu odpowiedniej redystrybucji nadwyżek produkcyjnych między członków swojej wspólnoty, w wyniku czego został zastąpiony przez lepiej rokującego (prowadzącego lepszy lobbing, czy lepszą kampanię wyborczą) Siemowita.