Epoka wiktoriańska: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
poprawa ujedn., +kontrola autorytatywna, przeniesienie refów na koniec, WP:SK, drobne redakcyjne |
drobne redakcyjne, drobne merytoryczne, źródła/przypisy |
||
Linia 2:
{{Historia Wielkiej Brytanii}}
{{Commonscat|Victorian era|epoka wiktoriańska}}
'''Epoka wiktoriańska''' – okres w dziejach [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]] pod panowaniem królowej [[Wiktoria Hanowerska|Wiktorii Hanowerskiej]]
Był to jeden z najdłuższych nieprzerwanych okresów panowania jednego monarchy w nowożytnej historii. Wielka Brytania była wtedy u szczytu potęgi imperialnej, mówiło się, że nad Imperium Brytyjskim „[[Imperium, nad którym nigdy nie zachodzi słońce|słońce nigdy nie zachodzi]]”. Były to też czasy [[Rewolucja przemysłowa|rewolucji przemysłowej]].
== Gospodarka ==
W kraju panowała stabilizacja i rósł dobrobyt, a Wielka Brytania stała się największym mocarstwem światowym. [[Imperium brytyjskie]] było wówczas największym państwem w dziejach. W siłę rosła imperialna flota wojenna, przechodząca z żaglowców na parowce (pancerniki). Populacja Anglii i Walii prawie podwoiła się: z 16,8 mln w 1851 r. do 30,5 mln w 1901 r.<ref>{{cytuj stronę| url = http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20060215211500/http://www.statistics.gov.uk/downloads/theme_compendia/fom2005/01_FOPM_Population.pdf | tytuł = The UK population: past, present and future | autor = Julie Jefferies | opublikowany = statistics.gov.uk | data dostępu = 2019-05-26 | język = en}}</ref>. Złotą erę przeżywał brytyjski [[kolonializm]], dziś często oceniany negatywnie{{r|Said1991}}. Jednocześnie powiększały się nierówności społeczne. W latach 1848–1849 w Irlandii szalał głód wywołany zarazą ziemniaczaną.
[[Lokomotywa]] [[George Stephenson|George’a Stephensona]] i [[maszyna parowa]] [[James Watt|Jamesa Watta]] to symbole ówczesnej Wielkiej Brytanii.
== Społeczeństwo ==
[[Plik:Queen Victoria 1887.jpg|thumb|left|180px|Królowa [[Wiktoria Hanowerska|Wiktoria]] w jubileuszowym, 50. roku swego panowania (1887)]]
Panowała wówczas rygorystyczna [[moralność]], głosząca potrzebę ukrywania lub wręcz tłamszenia uczuć, przeciw czemu protestował m.in. [[Charles Dickens]]. Wiktorian obowiązywało wiele [[Savoir-vivre|konwenansów społecznych]], do których musieli się dostosowywać. Np. reprezentantce wyższej klasy nie wypadało w towarzystwie zdjąć rękawiczki, gdyż gest ten mógł być uznany za seksualną zachętę; w towarzystwie nie wolno było mówić np. o [[ciąża|ciąży]], a nawet używać niektórych słów (np. „noga”) jako zbyt bezpośrednio opisujących biologiczność człowieka. Ówczesna medycyna traktowała kobiecy [[libido|popęd płciowy]] jako chorobę i zalecała zimne kąpiele. W kodyfikacji odzwierciedleniem tego było rygorystyczne prawo o obscenicznych publikacjach (tzw. ustawa lorda Campbella), uchwalona w 1857 r., które obowiązywała w Wielkiej Brytanii aż do 1959 r.<ref name="news">{{cytuj stronę| url = https://www.newsweek.pl/wiedza/historia/seks-w-epoce-wiktorianskiej/q4qx947 | tytuł = Seks królowej Wiktorii | autor = Tadeusz Cegielski | opublikowany = Newsweek |data = 2016-02-13 | data dostępu = 2019-05-26}}</ref>.
Idealna kobieta wiktoriańska to model „anioła w domu” – kobieta zarówno piękna, jak i zaradna, pracowita, odpowiedzialna, będąca strażniczką domowego ciepła i moralności. Panował też model kobiety upadłej (ang. ''fallen woman''), pozbawionej poczucia moralności. To kobieta, która zatraciła się w zbytkach i zgorszeniu cielesnym. Paradoksalnie
W epoce tej dominowali mężczyźni, panował wręcz kult męskości, w konsekwencji czego z wyrozumiałością traktowano męskie potrzeby cielesne, w tym także homoseksualizm – w teorii karany więzieniem, w praktyce zakazy dotyczyły klas niższych. Główną cechą prawdziwego dżentelmena epoki wiktoriańskiej była powściągliwość i opanowanie w każdej sytuacji. W tamtych czasach dżentelmenem określano osobę, która nie musiała pracować, a utrzymywała się z dochodów z posiadłości ziemskich. Zajęciem godnym dżentelmena była np. polityka, ale nie handel. Dżentelmeni wolny czas spędzali w męskich klubach, na polowaniach i tym podobnych rozrywkach<ref name="news"/><ref>{{cytuj stronę| url = https://histmag.org/Koniec-swiata-dzentelmenow.-Wielka-Brytania-przed-I-wojna-swiatowa-9631 | tytuł = Koniec świata dżentelmenów. Wielka Brytania przed I wojną światową | autor = Michał Gadziński | opublikowany = Histmag |data = 2014-06-24 | data dostępu = 2019-05-26}}</ref>.
== Sztuka ==
W niektórych dziedzinach sztuki długa stabilizacja polityczna przeistoczyła się w końcu w stagnację i zadowalanie się tą samą, stabilną i solidną, ale niewyszukaną twórczością. Za to literatura piękna rozkwitała. Ducha tej epoki oddają m.in. utwory [[Charles Dickens|Charlesa Dickensa]], sióstr Brontë ([[Charlotte Brontë|Charlotte]], [[Emily Brontë|Emily]], [[Anne Brontë|Anne]]), [[Rudyard Kipling|Kiplinga]], [[Henry James|Henry’ego Jamesa]], [[Joseph Conrad|Josepha Conrada]], [[George Bernard Shaw|Shawa]], a z twórczości popularnej opowiadania o [[Sherlock Holmes|Sherlocku Holmesie]] [[Arthur Conan Doyle|Conan Doyle’a]]. W dziedzinie poezji wyróżniali się [[Alfred Tennyson]], [[Robert Browning]], [[William Morris]], [[Matthew Arnold]] i [[Algernon Charles Swinburne]].
[[Plik:British Empire 1897.jpg|thumb|center|780px|[[Imperium brytyjskie]] (1897)]]
| |||