Grodno: Różnice pomiędzy wersjami

W 1920 r. Grodno dwukrotnie stało się areną działań zbrojnych, jako ważny węzeł komunikacyjny na froncie polsko-bolszewickim. W dniach 18–23 lipca 1920 r. toczyły się w obronie Grodna walki oddziałów polskich dowodzonych przez gen. [[Stefan Mokrzecki|Stefana Mokrzeckiego]] i gen. [[Lucjan Żeligowski|Lucjana Żeligowskiego]] z nacierającym [[3 Korpus Kawalerii|3. Korpusem Kawalerii bolszewickiej]] dowodzonej przez [[Gaja Gaj|Gaja Chana]] i częścią [[4 Armia (RFSRR)|4. Armii bolszewickiej]]. Utrata miasta zagrażała trwałości polskiej obrony na Niemnie i odsłaniała bolszewikom najkrótszą drogę znad Niemna na Warszawę. 22 lipca na południe od Grodna oddziały polskie wyparły nieprzyjaciela z [[Korobczyce|Korobczyc]], [[Kamionka (rejon grodzieński)|Kamionki]] i Olszynki. Walki trwały ze zmiennym sukcesem. O ich rezultacie przesądził sukces [[15 Armia (RFSRR)|15. Armii bolszewickiej]], która przełamała front polski nad [[Świsłocz (dopływ Niemna)|Świsłoczą]] i ruszyła częścią sił na [[Indura|Indurę]]. Spowodowało to, że wojska polskie rozpoczęły odwrót nad Narew i Bug, jednak Bitwa o Grodno w lipcu 1920 r. na tydzień zatrzymała marsz 3. KorpusKorpusu Gaja na zachód. Podczas odwrotu wojsk polskich z Grodna doszło do pogromów ludności żydowskiej (późniejsza interpelacja poselska sejmowego koła żydowskiego wspominała tortury, mordy, gwałty i grabieże dokonywane przez żołnierzy i oficerów)<ref>{{cytuj|autor=Szymon Rudnicki|tytuł=Żydzi w parlamencie II Rzeczypospolitej|wydawca=Wydawnictwo Sejmowe|data=2015|isbn=978-83-7666-363-0|s=65}}</ref>. Okupacja bolszewicka trwała 10 tygodni.

Po [[Bitwa Warszawska|Bitwie warszawskiej]] rozpoczęto we wrześniu 1920 roku przygotowania do operacji zaczepnej nad Niemnem, w trakcie których zdobycie Grodna powierzono [[2 Armia (II RP)|2. Armii Wojska Polskiego]] pod dowództwem gen. [[Edward Śmigły-Rydz|Edwarda Rydza-Śmigłego]], który wyznaczył do tego zadania [[21 Dywizja Piechoty Górskiej|21. Dywizję Górską]] gen. [[Andrzej Galica|Andrzeja Galicy]] i [[Dywizja Ochotnicza (II RP)|22. Dywizję Ochotniczą]] płk. [[Adam Koc|Adama Koca]], wsparte grupą artylerii ciężkiej gen. [[Ignacy Kazimierz Ledóchowski|Ledóchowskiego]]. Razem 11600 żołnierzy i 107 dział^{[[Bitwa nad Niemnem#cite note-leks-5|[5]]]}. Jednostki te 20 września uderzyły z lasów augustowskich na [[5 Witebska Dywizja Strzelecka|5]] i [[6 Dywizja Strzelców|6 Dywizję Strzelców]], co zaskoczyło Rosjan, w związku z czym wycofali się w stronę fortów Grodna, pod które w pościgu za nimi podeszła 22 DOchotnicza, a 21 DGór. opanowała [[Kuźnica (województwo podlaskie)|Kuźnicę]]. Dnia 21 września przeciwnatarcie przeprowadziły 5 Dywizja na Kuźnicę i 6 Dywizja na [[Nowy Dwór (rejon świsłocki)|Nowy Dwór]], które zostały powstrzymane przez Polaków. Do zaciętych walk doszło pod [[Odelsk]]iem, gdzie kontratakujący uderzali w prawe skrzydło dywizji gen. Galicy^{[[Bitwa nad Niemnem#cite note-leks-5|[5]]]}. Sowieci zaangażowani w walki pod Grodnem z 21 i 22 dywizją oraz [[3 Dywizja Piechoty Legionów|3 DPLeg]]. pod [[Brzostowica Wielka|Brzostowicą Wielką]] nie rozpoznali przygotowań do ataku Grupy Manewrowej na północy^{[[Bitwa nad Niemnem#cite note-leks-5|[5]]]}. 23 września obie strony przeszły do uderzeń. 21 DGór. walczyła o opanowanie przepraw na Niemnie pod Konatowem na płdpołudnie od Grodna, a 22 DOchot. po uchwyceniu przepraw pod Ballą Solną, okrążała Grodno od północy^{[[Bitwa nad Niemnem#cite note-leks-5|[5]]]}. Działający na lewym skrzydle [[205 Pułk Piechoty (II RP)|205 pułk piechoty]] (dowódca mjr [[Bernard Mond]]) z dwoma dywizjonami artylerii w nocy 22/23 września uchwycił uszkodzony przez Litwinów most pod [[Hoża|Hożą]] i rozpoczął przeprawę. Po południu wiadomość o przeprawie Monda dotarła do sztabu 2 Armii, gdzie oczekiwano rezultatów walk pod Grodnem, od których [[Józef Piłsudski|Piłsudski]] uzależniał atak Grupy Manewrowej na tyły Rosjan^{[[Bitwa nad Niemnem#cite note-leks-5|[5]]]}. Gen Rydz-Śmigły o 16.30 wydał rozkaz, który [[2 Brygada Jazdy|2 Brygadę Jazdy]] skierował na Grodno z zadaniem połączenia się z 205 pp. Wieczorem 24 września pod Nowym Dworem poddał się Polakom sowiecki 49 pułk. W dniu 25 września 21 DGór. zmusiła do odwrotu sowiecką 5 DS, a [[1 Pułk Strzelców Podhalańskich]] opanował umocnienia między fortami 5 i 6 twierdzy Grodno. Grupa Monda zdobyła forty 13 i 13 a. Z kolei 22 DOchot. opanowała fort 4. Rosjanie bez walki opuścili forty 1, 2 i 3. W nocy 25/26 września 22 Dywizja Ochotnicza wkroczyła do Grodna^{[[Bitwa nad Niemnem#cite note-leks-5|[5]]]}<ref>http://www.grodno.msz.gov.pl/resource/864e8c0f-4c25-499b-af41-581ef2f6c30a:JCR</ref>.

Przedwojenne Grodno było siedzibą władz powiatowych. Liczyło prawie 60 tysięcy mieszkańców, wśród których przeważali Polacy (60%) i Żydzi (37%), przy nieznacznym udziale procentowym Litwinów i Białorusinów (3%). Dochodziło do napięć na tle narodowościowym. W czerwcu 1935 roku podczas zabawy tanecznej doszło do zabójstwa marynarza, którego pogrzeb przerodził się w zamieszki antyżydowskie. Władze sanacyjne zakazały prasie pisania o zajściach, a gazety, które złamały zakaz zostały skonfiskowane<ref>{{cytuj|autor=Ronald Modras|tytuł=Kościół katolicki i antysemityzm w Polsce w latach 1933–1939|wydawca=Homini|miejsce=Kraków|data=2014|s=309}}</ref>.

W okresie międzywojennym powstały Kresowa Fabryka Rowerów i Motocykli „Niemen”, Zakłady Graficzne, Fabryka Wyrobów Introligatorskich, browary Margolisa, Słuckiego, Dojlidy. Zbudowano na Zaniemeniu nowy budynek dla Fabryki Tytoniu. Jako ważny ośrodek kultury polskiej na [[Kresy Wschodnie|Kresach]], Grodno szczyciło się szeregiem szkół i bibliotek. Miasto miało dwa stałe teatry oraz Muzeum Przyrodnicze i Muzeum Historyczne na zamku, które założył [[Józef Jodkowski]]. W mieście działało harcerstwo. Powstał także [[Ogród zoologiczny w Grodnie|ogród zoologiczny]]. W latach 1922–1927 w Grodnie mieszkała i tworzyła [[Zofia Nałkowska]]. W 1929 odsłonięto pomnik [[Eliza Orzeszkowa|Elizy Orzeszkowej]], a w 1930 zbudowano nowy most przez Niemen. W 1938 zburzono cerkiew św. Aleksandra Newskiego.

* [[Pałac Augustówek w Grodnie|Pałac Augustówek]] z XVIII wieku projektu Giuseppe Sacco zlokalizowany w południowo-zachodniej części miasta i spalony przez Rosjan w 1915 r. Z jego otoczenia zachowały się klasycystyczna kaplica śś. Piotra i Pawła z 1821 roku oraz karczma z 1794 roku przebudowana po 1921 roku na dwór [[Maurycy O’Brien de Lacy|Maurycego O’Brien de Laçy]]. W czerwcu 1939 roku spędzał w tym dworze wakacje [[Stanisław Ignacy Witkiewicz|Stanisław Ignacy Witkiewicz „Witkacy”(Witkacy)]]<ref>{{Cytuj|autor=Administrator|tytuł=Grodno – Augustówek|data dostępu=2016-10-12|opublikowany=pamiecdlapokolen.pl|url=http://pamiecdlapokolen.pl/index.php/rejon-grodzieski/grodno-augostowek}}</ref><ref>{{Cytuj|autor=K. Shastouski|tytuł=Dwór {{!}} dwór Augustówek (Grodno) obwód grodzieński|data dostępu=2016-10-12|opublikowany=www.radzima.org|url=http://www.radzima.org/pl/object/2420.html}}</ref>.

* [http://www.gorod.grodno.by/ Oficjalna strona miasta] (j. ros.)]{{lang|be|ru|en}}

* [http://www.radzima.org/pl/miasto/grodno.html Zabytki Grodna na stronie Radzima.org] {{lang|pl|be|ru|en}}

* {{SgKP|II|831|Grodno}} (1881)

* [http://www.sztetl.org.pl/pl/article/grodno/5,historia/ Historia Żydów w Grodnie] na portalu Wirtualny Sztetl {{lang|pl|en|de|he}}

* [http://www.region.grodno.by/ Oficjalna strona obwodu grodzieńskiego] (j. ros., biał. i ang.)]{{lang|be|ru|en}}

* [http://harodnia.com/ Architektura Grodna (j.biał.)] {{Lang|be}}

* [http://www.hrodna.by/ Białoruska strona o Grodnie (j.biał.)] {{Lang|be}}

* [http://www.ewropa.blox.pl/ Obserwacje znad Niemna] {{Lang|pl}}

* [http://forum.rodygrodzienskie.pl/ Forum Rodów Grodzieńskich] (j. pol)]{{Lang|pl}}

* [http://kresy24.pl/17911/grod-nad-niemnem-wielki-przewodnik-historyczny-po-grodnie/ Gród nad Niemnem. Wielki Przewodnik Historyczny po Grodnie] (j. pol)]{{Lang|pl}}

* [http://belarusdigest.com/story/hrodna-region-land-catholics-and-smugglers-14163/ Hrodna Region: The Land Of Catholics And Smugglers] {{Lang|en}}