Jerozolima: Różnice pomiędzy wersjami

[[Archeologia|Badania archeologiczne]] wskazują, że na terenie obecnej Jerozolimy (wzgórze [[Wzgórze Ofel|Ofel]]) istniało osadnictwo ludzkie już w [[Chalkolit|epoce miedzi]] ([[IV tysiąclecie p.n.e.]])<ref>{{cytuj książkę |nazwisko= Freedman|imię= David Noel |tytuł= Eerdmans Dictionary of the Bible|wydawca= Eerdmans Publishing|miejsce= |rok= 2000|strony= 694–695|isbn= 0802824005}}</ref>. W [[Epoka brązu|epoce brązu]] istniała stała osada ludzka. [[Ann Killebrew]] opisała Jerozolimę z przełomu [[II tysiąclecie p.n.e.|II]] i [[I tysiąclecie p.n.e.|I tysiąclecia p.n.e.]] jako duże miasto otoczone murem obronnym<ref>{{cytuj książkę |nazwisko= Killebrew|imię= Ann E. |tytuł= Biblical Jerusalem: An Archaeological Assessment|wydawca= Society of Biblical Literature|miejsce= Atlanta|rok= 2003|strony= 18|isbn=}}</ref>. Niektórzy archeolodzy, wliczając w to [[Kathleen Kenyon]], sądzą, że Jerozolima jako miasto została założona przez [[ludy semickie]] około [[XXVI wiek p.n.e.|XXVI wieku p.n.e.]] Według żydowskiej tradycji miasto zostało założone przez [[Sem (postać biblijna)|Sema]] i [[Heber (postać biblijna)|Ebera]], przodków [[Abraham]]a. Relacja [[Biblia|biblijna]] przedstawia [[Jebusyci|Jebuzytów]] zamieszkujących w Jerozolimie do końca [[XI wiek p.n.e.|XI wieku p.n.e.]], kiedy to żydowski król [[Dawid (król Izraela)|Dawid]] podbił miasto i założył w nim stolicę [[Zjednoczone królestwo Izraela|Królestwa Izraela]] (ok. [[1003 p.n.e.]] przeniósł stolicę z [[Hebron]]u)<ref>{{cytuj stronę| url = http://www.cityofdavid.org.il/timeline_eng.asp| tytuł = Timeline| autor = City of David. Ir David Foundation| język = en| data dostępu = 10 czerwca 2008}}</ref>.

[[Plik:Jerusalem Ugglan 1.jpg|mały|lewo|Rekonstrukcja [[Świątynia Jerozolimska|Świątyniświątyni Salomona]]]]

[[Plik:Madaba mosaic.jpg|mały|lewo|Jerozolima, mapa z [[Madaba|Madaby]], [[Jordania]]]]

Gdy w [[722 p.n.e.]] [[Asyria|Asyryjczycy]] podbili Królestwo Izraela, do Jerozolimy napłynęły tłumy uchodźców z północy. Około [[586 p.n.e.]] [[Babilonia|Babilończycy]] podbili Królestwo Judy i zdobyli Jerozolimę, burząc Świątynię Salomona. W [[538 p.n.e.]], po pięćdziesięciu latach [[Niewola babilońska|niewoli babilońskiej]], król perski [[Cyrus II Wielki]] zezwolił Żydom na powrót do swojej ojczyzny i odbudowę Jerozolimy ze Świątynią. Budowa [[Druga Świątynia|Drugiej Świątyni]] została ukończona w [[516 p.n.e.]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko= Sicker|imię= Martin |tytuł= Between Rome and Jerusalem: 300 Years of Roman-Judaean Relations|wydawca= Praeger Publishers|miejsce= |rok= |strony= 2|isbn= 0275971406}}</ref> W ten sposób Jerozolima ponownie stała się stolicą Judy i centrum żydowskiej wiary.

W [[IV wiek]]uwieku cesarz [[Konstantyn I Wielki]] wybudował w mieście liczne obiekty kultu chrześcijańskiego, w tym [[Bazylikabazylika Grobu Świętego|Bazylikębazylikę Grobu Świętego]]. Od tego czasu aż do [[VII wiek]]uwieku Żydzi nie mieli prawa wstępu do Jerozolimy<ref>{{cytuj książkę |nazwisko= Zank|imię= Michael |tytuł= Byzantian Jerusalem|wydawca= Boston University|miejsce= |rok= |strony= |isbn=}}</ref>. Po podziale [[Cesarstwo Rzymskie|Cesarstwa rzymskiego]] (395 r.) miasto znalazło się w [[cesarstwo Bizantyńskie|Bizancjum]].

Na przestrzeni kolejnych dziesięcioleci Jerozolima przeszła pod panowanie Persji, a następnie ponownie wróciła do Rzymian. Perski władca [[Chosrow II Parwiz]] na początku [[VII wiek]]uwieku zajął Syrię i Judeę z miastem Jerozolimą, nazwaną przez Persów ''Dej Houdkh''. Jerozolima została zdobyta w 614 po 21 dniach oblężenia. Żydowscy bojownicy dołączyli do Persów walcząc przeciwko chrześcijanom. Miasto zostało odzyskane przez Bizancjum w 629<ref>{{cytuj książkę |nazwisko= Conybeare|imię= Frederick C. |tytuł= The Capture of Jerusalem by the Persians in 614 AD|wydawca= English Historical Review|miejsce= |rok= 1910|strony= 502–517|isbn=}}</ref>.

W 638 Jerozolima została zdobyta przez, będących od niedawna [[Muzułmanin|muzułmanami]], [[Arabowie|Arabów]]. Wraz z arabskim podbojem Żydzi odzyskali prawo wstępu do miasta<ref>{{cytuj książkę |nazwisko= Conybeare|imię= Frederick C. |tytuł= A History of Palestine|wydawca= Cambridge University Press|miejsce= |rok= 1997|strony= 70–71|isbn= 0521599849}}</ref>. Kalif [[Umar ibn al-Chattab]] podpisał traktat z chrześcijańskim patriarchą [[Sofroniusz I (patriarcha Jerozolimy)|Sofroniuszem]], zapewniając go, że wszystkie chrześcijańskie miejsca Jerozolimy wraz z ludnością będą chronione zgodnie z muzułmańskimi zasadami wiary. Umar nakazał wówczas wybudowanie na Wzgórzu Świątynnym [[Kopuła na Skale|Kopuły na Skale]] i [[Meczet Al-Aksa w Jerozolimie|Meczetu Umara]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko= Hoppe|imię= Leslie J. |tytuł= The Holy City: Jerusalem in the Theology of the Old Testament|wydawca= Michael Glazier Books|miejsce= |rok= 2000|strony= 15|isbn= 0814650813}}</ref>. Rok 750 to początek rządów [[Abbasydzi|Abbasydów]] w Jerozolimie. W 1009 Jerozolima została złupiona przez muzułmanów, a [[Bazylika Grobu Świętego|Bazylika Grobu Pańskiego]] została zburzona<ref>{{cytuj książkę |nazwisko= Frale| imię = Barbara |autor link = |tytuł =Templariusze| wydawca = Świat Książki| miejsce =Warszawa |rok =2008 |strony =13| isbn =978-83-247-0190-2}}</ref>. W 1072 miasto zdobyli [[Seldżukidzi|Turcy seldżuccy]].

W 1517 Jerozolimę zdobyli Turcy, którzy utrzymali panowanie nad tym rejonem do XX wieku. W XVI i XVII wieku odbudowano mury obronne miasta. Był to okres rozkwitu regionalnego handlu i gospodarki Jerozolimy, jednak już w XVIII-XIX wieku nastąpiło osłabienie związane ze stopniowym upadkiem potęgi [[Imperium Osmańskie]]go. Na początku XIX wieku w Jerozolimie pojawiły się liczne międzynarodowe misje oraz konsulaty, co było momentem przełomowym we współczesnej historii miasta. W tym okresie wybudowano pierwsze dzielnice mieszkaniowe położone poza murami Starego Miasta. Wybudowali je w latach 40. XIX wieku [[Wielka Brytania|angielscy]] i [[Niemcy|niemieccy]] [[Protestantyzmprotestantyzm|protestanci]], którzy chcieli przynieść ulgę miastu cierpiącemu od przeludnienia i złych warunków sanitarnych. Na krawędzi niemieckiej kolonii powstały bogate wille tureckie, dając początek nowym arabskim dzielnicom. W tym okresie do [[Palestyna|Palestyny]] napłynęła [[Alijaalija|pierwsza fala]] żydowskich imigrantów z [[Europa|Europy]], którzy założyli nowe żydowskie dzielnice w Jerozolimie<ref>{{cytuj stronę| url = http://www.mfa.gov.il/mfa/mfaarchive/1990_1999/1999/4/focus%20on%20israel-%20jerusalem%20-%20architecture%20in%20the%20l| tytuł = Jerusalem: Architecture in the Late Ottoman Period. Focus on Israel| autor = Israel Ministry of Foreign Affairs| język = en| data dostępu = 10 czerwca 2008}}</ref>. Nastąpiło ożywienie budownictwa i kultury, które trwało nieprzerwanie aż do wybuchuI wojny światowej.

Panowanie osmańskie nad Jerozolimą zakończyło się w grudniu 1917, kiedy miasto zajęły wojska [[Wielka Brytania|brytyjskie]]. Na mocy międzynarodowych porozumień powojennych [[Palestyna]] weszła w skład brytyjskiego [[Mandat międzynarodowy|mandatu]] na [[Bliski Wschód|Bliskim Wschodzie]]. Powstał w ten sposób [[Palestyna (mandat)|Mandat Palestyny]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko= Fromkin|imię= David |tytuł= A Peace to End All Peace: The Fall of the Ottoman Empire and the Creation of the Modern Middle East|wydawca= Owl Books|miejsce= |rok= |strony= 312–313|isbn= 0805068848}}</ref>. Pod brytyjskim panowaniem powstały nowe podmiejskie dzielnice na północnych i zachodnich przedmieściach Jerozolimy, a w 1925 otworzono [[Uniwersytet Hebrajski w Jerozolimie|Uniwersytet Hebrajski]]<ref>{{cytuj stronę| url = http://www.huji.ac.il/huji/eng/aboutHU_history_e.htm| tytuł = History| autor = The Hebrew University of Jerusalem| język = en| data dostępu = 10 czerwca 2008}}</ref>.

W 1947 w [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|ONZ]]-owskich planach podziału Palestyny zalecono ustanowienie z miasta i okolic [[terytorium neutralne|strefy neutralnej]] pod międzynarodową kontrolą<ref>{{cytuj stronę| url = https://unispal.un.org/DPA/DPR/UNISPAL.NSF/0/6362111F689724D705256601007063F2| tytuł = Considerations Affecting Certain of the Provisions of the General Assembly Resolution on the „Future Government of Palestine”: The City of Jerusalem| autor = The United Nations| język = en| data dostępu = 18 kwietnia 2011}}</ref>.