Wikipedia

Kalisz: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Zmiana liczby ludności i wielkości granic na podstawie: https://www.bip.kalisz.pl/index.php?id=40&s=41&file=li_miesz_obsz_kalisza.htm
akt., drobne techniczne, drobne redakcyjne, poprawa linków
Znacznik: Anulowanie edycji
Linia 16:
|stanowisko zarządzającego = prezydent
|zarządzający = [[Krystian Kinastowski]]
|powierzchnia = 69,3842
|wysokość = 98-151<ref name="Geoportal">[http://mapy.geoportal.gov.pl/imap/ Geoportal].</ref>
|rok = 30.06.2018
|liczba ludności = 97101 649279<ref name="BIPgus">[httpshttp://wwwdemografia.bipstat.kaliszgov.pl/indexbazademografia/Tables.php?id=40&s=41&file=li_miesz_obsz_kalisza.htmaspx Wyniki badań bieżących GUS]</ref>
|gęstość zaludnienia = 1 458,9
|strefa numeracyjna = (+48) 62
|kod pocztowy = 62-800 do 62-810
|tablice rejestracyjne = PK, PA <ref>Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 30 kwietnia 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie rejestracji i oznaczania pojazdów ({{Dziennik Ustaw|2015|669}}).</ref>
|współrzędne = 51°45′45″N 18°5′23″E
|TERYT = 3061011
Linia 40:
Od 1314 do [[II rozbiór Polski|II rozbioru Polski]] Kalisz był stolicą [[województwo kaliskie (I Rzeczpospolita)|województwa kaliskiego]]. Od XVI wieku do pierwszej połowy XVIII wieku był miejscem obrad [[sejmik elekcyjny|sejmików elekcyjnych]] województwa kaliskiego<ref>Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 29.</ref>. Następnie został stolicą [[departament kaliski (Księstwo Warszawskie)|departamentu kaliskiego]] w [[Księstwo Warszawskie|Księstwie Warszawskim]], w [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwie Polskim]] stolicą [[województwo kaliskie (Królestwo Polskie)|województwa]] (do 1837), później (w latach 1837–1845 i 1867–1918) stolicą [[gubernia kaliska|guberni]]. W latach 1975–1998 był stolicą [[Województwo kaliskie (1975–1998)|województwa kaliskiego]].
 
Kalisz, według danych GUS z 30 czerwca 2018 roku, liczy 101 279 mieszkańców<ref name="gus" />. Miasto stanowi ważny ośrodek kulturalny – znajdują się w nim [[teatr]]y, [[muzeum|muzea]], [[filharmonia]], liczne [[galeria sztuki|galerie]] i organizowane są [[festiwal]]e.
 
Patronem Kalisza jest [[Józef z Nazaretu|św. Józef]]. Święto miasta obchodzone jest 11 czerwca<ref>{{Cytuj stronę |url=https://bip.kalisz.pl//uchwaly/2018_48_630.pdf |tytuł=Uchwała Nr XLVIII/630/2018 Rady Miejskiej Kalisza z dnia 25 stycznia 2018 r. w sprawie Statutu Miasta Kalisza |data=2018-01-25 |opublikowany=bip.kalisz.pl |data dostępu=2018-12-19}}</ref>.
Linia 84:
{{Osobny artykuł|Kaliskie}}
{{Osobny artykuł|Powstanie wielkopolskie 1794 roku|Powstanie wielkopolskie 1806 roku|Powstanie wielkopolskie 1848 roku}}
W 1793 miasto po [[II rozbiór Polski|II rozbiorze Polski]] zostało stolicą [[Departament kaliski (Prusy Południowe)|departamentu kaliskiego]] [[Prusy Południowe|Prus Południowych]]. W 1798 został założony [[Park Miejski w Kaliszu|Park Miejski]]<ref>{{Cytuj książkę | tytuł = Zabytki urbanistyki i architektury w Polsce. Odbudowa i konserwacja| tom =1 |tytuł tomu = Miasta historyczne |wydawca = Wydawnictwo Arkady| miejsce = Warszawa| rok = 1986| strony = 166| isbn = 83-213-3208-0}}</ref>. Od 1801 nieprzerwanie działał w mieście teatr założony przez [[Wojciech Bogusławski|Wojciecha Bogusławskiego]]. W początkach XIX w. siedziba stronnictwa politycznego [[Kaliszanie|Kaliszan]] dążącego do reform gospodarczych. W 1805 zaczął ukazywać się tygodnik „[[Kronika Miasta Kalisz]]”. W 1806 roku, w czasie [[Powstanie wielkopolskie 1806 roku|powstania wielkopolskiego]], miasto było znaczącym ośrodkiem polskich wojsk powstańczych<ref>Marek Rezler, Jan Henryk Dąbrowski 1755-1818, Poznań 1982, Krajowa Agencja Wydawnicza</ref>. W 1807 roku znalazło się w [[Departament kaliski (Księstwo Warszawskie)|departamencie kaliskim]] [[Księstwo Warszawskie|Księstwa Warszawskiego]].
 
W 1813 na [[Tyniec (Kalisz)|Tyńcu]] stoczono [[bitwa pod Kaliszem (1813)|bitwę pod Kaliszem]], w której oddziały saskie [[VII Korpus Wielkiej Armii|VII Korpusu Wielkiej Armii]] gen. [[Jean-Louis-Ébénézer Reynier|Reyniera]] zostały rozbite przez rosyjski korpus gen. [[Ferdinand von Wintzingerode|von Wintzingeroda]]; Kalisz został zajęty. [[Imperium Rosyjskie]] i [[Królestwo Prus]] zawarły tutaj [[Traktat kaliski (1813)|traktat kaliski]], dzięki któremu Prusy przystąpiły do koalicji przeciw [[Napoleon Bonaparte|Napoleonowi]]. W 1815 powstało [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwo Polskie]] i w 1816 ponownie utworzono [[województwo kaliskie (Królestwo Polskie)|województwo kaliskie]], które w 1837 zostało przemianowane na [[gubernia kaliska|gubernię kaliską]].
Linia 99:
{{Osobny artykuł|Zburzenie Kalisza}}
[[Plik:Kalisz Leopold Weiss Palace 1914.jpg|mały|Zburzony [[pałac Weissów w Kaliszu|pałac Weissów]] (1914)]]
Na samym początku [[I wojna światowa|I wojny światowej]], 2 sierpnia 1914, do Kalisza bez walki wkroczyły wojska niemieckie. W okresie 7-227–22 sierpnia 1914 z niewyjaśnionych przyczyn ostrzelały one, zbombardowały i później podpaliły bezbronne miasto. Jak się powszechnie uważa, prawie całkowitego zniszczenia Kalisza dokonały oddziały pod dowództwem majora Hermanna Preuskera; istnieją jednakże źródła wskazujące jako sprawcę pułkownika Hoffmana z Landwehr-Infanterie-Regiment Nr 7<ref>{{Cytuj stronę|autor=Maciej Drewicz|url=https://web.archive.org/web/20150218034901/http://www.d-w.pl/felietony/kto-zniszczyl-kalisz.html|tytuł=Kto zniszczył Kalisz|opublikowany=Dziennik Wielkopolski; Internet Archive: Wayback Machine|data dostępu=2016-05-09}}</ref>. Spaleniu uległ m.in. gmach ratusza i teatru. W gruzach legło 95 proc. zabudowy staromiejskiej, co spowodowało eksodus ludności i spadek liczby mieszkańców z 70 do 5 tysięcy. Na Wzgórzu Wiatracznym dokonano mordu na 80 cywilach ([[decymacja]] 800 zatrzymanych mężczyzn). Niemiecka komisja oceniła straty poniesione przez miasto na 25 mln rubli w złocie<ref>Istnieją też szacunki mówiące o ponad 33 milionach rubli w złocie.</ref>. Tragedię Kalisza przedstawiła [[Maria Dąbrowska]] w powieści ''[[Noce i dnie (powieść)|Noce i dnie]]'' (1931–1934).
 
W 1917, w następstwie [[Kryzys przysięgowy|kryzysu przysięgowego]], w [[obóz internowania w Szczypiornie|obozie w Szczypiornie]] zostali internowani żołnierze i podoficerowie [[I Brygada Legionów Polskich|I Brygady Legionów Polskich]] i [[II Brygada Legionów Polskich|II Brygady Legionów Polskich]]; w latach 1932-19331932–1933 wzniesiono [[mauzoleum Legionistów Polskich w Kaliszu|mauzoleum Legionistów Polskich]] zmarłych w obozie (zburzone w 1940).
 
=== Kalisz w niepodległej Polsce ===
Linia 115:
=== II wojna światowa ===
[[Plik:Kalisz Wielka Synagoga 1940.png|mały|[[Wielka Synagoga w Kaliszu|Wielka Synagoga]] (1940)]]
{{Osobny artykuł|Kraj Warty|Wysiedlenia Polaków z Kraju Warty 1939–1941}}
W czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]] Kalisz znajdował się na [[terytorium Rzeczypospolitej Polskiej anektowane przez III Rzeszę|terytorium Rzeczypospolitej Polskiej anektowanym przez III Rzeszę]], w [[Kraj Warty|Kraju Warty]]<ref name=Dzieje23>{{Cytuj książkę | tytuł=Dzieje Kalisza | inni=Władysław Rusiński (red.) | wydawca=Wydawnictwo Poznańskie | miejsce=Poznań | rok=1977 | strony=630–647 | rozdział=Kalisz w latach okupacji hitlerowskiej | autor r=Stanisława Bonusiak, Włodzimierz Bonusiak}}</ref>; w 1939 utworzono [[rejencja kaliska|rejencję kaliską]] z siedzibą w Kaliszu, której obszar objął południowo-wschodnią część województwa poznańskiego i [[województwo łódzkie (II Rzeczpospolita)|województwo łódzkie]]; w 1940 siedzibę rejencji przeniesiono do Łodzi, w 1941 zmieniono nazwę rejencji kaliskiej na [[rejencja łódzka|rejencję łódzką]]<ref name=Dzieje23 />.
 
Linia 124:
 
=== Od 1945 ===
W latach 1945-19491945–1949 Kalisz był siedzibą sztabu [[4 Pomorska Dywizja Piechoty|4 Pomorskiej Dywizji Piechoty im. Jana Kilińskiego]] (mieściła się w Urzędzie Wojewódzkim przy placu św. Józefa). Stacjonujący na terenie Kalisza [[11 Pułk Piechoty (LWP)|11 Pułk Piechoty]] otrzymał imię Ziemi Kaliskiej<ref>”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945” Sport i Turystyka 1988, {{ISBN|83-217-2709-3}}, str. 256</ref>. W Polsce Ludowej w mieście rozwinął się przemysł spożywczy, odzieżowy, chemiczny, metalowy i włókienniczy (produkcja pluszu, aksamitu, tiulu, firanek i koronek)<ref>Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyk Warszawa 1983 {{ISBN|83-217-2329-2}} s. 138</ref>.
 
W 1954 powstała miejscowa Stacja Archeologiczna [[Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk|Instytutu Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk]]. W 1960 odbył się jubileuszowy Obchód XVIII Wieków Kalisza inaugurujący obchody [[Tysiąclecie Państwa Polskiego|Tysiąclecia Państwa Polskiego]]<ref>{{Cytuj pismo | autor=Ryta Kozłowska | tytuł=Uroczystości 1000-lecia Państwa Polskiego i XVIII wieków Kalisza | czasopismo=Rocznik Kaliski | wolumin=T. 1 | wydanie= | strony=397–399 | data=1968 | wydawca=Wydawnictwo Poznańskie | miejsce=Poznań | issn=0137-3501}}</ref>; w tym samym roku założono [[Wydział Pedagogiczno-Artystyczny Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu|Studium Nauczycielskie im. Marii Konopnickiej w Kaliszu]]. W 1961 odbyły się I [[Kaliskie Spotkania Teatralne]]<ref>{{Cytuj książkę | autor=Stanisław Kaszyński | tytuł=Teatralia kaliskie. Materiały do dziejów sceny kaliskiej (1800–1970) | wydawca=Wydawnictwo Łódzkie | miejsce=Łódź | rok=1972 | strony=74}}</ref>, w 1962 działalność reaktywowało [[Kaliskie Towarzystwo Muzyczne im. Alfreda Wiłkomirskiego|Kaliskie Towarzystwo Muzyczne]], w 1969 odbył się I [[Ogólnopolski Festiwal Awangardy Beatowej w Kaliszu|Ogólnopolski Festiwal Awangardy Beatowej]], pierwszy polski rockowy [[festiwal muzyczny]]<ref>{{Cytuj książkę | autor=Wacław Panek | tytuł=Mały słownik muzyki rozrywkowej | wydawca=Związek Polskich Autorów i Kompozytorów | miejsce=Warszawa | rok=1986 | strony=32| isbn=83-00-00997-3}}</ref>. W 1974 powstała [[Filharmonia Kaliska]], w tym samym roku odbył się I [[Międzynarodowy Festiwal Pianistów Jazzowych w Kaliszu|Międzynarodowy Festiwal Pianistów Jazzowych]]; w 1987 założono [[Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk]], zaś w 1999 powstała [[Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego w Kaliszu]]. W 1986 w granice miasta włączono część wsi Dobrzec<ref>Uchwała nr XV/111/86 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kaliszu z dnia 30 maja 1986 r. w sprawie zmiany granic miasta Kalisza ({{Monitor Polski|1986|17|115}}).</ref>.
Linia 256:
[[Plik:JESIENNY PARK 21 KALISZ - panoramio.jpg|mały|[[Kanał Bernardyński]]]]
* [[Prosna]]
** [[kanał wodny|kanały]]:
*** północny – [[Kanał Bernardyński|Bernardyński]],
*** południowy – [[Kanał Rypinkowski|Rypinkowski]],
** [[dopływ]]y w granicach miasta – prawe:
*** [[Trojanówka (rzeka)|Trojanówka]],
*** [[Swędrnia]],
** dopływy w granicach miasta – lewe:
*** [[Piwonia (dopływ Prosny)|Piwonia]],
*** [[Krępica (struga)|Krępica]],
* [[zbiornik wodny|zbiorniki wodne]]:
** [[glinianka (geologia)|glinianki]]:
*** „Trójka” ([[Rypinek]]),
*** „U Grona” ([[Zagorzynek]]),
*** „Zośka” ([[Rypinek]]),
*** glinianki na [[Czaszki|Czaszkach]] (w [[Park Przyjaźni w Kaliszu|Parku Przyjaźni]]), [[Tyniec (Kalisz)|Tyńcu]] i [[Winiary (Kalisz)|Winiarach]],
** [[sadzawka|sadzawki]]:
*** „Kogutek” ([[Śródmieście (Kalisz)|Śródmieście I]]),
** [[starorzecze|starorzecza]]:
*** Bzizie ([[Rajsków]]),
** [[zbiornik retencyjny|zbiorniki retencyjne]]:
*** [[Jezioro Pokrzywnickie]] ([[Opatówek (gmina)|gmina Opatówek]] przy granicy z Kaliszem).
 
== Powierzchnia i ludność ==
W 1906 w granice Kalisza włączono Dobrzec Mały, [[Czaszki]], [[Rypinek]], [[Tyniec (Kalisz)|Tyniec]] i [[Ogrody (Kalisz)|Ogrody]]. W 1934 zwiększono powierzchnię miasta do 24,13&nbsp;km² za sprawą włączenia do Kalisza m.in. [[Chmielnik (Kalisz)|Chmielnika]], [[Rypinek|Rypinka]], [[Zawodzie (Kalisz)|Zawodzia]], [[Stare Miasto (Kalisz)|Starego Miasta]], [[Zagorzynek|Zagorzynka]] oraz części gruntów [[Gmina Żydów|gminy Żydów]] i terenów [[Gmina Tyniec (województwo łódzkie)|gminy wiejskiej Tyniec]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych o zmianie granic miasta Kalisza w powiecie kaliskim, województwie łódzkiem (nr 272) |data = 5-4-1936}}</ref>. W 1963 przyłączono: [[Majków]], [[Piwonice]] i Dobrzec Wielki. W 1976 powierzchnia Kalisza wynosiła 53&nbsp;km² (przyłączono [[Winiary (Kalisz)|Winiary]], [[Nosków]], [[Szczypiorno]] i [[Rajsków]]). Ostatnie powiększenie miasta odbyło się w 2000 – w granice miasta włączono [[Sulisławice (Kalisz)|Sulisławice]], [[Sulisławice Kolonia|Sulisławice Kolonię]] i [[Dobrzec (sołectwo Kalisza)|sołectwo Dobrzec]].
 
Zmiany powierzchni Kalisza:
W 2018 planowane są konsultacje społeczne związane z powiększeniem terenu miasta o fragmenty terytoriów sąsiednich gmin: [[Nowe Skalmierzyce (gmina)|Nowe Skalmierzyce]], [[Gołuchów (gmina)|Gołuchów]], [[Blizanów (gmina)|Blizanów]], [[Żelazków (gmina)|Żelazków]], [[Opatówek (gmina)|Opatówek]] i [[Godziesze Wielkie (gmina)|Godziesze Wielkie]], w wyniku czego powierzchnia Kalisza powiększyłaby się z 69,42 km² do około 110 km², a liczba mieszkańców wzrosłaby ze 102 tys. do około 110 tys.<ref>[http://www.portalsamorzadowy.pl/prawo-i-finanse/kalisz-grzegorz-sapinski-miasto-chce-poszerzyc-swoje-granice,103101.html Kalisz, Grzegorz Sapiński: Miasto chce poszerzyć swoje granice]</ref>.
 
* Zmiany powierzchni Kalisza
{{Dane historyczne
| wyrówn-T = L
Linia 301 ⟶ 299:
 
{{Clear|left}}
* Liczba ludności Kalisza na przestrzeni ostatnich 150 lat:
{{Populacja w latach|szerokość=750|wysokość=300|
<timeline>
{ "rok": 1860, "populacja": 12835 },
ImageSize = width:750 height:300
{ "rok": 1914, "populacja": 68000 },
PlotArea = left:50 right:20 top:25 bottom:30
{ "rok": 1915, "populacja": 5000 },
TimeAxis = orientation:vertical
{ "rok": 1939, "populacja": 81000 },
AlignBars = late
{ "rok": 1946, "populacja": 48029 },
Colors =
{ "rok": 1950, "populacja": 55542 },
id:linegrey2 value:gray(0.9)
{ "rok": 1955, "populacja": 66099 },
id:linegrey value:gray(0.7)
{ "rok": 1960, "populacja": 69946 },
id:cobar value:rgb(0.2,0.7,0.8)
{ "rok": 1965, "populacja": 75753 },
id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6)
{ "rok": 1970, "populacja": 81454 },
DateFormat = yyyy
{ "rok": 1975, "populacja": 87302 },
Period = from:0 till:115000
{ "rok": 1980, "populacja": 98921 },
ScaleMajor = unit:year increment:10000 start:0 gridcolor:linegrey
{ "rok": 1985, "populacja": 104140 },
ScaleMinor = unit:year increment:2000 start:0 gridcolor:linegrey2
{ "rok": 1990, "populacja": 106151 },
PlotData =
{ "rok": 1995, "populacja": 106706 },
color:cobar width:19 align:left
{ "rok": 2000, "populacja": 110104 },
bar:1860 from:0 till:12835
{ "rok": 2005, "populacja": 108841 },
bar:1914 from:0 till:68000
{ "rok": 2010, "populacja": 106664 },
bar:1915 from:0 till:5000
{ "rok": 2015, "populacja": 102808 }
bar:1939 from:0 till:81000
}}
bar:1946 from:0 till:48029
Największą populację Kalisz odnotował w 2000 – według danych [[Główny Urząd Statystyczny|GUS]] 110&nbsp;104 mieszkańców<ref>GUS Bank Danych Regionalnych, faktyczne miejsce zamieszkania, stan na 31 XII 2000.</ref>.
bar:1950 from:0 till:55542
bar:1955 from:0 till:66099
bar:1960 from:0 till:69946
bar:1965 from:0 till:75753
bar:1970 from:0 till:81454
bar:1975 from:0 till:87302
bar:1980 from:0 till:98921
bar:1985 from:0 till:104140
bar:1995 from:0 till:106706
bar:2000 color:cobar2 from:0 till:110104
bar:2005 from:0 till:108841
bar:2010 from:0 till:106664
bar:2015 from:0 till:102808
PlotData=
textcolor:black fontsize:S
bar:1860 at: 12835 text: 12.835 shift:(-14,5)
bar:1914 at: 68000 text: 68.000 shift:(-14,5)
bar:1915 at: 5000 text: 5.000 shift:(-11,5)
bar:1939 at: 81000 text: 81.000 shift:(-14,5)
bar:1946 at: 48029 text: 48.029 shift:(-14,5)
bar:1950 at: 55542 text: 55.542 shift:(-14,5)
bar:1955 at: 66099 text: 66.099 shift:(-14,5)
bar:1960 at: 69946 text: 69.946 shift:(-14,5)
bar:1965 at: 75753 text: 75.753 shift:(-14,5)
bar:1970 at: 81454 text: 81.454 shift:(-14,5)
bar:1975 at: 87302 text: 87.302 shift:(-14,5)
bar:1980 at: 98921 text: 98.921 shift:(-14,5)
bar:1985 at: 104140 text: 104.140 shift:(-20,5)
bar:1995 at: 106706 text: 106.706 shift:(-17,5)
bar:2000 at: 110104 text: 110.104 shift:(-14,5)
bar:2005 at: 108841 text: 108.841 shift:(-14,5)
bar:2010 at: 106664 text: 106.664 shift:(-11,5)
bar:2015 at: 102808 text: 102.808 shift:(-11,5)
</timeline>
 
Największą populację Kalisz odnotował w 2000 r. – według danych [[Główny Urząd Statystyczny|GUS]] 110&nbsp;104 mieszkańców<ref>GUS Bank Danych Regionalnych, faktyczne miejsce zamieszkania, stan na 31 XII 2000.</ref>.
 
W 2004 aglomerację Kalisza<!-- Nie zmieniać! --> ([[język angielski|ang.]] ''Larger Urban Zone'', LUZ) zamieszkiwało 409&nbsp;307 osób<ref>{{Cytuj stronę | url = http://web.archive.org/web/20111109035449/http://www.urbanaudit.org/CityProfiles.aspx?CityCode=PL027C&CountryCode=PL | tytuł = European Urban Audit: City Profiles | autor = [[Komisja Europejska]], [[Europejski Urząd Statystyczny]] (Eurostat)| opublikowany = | praca = | data = 2004 | język = en | data dostępu = 2018-06-21}}</ref>.
 
* Piramida wieku mieszkańców Kalisza w 2014 roku<ref name="liczby">[http://www.polskawliczbach.pl/Kalisz#dane-demograficzne http://www.polskawliczbach.pl/Kalisz], w oparciu o dane GUS.</ref>:
<br />[[Plik:Piramida wieku Kalisz.png|690x480px]]
 
== Administracja ==
Linia 407 ⟶ 370:
 
'''Sołectwa'''
* [[Dobrzec (sołectwo Kalisza)|Dobrzec]],
* [[Sulisławice (Kalisz)|Sulisławice]],
* [[Sulisławice Kolonia]].
 
Nazwy osiedli miasta pochodzą od nazw dawnych wsi, kolonii, folwarków i in. [[jednostka osadnicza|jednostek osadniczych]], stopniowo przyłączanych do miasta od 1853. Wyjątek stanowią [[Kaliniec]] i [[Serbinów (Kalisz)|Serbinów]], których nazwy pochodzą od nazw Kalisza i [[Russów|Russowa]] w powieści ''[[Noce i dnie (powieść)|Noce i dnie]]'' (1931–1934) [[Maria Dąbrowska|Marii Dąbrowskiej]]<ref>[[Halina Sutarzewicz|Sutarzewicz H.]], ''Asnyk, Konopnicka i Dąbrowska w Kaliszu'', Warszawa 1977, s. 77–78.</ref>. Dawne [[Staromiejski zespół urbanistyczny Kalisza|Nowe Miasto]], [[Warszawskie Przedmieście (Kalisz)|Warszawskie Przedmieście]] i [[Wrocławskie Przedmieście]]<ref>Szachówna M., ''Kalisz i jego okolice: przewodnik ilustrowany'', Kalisz 1927, s. 106, 127.</ref> stanowią współcześnie integralne części [[Śródmieście (Kalisz)|Śródmieścia]].
Linia 573 ⟶ 536:
== Zabytki ==
{{Osobny artykuł|Zabytki w Kaliszu}}
W latach 20. i 30. XX wieku przeprowadzono odbudowę staromiejskiego śródmieścia Kalisza (zniszczonego w 95% w 1914). Odbudowano [[Główny Rynek w Kaliszu|Główny Rynek]] i nawiązujący do tradycji renesansowej [[Ratusz w Kaliszu|ratusz z wysoką wieżą]], wzniesiony w mieście po raz trzeci. Na Głównym Rynku mieści się tzw. kamienica z medalionami przedstawiająca [[Relief|płaskorzeźby]] czterech wybitnych kaliszan: [[Adam Asnyk|Adama Asnyka]], [[Maria Konopnicka|Marii Konopnickiej]], [[Stefan Szolc-Rogoziński|Stefana Szolc-Rogozińskiego]] i [[Maria Dąbrowska|Marii Dąbrowskiej]]<ref>''Poznaj Kalisz. Najstarsze miasto w Polsce.'' A. Woźniak, L. Ziąbka. Oficyna Wydawnicza KULAWIAK. {{ISBN|83-911668-0-5}}.</ref>. Do wyróżniających się obiektów należą: [[Kościół św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Kaliszu|zespół klasztorny oo. franciszkanów]] ufundowany w 1256<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.kalisz.franciszkanie.pl/articles.php?article_id=23 |tytuł = Rys historyczny |autor = |opublikowany = kalisz.franciszkanie.pl |język = pl |data dostępu = 2015-03-07}}</ref> przez księcia [[Bolesław Pobożny|Bolesława Pobożnego]], [[Katedra św. Mikołaja Biskupa w Kaliszu|katedra św. Mikołaja]], fragmenty [[Mury miejskie w Kaliszu|murów miejskich]] z basztą „Dorotka” z połowy XIV wieku<ref>{{Cytuj stronę |url = https://wkaliszu.pl/8036018/Mury_miejskie.html |tytuł = Mury miejskie |autor = |opublikowany = wkaliszu.pl |język = pl |data dostępu = 2018-07-08}}</ref>, późnorenesansowy [[Kościół rektoralny Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Kaliszu|kościół rektoralny Nawiedzenia NMP]] z 1607 w [[bernardyni|pobernardyńskim]] zespole klasztornym, który w 1919 objęli [[jezuici]], prawosławna [[Cerkiew Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Kaliszu|cerkiew pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła]], [[Bazylika kolegiacka Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kaliszu|bazylika kolegiacka Wniebowzięcia NMP]] – [[sanktuarium]] św. [[Józef z Nazaretu|Józefa z Nazaretu]], kompleks kolegium pojezuickiego z końca XVI wieku przebudowane w XIX wieku na [[Klasycyzm|klasycystyczny]] gmach urzędowy (od 1999 siedziba [[starostwo powiatowe|starostwa powiatowego]]), barokowa [[Kościół św. Wojciecha i św. Stanisława Biskupa w Kaliszu|świątynia św. Wojciecha i św. Stanisława Biskupa]], [[Park Miejski w Kaliszu|park miejski]] w stylu angielskim założony w 1798 (24,3 ha), usytuowany nad brzegiem [[Prosna|Prosny]] wśród parkowej zieleni – [[Teatr im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu|teatr im. Wojciecha Bogusławskiego]], dawny [[Pałac Trybunalski w Kaliszu|Trybunał]] z XIX wieku (obecnie sąd), [[Most Kamienny w Kaliszu|most Kamienny]] (najstarszy w Kaliszu), klasztorny zespół [[Franciszkanie reformaci|poreformacki]] z [[Kościół św. Józefa i św. Piotra z Alkantary w Kaliszu|kościołem św. Józefa i św. Piotra z Alkantry]] z 1673, [[rogatka wrocławska]] (1827-18281827–1828)<ref>{{Cytuj stronę |url = https://wkaliszu.pl/8026207/Rogatka_Wroclawska.html |tytuł = Rogatka Wrocławska |autor = |opublikowany = wkaliszu.pl |język = pl |data dostępu = 2015-05-20}}</ref>, trzy zabytkowe cmentarze wyznaniowe: [[Cmentarz ewangelicko-augsburski w Kaliszu|ewangelicki]] (1689), [[Cmentarz Miejski w Kaliszu|rzymskokatolicki]] (1807), [[Cmentarz grecko-prawosławny w Kaliszu|prawosławny]] (1786), [[neogotyk|neogotyckie]] kościoły pod wezwaniem [[Kościół św. Gotarda w Kaliszu|św. Gotarda]] oraz [[Kościół Świętego Michała Archanioła w Kaliszu|św. Michała Archanioła]], rezerwat archeologiczny „[[Rezerwat Archeologiczny Zawodzie|Kaliski Gród Piastów]]” i drewniany [[Kościół św. Wojciecha w Kaliszu|kościół św. Wojciecha]] na [[Zawodzie (Kalisz)|Zawodziu]].
{{Grafika rozwinięta
|położenie = center
Linia 599 ⟶ 562:
Kalisz jest głównym ośrodkiem [[Kalisko-Ostrowski Okręg Przemysłowy|Kalisko-Ostrowskiego Okręgu Przemysłowego]], ośrodkiem [[Przemysł lotniczy w Polsce|przemysłu lotniczego]], w tym produkcji maszyn i [[silnik lotniczy|silników lotniczych]] ([[Pratt & Whitney Kalisz]], [[Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego „PZL-Kalisz”]], Meyer Tool Poland<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko =(red.) | imię = | tytuł =Przenosiny firmy Meyer Tool | czasopismo =Życie Kalisza | wolumin =47/2013 | wydanie = | strony =6 | data =20 listopada 2013 | wydawca =Idea Contact | miejsce =Kalisz | issn =1231-6350}}</ref>). Duże tradycje, jeszcze z czasów [[Kalisko-mazowiecki okręg przemysłowy|kalisko-mazowieckiego okręgu przemysłowego]], ma [[przemysł włókienniczy]] ([[Runotex]]) i [[odzież]]owy ([[Big Star Limited|Big Star]]) oraz produkcja [[Koronka (sztuka)|koronek]] i [[firanka|firan]] ([[Haft (przedsiębiorstwo)|Haft]]). Mocno rozwinięty jest [[przemysł spożywczy]]: [[Winiary (przedsiębiorstwo)|Winiary]] ([[koncentrat]]y spożywcze), [[Colian]] (słodycze i napoje), Kilargo ([[lody]]).
 
W Kaliszu znajduje się podstrefa [[Wałbrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna|Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej]], składająca się z dwóch kompleksów i obejmująca łącznie obszar o powierzchni 11,49 ha, z których 5,13 ha jest dostępne. Obecnie podstrefa ma 3 inwestorów korzystających z ulg podatkowych<ref>{{Cytuj stronę | url = http://mapa.invest-park.com.pl/#zoom=14&lat=6753597.06803&lon=2012150.52689&layers=B000FFFFF | tytuł = Tereny inwestycyjne | opublikowany = Wałbrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna „INVEST-PARK” Sp. z o.o. | data dostępu = 2016-05-18}}</ref>. Ponadto działa [[klaster (ekonomia i zarządzaniegospodarka)|klaster]] przedsiębiorstw [[przemysł lotniczy w Polsce|przemysłu lotniczego]].
 
W Kaliszu istnieje sieć hipermarketów, supermarketów i dyskontów ([[Tesco]], [[Carrefour]], [[E.Leclerc]], [[Kaufland]], [[Metro Cash & Carry|Makro]], [[Castorama]], [[Leroy Merlin]], [[Media Markt]], [[Decathlon]], [[Agata (przedsiębiorstwo)|Agata Meble]], [[Aldi]], [[Biedronka (sieć handlowa)|Biedronka]], [[Dino Polska|Dino]], [[Lidl]], [[Netto (duńska sieć handlowa)|Netto]], [[Polomarket]], [[Powszechna Spółdzielnia Spożywców „Społem”|PSS „Społem”]] Kalisz) oraz centra handlowe ([[Galeria Amber]], Galeria Kalisz, [[Galeria Tęcza]], Park Handlowy Kalinka).
Linia 608 ⟶ 571:
=== Transport kolejowy ===
[[Plik:Kalisz stacja PKP Pesa Dart.JPG|mały|[[Pesa Dart]] na [[Kalisz (stacja kolejowa)|stacji kolejowej w Kaliszu]]]]
1 stycznia 1903 uruchomiono 2-torowy odcinek [[Kolej Warszawsko-Kaliska|Kolei Warszawsko-Kaliskiej]] o długości 111,5&nbsp;km, łączący [[Łódź Kaliska (stacja kolejowa)|Łódź Kaliską]] z Kaliszem<ref>{{Cytuj stronę |url=http://www.bazakolejowa.pl//index.php?dzial=linie&id=299&okno=historia&od=0&do=208 |tytuł=Linia Łódź Kaliska – Forst |opublikowany=Ogólnopolska Baza Kolejowa |data dostępu=2009-02-10}}</ref>. W latach 1965-19751965–1975 dokonano elektryfikacji tego odcinka. Obecnie stanowi on część [[linia kolejowa nr 14|linii kolejowej nr 14]] [[Łódź Kaliska (stacja kolejowa)|Łódź Kaliska]] – [[Forst (Lausitz)|Forst]].
 
Obecnie istnieją 3 czynne [[Stacja kolejowa|stacje]] i [[przystanek osobowy|przystanki]] kolejowe:
* [[Kalisz (stacja kolejowa)|Kalisz]],
* [[Kalisz Szczypiorno]],
* [[Kalisz Winiary]].
W Kaliszu rozpoczynał się odcinek [[Kaliska Kolej Dojazdowa|Kaliskiej Kolei Dojazdowej]] [[Kalisz Wąskotorowy]] – [[Turek]] (prześwit: 750&nbsp;mm, linia: 1-torowa, zbudowana: 1914-19171914–1917, długość: 56,7&nbsp;km)<ref>{{Cytuj stronę |url=http://www.bazakolejowa.pl//index.php?dzial=linie&id=1060&okno=historia&od=0&do=33 |tytuł=Linia Kalisz Wąskotorowy – Turek |opublikowany=Ogólnopolska Baza Kolejowa |data dostępu=2009-02-10}}</ref>. W lipcu 1991 został zamknięty dla ruchu pasażerskiego, a ruch towarowy odbywa się jedynie na 45,3&nbsp;km odcinku [[Żelazków (powiat kaliski)|Żelazków]]-Turek (ruch wznowiono w czerwcu 2002).
 
Dawniej ruch towarowy odbywał się na 2,5&nbsp;km [[linia kolejowa Kalisz Winiary – Winiary Fabryka|linii Kalisz Winiary – Winiary Fabryka]], przechodzącej przez Las Winiarski do fabryki [[Winiary (przedsiębiorstwo)|Winiary]]-[[Nestlé]]. Obecnie linia ta jest nieprzejezdna.
Linia 625 ⟶ 588:
[[Plik:KALISZ W OBIEKTYWIE lipcowe obrazki 41 - panoramio.jpg|mały|[[Ulica Górnośląska w Kaliszu|Ulica Górnośląska]]]]
W Kaliszu krzyżują się [[droga krajowa|drogi krajowe]]:
* {{AS-droga|K|12}} [[Łęknica]] – [[Głogów]] – [[Leszno]] – Kalisz – [[Piotrków Trybunalski]] – [[Radom]] – [[Lublin]] – [[Dorohusk]],
* {{AS-droga|K|25}} [[Bobolice]] – [[Bydgoszcz]] – [[Konin]] – Kalisz – [[Ostrów Wielkopolski]] – [[Oleśnica]].
oraz [[drogi wojewódzkie w Polsce|drogi wojewódzkie]]:
* {{AS-droga|W|442}} [[Września]] – Kalisz,
* {{AS-droga|W|450}} Kalisz – [[Wieruszów]],
* {{AS-droga|W|470}} [[Kościelec (powiat kolski)|Kościelec]] – [[Turek]] – Kalisz.
Na dzień 6 czerwca 2018 Kalisz posiadał 609 ulic i placów oraz 311&nbsp;km [[droga publiczna|dróg publicznych]]<ref>{{Cytuj stronę |url=https://www.bip.kalisz.pl//index.php?s=44&id=40 |tytuł=Wykaz ulic i placów oznaczonych |data=2012-04-16 |opublikowany=www.bip.kalisz.pl |data dostępu=2018-06-21}}</ref><ref>{{Cytuj stronę |url=http://mzdik.kalisz.pl/rodzaje-i-szczegolowa-lista-drog/ |tytuł=Rodzaje i szczegółowa lista dróg |opublikowany=mzdik.kalisz.pl |data dostępu=2018-07-01}}</ref>. W mieście znajduje się 1 dworzec autobusowy.
 
==== Tranzyt ====
[[Plik:KALISZ majowe obrazki 291 - KOŚCIÓŁ PW. ŚW. GOTARDA - panoramio.jpg|mały|[[ulica Szlak Bursztynowy w Kaliszu|Trasa Bursztynowa]]]]
Pierwszą arterią mającą wyprowadzić ruch tranzytowy ze Śródmieścia była wybudowana w latach 1972-19801972–1980 [[aleja Wojska Polskiego w Kaliszu|aleja Wojska Polskiego]]<ref name="dzieje">{{cytuj książkę | autor = Alfred Kaczmarek | tytuł = Dzieje kaliskich ulic | wydawca = Towarzystwo Miłośników Kalisza | miejsce = Kalisz | rok = 2002 | strony = 144, 158 | isbn = 83-918428-0-0}}</ref>. W latach 1992-19951992–1995 powstał pierwszy fragment zachodniej, wewnętrznej [[obwodnica|obwodnicy]] miejskiej (ulica Walentego StańczukowskiegoStanczukowskiego); kolejne odcinki oddano do użytku w 2000 i 2004<ref name="dzieje"/> (w 2005 odcinki te przemianowano na [[ulica Józefa Piłsudskiego w Kaliszu|ulicę Józefa Piłsudskiego]]). W latach 2004-20102004–2010, w łącznie trzech etapach, wybudowana została południowa, śródmiejska obwodnica – [[ulica Szlak Bursztynowy w Kaliszu|Trasa Bursztynowa]]<ref>{{Cytuj stronę |url=http://www.kalisz.pl/pl/system/files/tresc/kalisia/kalisia-nr-10-11-122010/zalacznik/kalisia101112.pdf |tytuł=Kalisia Nowa 10-12/2010 |opublikowany=kalisz.pl |archiwum=http://web.archive.org/web/20180622005258/http://www.kalisz.pl/pl/system/files/tresc/kalisia/kalisia-nr-10-11-122010/zalacznik/kalisia101112.pdf |zarchiwizowano=2018-06-22 |data dostępu=2018-09-29}}</ref>.
 
W Programie Budowy Dróg Krajowych na lata 2014-2023/2025 zatwierdzonym w 2015 znalazła się rozbudowa [[droga krajowa nr 25 (Polska)|drogi krajowej nr 25]] na 68 km odcinku [[Ostrów Wielkopolski]] – [[Konin]] do parametrów [[droga klasy GP|drogi klasy GP]] o przekroju dwujezdniowym, wraz z zachodnią obwodnicą Kalisza<ref>{{Cytuj stronę |url=https://www.gddkia.gov.pl/pl/a/28131/p_s25_d01 |tytuł=Rozbudowa drogi krajowej nr 25 |opublikowany=www.gddkia.gov.pl |data dostępu=2018-06-21}}</ref>. Zaprojektowano trzy warianty przebiegu trasy, z których jeden zakłada poprowadzenie obwodnicy w całości poza granicami miasta, a dwa w odległości 1-2 km od ciągu ulic Podmiejska–Stańczukowskiego–PiłsudskiegoPodmiejska–Stanczukowskiego–Piłsudskiego<ref>{{Cytuj stronę |url=http://kalisz.naszemiasto.pl/artykul/jak-bedzie-przebiegac-droga-krajowa-25-w-kaliszu-odbeda-sie,4234798,artgal,t,id,tm.html |tytuł=Jak będzie przebiegać droga krajowa 25. W Kaliszu odbędą się konsultacje |opublikowany=kalisz.naszemiasto.pl |data=2017-09-04 |data dostępu=2018-06-21}}</ref>.
 
=== Transport zbiorowy ===
Linia 672 ⟶ 635:
 
==== Szpitale ====
* [[Wojewódzki Szpital Zespolony im. Ludwika Perzyny w Kaliszu]] ([[ulica Poznańska w Kaliszu|ul. Poznańska]] 79 / ul. Toruńska 7),
** były Wojewódzki Szpital Matki i Dziecka im. Przemysława II (w 2006 połączony z WSZ im. Ludwika Perzyny),
* [[Ośrodek Radioterapii w Kaliszu]] (filia [[Wielkopolskie Centrum Onkologii|Wielkopolskiego Centrum Onkologii]]) (ul. Kaszubska 12)<ref>{{Cytuj |url = https://wco.pl/2014/11/12/otwarcie-osrodka-radioterapii-w-kaliszu/ |tytuł = Otwarcie Ośrodka Radioterapii w Kaliszu |opublikowany = www.wco.pl |data dostępu = 2018-06-21}}</ref>,
* Klinika Kalmedica – szpital niepubliczny ([[Ulica Częstochowska w Kaliszu|ul. Częstochowska]] 71–75),
* Wojewódzki Specjalistyczny Zespół Zakładów Opieki Zdrowotnej Chorób Płuc i Gruźlicy w [[Wolica (województwo wielkopolskie)|Wolicy]],
* Wojewódzki Zakład Opieki Psychiatrycznej w [[Sokołówka (powiat kaliski)|Sokołówce]].
 
== Oświata ==
Linia 686 ⟶ 649:
 
=== Placówki oświatowe ===
* 36 [[przedszkole|przedszkoli]] (14 publicznych oraz 22 niepubliczne)<ref name="MSIP">[http://msip.kalisz.pl/msip/ MSIP Kalisz]</ref>,
* 24 publiczne [[szkoła podstawowa|szkoły podstawowe]] (w tym 3 specjalne)<ref name="MSIP"/>.
 
==== Licea ====
* 8 [[Liceum ogólnokształcące|liceów ogólnokształcących]] (w tym liceum niepubliczne o uprawnieniach szkoły publicznej)<ref name="MSIP"/>:
** [[I Liceum Ogólnokształcące im. Adama Asnyka w Kaliszu|I Liceum Ogólnokształcące im. Adama Asnyka]],
** [[II Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Kościuszki w Kaliszu|II Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Kościuszki]],
** [[III Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Kaliszu|III Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika]],
** IV Liceum Ogólnokształcące im. Ignacego Jana Paderewskiego,
** V Liceum Ogólnokształcące im. Jana III Sobieskiego,
** VI Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych,
** VII Liceum Ogólnokształcące – Szkoła Mistrzostwa Sportowego,
** Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Bosko.
 
==== Szkoły artystyczne ====
* Liceum Plastyczne im. [[Tadeusz Kulisiewicz|Tadeusza Kulisiewicza]] (w ZSP nr 2),
* Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia im. [[Henryk Melcer-Szczawiński|Henryka Melcera]].
 
==== Szkoły zawodowe ====
* 4 zespoły szkół obejmujące [[technikum|technika]] oraz [[Zasadnicza szkoła zawodowa|branżowe szkoły I stopnia]]<ref name="MSIP"/>:
** Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2:
*** Branżowa Szkoła I stopnia nr 1,
*** Technikum Budowlano-Elektryczne im. [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza III Wielkiego]],
*** Technikum Budowy Fortepianów im. Gustawa Arnolda Fibigera – jedyna tego typu szkoła w [[Polska|Polsce]] oraz jedna z trzech w [[Europa|Europie]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.zsp2.kalisz.pl/nab%C3%B3r/technikum-budowy-fortepian%C3%B3w |tytuł = Technikum Budowy Fortepianów |opublikowany = www.zsp2.kalisz.pl |data dostępu = 2018-06-21}}</ref>,
** Zespół Szkół Gastronomiczno Hotelarskich im. Janka Bytnara „Rudego”,
** Zespół Szkół Samochodowych im. [[Stanisław Staszic|Stanisława Staszica]],
** Zespół Szkół Zawodowych im. [[Sybiracy|Zesłańców Sybiru]],
* [[Zespół Szkół Ekonomicznych w Kaliszu|Zespół Szkół Ekonomicznych]],
* Zespół Szkół Techniczno-Elektronicznych,
* Zespół Szkół Technicznych Diecezji Kaliskiej o profilach<ref>{{Cytuj|tytuł=Diecezja Kaliska|data dostępu=2017-01-10|opublikowany=www.diecezja.kalisz.pl|url=http://www.diecezja.kalisz.pl/zespol-szkol-technicznych}}</ref>:
** technik technologii drewna,
** technik mechatronik,
** technik informatyk.
 
=== Uczelnie ===
* [[Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego w Kaliszu]], utworzona w 1999<ref>Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 8 lipca 1999 r. w sprawie utworzenia Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Kaliszu ({{Dziennik Ustaw|1999|60|640}}).</ref>,
* [[Wydział Pedagogiczno-Artystyczny Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu]] (utworzony w 1960 jako Studium Nauczycielskie im. Marii Konopnickiej w Kaliszu),
* [[Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi]], Punkt Informacyjno-Rekrutacyjny w Kaliszu,
* [[Wyższa Szkoła Finansów i Informatyki im. prof. Janusza Chechlińskiego w Łodzi]], Wydział Ekonomii w Kaliszu,
* [[Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu]], Ośrodek Studiów Zamiejscowych w Kaliszu,
* [[Politechnika Poznańska]], filia w Kaliszu,
* [[Centralny Ośrodek Szkolenia Służby Więziennej w Kaliszu]] (wyższa szkoła oficerska),
* [[Wyższe Seminarium Duchowne w Kaliszu]].
 
=== Pozostałe szkoły ===
* [[Studium Doskonalenia Menadżerów Oświaty w Kaliszu]] – działające od 1993<ref>{{Cytuj|tytuł=Już ponad 10 tysięcy nauczycieli ukończyło Studium Doskonalenia Menadżerów Oświaty|data dostępu=2016-07-07|url=http://www.faktykaliskie.pl/wiadomosci/wydarzenia/juz-ponad-10-tysiecy-nauczycieli-ukonczylo-studium-doskonalenia-menadzerow-oswiaty-zdjecia,254.html}}</ref>,
* [[Studium Animatorów Kultury w Kaliszu]],
* [[Specjalny Ośrodek Wychowawczy im. św. Alojzego Orione w Kaliszu|Specjalny Ośrodek Wychowawczy im św. Alojzego Orione]],
* [[Uniwersytet trzeciego wieku|Uniwersytet Trzeciego Wieku]] pod patronatem naukowym PWSZ w Kaliszu – utworzony w 2006<ref>{{Cytuj|tytuł=Uniwersytet Trzeciego Wieku świętował 10-lecie|data dostępu=2016-05-27|opublikowany=Calisia.pl|url=http://www.calisia.pl/articles/uniwersytet-trzeciego-wieku-swietowal-10-lecie|język=pl-PL}}</ref>.
 
== Kultura ==
Linia 747 ⟶ 710:
 
=== Muzea ===
* [[Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej w Kaliszu|Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej]],
* [[Centrum Rysunku i Grafiki im. Tadeusza Kulisiewicza w Kaliszu|Centrum Rysunku i Grafiki im. Tadeusza Kulisiewicza]],
* Muzeum im. G. J. Osiakowskich.
 
=== Media ===
* Telewizja:
** [[Multimedia Polska]] S.A., Ogólnopolskie Biuro w Kaliszu,
** [[UPC Polska|UPC]],
** Amazing TV,
** TLT24.
* Prasa:
** [[Życie Kalisza]],
** [[Ziemia Kaliska (tygodnik)|Ziemia Kaliska]] (ukazuje się w piątki razem z dziennikiem Polska Głos Wielkopolski),
** [[7 Dni Kalisza]],
** [[Opiekun (czasopismo)|Opiekun]],
** [[Głos Wielkopolski|Polska Głos Wielkopolski]] (oddział w Kaliszu),
** [[Gazeta Wyborcza]] (oddział w Poznaniu),
** [[Polska Agencja Prasowa]] (oddział w Kaliszu),
** Nasz Rynek (bezpłatna),
** Express Kaliski (bezpłatna).
* Radio:
** [[Radio Centrum (Kalisz)|Radio Centrum]] (106,4&nbsp;MHz),
** Polskie Radio [[Radio Poznań]] O/Kalisz (91,1&nbsp;MHz),
** Diecezjalne [[Radio Rodzina (Kalisz)|Radio Rodzina]] (103,1&nbsp;MHz),
** [[Radio Eska]] Kalisz/Ostrów (101,1&nbsp;MHz).
* Portale internetowe:
** calisia.pl,
** ecentrum.pl,
** faktykaliskie.pl,
** ikalisz.pl,
** kalisz.pl,
** kalisz.naszemiasto.pl,
** kalisz24.info.pl,
** rc.fm,
** wkaliszu.pl.
 
== Sport ==
Pierwsze towarzystwa sportowe powstawały w Kaliszu już pod koniec XIX wieku, w [[1892]] założono [[Kaliskie Towarzystwo Cyklistów]]<ref>{{Cytuj książkę | autor =Tadeusz Chrzanowski | tytuł =Kalisz | wydawca =Wydawnictwo „Sport i Turystyka” | miejsce =Warszawa | rok =1978 | strony =16}}</ref>, a w [[1894]] [[Kaliskie Towarzystwo Wioślarskie]]. Od nazwy osiedla [[Szczypiorno]] pochodzi druga nazwa [[piłka ręczna|piłki ręcznej]]: szczypiorniak. W latach 30. [[XX wiek|XX wieku]] Kalisz był jednym z najsilniejszych ośrodków [[wioślarstwo|wioślarskich]] w Polsce – działało w nim w tym okresie aż pięć klubów wioślarskich: Kaliskie Towarzystwo Wioślarskie, [[Kaliskie Towarzystwo Wioślarek]] (od 1927), [[Klub Wioślarski z roku 1930]], sekcja wioślarska Policyjnego Klubu Sportowego (od 1932)<ref>’’Kluby należące do Polskiego Związku Towarzystw Wioślarskich’’, Sport Wodny, 1933 Nr 1, s. 2, [http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=354207&from=publication Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa] [dostęp: 2019-03-04]</ref> oraz Wojskowy Klub Wioślarski "Prosna" w Kaliszu<ref>Sport Wodny 1931 Nr 13, s. 200, [http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=353247&from=publication Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa] [dostęp: 2019-03-04]</ref>. W Kaliszu swoją siedzibę miał Polski Związek Snookera i Bilarda Angielskiego<ref>{{Cytuj stronę |url=http://www.snooker.pl/historia.php |tytuł=Historia Polskiego Związku Snookera i Bilarda Angielskiego |opublikowany=www.snooker.pl |data dostępu=2009-03-08}}</ref>.
 
W 2011 w hali [[Arena Kalisz|Kalisz Arena]] rozegrano 18. [[mecz Gwiazd Polskiej Ligi Koszykówki 2011|mecz Gwiazd Polskiej Ligi Koszykówki]]. 16 maja 2015 w Kaliszu odbyły się Mistrzostwa Polski Federacji NAC w [[Kulturystyka|Kulturystyce]] i [[Fitness]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.kalisz.pl/pl/q/dla-mieszkancow/aktualnosci/mistrzostwa-polski-w-kulturystyce-i-fitness-kalisz-2015 |tytuł = Mistrzostwa Polski w Kulturystyce i Fitness Kalisz 2015 |opublikowany = kalisz.pl |archiwum = http://web.archive.org/web/20161011083542/http://www.kalisz.pl/pl/q/dla-mieszkancow/aktualnosci/mistrzostwa-polski-w-kulturystyce-i-fitness-kalisz-2015 |zarchiwizowano = 2016-10-11 |data dostępu = 2018-12-23}}</ref>.
 
Od nazwy osiedla [[Szczypiorno]] pochodzi druga nazwa [[piłka ręczna|piłki ręcznej]]: szczypiorniak.
 
=== Kaliskie drużyny sportowe ===
Linia 945 ⟶ 909:
 
== Współpraca międzynarodowa ==
Miasto Kalisz prowadzi współpracę z łącznie 11 miastami z 10 krajów [[Europa|Europy]]<ref name>{{Cytuj stronę |url=https://www.kalisz.pl/miasto/wspolpraca-miedzynarodowa |tytuł=Współpraca międzynarodowa |opublikowany=kalisz.pl |data dostępu=2019-03-16}}</ref>.
=== Miasta partnerskie ===
 
'''Miasta partnerskie'''
{{kolumna-podział|2;width:750px|
* {{Flaga|DEU}} [[Erfurt]] (1984)
* {{Flaga|DEU}} [[Erfurt]] (1984)<ref name="miasta">{{Cytuj stronę |url=https://www.bip.kalisz.pl//index.php?id=40&s=45&file=kon_zagr_miasta.htm |tytuł=Kontakty zagraniczne Miasta |opublikowany=bip.kalisz.pl |data dostępu=2018-06-21}}</ref>
* {{Flaga|DEU}} [[Hamm]] (1991)<ref name="miasta" />
* {{Flaga|FRA}} [[Hautmont]] (1958)<ref name="miasta" />
* {{Flaga|NLD}} [[Heerhugowaard]] (1992)<ref name="miasta" />
* {{Flaga|UKR}} [[Kamieniec Podolski]] (1993)<ref name="miasta" />
* {{Flaga|BEL}} [[La Louvière]] (1998)<ref name="miasta" />
* {{Flaga|SVK}} [[Martin (Słowacja)|Martin]] (1996)<ref name="miasta" />
* {{Flaga|GBR}} [[Preston]] (1989)<ref name="miasta" />
}}
 
=== '''Miasta zaprzyjaźnione ==='''
* {{Flaga|ESP}} [[Figueres]] (2017)
{{kolumna-podział|2;width:750px|
* {{Flaga|ITABGR}} [[AdriaŁowecz]] (miasto2017)|Adria]]<ref name="miasta" />
* {{Flaga|SVN}} [[Ptuj]] (2011)
* {{Flaga|ESP}} [[Figueres]]<ref>{{Cytuj stronę | url = http://kalisz.naszemiasto.pl/artykul/kalisz-bedzie-wspolpracowal-z-katalonskim-miastem-figueres,4151458,artgal,t,id,tm.html | tytuł = Kalisz będzie współpracował z katalońskim miastem Figueres | opublikowany = kalisz.naszemiasto.pl | data = 2017-06-14 | data dostępu = 2018-09-29}}</ref>
* {{Flaga|BGR}} [[Łowecz]]<ref>{{Cytuj stronę | url = http://kalisz.naszemiasto.pl/artykul/miasto-lowecz-nowi-przyjaciele-z-bulgarii-foto,4326957,artgal,t,id,tm.html | tytuł = Miasto Łowecz - nowi przyjaciele z Bułgarii | opublikowany = kalisz.naszemiasto.pl | data = 2017-11-28 | data dostępu = 2018-09-29}}</ref>
* {{Flaga|BLR}} [[Mińsk#Rejony|Mińsk – rejon Fruzeński]]<ref name="miasta" />
* {{Flaga|GBR}} [[Southampton]]<ref name="miasta" />
* {{Flaga|HUN}} [[Szentendre]]<ref name="miasta" />
* {{Flaga|BEL}} [[Tongeren]]<ref name="miasta" />
}}
 
== Ludzie związani z Kaliszem ==
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Kalisz”